Krystyna Oleszek
Kalkulacje opłacalności kierunków
produkcji w chowie bydła w
gospodarstwach indywidualnych
Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio H, Oeconomia 29-30, 395-400A N N A L E S U N I V E R S I T A T I S M A R I A E C U R I E - S K Ł O D O W S K A L U B L I N — P O L O N I A VOL. X X IX /X X X , 27 SECTIO H 1995/1996 I n s t y t u t E k o n o m i k i i O r g a n i z a c j i A g r o b iz n e s u A k a d e m i i R o l n i c z e j w L u b l U n l e K r y s t y n a O L E S Z E K
K alkulacje opłacalności kierunków produkcji w chowie bydła w gospodarstwach indywidualnych
P rofitability Calculation of Production Specialisations in Cattle Rearing in Individual Farms
W chowie b ydła w y stę p u je duża różnorodność form użytkow ania — k ieru n k ó w produkcji. Podstaw ow e zagad n ienia ekonom iczne przy w y b o rze k ieru n k ó w p ro d u k cji dotyczą k o n k u ren cy jn o ści m iędzy p ro d u k cją m leka i odchowem jałow izny na rem o n t stada oraz m iędzy ty m i dw om a k ieru n k a m i a tuczem cieląt i opasem m łodego b y d ła.1 Zw iązki k o n k u re n cy jn e dotyczą w y k o rzy stan ia zasobów pasz (ziemi), siły roboczej niezbęd n e j do obsługi zw ierząt (pracy) i pom ieszczeń dla zw ierząt (kapitału). P ro d u k ty k o n k u ren c y jn e w y m ag ają ty c h sam ych zasobów w tym sam ym czasie. W zw iązku z ty m zw iększenie w y tw a rz a n ia jednego p ro d u k tu pow oduje ograniczenie innego. W ybór najw łaściw szego k ie ru n k u p ro du k cji dla w aru n k ó w k o n k retn eg o gospodarstw a (co produkow ać?) pow i nien być o p a rty n a praw idłow o p rzep ro w ad zo n ej k alk u lacji opłacalności.
ZAŁOŻENIA I METODYKA
W n in iejszy m opraco w an iu p rzed staw io no m odelow e k a lk u la cje o p ła calności pro d u k cji by d lęcej w gospo d arstw ach in d y w id ualn ych o p arte na kateg orii dochodu bezpośredniego.2 P odstaw ow ą zaletą takiego rac h u n k u jest m ożliwość om inięcia tru d no ści zw iązanych z k alk u lacjam i pełnych
1 Z. D o w g i a ł ł o , S. M a n d e c k i , Ekonomika i organizacja produkcji z w i e
rzęcej. PWN, W arszawa 1983.
* Dochód bezpośredni stanow i różnicę m iędzy w artością uzyskanej produkcji potencjalnie towarow ej a poniesionym i kosztam i specjalnym i.
396 Krystyna Oleszek
jednostkow ych kosztów w y tw arzan y ch produktów . W w ykonyw anym r a chunku pom inięto koszty stałe gospodarstw a oraz w artości i koszty p ro duktów obrotu w ew nętrznego nie będących a rty k u ła m i potencjalnie to w arow ym i. Nie uw zględniono kosztów pracy w łasnej rolnika i jego ro dziny.
K alku lacje dochodu bezpośredniego przeprow adzono dla n a s tę p u ją cych kierunków p ro du k cji bydlęcej:
I. K ieru n ek m leczny:
1) w ydajność m leka 3000 1, w łasna rep ro d u k cja stada, sprzedaż zby w ających cieląt o m asie 80 kg,
2) w ydajność m leka 5500 1, w łasna rep ro d u k c ja stada, sprzedaż z b y w ających cieląt o m asie 80 kg.
II. K ieru n ek m leczno-opasow y:
1) w ydajność m leka 3000 1, w łasna rep ro d u k cja stada, opas zbyw a jących cieląt do m asy 350 kg,
2) w ydajność m leka 3000 1, w łasna rep ro d u k cja stada, opas z b y w ających cieląt do m asy 420 kg.
III. K ieru n ek opasowy:
1) zakup cieląt o m asie 60 kg i opas do 350 kg, 2) zakup cieląt o m asie 60 kg i opas do 420 kg.
Dla poszczególnych k ierun k ó w pro du kcji ustalono przew idyw aną prze- lotowość oraz śred n i roczny stan zw ierząt w poszczególnych g ru p ach w ie kow ych (tab. 1) na podstaw ie w cześniej sporządzonego obrotu stada. Dla uproszczenia obliczeń dla k ieru nk ó w m lecznego i m leczno-opasowego, jako p u n k t w yjścia p rzy ję to wielkość stad a krów w liczbie 7 sztuk, zak ład a jąc okres ich użytkow ania 7 lat. W ychodząc z te j liczby zaplanow ano liczbę sztuk krów w pozostałych g ru p ach wiekowych. Dla k ieru n k u opasowego obliczenia w ykonano dla 10 sztu k efektyw nych. Chów bydła p o tra k to w a no jako działalność zespoloną: p rod u k cja pasz — p ro d ukcja zw ierzęca. Takie podejście um ożliw ia u stalen ie dochodu bezpośredniego z pro dukcji bydlęcej na 1 ha pow ierzchni paszow ej.3
W tabeli 1 przedstaw iono wielkość dochodu bezpośredniego dla p o szczególnych k ierun k ów p ro d u k cji zak ład ając tra d y c y jn e technologie p ro dukcji uw zględniające p rzeciętne w ydajności i odpow iadający im p rz e ciętny poziom n akładów .4 W ielkość pow ierzchni paszow ej obliczono w y chodząc z zapotrzebow ania 5 na zieloną m asę (na zielonkę, siano i k iszo n kę), p rzy jm u ją c średn i poziom plonu 30 d t/h a oraz okopowe pastew ne —
3 H, R u n o w s k i , Opłacalność różnych technologii produkcji m leka i sposo
bów pozy skiw ania pasz. „Zagadn. Ekon. Rolnej" 1991, nr 6.
* Ceny jednostki nakładów przyjęto jako średnie z lutego 1994 r.
5 Z. K o t, K. B i s, Tabele pomocnicze do ćw iczeń z ekonom iki produkcji zw ie rzęcej. Wyd. AR, Lublin 1985.
T ab . 1. W ie lk o ść st ad or az d o ch ó d b e z p o śr e d n i dl a po szc ze g ól ny c h k ie ru n k ó w p ro d u k cj i (w zł) T h e si ze of h er d s an d th e d ir ec t in co m e fo r particu lar p ro du ct io n sp e c ia li sa ti o n s (in z lo ty )
K alkulacje opłacalności kierunków px'odukcji.. 397
>» £ o za k u p c ie lą t o m a si e 60 kg , op as do m a sy 42 0 k g a b 1 1 1 1 1 i i i 1 i 1 1 1 1 r— -rt O 1 2 1 2 6.837 .40 0 « a O za k u p c ie lą t o m a si e 60 kg , op as do m a sy 35 0 k g jQ 1 1 1 1 i i 1 4 ,1 7 7 ,5 0 CM eo co m i 1 1 1 1 1 1 iO o 1*-« *-4 i I >> * o■J1 a a o r e p r o d u k c ja w ła sn a , sp r z e d a ż z b y w a ją c y c h cie lą t o m a si e 42 0 k g a b ŁOl> cT £•"» r—4 r—* 1 7 3 .2 2 i i 6 6 3 2. 60 2. 570 o s s S r e p r o d u k c ja w ła sn a sp r z e d a ż z b y w a ją c y c h cie lą t o m a si e 35 0 k g a b »O r- o —* r-i 1 1 O 7 3 ,2 2 i 1 6 4 ,5 28 .70 0.4 70 >> c w y d . 55 00 1 w ła sn a ■ ep rod ukc ja it ad a sp r z e da ż c ie lą t o m a si e 80 k g a b \n o” —* *-4 r-l 1 0 ,4 6 1 t'* 1 n | n 1 co 1 1 i 1 1 1 i 55 .90 3.5 40 N 3 i w y d . 30 00 1 r e p r o d u k c ja w ła sn a sp r z e d a ż cie lą t o m a si e 80 k g a b o •— *-ł «— 1 0 ,4 6 ilT) ,n 1 CO 1 1 1 1 1 1 1 28 .71 8.3 60 K ie r u n e k p r o d u k c ji >» o £ «
V
E ^ ,n » G r u p y w ie k o w e K r o w a Jał ó wk a c ie ln a J a łó w k a od 0, 5 do 1,5 r. Jałów ka od 2 tyg. do 0 ,5 C ie lą do 2 ty g . C ie lę od 2 ty g. do 3 -m -c j C ie lę od 2 tyg . do 0,5 r. C ie lę o pas ow e od 1 do 6 M ło d e b y d ło op . od 6 d o M ło d e b yd ło op . od 6 d o D o ch ó d b e z p o śr e d n i w zł o tao & C N O O U, O ? tJ >> v X < u.
V< -*-> <U V-, S 5 3 3 T j n V . <A I i es £}398 K rystyna Oleszek
plon 40 dt/ha. W żyw ieniu bydła z pasz objętościow ych przyjęto: siano łąkow e, zielonkę z koniczyny czerw onej, kiszonkę z k u k u ry d zy i b u rak i pastew ne. Nie uw zględniono pow ierzchni paszow ej z ty tu łu zapotrzebo w ania na pasze treściw e, poniew aż zostały uw zględnione w edług cen ry n kow ych jako koszt sp ecjaln y p rod u k cji zw ierzęcej. Zróżnicow anie po szczególnych kieru n k ó w p ro d u k cji bydlęcej ze w zględu na pracochłonność skłoniło do obliczenia w ielkości dochodu bezpośredniego na 1 godzinę pracy. W ielkość nakładów p rac y n a poszczególne k ieru n k i pro duk cji obli czono na podstaw ie no rm aty w ó w 6 dla n a stę p u jąc e j technologii produkcji: dój m echaniczny bankow y, zadaw anie pasz ręczne przy użyciu wózka, usuw anie obornika zgarniaczem łańcuchow ym .
A nalizy porów naw czej poszczególnych k ierun kó w p rod u k cji bydlęcej dokonano na podstaw ie w skaźników wielkości dochodu bezpośredniego na 1 ha pow ierzchni paszow ej i 1 roboczogodzinę.
OMÓWIENIE WYNIKÓW
K ry teriu m w yboru k ie ru n k u p rodukcji na podstaw ie dochodu bezpo średniego z 1 ha pow ierzchni paszow ej jest szczególnie w ażne w tych gospodarstw ach, k tó re odczuw ają niedobór ziemi w stosunku do zasobów pracy.
W yniki zaprezentow anego rac h u n k u dowodzą, że najw yższy dochód bezpośredni z 1 ha pow ierzchni paszow ej przeznaczonej pod pro d ukcję pasz objętościow ych pozw ala uzyskać m leczny k ieru n e k użytkow ania bydła. W p rodukcji m leka, p rzy w ydajności 3000 1 m leka jest on 4-kro t- nie wyższy, niż przy opasie m łodego bydła do m asy 420 kg (tab. 2).
Dochód osiągany z 1 ha działalności zespolonej (produkcja pasz — p ro duk cja zwierzęca) zależy przede w szystkim od system u żyw ienia. W zw iąz ku z tym powyższy rac h u n e k pow inien być poprzedzony obliczeniem kosz tów pozyskania paszy w przeliczeniu na 1 jednostkę ow sianą bądź 1 kg białka. Paszam i tan im i z p u n k tu w idzenia kosztu w y pro d u k o w an ia jed n o stki ow sianej jest: kiszonka z liści bu rakó w cukrow ych, zielonka z p a stw i ska i kiszonka z żyta poplonow ego 7, a więc te, k tó re nie k o n k u ru ją z to w a row ą produkcją roślinną. P aszy droższej dostarczają k u k u ry d za, siano łą kowe i b u raki pastew ne. W ynika z tego, że zm iana system u żyw ienia, przyjętego w k alk u lacjach m odelow ych w niniejszym opracow aniu, w k ie ru n k u większego w yk o rzy stan ia pasz pochodzących z trw ały ch użytków
Ł J. Z u k, W ybrane zagadnienia z organizacji pracy w gospodarsu^ach in dy-
w idwSnych specjalizujących się w produkcji. CODK SITR, z. 2, Warsz.iwa 19/2.
T a b. 2. Wi elkość d o ch o d u b ez p o śr ed n ie g o na 1 ro b ocz ogo dz in ę i 1 ha p o w ie r z c h n i p a sz o w ej (w zł ) dl a p o sz c z e g ó ln y c h k ie ru n k ó w p r o d u k c ji T he si ze of th e d ir ec t in co m e pe r 1 m an -ha ur an d 1 ha of fo d d er ar ea (in zlo ty ) fo r pa rti cul ar p ro d u ct io n sp e c ia li sa ti o n s
K alkulacje opłacalności kierunków produkcji.., 399
a 0> u o na 1 ha p o w . p a sz o w e j 4.1 98 .60 0 6.9 79 .20 0 2 .99 9. 000 3 .08 4. 400 -1 1 4 .3 0 0 1.0 6 6. 70 0 Q. N J8 T3 o JC w zł na 1 r b h 2 2 .7 00 OOco o 20.0 6 0 2 2 .1 9 0 O CO ŁO
T
16 .4 0 0 P ow ie r z c h n ia __ p a sz o w a h a 6 ,8 4 00 9,5 7 1 0 ,5 7 4 ,7 4 5« 50* N a k ła d y p r a c y w rb h 1 2 6 5 r - t-^*“■4 14 3 1 1 4 6 9 3 5 4 4 1 7 Z a ło ż e n ia 7 sz t. krów, o k re s u ż y tk o w a n ia 7 la t, w ła sn a rep rodukcja st a d a , sp rze d a ż zb yw a ją c yc h cie lą t o m a si e 80 k g ja k w y ż e j 7 sz t. k rów , w ła sn a r e p r o d u k c ja sta da , zb yw ają ce ci el ęt a p r z e z n a cz on e na o p a s jak w y ż e j op as 10 szt . cie lą t zak upionych o m a si e 60 k g •pj Z a K ie ru n ek p r o d u k c ji M le c z n y — w yd a jn o ść kr ów 30 00 1 M le c z n y — w yd a jn oś ć 55 00 1 M le c z n o -o p a so w y — w y d a jn o ść kr ów 30 00 1 — op as do 35 0 k g M le c z n o -o p a so w y — w y da jn oś ć kr ów 30 00 1 — op as do 42 0 k g O p a so w y — op as do 35 0 k g O p a so w y — op as do 42 0 k g400 K rystyna Oleszek.
zielonych oraz p ro d uk tó w ubocznych pow stających przy up raw ie roślin tow arow ych, prow adzić będzie do zw iększenia dochodu w chowie bydła.
W gospodarstw ach o nisk ich zasobach siły roboczej w łaściw szym k r y teriu m oceny „dobroci ek o nom icznej” poszczególnych działalności jest nie dochód bezpośredni z h e k ta ra , lecz dochód bezpośredni w przeliczeniu na
godzinę pracy.
Z przedstaw ionych obliczeń (tab. 2) w ynika, że m im o zróżnicow anej pracochłonności pro d u kcji m leka i żywca wołowego, w skaźnik ten k sz ta ł tu je się na zbliżonym poziom ie w p ro d uk cji m leka przy w ydajności 3000 1 i k ieru n k u m leczno-opasow ym — w ydajność 3000 1 i opas do 420 kg. W prod u kcji m łodego bydła opasow ego do m asy 420 kg, dochód na go dzinę pracy jest niższy o ok. 6 tys. zł, m im o niższych nakładó w pracy aniżeli przy obsłudze krów m lecznych (tab. 2). P rz y opasie m łodego by d ła do m asy 350 kg dochód bezpośredni zarów no na 1 ha pow ierzchni p a szowej, jak i na 1 roboczogodzinę osiągnął w artość ujem ną. Oznacza to, że w w aru n k ach a k tu a ln e j relacji cen żywca cielęcego do wołowego opas młodego bydła do 350 kg jest ekonom icznie nieuzasadniony. P rz y opasie do wyższej m asy ciała uzy sk u je się korzystniejsze w skaźniki, co w ynika m. in. z w yższej ceny skupu żyw ca oraz stąd, że stosunkow o w ysokie n a kłady w pierw szym okresie odchow u opasanego zw ierząt rozk ład ają się na większą liczbę jednostek p ro d u k tu .
R easum ując należy stw ierdzić, że w obecnych w a ru n k ach cenow ych chów bydła m lecznego w y g ry w a k o n k u ren c ję z p roduk cją żywca w oło wego, co oznacza, że w gospodarstw ach posiadających duży udział trw a łych użytków zielonych oraz odpow iednie zasoby siły roboczej k o rzy stn iej jest produkow ać m leko niż żyw iec w ołow y.
S U M M A R Y
The purpose of the paper was to present model calculations of profitability in 6 production specialisations in cattle rearing in individual farms based on the category of direct income.
Cattle rearing was treated as a joint activity — feeds production — animal production.
A direct income per 1 ha of fodder area and 1 m an-hour was calculated for particular specialisations: dairy stock, dairy — fattened stock and fattened stock, assuming traditional production technologies which considered the average efficien cy and the average level of expenditures referring to the former.
The results prove that in the present situation concerning prices, dairy cattle rearing allow s for obtaining a hibher incom e both per 1 ha of fodder area and 1 m an-hour as compared to the fatten in g of young cattle. It means that it is more profitable to produce milk than b eef in the farms possessing a big proportion of permanent green fodder and proper resources of m anpower.
