Archeologia Polski Środkowowschodniej, t. II, 1997 N a d z o r y a r c h e o l o g i c z n e n a t e r e n i e m i a s t a Ch e ł m a To m a s z D z i e ń k o w s k i, U r s z u l a Ru s z k o w s k a W se z o n ie 1996 r. n a te re n ie C h e łm a p rz e p ro w a d z o n e z o stały b a d a n ia a rc h e o lo g ic z n e i n a d z o ry n a k ilk u s ta n o w isk a c h (ry c. 1), w ty m n a d w ó ch , n ie z w y k le z n a c z ą c y c h a r c h e o lo g ic z n ie i h is to ry c z n ie , p u n k ta c h m ia sta : G ó rc e C h e łm sk ie j i d a w n y m , tzw . P rz e d m ie śc iu L u b e l skim .
P ra c e n a G ó rc e (stan. 1) p rz e b ie g a ły d w u eta p o w o . W p ie rw sz y m e ta p ie sk o n c e n tro w a n o się n a n a d z o ro w a n iu w y k o p ó w p o d in s ta la c ję elek try c z n ą . P o z w o liło to n a o b se rw a c ję n a w a rstw ie ń je d y n ie do g łę b o k o ści 70 cm , p rz y sz e ro k o śc i w y k o p ó w 30 cm , ale z a się g ie m o b ję to z n a c z n ą p o w ie rz c h n ię SE, S i S W cz ęści w zn ie sie n ia . N a jc ie k a w sz e o b se rw a c je p o c z y n io n o w w y k o p a c h u s y tu o w a n y c h w p o b liż u B a z y lik i o raz w S W cz ęści p a rk o w ej. W w y k o p a c h p r z y B a z y lic e n a tra fio n o n a p o z o s ta ło śc i c m e n ta rz a sz k ie le to w e g o o d sło n ię te g o ju ż w c z e śn iej, p o d c z a s n a d z o ró w n a d w y k o p a m i k a n a liz a c y jn y m i, p rz e p ro w a d z o n y c h p rz e z U . R u s z k o w s k ą i S. K a d ro w a w la tac h 1983-84. N a te re n ie p rz y k o śc ie ln y m z n a le zio n o p o n a d to d u ż e ilo ści n o w o ż y tn e g o m a te ria łu z a b y tk o w e g o w p o s ta c i fra g m e n tó w c e ra m ik i, k afli i p u c h a rk ó w sz k la n y c h (ry c. 1: 1,2), p o św ia d c z a ją c y c h in te n sy w n o ść o s a d n ic tw a z te g o o k resu .
P o d c z a s n a d z o r o w a n ia w y k o p ó w u s y tu o w a n y c h w S W cz ęści p a rk o w e j o d k ry to w c z e sn o śre d n io w ie c z n ą w arstw ę k u ltu ro w ą, z a w ie ra ją c ą du że ilości za b y tk ó w c e ra m ic z n y c h (ryc. 2: 4 -6 ), o rn a m e n to w a n y p rz ę ślik w y k o n a n y z k re d y (ry c . 2: 3) i fra g m e n ty p ły te k p o s a d z k o w y ch . Z n a le z isk a te w n o s z ą n o w e in fo rm a c je do k w e stii
n a jw c z e śn ie jsz e g o o s a d n ic tw a ro z w ija ją c e g o się n a te ren ie G órki. W yniki b a d a ń P. P. P o k ry sz k in a (1 9 1 0 -1 9 1 2 ) o raz W. Z in a, W. G ra b sk ie g o o ra z J. G u rb y i I. K u ty ło w - skiej n a d p a la tiu m D a n ie la R o m a n o w ic z a , lo k o w a n y m n a tzw. W y so k iej G ó rc e, s k ła n ia ją do k o n k lu z ji, iż ow o c e n tru m a d m in istra c y jn e n ie w ą tp liw ie p o sia d a ło z a p le c z e g o s p o d a rc z o -m ie s z k a ln e , k tó re g o śla d y b y ć m o ż e u d ało się u c h w y c ić w tra k c ie ty c h nadzorów .
W d ru g im eta p ie p ra c n a ty m sta n o w isk u n a d z o ro w a n o w y k o p y u s y tu o w a n e p rz y d z w o n n ic y k o śc ieln ej. P o z y sk a n o z n ic h m a te ria ł o dużej ro z p ię to śc i c h ro n o lo gic zn e j o d X III d o X IX w. P o n a d to p rz y śc ia n ie p ó łn o c nej o b ie k tu o d k ry to fra g m e n t m u ru c e g la n e g o , b ę d ą c e go p o z o s ta ło ś c ią p ie rw s z e j fa z y b u d o w y d z w o n n ic y z 1878 roku.
N ad z o ry p rz y ul. L u b elsk iej 56 p rzy n io sły p o tw ie r d ze n ie tezy o istn iejący m - w z d łu ż d zisiejszeg o p rz e b ie gu tej ulicy - d aw n y m trak cie z o k resu śred n io w iecza p rze c in ają cy m P rz ed m ieśc ie L u b elsk ie, k tó re ro zc iąg a ło się p o z a m u ram i m iasta. S tra ty g ra fia n aw a rstw ień w n ad z o ro w a n y ch w y k o p ac h , o d k ry te trzy p o z io m y b ali d rew n ia n y ch , faszyna, w ió ry i m ie rzw a, s u g e ru ją istn ien ie m o sz czonej d rew n em i k ilk a k ro tn ie n ap ra w ian ej drogi, p ro w a dzącej z m ia sta C h e łm a w k ie ru n k u L ublina.
P o n a d to w w y k o p a c h u s y tu o w a n y c h n a d z ie d z iń c u k a m ie n ic y n r 56 o d k ry to b o g a te n a w a rstw ie n ia n o w o ż y tn e o raz o b ie k t o k re ślo n y ja k o g ró b , k tó ry m ó g ł b y ć z w ią z a n y z k o śc io łe m św. D u c h a i sz p ita le m d la u b o g ic h lo k o w a n y m n a te re n ie o b e c n e g o P la c u G d ań sk ieg o .
Li t e r a t u r a
G u r b a J., K u t y ł o w s k a I.
1970 Sprawozdanie z badań wczesnośredniowieczne
go grodziska w Chełmie Lubelskim, Spr. Arch., t. 22, s. 231-241.
1 6 6 To m a s z Dz i e ń k o w s k i, Ur s z u l a Ru s z k o w s k a
Ryc. 2. Chełm - Górka, stan. 1. W ybór zabytków (rys. A. Mazur).
To m a s z Dz i e ń k o w s k i, Ur s z u l a Ru s z k o w s k a
Ar c h a e o l o g i c a l Su p e r v i s io n i n t h e Ci t y o f Ch e ł m
In the season o f 1996, the archaeological supervision at site 1 - Chełm-Górka - and at 56 Lubelska Street was carried out.
During the installation o f electricity in the south-western part o f Górka Chełmska traces o f an early medieval settlement were revealed in the form o f a cultural layer containing a con siderable amount o f ceramics. Additionally, remnants o f an inhumation cemetery were explored next to the basilica, which w ere first discovered during archaeological supervisions in
1983-1984 by U. Ruszkowska and S. Kadrow.
In the second stage o f the installation the earthwork at the belfry was done under archaeological supervision. The cera
mic materials collected there were o f a fairly wide chronology (13th to 19th c.). Additionally, some data concerning the ar chitecture o f the feature w ere obtained.
The supervision over the installation o f hot water pipes at 56 Lubelska Street confirmed the existence o f a medieval and m odem tract. The remnants o f the tract were made up o f three layers o f tim ber posts fascine and matted straw. In the excava tion trench in the back yard o f the house No. 56 an inhumation grave was found. It was m ade o f w ood and stone and could be provisionally dated to the o f M iddle Ages.
