• Nie Znaleziono Wyników

View of Adolf Wilhelm Ziegler, Ein Werk des Friedens. Erinnerungen an die Militärseelsorge 1939-1945 in einem Gefangenenlager

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "View of Adolf Wilhelm Ziegler, Ein Werk des Friedens. Erinnerungen an die Militärseelsorge 1939-1945 in einem Gefangenenlager"

Copied!
5
0
0

Pełen tekst

(1)

n i e d o c e n i a n e w a r t o ś c i k u l t u r y p o l s k i e j d o c i e r a ł y do j a k n a j ­ s z e r s z y c h k r ę g ó w . K r y s t y n a D u d z i ń s k a A d o l f W i l h e l m Z i e g 1 e r . E i n Wer k d e s F r i e d e n s . E r i n n e r u n g e n a n a i e M i l i t f i r s e e l s o r g e 1 9 3 9 - 1 9 4 5 i n e i n e m G e f a n g e n e n l s g e r , Wewel V e r l a g . M o n a c h i u m 1 9 7 9 s s . 2 8 4 z d j ę ć . K s . A d o l f W i l h e l m Z i e g l e r , z n a n y w N i e m c z e c h Z a c h ó d - ' n i c h h i s t o r y k K o ś c i o ł a , w t y m t a k ż e z n a w c a p r z e s z ł o ś c i E u r o ­ py W s c h o d n i e j , o p u b l i k o w a ł p r a c ę s z c z e g ó l n e g o r o d z a j u . Z a s ł u ­ g u j e o n a n a u w a g ę z a r ó w n o z e w z g l ę d u n a a u t o r a , j a k t e ż z e w z g l ę d u n a t e m a t y k ę t a k b a r d z o d o t y c z ą c ą P o l a k ó w n a t e r e n i e N i e m i e c w c z a s i e I I w o j n y ś w i a t o w e j . K s . Z i e g l e r j e s t e m e r y t o w a n y m p r o f e s o r e m h i s t o r i i K o ś ­ c i o ł a U n i w e r s y t e t u w M o n a c h i u m . O b e c n i e p r a c u j e j a k o . d y r e k t o r Domu W y p o c z y n k o w e g o d l a k s i ę ż y w G a r m i s c h - P a r t e n k i r c h e n . N a w i a s e m m ó w i ą c p r a c a t a j e s z c z e b a r d z i e j p o w i n n a z a i n ­ t e r e s o w a ć c z y t e l n i k a ś l e d z ą c e g o d z i e j e h i t l e r y z m u i o s t a t n i e j w o j n y ś w i a t o w e j , p o n i e w a ż a u t o r k s i ą ż k i , b y ć moż e n i e z a w s z e ś w i a d o m i e , n a w i ą z u j e d o s t a r e j i c i ą g l e j e s z c z e a k t u a l n e j t e n d e n c j i w h i s t o r i o g r a f i i n i e m i e c k i e j , w e d ł u g k t ó r e j n a l e ­ ż y p o d k r e ś l a ć i r z e c z o w o u w y p u k l a ć mome n t y o p o z y c j i h i t l e - r o w s k i e j w k a t o l i c k i m s p o ł e c z e ń s t - w i e ó w c z e s n y c h N i e m i e c . K s i ę ż k a " E i n Wer k d e s F r i e d e n s " / D z i e ł o p o k o j u / p r z e d ­ s t a w i a w o g ó l n y c h z a r y s a c h yi s p o s ó b k r y t y c z n y d u s z p a s t e r s t w o w o j s k o w e I I I R z e s z y / r o z d z i a ł 1 / i p r a c ę k a p ł a ń s k ą w ś r ó d w i ę ­ ź n i ó w / r o z d z i a ł 2 / . Po p r z e d s t a w i e n i u w 1 . r o z d z i a l e s y n t e ­ t y c z n e g o o b r a z u d u s z p a s t e r s t w a w o j s k o w e g o w I I I R z e s z y a u t o r p r z e c h o d z i w n a s t ę p n y c h r o z d z i a ł a c h d o w y n u r z e ń o s o b i s t y c h , d a j ą c w y r a ź n y p r i o r y t e t w s p o m n i e n i o m z w ł a s n e j s ł u ż b y k a p ł a ń ­ s k i e j w ś r ó d j e ń c ó w w o j e n n y c h w o b o z i e / s t a l a g / M o o s b u r g o r a z w s z p i t a l u w F r e i s i n g / P r y z y n g i a / . R o z d z i a ł 3 p r z e d s t a w i a p o ­ g a r s z a j ą c ą s i ę s y t u a c j ę d u s z p a s t e r s k ą w o k r e s i e w o j n y , k i e d y t o k o m e n d a n c i o b o z ó w d e c y d o w a l i o c z y n n o ś c i a c h d u s z p a s t e r ­ s k i c h s p r a w o w a n y c h w s t o s u n k u do j e ń c ó w . P r o c e s t e n o s i ą g n i e s w ó j p u n k t s z c z y t o w y z c h w i l ą m i a n o ? » a n i a H i m m l e r a nowym n a

(2)

-c z e l n y m d o w ó d -c ą a r m i i r e z e r w o w e j i p e ł n o m o -c n i k i e m do s p r a w b e z p i e c z e ń s t w a w R z e s z y / 2 5 I X 1 9 4 4 r . , s . 56, a./.- Następne r o z d z i a ł y /5-1 5/ s ą p o ś w i ę c o n e k o l e j n o : d u s z p a s t e r s t w u w o b o - z a c h p r a c y , w s z p i t a l n i c t w i e , p r o b l e m o w i s p o r z ą d z a n i a k o ś ­ c i e l n y c h a k t ó w m e t r y c z n y c h i j u r y s d y k c j i s p e c j a l n e j , w i z y c i e n u n c j u s z a O r s e n i g o w o b o z i e w K o o s b u r g / ' 26 I 1941 r . / . Po t y m n a s t ę p u j ą r o z d z i a ł y p o ś w i ę c o n e s z c z e g ó l n y m t r u d n o ś c i o m t o w a ­ r z y s z ą c y m d u s z p a s t e r s t w u w ś r ó d w i ę ź n i ó w , w z a j e m n e m u s t o s u n ­ k o w i w i ę ź n i ó w do s i e b i e , du c h o wn y m f r a n c u s k i m w O b o z i e . D a l ­ s z e dwa r o z d z i a ł y c h a r a k t e r y z u j ą P o l a k ó w i U k r a i ń c ó w o r a z p r z e d s t a w i c i e l i i n n y c h n a r o d o w o ś c i . A u t o r o ma wi a d a l e j o d ­ d z i e l n i e p r o b l e m r o b o t n i k ó w c y w i l n y c h , o s t a t n i e t y g o d n i e o b o ­ z u p r z e d z a k o ń c z e n i e m w o j n y o r a z p o s ł u g ę d u s z p a s t e r s k ą w ś r ó d p r z e d s t a w i c i e l i i n n y c h w y z n a ń . R o z d z i a ł 16 p r z y n o s i p o d s u m o ­ w a n i e w s p o m n i e ń , p o d c z a s g d y r o z d z i a ł o s t a t n i s t a n o w i d o d a t e k z a w i e r a j ą c y w a ż n e d o k u m e n t y d o t y c z ą c e p r o b l e m a t y k i p r a c y . K s i ą ż k ę u z u p e ł n i a j ą c i e k a w e z d j ę c i a k s . Z i e g l e r a z d z i a ł a l n o ­ ś c i d u s z p a s t e r s k i e j w ś r ó d w i ę ź n i ó w . C a ł o ś ć w s p o m n i e ń z a my k a ' j e s z c z e d o b r z e o p r a c o w a n y i n d e k s r z e c z o w y i n a z w i s k . A u t o r w d uż y m s t o p n i u w y k o r z y s t a ł m o n a c h i j s k i e a r c h i ­ w a l i a - B a y e r i s c h e s H a u p t s t a a t s a r c h i v / p r z e d e w s z y s t k i m d z i a ł M i n i s t e r s t w a S p r a w W e w n ę t r z n y c h - o d d z i a ł p o l i c j i - P o l i z e i ­ a b t e i l u n g i k o n t a k t u z w i ę ź n i a m i - V e r k e h r m i t K r i e g s . - g e f a n ­ g e n e n / . Obok w ł a s n y c h w s p o m n i e ń t w o r z ą c y c h p o d s t a w ę p r a c y a u t o r s i ę g n ą ł o c z y w i ś c i e do ź r ó d e ł d r u k o w a n y c h n i e t y l k o n i e m i e c k i c h - , a l e t a k ż e p o l s k i c h i f r a n c u s k i c h , k o r z y s t a ł w r e s z c i e z p r a s y . B i b l i o g r a f i a o b e j m u j e p r a w i e 8 0 t y t u ł ó w , p r z y c z y m s p o s ó b , w j a k i a u t o r o p e r u j e t e k s t e m p o l s k i m ś w i a d c z y d o b i t n i e , ż e z n a o n d o b r z e t e n j ę z y k . R e c e n z o w a n a p r a c a n a w e t p r z e z t o z a s ł u g u j e n a s z c z e ­ g ó l n ą u w a g ę , g d y ż d a j e o n a w g l ą d w o g r o m n e t r u d n o ś c i , z j a ­ k i m i m u s i a ł o b o r y k a ć s i ę d u s z p a s t e r s t w o w i ę ź n i ó w w o b o z a c h , a k t ó r e t e ż n i e o m i n ę ł y k s . Z i e g l e r a / n p . s . 52 n n . / . I n n y m b o l e s n y m d l a a u t o r a n i e p o r o z u m i e n i e m b y ł o p o m y ł -* p kowe o k r e ś l e n i e g o w p r a s i e p o l s k i e j p o w o j n i e ę a k o b y ł e g o r a d c ę m i n i s t e r i a l n e g o w g o e b e l o w s k i m m i n i s t e r s t w i e p r o p a g a n ­ d y , j a k o b y ł e g o d z i a ł a c z a p a r t i i h i t l e r o w s k i e j , p r e l e g e n t a HSDAP, S S - h a u p t s t u r m f U h r e r a o r a z j a k o w s p ó ł p r a c o w n i k a Gł ów­ n e g o U r z ę d u B e z p i e c z e ń s t w a R z e s z y / R S I I A / . P o m y l o n o go po p r o ­ s t u z d r e m W i l h e l m e m Z i e g l e r e m , k t ó r y p e ł n i ł w y m i e n i o n e w y ż e j f u n k c j e / s . 179 n n . / . w k o n t e k ś c i e t e j p r z y k r e j p o m y ł k i n a l e

(3)

-ż y u b o l e w a ć , -ż e j e j s p r o s t o w a n i e n a s t ą p i ł o d o p i e r o w r o k u n a s t ę p n y m ^ . Na m a r g i n e s i e t e g o w y d a r z e n i a w a r t o z a z n a c z y ć , ż e r e ż y m n a r o d o w o s o c j a l i s t y c z n j ' o d m ó w i ł a u t o r o w i a ż dwa r a ­ z y / w 1938 i 1941 r . / n o m i n a c j i n a d o c e n t a . Powodem t e g o b y ł b r a k p o l i t y c z n e j p r a w o w i e r n o ś c i k s . Z i e g l e r a . J e d n a k a b p mo­ n a c h i j s k i , k a r d . M. F a u l h a b e r , m i a n o w a ł go d o c e n t e m i p r e f e k ­ t e m w S e m i n a r i u m Duchownym we F r y z y n g i i z p o l e c e n i e m j e d n o c z e ­ s n e g o p e ł n i e n i a o b o w i ą z k ó w p r o b o s z c z a . S t ą d t e ż p o w s t a ł a moż­ l i w o ś ć p r a c y d u s z p a s t e r s k i e j w ś r ó d w i ę ź n i ó w , w czym z n a j o m o ś ć j ę z y k ó w o b c y c h p r z e z k s . Z i e g l e r a , o p r ó c z p o l s k i e g o t a k ż e j e s z ­ c z e r o s y j s k i e g o i u k r a i ń s k i e g o , b y ł a mu w t ym o g r o m n ą p o m o c ą . C a ł a k s i ą ż k a u w y p u k l a z n a c z n e z a a n g a ż o w a n i e a u t o r a w p r a c y w ś r ó d w i ę ź n i ó w , z w ł a s z c z a p o c h o d z ą c y c h z t e r e n ó w p o l s k i c h . O p r ó c z P o l a k ó w w s t a l a g u L i o o s b u r g i w s z p i t a l u we - r y z y n g i i b y l i R o s j a n i e , U k r a i ń c y , B i a ł o r u s i n i , Ż y d z i o r a z F r a n c u z i , W ł o s i i i n n i . P r a c a k s . Z i e g l e r a d a j e żywy i b a r w n y o b r a z s y t u a c j i z t a m t y c h l a t , g ł ó w n i e z t e r e n u o b u g ó r n o b a w a r s k i c h m i a s t M o o s b u r g a i F r y z y n g i i . S z k i c u j ą c ż y c i e w i ę ź n i ó w a u t o r o p i e ­ r a s i g n a k o n k r e t n y c h f a k t a c h p o z n a n y c h p r z e w a ż n i e n a d r o d z e a u t o p s j i ; p o m i j a f a k t y d r u g o r z ę d n e . U j e m n ą s t r o n ą o m a w i a n e g o t e k s t u s ą d o ś ć c z ę s t e p o w t ó r z e n i a t y c h s a m y c h t r e ś c i / s . 2 0, 181 i 2 0 0 / . A u t o r o w i u d a ł o s i ę wk o mponowa ć s w o j e r e l a c j e w k o n ­ t e k s t o g ó l n y c h w y d a r z e ń I I w o j n y ś w i a t o w e j . P o z w a l a p r z e m ó w i ć samym f a k t o m n i e s k ą p i ą c s w e j o c e n y t a m , g d z i e j e s t o n a k o n i e ­ c z n a . Z o p i s u j e g o w ł a s n e j p r a c y d u s z p a s t e r s k i e j w ś r ó d j e ń c ó w i w i ę ź n i ó w m o ż n a w n i o s k o w a ć o z n a c z n y m n i e j e d n o k r o t n i e n i e b e z ­ p i e c z e ń s t w i e , n a j a k i e k s . Z i e g l e r ś w i a d o m i e s i ę n a r a ż a ł . C h o c i a ż t r u d n o b y ł o b y p o w i e d z i e ć , ż e m o m e n t y t e z o s t a ł y c e ­ l o w o w y e k s p o n o w a n e . S p o t y k a s i ę w k s i ą ż c e s p o r o o k r e ś l e ń w j ę z y k u p o l s k i m , a t a k ż e d b a ł o ś ć o d w u j ę z y c z n e z a z n a c z a n i e n a z w m i e j s c o w o ś c i . S t a r a n i a o s z c z e g ó l n ą d o k ł a d n o ś ć r e l a c j i w i d a ć w t y c h p a r t i a c h t e k s t u , k t ó r e m ó w i ą b e z p o ś r e d n i o o d u s z p a s t e r s t w i e . D o w i a d u ­ j e m y s i ę w i ę c d o k ł a d n y c h l i c z b u c z e s t n i k ó w n a b o ż e ń s t v * . D o d a t ­ kowym e l e m e n t e m b u d z ą c y m z a c i e k a w i e n i e p o l s k i e g o c z y t e l n i k a j e s t o s a d z e n i e n i e z w y k ł e j a k t y w n o ś c i d u s z p a s t e r s k i e j , j a k ą p r o w a d z i ł k s . Z i e g l e r , w r e a l i a c h b a w a r s k i e j p a r a f i i . I n t e r e ­ s u j e g o r e a k c j a b a w a r c z y k ó w n a l o s w i ę ź n i ó w . D l a s w o i c h p o d ­ o p i e c z n y c h P o l a k ó w z d o b y w a n i e t y l k o k s i ą ż e c z k i do n a b o ż e ń ­ s t w a w j ę z y k u p o l s k i m , a l e n a w e t k s i ą ż k i z l i t e r a t u r y p o l ­ s k i e j / s . 7 5 / . K a z a n i a g ł o s i ł po p o l s k u , u k r a i ń s k u , f r a n c u s k u

(4)

i w ł o s k u . 0 p o l s k i c h w i ę ź n i a c h p i s z e z o g r o m n ą s y m p a t i ą , p o d z i ­ w i a i c h r e l i g i j n o ś ć , z a c h w y c a s i ę i c h p i ę k n y m i p i e ś n i a m i r e ­ l i g i j n y m i . Z d u mi e wa go n a w e t t o , ż e z n a l i o n i w i e l e z w r o t e k s w o i c h p i e ś n i n a p a m i ę ć / s . 46 n . , 63 i 1 8 5 / « P i s z ą c o P o l a ­ k a c h p o d k r e ś l a , ż e " k a t a s t r o f a i c h a r m i i i p a ń s t w a d z i a ł a ł a n a n i c h w s z y s t k i c h s z o k u j ą c o . W t a k i e j a t m o s f e r z e p r z y b y w a ­ l i o n i d o o b o z ó w . I w t e j s y t u a c j i t r z y m a l i s i ę moc no s w e j w i a r y k a t o l i c k i e j , s w o j e g o K o ś c i o ł a , k t ó r y b y ł d l a n i c h t a k c z ę s t o w p r z e s z ł o ś c i z a r ó w n o p u n k t e m o p a r c i a , j a k i s c h r o ­ n i e n i m. N a p ł y w n a n a b o ż e ń s t w a / . . . / b y ł d l a t e g o o g r o m n y . T a k s a mo t ł u m n i e p r z y s t ę p o w a n o do s p o w i e d z i i k o m u n i i . P o l a ­ cy n i e c h c i e l i k o r z y s t a ć z m o ż l i w o ś c i a b s o l u c j i g e n e r a l n e j . W o l e l i t r a d y c y j n ą s p o w i e d ź . W i e l u z g ł a s z a ł o s i ę do s ł u ż b y m i n i s t r a n c k i e j " / s . 1 7 4 / . Z a u wa ż a z a r a d n o ś ć P o l a k ó w . Z w i ę ź ­ n i a m i b y ł b a r d z o z ż y t y , c z ę s t o u c z e s t n i c z ą c w i c h o s o b i s t y c h , p r z e w a ż n i e t r u d n y c h , p r o b l e m a c h . C h a r a k t e r y s t y c z n a d l a o m a w i a n e j k s i ą ż k i j e s t o b f i t a . f a k t o g r a f i a o b r a z u j ą c a p o b o ż n o ś ć P o l a k ó w , i c h z w i ą z e k z Ko­ ś c i o ł e m , k u l t m a r y j n y , z a u f a n i e d o k s i ę d z a , n a w e t j e ś l i n i e b y ł t o k s i ą d z P o l a k / s . 1 7 8 / . K s i ą ż k a Z i e g l e r a j e s t t e ż f o r m ą u z n a n i a i p o d z i ę k o w a ­ n i a d l a w i e l u i n n y c h k s i ę ż y , k t ó r z y w ł ą c z a l i s i ę z p o m o c ą d o p r a c y d u s z p a s t e r s k i e j w ś r ó d w i ę ź n i ó w w R z e s z y / s . 1 3 0 / . W p o d s u m o w a n i u d z i e ł a a u t o r p i s z e , ' ż e " n i e m o ż n a z a p o m n i e ć d o b r a , k t ó r e b e z r o z g ł o s u b y ł o w y ś w i a d c z o n e n a f r o n t a c h , w k r a j u . N i e z a p o m n i a n o u c z y n k ó w p o k o j u . Te d z i e ł a b y ł y t a k ­ ż e p r a k t y k o w a n e w n a s z y m s z p i t a l u we F r y z y n g i i " / s . 2 5 4 / . J e s t t o s t w i e r d z e n i e , k t ó r e o d d a j e z c a ł ą p e w n o ś c i ą s e n s d z i a ł a n i a s a m e g o a u t o r a , j a k i w i e l u p o d o b n y c h mu k s i ę ż y n i e m i e c k i c h . J e d n a k ż e c z y t e l n i k p o l s k i , k t ó r y s p o t y k a ł s i ę z t w a r d ą r z e c z y w i s t o ś c i ą w o j n y i o k u p a c j i , n i e o m a l n i e mo ż e s i ę o p r z e ć w r a ż e n i u , i ż t o d z i e ł o p o k o j u , o k t ó r e g o r e a l i ­ z a c j ę w a l c z y ł k s . Z i e g l e r , o p i s a n e n a s t ę p n i e w t a k i n t e r e s u ­ j ą c e j i w a r t o ś c i o w e j k s i ą ż c e b y ł o u d z i a ł e m n i e l i c z n y c h s p o ­ ś r ó d t e j w i e l k i e j r z e s z y k a t o l i k ó w n i e m i e c k i c h , n a o g ó ł s p a ­ r a l i ż o w a n y c h p r z e z n i e l u d z k i r e ż y m a l b o t e ż p o d l e g ł y c h h a ­ m u l c o m n i e z a w s z e o b i e k t y w n i e z r o z u m i a ł y m . Tak w i ę c o m a w i a ­ n a k s i ą ż k a j e s t z p e w n o ś c i ą w y c i n k i e m k o n k r e t n e g o ż y c i a , p r a w d y , k t ó r a r z e c z y w i ś c i e m i a ł a m i e j s c e , a l e j e d n o c z e ś n i e n i e mo ż e b y ć c a ł ą g e n e r a l n i e r e p r e z e n t o w a n ą p r a w d ą z r z e

(5)

-c z y w i s t o ś -c i - w t y m t a k ż e r e l i g i j n e j - w j a k i e j p r z y s z ł o ż y ć s e t k o m t y s i ę c y r ó ż n e g o r o d z a j u n i e w o l n i k o m I I I R z e s z y ^ . K s . E d w a r d f / a l e w a n d e r PRZYPISY "* S p r a w a t a z n a l a z ł a j u ż p e w n e o d b i c i e t a k ż e n a ł a m a c h c z a s o p i s m p o l s k i c h . Z a c y t u j m y t u t a j c h o ć b y a r t y k u ł p o l e m i c z ­ ny k s . Z y g m u n t a Z i e l i ń s k i e g o O p ó r c z y o s t r o ż n a d e z a p r o b a t a ? u m i e s z c z o n y w n u m e r z e 8 9 / 1 9 8 0 / " C h r z e ś c i j a n i n a w S w i e c i e " / s . 1 9 - 3 1 / . A u t o r p o l e m i z u j e z w y p o w i e d z i ą z n a n e g o h i s t o r y ­ k a , n i e m i e c k i e g o j e z u i t y , L. V g l k a , w y d r u k o w a n ą w t y m ż e s a ­ mym n u m e r z e " C h r z e ś c i j a n i n a w S w i e c i e " n a s . 7 - 1 9 . K s . Z i e ­ l i ń s k i s k u p i a s w ą u wa g ę w ł a ś n i e n a , j e g o z d a n i e m , p r z e s a d ­ nym a k c e n t o w a n i u p r z e z n i e k t ó r y c h n i e m i e c k i c h a u t o r ó w t e g o , c o B ö c k e n f ö r d e n a z y w a " W i d d e r s t a n d s l e g e n d e " , a V o l k g o t ó w j e s t u z n a ć j a k o w y r a z z o r g a n i z o w a n e j o p o z y c j i wobec r e ż y m u h i t l e r o w s k i e g o . C z y t e l n i k p o l s k i m ó g ł b y r ó w n i e ż p o r ó w n a ć n i e k t ó r e s t w i e r d z e n i a z p r a c y k s . Z i e g l e r a z i n n y m i n t e r e s u j ą c y m a r t y k u ł e m c y t o w a n e g o j u ż t u k s . Z i e l i ń s k i e g o R e l i g i a w n a - r o d o w o s o ę j a l i s t y c z n e j k o n c e p c j i s p o ł e c z e ń s t w a / " C h r z e ś c i ­ j a n i n w S w i e c i e " n r 9 1 9 2 / 1 9 8 0 / s . 1 2 7 / . -^ " P e r s p e k t y w y " z 29 s i e r p n i a 1 9 7 5 / n r 3 5 / s . 15 / H e r r D o k t o r ’ D a l e x ’ / . ^ " P e r s p e k t y w y " z 27 l u t e g o 1 9 7 6 / n r 9 / s . 15 / J e s z c z e r a z H e r r D o k t o r ’ D a l e x ’ / . ^ J e s t t o p o s z e r z o n a w e r s j a ,r e c e n z j i , k t ó r a u k a z a ł a s i ę d r u k i e m w " C h r z e ś c i j a n i n i e w S w i e c i e " n r 1 0 8 / 1 9 8 2 / s . 1 0 9 - 1 1 2

.

H. P 1 o r k o w s k a - P r a n c i ó . E m i g r a c y j n a d z i a ł a l ­ n o ś ć A g a t o n a G i l l e r a p o p o w s t a n i u s t y c z n i o w y m . W r o c ł a w - W a r - s z a w a - K r a k ó w - G d a ń s k - Ł ó d ź 1 9 8 5 . Z a k ł a d N a r o d o w y i m . O s s o l i ń ­ s k i c h , B i b l i o t e k a P o l o n i j n a , 13 s s . 227* A g a t o n G i l l e r / 1 8 3 1 - 1 8 8 7 / j e s t p o s t a c i ą , k t ó r e j n a z w i s ­ k o p o w t a r z a s i ę w w i e l u p o d r ę c z n i k a c h h i s t o r i i w z w i ą z k u z p o w s t a n i e m s t y c z n i o w y m . J e s z c z e w 1 8 4 9 r . u s i ł o w a ł p r z e d o ­ s t a ć s i ę n a W ę g r y , b y w ł ą c z y ć s i ę w t a m t e j s z ą r e w o l u c j ę : a r e s z t o w a n y w R a c i b o r z u p r z e z w ł a d z e p r u s k i e z n a l a z ł s i ę po z w o l n i e n i u w P o z n a n i u , a n a s t ę p n i e w K r a k o w i e . J e g o a k t y ­ w n o ś ć d o p r o w a d z i ł a d o w y d a n i a go p r z e z w ł a d z e a u s t r i a c k i e R o s j a n o m , k t ó r z y z e s ł a l i A. G i l l e r a n a S y b i r . A m n e s t i o n o w a - n y p o w r ó c i ł w 1860 r . d o W a r s z a w y , a n g a ż o w a ł s i ę w w y d a r z e ­ n i a c h p o c z ą t k ó w l a t s z e ś ć d z i e s i ą t y c h i w s z e d ł do C e n t r a l n e g o

Cytaty

Powiązane dokumenty

Seniorzy coraz częściej korzystają z komputerów, uczą się ich obsługi, a możliwość ko­ rzystania z Internetu (również jako źródła informacji) jest dla nich bardzo

[r]

Ratownicze badania wykopaliskowe na trasie gazociągu tranzytowego Rosja-Niemcy, prze­ prowadzone w lipcu i październiku przez mgr. Finansowa­ ne przez EuRoPol

Por otro lado, ya desde parámetros que atienden por completo a aspectos de la morfología y la praxis textual, se presenta el análisis de estas proclamas fundacionales

Zdaniem M elanchtona promocje na wydziale teologicznym mogły odbywać się bez przywileju papieża bądź cesarza, gdyż obaj starali się przeszkodzić szerzeniu nowej wiary

Wprowadze- nie leczenia  substytucyjnego bez specjalnych ograniczeń prawnych, jakie występują w programach substytucyjnych, umożliwia osobom leczonym łatwiejszy i szybszy dostęp

In contrast, no significant differences were observed in other parameters of saliva: pH, buffering capacity, con- centration of bicarbonates, inorganic phosphates, total protein

Jego referat spotkał się z gwałtowną polemiką i sporą opozycją wśród członków tego plenum.. Możliwe, że jego wystąpienie stało się taką „iskrą