INFRASTRUKTURA I EKOLOGIA TERENÓW WIEJSKICH INFRASTRUCTURE AND ECOLOGY OF RURAL AREAS Nr 4/2011, POLSKA AKADEMIA NAUK, Oddziaá w Krakowie, s. 141–150
Komisja Technicznej Infrastruktury Wsi
Anna Szafarczyk, Edyta Puniach
OSUWISKA – WYZNACZENIE CZASOKRESÓW
PROWADZENIA OBSERWACJI GEODEZYJNYCH
PRZEMIESZCZAJĄCYCH SIĉ MAS ZIEMNYCH
____________
LANDSLIDES – PERIODS DETERMINATION
OF SURFACE MASS DISLOCATIONS GEODETIC SURVEYS
Streszczenie
Osuwiska są jednymi z najbardziej rozpowszechnionych zjawisk, które po-wodują katastrofy naturalne. W związku z tym prowadzenie geodezyjnego monito-ringu przemieszczających siĊ mas ziemnych jest niezbĊdne w celu zapewnienie bezpieczeĔstwa ludzi i ich mienia. Podczas pomiarów geodezyjnych związanych z monitoringiem osuwisk bardzo waĪne jest zaplanowanie momentów wykonywa-nia obserwacji we wáaĞciwych odstĊpach czasu. Wybór wáaĞciwych momentów wykonania obserwacji daje obserwatorowi odpowiedni wgląd w przebieg kine-matyki zjawiska wraz z rozpoznaniem etapów rozwoju procesu, które nastĊpują kolejno z róĪnym nasileniem i czĊstotliwoĞcią. Autorzy, bazując na literaturze, za-prezentowali zasady planowania serii pomiarowych podczas geodezyjnych badaĔ deformacji, skupiając siĊ na zaleĪnoĞciach związanych z deformacjami gruntu spowodowanymi prowadzoną podziemną eksploatacją górniczą. Zaprezentowana zostaáa koncepcja planowania i wykonania serii pomiarowych na przykáadzie ak-tywnego osuwiska przy uwzglĊdnieniu czynników wpáywających na intensyfika-cjĊ przemieszczania siĊ mas ziemnych, takich jak: nasycenie gruntu wodą, budowa geologiczna obszaru, czy rodzaj gleby i jej wáaĞciwoĞci.
Sáowa kluczowe: osuwiska, deformacje powierzchni terenu, geodezyjne badanie deformacji
Summary
Landslides are one of the most common events that cause natural disasters. Therefore, performing geodetic monitoring of moving soil mass is necessary to ensure the safety of people and their property. During geodetic surveys connected
with landslides monitoring it is very important to plan the moments of observa-tions in a correct time periods. Choosing appropriate moments of observation se-ries can give the observer proper view on progress of process kinematics with identification of development stages of process, which occur sequentially with various severity and frequency. Authors presented the rules of planning observa-tion series during geodetic surveys of deformaobserva-tions according to literature. They focused mainly on formulas connected with ground deformations caused by under-ground exploitation and gave proposition of planning observations series on the example of landslide, taking into account factors influencing the intensification of soil mass movement, such as water saturation of soil, geological structure of the area or soil type and its properties.
Key words: landslides, ground deformation, geodetic surveys of deformations WSTĉP
Pod pojĊciem powierzchniowe ruchy masowe ogólnie rozumie siĊ ruch mas ziemnych na stokach, bądĨ na innych obszarach pochyáych. Podziaá tych procesów jest niejednoznaczny i zróĪnicowany w wielu opracowaniach. Obecnie najwiĊkszym uznaniem cieszy siĊ uproszczona klasyfikacja zaproponowana przez Varnesa [Varnes, 1978], w której grawitacyjne ruchy masowe okreĞla siĊ terminem osuwiska (landslides) [Rybicki, 2005].
Na mocy ustawy z dnia 27 kwietnia 2001r. – Prawo ochrony Ğrodowiska – osuwiska, a takĪe tereny zagroĪone ruchami masowymi powinny byü monitoro-wane, poniewaĪ mogą stanowiü powaĪny problem dla gospodarki, powodując wymierne straty finansowe oraz zagraĪając zdrowiu i Īyciu ludzi.
Dla uzyskania materiaáu doĞwiadczalnego przydatnego do okreĞlenia ki-nematyki powierzchniowych ruchów masowych konieczne jest odpowiednie zaplanowanie czasokresów prowadzenia obserwacji. Mając na uwadze aspekt ekonomiczny, odstĊpy czasu miĊdzy seriami obserwacyjnymi nie powinny byü zbyt krótkie. WydáuĪenie okresów pomiarowych moĪe z kolei doprowadziü do niezarejestrowania momentu wystąpienia ekstremalnych wartoĞci wskaĨników deformacji terenu. Z powyĪszych wzglĊdów naleĪy czĊstotliwoĞü pomiarów ksztaátowaü w Ğcisáym powiązaniu z intensywnoĞcią prognozowanych ruchów powierzchni terenu.
MoĪliwoĞü przewidywania deformacji terenu istnieje w przypadku ruchów wywoáanych dziaáalnoĞcią czáowieka, natomiast w przypadku ruchów o charak-terze osuwiskowym przy wyborze terminów prowadzenia pomiarów naleĪy kie-rowaü siĊ innymi przesáankami, wĞród których najwaĪniejszymi są:
− budowa geologiczna zbocza,
− obfite i dáugo trwające opady atmosferyczne,
− wiosenne roztopy zalegającego w duĪych iloĞciach Ğniegu,
− zmiana wáaĞciwoĞci fizyko-mechanicznych gruntu wywoáana napáywem duĪej iloĞci wody nie pochodzącej z opadów atmosferycznych.
CZYNNIKI DECYDUJĄCE O DYNAMICE PRZEMIESZCZANIA SIĉ MAS ZIEMNYCH
Istnieje wiele przyczyn, które powodują uruchomienie osuwisk, a nastĊp-nie determinują tempo przemieszczania siĊ mas ziemnych. MoĪna je podzieliü, kierując siĊ róĪnymi zaáoĪeniami. Przykáadowo do wewnĊtrznych przyczyn ru-chów masowych zalicza siĊ erozjĊ wgáĊbną i boczną stoków, ruchy tektoniczne, a takĪe trzĊsienia ziemi, natomiast wysycenie wodą opadową bądĨ roztopową oraz dziaáalnoĞü czáowieka traktuje siĊ jako warunki zewnĊtrzne negatywnie wpáywające na stabilnoĞü zboczy. Inny podziaá uwzglĊdnia czynniki bierne (np. budowa geologiczna), czynniki aktywne, czyli wszystkie procesy oddziaáujące na zbocze, oraz czynniki antropogenne, takie jak mechaniczne podciĊcie zboczy, czy obciąĪenie zboczy przez zabudowĊ.
Podstawowym czynnikiem mającym wpáyw na tempo uruchomienie siĊ mas ziemnych jest woda pochodząca z opadów atmosferycznych lub doprowa-dzona w sposób sztuczny przez czáowieka. Prowadzone obserwacje naleĪy za-tem konfrontowaü z danymi meteorologicznymi rejonu badaĔ, co nie jest zada-niem áatwym, poniewaĪ opady atmosferyczne są bardzo zmienne i trudne do przewidzenia w czasie, jak i w przestrzeni.
Intensywne, dáugotrwaáe opady deszczu juĪ niejednokrotnie byáy przyczy-ną uaktywnienia siĊ katastrofalnych w skutkach osuwisk, czego przykáadem jest ponad 1300 osuwisk powstaáych w okresie maj – czerwiec 2010r. na terenie województw: maáopolskiego i Ğląskiego. W czasie trwających trzy dni opadów deszczu (15-18.05.2010r.) spadáo od 100 mm/m2 do ponad 300 mm/m2 wody
przy Ğredniej temperaturze powietrza nie przekraczającej 10°C. W „rekordowej” Bielsko Biaáej wysokoĞü opadów przekroczyáa 370 mm/m2, co stanowi 4-ktotną
normĊ przypadającą na miesiąc maj. Gáówny Urząd Nadzoru Budowlanego oce-nia, Īe w Polsce wedáug stanu na dzieĔ 17.06.2010r. w wyniku osuwisk zostaáo uszkodzonych áącznie 2269 budynków, w tym caákowicie zniszczonych zostaáo 560 budynków, a 1709 wymaga odbudowy lub remontu [Uniknąü zagroĪenia…, 2010]. Przy czym w samym Káodnem osuwająca siĊ z prĊdkoĞcią 1m/h ziemia na powierzchni okoáo 100ha zniszczyáa niemal 30 domów (rys. 1) [Hamarnik P., 2010]. Podobne skutki przyniosáa powódĨ z lipca 1997r. wraz z poprzedzający-mi ją rekordowypoprzedzający-mi opadapoprzedzający-mi deszczu. W dniach 03-08.07.1997r. opady objĊáy caáy kraj, osiągając najwyĪsze wartoĞci przekraczające 200 mm/m2 w
poáudnio-wo-zachodniej czĊĞci kraju, jednak w wybranych rejonach Polski wysokoĞü opadów dochodziáa do 500 mm/m2.
W kolejnych latach w wyniku nasilonych opadów atmosferycznych wielo-krotnie dochodziáo do uruchomienia osuwisk, których skutkiem byáy duĪe szko-dy w infrastrukturze osadniczej i komunikacyjnej. Przykáadem moĪe byü rok 2001, kiedy to na Hali Gąsienicowej miĊdzy 16 a 27 lipca spadáo 561,6 mm/m2.
straty, kiedy to w wyniku opadów o charakterze nawalny (np. w Muszynie 07.07 spadáo w 40 min 51,3mm/m2, a 14.07 w 30 min – 54mm/m2) ziemia spáywaáa ze
stoków, zasypując, bądĨ niszcząc budynki [Monitoring osuwisk…].
Rysunek 1. Osuwisko w Káodnem (gmina Limanowa) [www.limanowa.in] Figure 1. Ladnslide in Káodno (community Limanowa)
O powstaniu osuwisk nie decyduje jedynie nasiąkniĊcie mas zwietrzelino-wych i skalnych wodą deszczową, ewentualnie roztopową. DuĪe znaczenie ma równieĪ budowa geologiczna, nachylenie stoku oraz jakoĞü pokrywy zwietrzeli-nowej [Klimaszewski M., 1978].
Osuwiska są szczególnie czĊste w obszarach o sprzyjającej im budowie geologicznej, gdzie warstwy skaá przepuszczalnych i nieprzepuszczalnych wy-stĊpują naprzemiennie. Silnie nasiąkający nieprzepuszczalny materiaá podĞcie-lający (np. iáy, muáowce, áupki ilaste) stanowi doskonaáą páaszczyznĊ poĞlizgu dla obciąĪonych wodą grubych áawic przepuszczalnych piaskowców, wapieni lub bazaltów. Osuwiska rozwijają siĊ równieĪ czĊsto wzdáuĪ páaszczyzny szcze-lin lub páaszczyzny uáawicenia [Klimaszewski M., 1978].
Skaáy zwiĊzáemogą tworzyü pionowe Ğciany, natomiast skaáy luĨne (spo-iste bądĨ sypkie) w róĪnym stopniu wykazują zdolnoĞü do przemieszczania siĊ po zboczu. Maksymalne nachylenie, przy którym materiaá luĨny nie ulegnie jeszcze przemieszczeniu, jest róĪne w zaleĪnoĞci od materiaáu i nazywane kątem naturalnego spoczynku. Dla piargów ostrokrawĊdzistych osiąga on wartoĞü do 45°, dla piasków – od 30° do 38°, dla glin – od 8° do 20°, natomiast dla iáów – od 5° do 17°. Na intensywnoĞü ruchów grawitacyjnych duĪy wpáyw mają wáa-ĞciwoĞci fizyczne gleb, które są czĊsto funkcją wilgotnoĞci, takie jak: plastycz-noĞü, lepkoĞü, zwiĊzáoĞü, pĊcznienie i kurczenie siĊ. Na podatnoĞü utworów spoistych i sypkich do przemieszczania siĊ ma znaczenie równieĪ struktura gruntu, jego porowatoĞü, a takĪe przepuszczalnoĞü. NajwaĪniejszym, spoĞród wymienionych, parametrem jest wskaĨnik plastycznoĞci, którego wartoĞü okre-Ğla, ile procent musi wzrosnąü wilgotnoĞü gleby, aby zmieniáa siĊ jej konsysten-cja za zwartej na páynną. Im wyĪsza wartoĞü tego wskaĨnika, która uzaleĪniona jest od zawartoĞci w glebie cząstek iáu koloidalnego, tym wiĊksza spoistoĞü gle-by, a zatem wiĊksza wytrzymaáoĞü gruntu na Ğcinanie [Zawadzki S. i in. 1995].
Zbyt duĪe nasyceniu gleby wodą moĪe doprowadziü do jej upáynnienia. Jednak nie musi ona pochodziü wyáącznie z opadów atmosferycznych, czy teĪ roztopów. ħle odprowadzona woda opadowa równieĪ bywa przyczyną powsta-nia osuwisk, szczególnie w obrĊbie skarp drogowych. Przykáadem moĪe byü osuwisko poáoĪone wzdáuĪ drogi krajowej nr 4 Kraków – Tarnów, które po-wstaáo w wyniku pogorszenia wáaĞciwoĞci wytrzymaáoĞciowych gruntów spo-istych budujących nasyp w skutek przenikania do wnĊtrza nasypu wody ze Ĩle dziaáającego odwodnienia i pĊkania nawierzchni.
METODY PLANOWANIA CZASOKRESÓW POMIAROWYCH
Dobór odstĊpów czasowych miĊdzy kolejnymi seriami pomiarowymi za-leĪny jest od znajomoĞci przyczyny powstających deformacji. Zarówno w przy-padku ruchów powierzchni terenu o charakterze osuwiskowym, jak i deformacji bĊdących skutkiem eksploatacji podziemnej optymalna byáaby ciągáa w czasie
rejestracja zachodzących procesów. Specyfika pomiarów geodezyjnych, a takĪe koszty z nimi związane wykluczają takie rozwiązanie. Z tego powodu obserwa-cje geodezyjne przeprowadza siĊ w praktyce cyklicznie, w staáych odstĊpach czasu. Dla terenów, pod którymi prowadzona jest podziemna eksploatacja górni-cza, istnieje bogata literatura dotycząca planowania pomiarów w celu okreĞlenia wskaĨników deformacji, natomiast w przypadku ruchów masowych takie opra-cowania nie istnieją.
Przy badaniu wpáywów eksploatacji górniczej na powierzchniĊ pierwsze dwie serie obserwacyjne zgodnie z [Milewski M., 1980] naleĪy wykonaü jeszcze przed ujawnieniem siĊ wpáywów na powierzchni ze wzglĊdu na kontrolĊ prawi-dáowoĞci wyników obserwacji, jak i w celu wykrycia ewentualnych zmian poáo-Īenia punktów badawczych pod wpáywem czynników nie górniczych. Kolejne obserwacje zaleca siĊ prowadziü w odstĊpach wyznaczanych przy wykorzysta-niu jednego z poniĪej przedstawionych wzorów (tab. 1).
MoĪliwoĞü zaplanowania pomiarów w geodezji górniczej wiąĪe siĊ ze znajomoĞcią tzw. funkcji wpáywów, która opisuje obniĪenia punktu terenowego, wywoáane prowadzoną eksploatacją, w funkcji czasu. W celu okreĞlenia czaso-przestrzennych rozkáadów deformacji powierzchni wedáug stosowanej po-wszechnie teorii S. Knothego konieczna jest znajomoĞü trzech parametrów [Sza-farczyk A., 2008]:
− tgȕ (tangens kąta zasiĊgu wpáywów) to parametr, którego wartoĞü zaleĪy od budowy geologicznej i geomechanicznych wáasnoĞci skaá nadlegáego góro-tworu,
− c czyli wspóáczynnik czasu, na którego wartoĞü wpáywa gáównie gáĊbo-koĞü eksploatacji, system eksploatacji oraz prĊdgáĊbo-koĞü frontu eksploatacji,
− a - wspóáczynnik eksploatacji – zaleĪy od systemu prowadzonej eksplo-atacji.
Dysponowanie wartoĞciami wyĪej wymienionych parametrów umoĪliwia nastĊpnie zaprogramowanie takiego czasu obserwacji, aby moĪna byáo uchwyciü wszystkie charakterystyczne stany deformacji.
Tabela 1. Wzory pozwalające na okreĞlenie interwaáu czasu pomiĊdzy kolejnymi seriami obserwacyjnymi
Tabela 1. Formulas for determining time interval between successive sets of observations Autor Wzór na ustalenie interwaáów pomiĊdzy seriami obserwacyjnymi Oznaczenia B. Skinderowicz v w , r w t max⋅ ⋅ ⋅ = 6 0
t - interwaá czasu miĊdzy obserwacjami wysokoĞciowymi,
w - obniĪenie, v - szybkoĞü eksploatacji.
Autor Wzór na ustalenie interwaáów pomiĊdzy seriami obserwacyjnymi Oznaczenia K. Trojanowski 10 d t t=
td - czas trwania zasadniczego okresu ruchu powierzchni, wyznaczony z zaleĪnoĞci:
v H , td = 12 ⋅
gdzie: H - gáĊbokoĞü zalegania eksploatowanego pokáadu, v - szybkoĞü eksploatacji. S. Szpetkowski d v m k t= ⋅ ⋅ 2
m - uzyskany Ğredni báąd obserwacji danego rodzaju wielkoĞci deformacji, k - wspóáczynnik pewnoĞci, przy czym k=2÷3,
vd - prĊdkoĞü wystĊpowania deformacji w jednostce czasu.
ħródáo: Milewski M., 1980.
Analizując szczegóáowo przebieg osiadania punktu, moĪna wydzieliü trzy fazy tego procesu (rys. 2):
tA- faza ruchów wstĊpnych,
tB - faza ruchów zasadniczych (gáównych),
tA - faza ruchów zanikających.
Podczas trwania gáównej fazy ruchów powierzchni i górotworu wartoĞü obniĪeĔ punktu w czasie przyjmuje maksymalną prĊdkoĞü, co widaü na rys. 2, a czas trwania ruchów zasadniczych wedáug [DĪegniuk B. i inni, 1979] opisany jest wzorem: v r ) u ( f t T B= ⋅ 1 (1) gdzie:
fT(u)– funkcja, którą okreĞla przybliĪona zaleĪnoĞü ,
u , , u fT + = 3 1 13 1 ) ( ,
u – zmienna dynamiczna, równa
v r c u= ⋅ , r – parametr rozproszenia wpáywów, ˟
tg H
r= .
W zaleĪnoĞci od dokáadnoĞci rozpoznania przebiegu zjawiska deformacji, jaką planuje siĊ uzyskaü, okreĞla siĊ iloĞü n cykli pomiarowych wykonanych w fazie ruchów zasadniczych. Wobec tego odstĊp czasu pomiĊdzy kolejnymi obserwacjami charakteryzuje zaleĪnoĞü:
n t t= B
W przypadku ruchów powierzchni terenu o charakterze osuwiskowym do-káadny przebieg ruchu poszczególnych punktów osuwiska w funkcji czasu jest zagadnieniem wymagającym przeprowadzenia badaĔ kinematyki zjawiska. Brak znajomoĞci funkcji opisującej ruch punktu w funkcji czasu utrudnia zaplanowa-nie terminów wykonania prac.
Rysunek 2. Charakterystyka obniĪeĔ punktu w czasie [Pielok J. 2002] Figure 2. Characteristics of point subsidence in time [Pielok J. 2002]
Rozporządzenie Ministra ĝrodowiska z dnia 20 czerwca 2007 r. w sprawie informacji dotyczących ruchów masowych ziemi [Dz. U. 2007 nr 121, poz. 840 z póĨniejszymi zmianami] narzuca obowiązek monitorowania osuwisk i terenów zagroĪonych ruchami masowymi na starostów. Celem tych prac jest okreĞlenie prĊdkoĞci i charakteru ruchu mas ziemnych. WartoĞci przemieszczeĔ w szcze-gólnoĞci są wyznaczane przy uĪyciu metod geodezyjnych na liniach lub siatkach reperów ziemnych, metodami fotogrametrii naziemnej lub lotniczej, przy uĪyciu GPS, satelitarnej interferometrii radarowej oraz skaningu laserowego. Do ob-serwacji ruchów masowych wdraĪa siĊ ostatnio równieĪ naziemny radar interfe-rometryczny, co przedstawiono w [Szafarczyk A. i in. 2009]. Zgodnie z wyĪej wymienionym rozporządzeniem przemieszczenia punktów związane z osuwa-niem siĊ gruntów powinny byü mierzone co najmniej dwa razy w roku oraz za kaĪdym razem po wystąpieniu zjawisk przyrodniczych, których skutkiem mo-gáoby byü uruchomienie siĊ osuwisk. Rozwiązanie takie moĪe jednak
doprowa-dziü do niezarejestrowania zasadniczej fazy ruchu punktu, co moĪe spowodo-waü, Īe wartoĞci przemieszczeĔ w czasie, a takĪe wartoĞci prĊdkoĞci tych prze-mieszczeĔ i ich przyĞpieszeĔ bĊdą báĊdnie wyznaczone.
WNIOSKI
Bazując na róĪnorodnoĞci dostĊpnych technik pomiarowych i sposobie rejestracji wyników áącznie z moĪliwoĞcią zdalnego ich przesyáu, autorzy zapro-ponowali program badaĔ umoĪliwiający wykonywanie pomiarów w momentach wzmoĪonej aktywnoĞci osuwiska, tak aby moĪliwe byáo póĨniejsze opisanie funkcji ruchu poszczególnych punktów charakterystycznych osuwiska w czasie. Planowane do wykorzystania przyrządy pomiarowe to:
− deszczomierz, − GPS,
− suwmiarka elektroniczna.
Wszystkie wyĪej wymienione urządzenia bĊdą zainstalowane na zboczach zagroĪonych ruchami grawitacyjnymi, a pomiary przez nie wykonywane umoĪ-liwią okreĞlenie momentu prawdopodobnego uruchomienia osuwiska lub jego wzmoĪonej aktywnoĞci.
Monitoring czynnika, którego wpáyw na uaktywniania siĊ osuwisk jest niezaprzeczalny
i najwiĊkszy, bĊdzie realizowany przy uĪyciu deszczomierza, z którego odczyty bĊdą wykonywane codziennie. Intensywne opady bĊdą sygnaáem do przeprowa-dzenia pomiarów przemieszczeĔ na caáym monitorowanym osuwisku, co po-zwoli na okreĞlenie zaleĪnoĞci pomiĊdzy wysokoĞcią opadów atmosferycznych a nasileniem procesów osuwiskowych.
Zastosowanie anteny GPS na staáe zamontowanej na zboczu osuwiska, a takĪe suwmiarki elektronicznej, która permanentnie bĊdzie Ğledziáa zmiany dáugoĞci odcinka pomiarowego poáoĪonego na terenie objĊtym grawitacyjnymi ruchami masowymi, ma na celu wychwycenie momentu, w którym masy ziemne zaczną przemieszczaü siĊ na zboczu z wiĊkszą niĪ generalnie obserwowaną in-tensywnoĞcią. Automatycznie zapisywane i zdalnie przesyáane wyniki pomiarów bĊdą stanowiáy podstawĊ do podjĊcia decyzji o koniecznoĞci wykonania obser-wacji caáego osuwiska.
BIBLIOGRAFIA
DĪegniuk B., Pielok J., Sroka A., CzĊstotliwoĞü geodezyjnych pomiarów deformacji obiektów powierzchni i górotworu przy podziemnej eksploatacji górniczej. Materiaáy konferencji „NowoczesnoĞü i technika cyfrowa w miernictwie górniczym”, Kokotek k. LubliĔca, 1979, s. 22-31.
Hamarnik P., Czy Káodne zniknie z mapy? Zsuwają siĊ domy [online]. http://wyborcza.pl/1,75478, 7970825,Czy_Klodne_zniknie_z_mapy__Zsuwaja_sie_domy.html [dostĊp: 19 stycznia 2011]. Klimaszewski M., Geomorfologia. PaĔstwowe Wydawnictwa Naukowe, Warszawa 1978, 1098 ss. Milewski M., Ochrona powierzchni przed szkodami górniczymi. Wydawnictwo ĝląsk, Katowice
1980, s. 97-147.
Monitoring osuwisk w polskich Karpatach [online]. http://www.zielonekarpaty.org.pl/Monitoring OsuwiskWPolskich .html [dostĊp: 17 stycznia 2011r.]
Pielok J., Badania deformacji powierzchni terenu i górotworu wywoáanych eksploatacją górniczą. AGH, Kraków 2002, 139 ss.
Rozporządzenie Ministra ĝrodowiska z dnia 20 czerwca 2007 r. w sprawie informacji dotyczą-cych ruchów masowych ziemi. Dz. U. 2007 nr 121, poz. 840, 10 ss.
Rybicki S., Metodyczne zaáoĪenia rejestracji i inwentaryzacji przejawów powierzchniowych ru-chów masowych. Seminarium „Rejestracja i inwentaryzacja naturalnych zagroĪeĔ geolo-gicznych (ze szczególnym uwzglĊdnieniem osuwisk oraz innych zjawisk geodynamicz-nych) na terenie caáego kraju”, AGH, Kraków 23.11.2005, s. 7-8.
Szafarczk A., Wyznaczenie odksztaáceĔ powierzchni terenu górniczego przy zastosowaniu rozet geodezyjnych. Rozprawa doktorska, AGH, Kraków 2008, 150 ss.
Szafarczyk A., Kwartnik-Pruc A., The concept of integrated monitoring system for surface mass dislocations using terrestrial radar interferometry. Geomatics and environmental engine-ering, nr 1/1, 2010, s. 137-143.
Uniknąü zagroĪenia – geolodzy o osuwiskach. Informacja prasowa, Ministerstwo ĝrodowiska, Warszawa 06.09.2010r., 5 ss.
Ustawa z dnia 18 kwietnia 2002r. o stanie klĊski Īywioáowej. Dz. U. 2002 nr 62, poz. 558 z póĨ-niejszymi zmianami, 15 ss.
Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001r. – Prawo ochrony Ğrodowiska. Dz. U. 2001 nr 62, poz. 627 z póĨniejszymi zmianami, 172 ss.
Zawadzki S., DobrzaĔski B., Gleboznawstwo. PaĔstwowe Wydawnictwo Rolnicze i LeĞne, War-szawa, 1995, 562 ss.
Praca naukowa finansowana ze Ğrodków budĪetowych na naukĊ w latach 2010-2013 jako projekt badawczy N N524 465839.
Dr inĪ. Anna Szafarczyk, adiunkt szafarcz@agh.edu.pl tel. 012 617 44 86 Mgr inĪ. Edyta Puniach, doktorant epuniach@agh.edu.pl, tel. 012 617 22 99 Akademia Górniczo-Hutnicza im. S. Staszica w Krakowie Wydziaá Geodezji Górniczej i InĪynierii ĝrodowiska Katedra Geodezji InĪynieryjnej i Budownictwa al. A. Mickiewicza 30 30-059 Kraków Recenzent: Dr hab. inĪ. Waldemar KrupiĔski, prof. UR
