• Nie Znaleziono Wyników

Streszczenia rozpraw doktorskich.

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Streszczenia rozpraw doktorskich."

Copied!
18
0
0

Pełen tekst

(1)

Streszczenia rozpraw doktorskich.

Biuletyn Polonistyczny 8/24, 77-93

(2)

J e r z y J a r ó w i e c k i : Ź r ó d ł a 1 k l a s y f i k a c j a p o w i e ­ ś c i h i s t o r y c z n y c h J . I . K r a s z e w s k i e g o z c z a s ó w s t a n i s ł a w o w ­ s k i c h . P r o m o t o r : p r o f . W i n c e n t y D a n e k (WSP K r a k ó w ) . R e c e n z e n ­ c i : d o c . J u l i u s z K i j a s ( U J ) , p r o f . J a n N o w a k o w sk i (WSP K r a ­ k ó w ) . W y ż s z a S z k o ł a P e d a g o g i c z n a w K r a k o w i e . 1 9 6 4 . P r z e d m i o t e m r o z p r a w y s ą t r z y p r o b l e m y , k t ó r y c h r o z s t r z y g ­ n i ę c i e s t w o r z y ł o i s t o t n e p o d s t a w y d o w y j a ś n i e n i a n i e k t ó r y c h t a j e m n i c w a r s z t a t u l i t e r a c k i e g o a u t o r a " S t a r e j b a ś n i " . One t e ż

w

poważnym s t o p n i u z a d e c y d o w a ł y o k o n s t r u k c j i r o z p r a w y , k t ó r a s k ł a d a s i ę z t r z e c h c z ę ś c i , a m i a n o w i c i e : I . K s z t a ł t o ­ w a n i e s i ę t e o r e t y c z n y c h p o g l ą d ó w J . I . K r a s z e w s k i e g o n a p o ­ w i e ś ć h i s t o r y c z n ą n a t l e d y s k u s j i o r o m a n s i e h l s t o r y o z n y m w p i e r w s z e j p o ł o w i e XIX w i e k u ; I I . P o w i e ś c i h i s t o r y c z n e J . I . K r a ­ s z e w s k i e g o , i c h g o n e z a i k l a s y f i k a c j a ; I I I . Ź r ó d ł a p o w i e ś c i h i s t o r y c z n y c h K r a s z e w s k i e g o z c z a s ó w s t a n i s ł a w o w s k i c h . W c z ę ś c i p i e r w s z e j , m ó w iąc o k s z t a ł t o w a n i u o i ę t e o r e t y c z ­ n y c h p o g l ą d ó w K r a s z e w s k i e g o n a p o w i e ś ć h i s t o r y c z n ą , a u t o r u ­ s I ł o w a ł p r z y m i e r z y ć p r o g r a m p i s a r z a do g ł ó w n y c h t e n d e n c j i w z a k r e s i e r o m a n s u h i s t o r y c z n e g o w l i t e r a t u r z e p i e r w s z e j p o ł o ­ wy XIX w i e k u . U k a z u j ą c w y p o w i e d z i K r a s z e w s k i e g o n a t l e s z e r o ­ k i e j d y s k u s j i , j a k a t o c z y ł a s i ę w o k ó ł u tw o r ó w p r z e d s t a w i a j ą ­ c y c h p r z e s z ł o ś ć , u w z g l ę d n i o n o m o ż l i w i e w s z y s t k i e w y p o w i e d z i b ą d ź t o o g ł o s z o n e n a ł a m a c h c z a s o p i s m , b ą d ź t e ż w p r z e d m o w a c h d o p o s z c z e g ó l n y c h p o w i e ś c i o t e m a t y c e h i s t o r y c z n e j . Na p o d ­ s t a w i e k o n f e r e n c j i p o g l ą d ó w K r a s z e w s k i e g o z t y m i w y p o w i e d z i a ­ m i s t w i e r d z o n o , i ż p i s a r z w y r a ź n i e k o r z y s t a ł z d o r o b k u i d o ­ ś w i a d c z e ń i n n y c h p o w i e ś c i o p i s a r z y , W y p o w i e d z i j e g o n i e p o z o ­ s t a w a ł y t e z b e z z w i ą z k u z h i s t o r i o g r a f i c z n y m i k o n c e p c j a m i p o ­

(3)

c z ą t k ó w w i e k u XIX, z k i e r u n k i e m i d e o w y c h z a i n t e r e s o w a ń p r z e ­ s z ł o ś c i ą , r e p r e z e n t o w a n y c h p r z e z b a d a c z y i s z l a c h e c k i c h z b i e ­ r a c z y p a m i ą t e k n a r o d o w y c h . N i e n e g u j ą c N l e m c e w l c z o w s k i e g o , a w ł a ś c i w i e w y s u n i ę t e g o p r z e z B o d i n a p o s t u l a t u " u z u p e ł n i a n i a h i s t o r i i " p r z e z p o w i e ś ć h i s t o r y c z n ą , K r a s z e w s k i , m a j ą c do w y b o r u L e l e w e l o w s k ą k o n c e p c j ę " h i s t o r i i n a r o d o w e j " o r a z N a - r u s z e w i c z o w s k i e " d z i e j e m o n a r c h ó w " , s k ł a n i a ł s i ę r a c z e j ku p i e r w s z e j . K i e r u n e k id e o w y ó w c z e s n y c h z a i n t e r e s o w a ń p r z e s z ł o ś c i ą , w y ­ r a ż a n y p r z e z k r y t y k ó w i a u t o r ó w p o w i e ś c i h i s t o r y c z n y c h z k r ę ­ g u k o t e r i i p e t e r s b u r s k i e j , p r o w a d z i ł w o s t a t e c z n e j k o n s e k ­ w e n c j i do a p o t e o z y s z l a c h e c k o - m a g n a c k i e j p r z e s z ł o ś c i , d o p o ­ c h w a ł y z ł o t e j w o l n o ś c i s z l a c h e c k i e j c z a s ó w s a s k i c h . W p r o g r a ­ m i e p o w i e ś c i h i s t o r y c z n e j , g ł o s z o n y m p r z e z M i c h a ł a G r a b o w s k i e ­ g o , c z o ł o w e g o k r y t y k a " T y g o d n i k a P e t e r s b u r s k i e g o " , z n a l a z ł o t o w y r a z w s t a ł y m o d w o ł y w a n i u s i ę d o p r z y k ł a d u u t w o r ó w W a l t e ­ r a S c o t t a , k t ó r y " p a m i ą t k i n i e d a w n e z a t r z y m a ł ^ i p o e t y z o w a ł t r y b ż y c i a n a r o d o w y " . U w i d o c z n i ł o s i ę t o r ó w n i e ż w p r z y j ę c i u p r z e z G r a b o w s k i e g o i R z e w u s k i e g o w p o w i e ś c i h i s t o r y c z n e j " p o d w ó j n e j p r a w d y " , a m i a n o w i c i e " p r a w d y p o e t y c k i e j " i " p r a w d y h i s t o r y c z ­ n e j ” , z a s a d ę t ę j e d n a k r o z u m i e l i j a k o p r y m a t p i e r w s z e j n a d d r u g ą . T w ó rc y z k r ę g u " T y g o d n i k a P e t e r s b u r s k i e g o " w y z n a w a l i t e o r e t y c z n i e p o s t u l a t h a r m o n i j n e g o ł ą c z e n i a r z e c z y w i s t o ś c i h i ­ s t o r y c z n e j z wymogami f i k c j i l i t e r a c k i e j , a l e G r a b o w s k i J e d ­ n o c z e ś n i e m a n i f e s t a c y j n i : o g ł a s z a ł z a s a d ę " w i e r u t n y c h k ł a m s t w n a t l e h i s t o r y c z n y m " , k t ó r ą w p e ł n i r e a l i z o w a ł w p o w i e ś c i a c h . P r o w a d z i ł o t o do f a ł s z o w a n i a h i s t o r i i w i m i ę b e z w z g l ę d n e j a - p o t e z y s z l a c h e t c z y z n y . W y r a ź n i e n a s t ą p i ł o t o w t w ó r c z o ś c i G ra­ b o w s k i e g o , R z e w u s k i e g o , c z y t e ż K a c z k o w s k i e g o . P o g l ą d y K r a s z e w s k i e g o p r z e d s t a w i a j ą s i ę z u p e ł n i e o d m i e n ­ n i e . W p r a w d z i e i o n g ł o s i ł p o s t u l a t u t r z y m a n i a r ó w n o w a g i m i ę ­ d z y e l e m e n t a m i f i k c y j n y m i a m a t e r i a ł e m h i s t o r y c z n y m , z a w a r t y m w p o w i e ś c i , a l e u p o r c z y w i e 1 k o n s e k w e n t n i e s t a ł n a s t a n o w i s k u p r z e s t r z e g a n i a , p r a w d y h i s t o r y c z n e j . Tyo. samym n i e a k c e p t o w a ł r e a k c y j n e j p o s t a w y I d e o l o g i c z n e j k o t e r i i p e t e r s b u r s k i e j , o s t r o i b e z w z g l ę d n i e p i ę t n u j ą c w s w y c h u t w o r a c h h i s t o r y c z n y o h r o z ­ w i ą z ł o ś ć o b y c z a j ó w , b r a k p a t r i o t y z m u , c i e m n o t ę i z a c o f a n i e s z l a c h t y . P ro g r a m o w o o d r z u c a ł p o w i e ś c i o w e p r z y k ł a d y W a l t e r a

(4)

S c o t t a , g d z i e d o m i n u j ą c ą r o l ę o d g r y w a ł a f i k c j a l i t e r a c k a . Z a ­ i n t e r e s o w a n i a h i s t o r y c z n e i r o z l e g ł e s t u d i a p o w o d o w a ł y , I ż w w y p o w i e d z i a c h s w y c h mocno p o d k r e ś l a ł p o s t u l a t t w o r z e n i a p o ­ w i e ś c i h i s t o r y c z n y c h w o p a r c i u o m a t e r i a ł y ź r ó d ł o w e . N i e o d ­ s t ą p i ł od t e g o p o s t u l a t u n a w e t w m o m e n c i e , . g d y u z n a ł , i ż do u tw o r ó w o t e m a t y c e h i s t o r y c z n e j n i e n a l e ż y w p r o w a d z a ć p o s t a c i w i e l k i c h 1 wypadków z n a n y c h . W d r u g i e j c z ę ś c i r o z p r a w y a u t o r p o d j ą ł p r ó b ę o k r e ś l e n i a p r z y c z y n , j a k i e z ł o ż y ł y s i ę n a p o d s t a w i e u tw o r ó w p r z e d s t a w i a ­ j ą c y c h p r z e s z ł o ś ć . Na g e n e z ę p o w i e ś c i h i s t o r y c z n y c h K r a s z e w ­ s k i e g o z ł o ż y ł y s i ę p r z e d e w s z y s t k i m z a i n t e r e s o w a n i a z b i e r a c - k o - h i s t o r y c z n e p i s a r z a , r o s n ą c e n a t l e z a i n t e r e s o w a ń p r z e s z ­ ł o ś c i ą p o c z ę t y c h u p r o g u s t u l e c i a , k t ó r e p r o w a d z i ł y do p o s z u ­ k i w a ń r o z m a i t e g o r o d z a j u ź r ó d e ł , s t a r y c h d ru k ó w i r ę k o p i s ó w , p r z e k a z ó w i d o k u m e n tó w r o d o w y c h , do g r o m a d z e n i a p a m i ą t e k n a ­ r o d o w y c h i w y d a w a n i a m a t e r i a ł ó w h i s t o r y c z n y o h . K r a s z e w s k i z n a ­ l a z ł s i ę w k r ę g u i z b i e r a c z y , 1 wydawców p a m i ą t e k n a r o d o w y c h , K i e d y po ś m i e r c i p i s a r z a M i c h a ł P a w l i k o p r a c o w a ł ' K a t a l o g " j e ­ go k s i ę g o z b i o r u , t o o d n o t o w a ł w n im 1 4 4 9 1 p o z y c j i , z t e g o n a sam e ź r ó d ł a p r z y p a d a ł o 2 6 3 9 t y t u ł ó w . W r o z p r a w i e w y m i e n i a s i ę w s z y s t k i e m a t e r i a ł y w y d a w a n e p r z e z K r a s z e w s k i e g o . A u t o r p r a ­ cy p o d k r e ś l i ł , ż e n a z a i n t e r e s o w a n i a h i s t o r y c z n e p i s a r z a w p ł y ­ n ę ł a r ó w n i e ż a t m o s f e r a domu r o d z i n n e g o . Na p o w s t a n i e p o w i e ś c i h i s t o r y c z n y c h , o b o k s t u d i ó w h i s t o ­ r y c z n y c h , m i a ł w pływ p o b y t K r a s z e w s k i e g o p o z a g r a n i c a m i k r a j u . P i s a r z , n i e mogąc n a " g o r ą c o ” o b s e r w o w a ć ż y d a s p o ł e c z e ń s t w a , z m u s z o n y b y ł do c o r a z c z ę s t s z e g o , n i ż p r z e d r o k i e m 1 8 6 3 , s i ę ­ g a n i a do te m a t ó w h i s t o r y c z n y o h . P r z e d r o k i e m 1 8 6 3 n a 6 8 t y t u ­ łów w y d a n y c h u tw o r ó w n a p o w i e ś ć h i s t o r y c z n ą p r z y p a d ł o t y l k o 1 4 , z a ś w l a t a c h po p o w s t a n i u s t y c z n i o w y m n a 16 6 w y d a n y c h p o ­ w i e ś c i d r u k i e m 91 t o d z i e ł a o t e m a t y c e h i s t o r y c z n e j . K o l e j n o a u t o r r o z p r a w y d o k o n a ł k l a s y f i k a c j i w s z y s t k i c h p o ­ w i e ś c i K r a s z e w s k i e g o , n a s t ę p n i e z a ś s z c z e g ó ł o w o z a j ą ł s i ę u ­ t w o r a m i h i s t o r y c z n y m i z c z a s ó w s t a n i s ł a w o w s k i c h , p r z e p r o w a ­ d z a j ą c i c h p o d z i a ł t e m a t y c z n y a t a k ż e g a t u n k o w y . T a c z ę ś ć r o z p r a w y z a w i e r a w i e l e e l e m e n t ó w p o l e m i c z n y c h w s t o s u n k u do d o t y c h c z a s o w y c h u s t a l e ń .

(5)

W c z ę ś c i t r z e c i e j z o s t a ł y om ów ione ź r ó d ł a p o w i e ś c i h i s t o ­ r y c z n y c h z c z a s ó w s t a n i s ł a w o w s k i c h o r a z u k a z a n o n a w y b r a n y c h p r z y k ł a d a c h m e c h a n i z m k o r z y s t a n i a p r z e z K r a s z e w s k i e g o z t y c h ź r ó d e ł . W o p a r c i u o o b s z e r n ą l i t e r a t u r ę i l i c z n e ź r ó d ł a h i s t o - r y c z n e , o d n o s z ą c e s i ę do w i e k u X V I I I , n a p o d s t a w i e k o n f r o n t a ­ c j i t y c h ź r ó d e ł z t e k s t e m w i e l u p o w i e ś c i h i s t o r y c z n y c h p i s a ­ r z a p r z e d s t a w i o n o dowody s t w o r z e n i a i u p r a w i a n i a p r z e z p o w i e - ś c i o p i s a r z a p o w i e ś c i h i s t o r y c z n e 1 t y p u d o k u m e n t a r n e g o , w k t ó ­ r e j K r a s z e w s k i u m i e j ę t n i e p o ł ą c z y ł ow o ce w i e d z y h i s t o r y c z n e j z t a l e n t e m w i e l k i e g o b e l e t r y s t y . P o w i e ś ć h i s t o r y c z n ą w r e a l i ­ z a c j i K r a s z e w s k i e g o t o p r z e d e w s z y s t k i m b e l e t r y z a c j a f r a g m e n ­ tów a u t e n t y c z n y c h p r o c e s ó w i z d a r z e ń , a n i e a r t y s t y c z n i e u ­ k s z t a ł t o w a n e l o s y f i k c y j n y c h b o h a t e r ó w w p l e c i o n e w w y d a r z e n i a d z i e j o w e . D z i e j e n i e l i c z n y c h f i k c y j n y c h p o s t a c i i z w i ą z a n y c h z n i m i w ątk ó w f a b u l a r n y c h s p l a t a j ą s i ę z s z e r o k o r o z b u d o w a n y m , n a z n a j o m o ś c i a u t e n t y c z n y c h s z c z e g ó ł ó w o p a r t y m , t ł e m o b y c z a j o ­ wym i o p i s a m i h i s t o r y c z n y m i . W y s u n i ę t o t e z ę b a d a w c z ą , ż e n a ­ w e t w ą t k i f a b u l a r n e t z w . " o b y c z a j o w y c h p o w i e ś c i h i s t o r y c z n y c h " n i e z o s t A ł y p r z e z a u t o r a w y m y ś l o n e , a l e ż e K r a s z e w s k i o p i e r a ł j e n a z a s ł y s z a n y c h c z y w y c z y t a n y c h , a u t e n t y c z n y c h z d a r z e n i a c h . M a r i a n K w a ś n y : 0 k s z t a ł t o w a n i u s i ę " D z ia d ó w c z ę ś c i I I I " . W z r o s t i p r z e m i a n y k o m p o z y c y j n e . P r o m o t o r : p r o f . W.Ku­ b a c k i ( U J ) , r e c e n z e n c i : p r o f . L . P ł o s z e w s k i ( I B L ) i p r o f . C z . Z g o r z e l s k i (KUL). U n i w e r s y t e t J a g i e l l o ń s k i 1 9 6 4 . R o z p r a w a j e s t s z c z e g ó ł o w y m , s y s t e m a t y c z n y m u j ę c i e m c a ł o * k s z t a ł t u z a g a d n i e n i a , w z u p e ł n o ś c i o d m ie n n y m i n i e z a l e ż n y m od o p r a c o w a ń d o t y c h c z a s o w y c h . Obok s p i s u z j a w i s k z a c h o d z ą c y c h w t o k u k s z t a ł t o w a n i a s i ę d r a m a t u d a j e p r ó b ę w y j a ś n i e n i a ich w z a ­ j e m n y c h p o w i ą z a ń i s t o s u n k ó w f u n k c j o n a l n y c h w y n i k a j ą c y c h z l o ­ g i k i w e w n ę t r z n e j u t w o r u . P o d s t a w ę m a t e r i a ł o w ą s t a n o w i ą d o c h o w a n e r ę k o p i s y ( a u t o ­ g r a f p a r y s k i , a u t o g r a f k ó r n i c k i , k o p i a D o m e j k i ) o r a z p i e r w o ­ d r u k . Po s z c z e g ó ł o w y m o p i s i e r ę k o p i s ó w i d o k ł a d n y m o k r e ś l e n i u i c h z a w a r t o ś c i w s t o s u n k u do w e r s j i p i e r w o d r u k u n a s t ę p u j e omó­ w i e n i e w e w n ę t r z n e g o z r ó ż n i c o w a n i a w s t o p n i u z a a w a n s o w a n i a

(6)

t w ó r c z e g o a u t o g r a f ó w p a r y s k i e g o 1 k ó r n i c k i e g o . W s k ł a d k a ż d e ­ go z n i c h w c h o d z ą z a r ó w n o p a r t i e p l e r w o p i s o w e , j a k o d p i s y ; o b a w i ę c w p e w n y c h s w y c h p a r t i a c h m a j ą budow ę d w u w a r s t w o w ą . O d p i s y z a w a r t e w n a j w c z e ś n i e j s z y c h c h r o n o l o g i c z n i e d o c h o w a n y c h w e r s j a c h p o s z c z e g ó l n y c h s c e n p o c h o d z ą z i c h r e d a k c j i p i e r w o t ­ n y c h , z a w a r t y c h w a u t o g r a f i e d z i ś j u ż n i e i s t n i e j ą c y m . Do u s t a l e n i a z a w a r t o ś c i owego z a g i n i o n e g o a u t o g r a f u p r o ­ w a d z ą p r z e s ł a n k i w y n i k a j ą c e z w e w n ę t r z n e j s t r u k t u r y a u t o g r a ­ fów d o c h o w a n y c h . C z y s t o p l s " I m p r o w i z a c j i " z a w a r t y w a u t o g r a ­ f i e k ó r n i c k i m ( w k ł a d k a z ł o ż o n a z dwu p ó ł a r k u s z y , k t ó r a s t a n o ­ w i ł a w c z e ś n i e j c z ę ś ć i n n e g o r ę k o p i s u ) j e s t j e d y n y m p r z e k a z e m r ę k o p i ś m i e n n y m p o p r z e d z a j ą c y m p o w s t a n i e a u t o g r a f u p a r y s k i e g o . I n n y m i s ł o w y w i e l k i m o n o l o g b o h a t e r a g ł ó w n e g o z a j m o w a ł p i e r ­ w o t n i e , w z n a n e j nam m a t e r i a l n e j s w e j p o s t a c i , p e w i e n o d c i n e k n a l i n i i r o z w o j o w e j d r a m a t u p o p r z e d z a j ą c e j p o w s t a n i e a u t o g r a ­ f u p a r y s k i e g o . Na p y t a n i e : k t ó r y o d c i n e k 1 co m i e ś c i ł o s i ę n a p o z o s t a ł y c h o d c i n k a c h t e j l i n 1. - m ożna d a ć o d p o w i e d ź po u ­ s t a l e n i u c h r o n o l o g i i p o w s t a w a n i a p o s z c z e g ó l n y c h s c e n , j a k r ó w ­ n i e ż s k ł a d a j ą c y c h s i ę n a n i e w a r s t * . p i e r w o t n y c h i w t ó r n y c h , d a j ą c e j s i ę w y w n i o s k o w a ć z e s t a n u r z e c z y i s t n i e j ą c e g o w o b u d o c h o w a n y c h a u t o g r a f a c h . P r z e d i c h p o w s t a n i e m u f o r m o w a ł y s i ę p i e r w o t n e r e d a k c j e s c e n I , I I I , V, P ( d z i s i e j s z y P r o l o g ) , V I I I , V I I i I X ; w obydwu a u t o g r a f a c h n a j w c z e ś n i e j s z e c h r o n o l o g i c z ­ n i e , d o c h o w a n e i c h w e r s j e p o s i a d a j ą b u d o w ę d w u w a r s t w o w ą . Dwie s p o ś r ó d n i c h : I I I i V p o w s t a ł y , t a k w s w e j w a r s t w i e p i e r w o t ­ n e j , j a k i w t ó r n e j , j a k o b e z p o ś r e d n i e n a s t ę p s t w o w p r o w a d z e n i a " I m p r o w i z a c j i ” . P o z o s t a ł e s c e n y w y k a z u j ą n a t o m i a s t o d m i e n n y o d n i e j s t o s u n e k : t y l k o i c h w a r s t w y w t ó r n e p o w s t a ł y p o d j e j w p ły w e m , w a r s t w y i c h p i e r w o t n e p o c h o d z ą w i ę c z c z a s u , k i e d y w t e k ś c i e u t w o r u n i e b y ł o j e s z c z e " I m p r o w i z a c j i " . D a l s z y c i ą g r o z p r a w y p o ś w i ę c o n y z o s t a ł r o z w i n i ę c i u i u z a ­ s a d n i e n i u p r z e d s t a w i o n y c h t u t w i e r d z e ń d o t y c z ą c y c h s t r u k ­ t u r y i z a w a r t o ś c i o b u a u t o g r a f ó w . Po p r ó b i e p r z y b l i ż o n e j r e ­ k o n s t r u k c j i p i e r w o t n e j r e d a k c j i d z i e ł a n a s t ę p u j e s z c z e g ó ł o w e o m ó w i e n i e k o l e j n y c h f a z j e g o k s z t a ł t o w a n i e s i ę . W n i o s k i w y n i k a j ą c e z p r z e ś l e d z e n i a l i n i i r o z w o j o w e j d r a ­ m a t u p r z e d s t a w i a j ą s i ę n a s t ę p u j ą c o : 1 . N a j p i e r w p o w s t a ł a p i e r ­ w o t n a j e g o r e d a k c j a o b e j m u j ą c a r e d a k c j e p i e r w o t n e s c e n : w i ę

(7)

-z l e n n e j , w c e l i b o h a t e r a ( d -z i s i e j s -z y P r o l o g ) 1 c m e n t a r n e j ; w b e z p o ś r e d n i e j b l i s k o ś c i c z a s o w e j i c h p o w s t a n i a u f o r m o w a ł y s i ę n a s t ę p n i e p i e r w o t n e r e d a k c j e s c e n V I I I 1 V I I . 2 . Moment p r z e ł o m o w y w p r o c e s i e k s z t a ł t o w a n i a s i ę d r a m a t u s t a n o w i ł o w p ro ­ w a d z e n i e " I m p r o w i z a c j i ” . 3 . D a l s z y w z r o s t d z i e ł a w z a s a d n i ­ c z y c h j e g o z a r y s a c h , p r z e t w o r z e n i e s c e n r e d a k c j i p i e r w o t n e j o r a z p r z e m i a n y k o m p o z y c y j n e - b y ł y s k u t k i e m w p r o w a d z e n i a "Im ­ p r o w i z a c j i " . O g ł o s z o n y p r z e z p o e t ę t e k s t j e s t o s t a t e c z n y m r e ­ z u l t a t e m owego p r o c e s u r o z w o j o w e g o . J a n J ó z e f L i p s k i : T w ó r c z o ś ć J a n a K a s p r o w i c z a w la-»» t a o h 1 8 7 8 - 1 8 9 1 n a t l e e p o k i . P r o m o t o r : p r o f . K . Wyka ( I B L ) . R e c e z e n c l : p r o f . K . G Ó r s k l ( U n l w . T o r u ń s k i ) , p r o f . M . Ż m i g r o d z k a ( I B L ) . I n s t y t u t B a d a ń L i t e r a c k i c h 1 9 6 5 . P r a c a t a j e s t I c z ę ś c i ą m o n o g r a f i i t w ó r c z o ś c i K a s p r o w i c z a . S k ł a d a s i ę z 2 c z ę ś c i : p i e r w s z a d o t y c z y w a r u n k ó w k u l t u r a l n y c h s t a r t u K a s p r o w i c z a ; t u t e ż z n a l a z ł y o m ó w i e n i e n i e k t ó r e p r o ­ b l e m y m e t o d o l o g i c z n e , z w i ą z a n e z m o n o g r a f i ą . C z . d r u g a ma c h a ­ r a k t e r a n a l i t y c z n y 1 om aw ia u t w o r y K a s p r o w i c z a z l a t 1 8 7 8 - 1 8 9 1 w p o r z ą d k u c h r o n o l o g i c z n y m . C z ę ś ć I . D o m i n u j ą c y m motywem k r y t y k i p o ś w i ę c o n e j t w ó r c z o ­ ś c i K a s p r o w i c z a , z a r ó w n o z a ż y c i a p o e t y j a k i po j e g o ś m i e r ­ c i , b y ł o a k c e n t o w a n i e j e g o c h ł o p s k o ś c l . C e l o w a l i w ty m k r y t y ­ c y e n d e c c y , t w o r z ą c m i t c h ł o p a - P i a s t a , p r a s ł o w l a n i n a 1 p o to m ­ k a A r i ó w - l e c z r ó w n i e ż k r y t y c y z l e w i c y s p o ł e c z n e j 1 r ó w n i e ż n i e a n g a ż u j ą c y s i ę b e z p o ś r e d n i o p o l i t y c z n i e b a d a c z e 1 k r y t y c y . T e n z a s a d n i c z y motyw b y ł o d p o w i e d z i ą n a I s t o t n ą p o t r z e b ę s p o ł e c z n o - n a r o d o w ą : w z w i ą z k u z p r o c e s e m f o r m o w a n i a s i ę nowo­ c z e s n e g o n a r o d u - k o n i e c z n e b y ł y żywe t e g o s y m b o l e ; p r o c e s t e n n i e m ó g ł b y ć u w a ż a n y z a z a k o ń c z o n y , a n i n a w e t z a a w a n s o w a n y , p ó k i w p i e r w s z y c h s z e r e g a c h tw ó r c ó w k u l t u r y n i e p o j a w i l i s i ę p r z e d s t a w i c i e l e k l a s , d o t ą d w t y c h k r ę g a c h n i e r e p r e z e n t o w a ­ n y c h . C h ł o p s k i e p o c h o d z e n i e j e s t j e d n a k i s t o t n y m p r o b l e m e m n i e t y l k o d l a b a d a c z a p e r c e p c j i , l e c z i i m m a n e n t n e j z a w a r t o ś c i t w ó r c z o ś c i K a s p r o w i c z a . P o d s t a w o w ą w i ę z i ą ł ą c z ą c ą t w ó r c z o ś ć j e d n e g o a u t o r a , a w l ę o u s p r a w i e d l i w i e n i e m m o n o g r a f i i , j e s t j e d n o ś ć a u t o r s t w a . F o rm a­

(8)

c j a k u l t u r o w a , p a n u j ą c a w E u r o p i e o d s c h y ł k u ś r e d n i o w i e c z a , n a s t a w i o n a w z n a c z n y m s t o p n i u n a w a r t o ś c i i t r e ś c i i n d y w i d u a l ­ n e i p e r s o n a l n e , u k o n s t y t u o w a ł a p r z e w a ż a j ą c y s p o s ó b w i d z e n i a s z t u k i , ł ą c z ą c y w j a k i e j ś m i e r z e u t w ó r z a u t o r e m . Z n a l a z ł o t o w y r a z w s t r u k t u r z e d z i e ł a l i t e r a c k i e g o : a u t o r s t a n o w i p r o b l e m n i e t y l k o t r a n s c e n d e n t n y , l e c z i i m m a n e n t n y d z i e ł a , g d y ż n a z w a i a u t o r a s t a n o w i i n t e g r a l n ą c z ę ś ó d z i e ł a . M e n t a l n o ś c i c h ł o p s k i e j 1 n i e k t ó r y m s k ł a d n i k o m ś w i a t o p o ­ g l ą d u c h ł o p s k i e g o - s k o n s t r u o w a n y m n a p o d s t a w i e b a d a ń T h o m a s a , Z n a n i e c k i e g o , C h a ł a s I ń s k l e g o , B r o n i k o w s k i e g o 1 l n . - o d p o w i a ­ d a j ą i z o m o r f i c z n e i a n a l o g i c z n e c z y n n i k i w d z i e ł a c h K a s p r o w i ­ c z a . K a s p r o w i c z z n a j d o w a ł s i ę n i e t y l k o w pewnym s t o p n i u n a p o g r a n i c z u s p o ł e c z n y m c h ł o p s k o - i n t e l i g e n c k l m - l e c z r ó w n i e ż n a p o g r a n i c z u k u l t u r o w y m p o l s k o - n i e m i e c k i m : p o p r z e z s z k o ł ę p r u s k ą , n i e m i e c k i e u n i w e r s y t e t y l t d . K a s p r o w i c z m i a ł d o b r ą z n a j o m o ś ć k u l t u r y n i e m i e c k i e j , p o d c z a s g d y z n a j o m o ś ć t r a d y c j i r o d z i n n y c h z d o b y w a ł w s p o s ó b m n i e j s y s t e m a t y c z n y . N i e z n a c z y t o , b y ś w i a d o m o ś ć n a r o d o w a K a s p r o w i c z a r ó w n i e ż b y ł a w n a j ­ m n i e j s z e j o h o ć b y m i e r z e p o g r a n i c z n a . R o z d z i a ł I I . J u v e n i l i a K a s p r o w i c z a , c z y l i j e g o t w ó r c z o ś ć g i m n a z j a l n a (d o 1 8 8 4 ) - z n a j d o w a ł a s i ę w n i e w o l n i c z o n a ś l a d o ­ wanym k r ę g u p o l s k i e j t r a d y c j i r o m a n t y c z n e j , i d e o w o b l i ż s z e j j e j k o n s e r w a t y w n y m r e p r e z e n t a n t o m . S t y l i z a c j e l u d o w e n i e s ą t u ś w i a d e c t w e m c h ł o p s k o ś c i K a s p r o w i c z a - l e c z s ą e l e m e n t e m p o s t r o m a n t y c z n y m • Rok 1 8 8 4 - r o k m a t u r y K a s p r o w i c z a i p o c z ą t k u j e g o s t u d i ó w u n i w e r s y t e c k i c h - p r z y n i ó s ł z w r o t w j e g o t w ó r c z o ś c i . U k ł a d e m o d n i e s i e n i a d l a n i e j s t a j e s i ę t e r a z n i e p o l s k a t r a d y c j a p o s t - r o m a n t y o z n a , l e c z a k t u a l n y s t a n ś w i a d o m o ś c i l i t e r a c k i e j i f i l o z o f i c z n e j w N l e m o z e o h , k s z t a ł t o w a n e j p r z e z s u k o e s y n a t u ­ r a l i z m u n i e m l e o k l e g o i m onlzm u (m ocno o s a d z o n e g o w t r a d y c j a c h i d e a l i z m u n i e m i e c k i e g o ) . K a s p r o w i c z z n a j d u j e s i ę w t y m o k r e ­ s i e r ó w n i e ż po d f a s c y n u j ą c y m go wpływem S h e l l e y a , k t ó r e g o r e ­ c e p c j a w N i e m c z e c h j e s t w ty m o k r e s i e s z c z e g ó l n i e o ż y w i o n a . N a t u r a l i z m n i e m i e c k i j e s t k i e r u n k i e m z a s a d n i c z o r ó ż n i ą c y m s i ę od n a t u r a l i z m u f r a n o u s k i e g o : z w i ą z a n y f i l o z o f i c z n i e z m o - n iz m e m - c h a r a k t e r y z o w a ł s i ę a n t y p o z y t y w i s t y c z n ą t e o r i ą p o z n a ­

(9)

n i . a , a k c e n t o w a n i e m r o l i w y o b r a ź n i i i d e a l i z u j ą c e g o u o g ó l n i e ­ n i a , e ty z m e m i a k t y w i z m e m s p o ł e c z n o - m o r a l n y m . B y ł t o k i e r u n e k o w i e l u c e c h a c h p r e e s k s p r e s j o n i z m u , n l e o d c i n a j ą c y s i ę o s t r o o d m o d e r n i z m u . W ś w i a d o m o ś c i w s p ó ł c z e s n y c h n i e b y ł o j e d n a k s p r z e c z n o ś c i m i ę d z y n a t u r a l i z m e m f r a n c u s k i m i n a t u r a l i z m e m n i e m i e c k i m - i n i e z a r y s o w a ł s i ę m i ę d z y n i m i k o n f l i k t . P r z e c i w n i e , w o p a r c i u o s t o s u n k o w o n i e l i c z n e e l e m e n t y w s p ó l n e - n a t u r a l i ś p i obydwu r o d z a j ó w t w o r z y l i w s p ó l n y f r o n t , t z n , s t a n ś w i a d o m o ś c i u ł a ­ t w i ł s y n k r e t y c z n y s t o s u n e k w o b e c obydwu n a t u r a l i z m ó w . F i l o z o ­ f i c z n e p o e m a t y K a s p r o w i c z a s ą b l i ż s z e n a t u r a l i z m o w i n i e m i e c ­ k i e m u ( i p r z e s y c o n e s ą i d e o l o g i ą s h e l l e y a i i s k ą ) , w i e r s z e i p o e ­ m a t y c h ł o p s k i e b l i ż s z e s ą n a t u r a l i z m o w i f r a n c u s k o - w a r s z a w ­ s k i e m u . I s t o t n y m c z y n n i k i e m k s z t a ł t u j ą c y m w ty m o k r e s i e i d e o l o g i ę K a s p r o w i c z a j e s t s o c j a l i z m . K a s p r o w i c z z n a l a z ł s i ę w L i p s k u w k r ę g u o d d z i a ł y w a n i a s o c j a l i z m u m a r k s i s t o w s k i e g o , n i e s t a j ą c s i ę j e d n a k m a r k s i s t ą - i p r z e j ś c i o w o w s p ó ł p r a c o w a ł z g e n e w s k ą p r a s ą " P r o l e t a r i a t u " . Z ty m w i ą ż e s i ę k o n f l i k t w i d o c z n y i w J e g o p o e z j i , g ł ó w n i e j e d n a k w J e g o p u b l i c y s t y c e , w y w o ł a n y n i e ­ d o c e n i a n i e m p r z e z nP r o l e t a r l a t c z y k ó w n p r o b l e m u n a r o d o w e g o . We W r o c ł a w i u K a s p r o w i c z z w i ą z a ł s i ę id e o w o z e s t a n o w i s k i e m n i e ­ m i e c k i c h C a b e t y s t ó w . Z a s a d n i c z e p r o b l e m y f o r m y a r t y s t y o z n e j w p o e z j i K a s p r o w i ­ c z a t e g o o k r e s u s k u p i a j ą s i ę w o k ó ł z a g a d n i e n i a s t y l u r e t o ­ r y c z n e g o j e g o po em ató w f i l o z o f i c z n y c h i s p o ł e c z n o - p u b l i c y - s t y c z n y c h - o r a z o p i s o w o ś c l j e g o w c z e ś n i e j s z y c h p o e m a tó w c h ł o p s k i c h . C h a r a k t e r y s t y c z n e j e s t r ó w n i e ż , ż e K a s p r o w i c z mo­ d y f i k u j e t r a d y c y j n ą w e r s y f i k a c j ę p o e z j i p o l s k i e j w du o łm w s p ó ł c z e s n y c h mu t e n d e n c j i w w e r s y f i k a o j i n i e m i e c k i e j . C z y n n i k i e m s k u p i a j ą c y m w i e l o r a k i e w swym c h a r a k t e r z e e l e ­ m e n t y d u ż e j i r e p r e z e n t a t y w n e j g r u p y u t w o r ó w K a s p r o w i c z a - j e s t k o n s t r u k c j a n a r r a t o r a i p o d m i o t u l i r y c z n e g o , w y s t ę p u j ą c e ­ g o w p o d w ó j n e j r o l i : po p i e r w s z e z n a j d u j e s i ę o n w e w n ą t r z p r z e d s t a w i o n e j z b i o r o w o ś c i w i e j s k i e j , po d r u g i e o p e r u j e skom­ p l i k o w a n y m t y t u ł e m " w y ż s z e j k u l t u r y " ( n p . k u n s z t o w n e f o r m y s t r o f i c z n e i t p . ) . J e s t t o i s t o t n y e l e m e n t i d e o w y p o e z j i Ka­ s p r o w i c z a t e g o o k r e s u .

(10)

J u ż w l i p s k i c h p o e z j a c h K a s p r o w i c z a u k s z t a ł t o w a ł a s i ę t e ż p r o b l e m a t y k a s t o s u n k u m i ę d z y D o b re m , Z łem i P r z e z n a c z e n i e m , k t ó r a n a z g ó r ą 2 0 l a t o k r e ś l i ł a j e d e n z n a j w a ż n i e j s z y c h n u r ­ tów f i l o z o f i c z n y c h j e g o t w ó r c z o ś c i . P o s t a w y f i l o z o f i c z n e , s p o ł e c z n e i n a r o d o w e K a s p r o w l o z a , k t ó r e u k s z t a ł t o w a ł y s i ę w tym o k r e s i e - po c z ę ś c i s ą z b i e ż n e z p ó ź n i e j s z ą I d e o l o g i ą " G ł o s u " , l e c z n i e z a l e ż n e bo w c z e ś n i e j ­ s z e , po c z ę ś c i z a ś - w o g ó l e b e z p o d s t a w n i e b y w a ł y i n t e r p r e t o ­ w ane J a k o w y r a z i d e o l o g i i " l u d o w e j " " G ł o s u " , J a k n p . " O n i i my", u t w ó r p o z o s t a j ą c y w k r ę g u i n s p i r a c j i i d e o l o g i c z n e j s o c j a ­ l i z m u . P u b l i c y s t y k a K a s p r o w i c z a i w i e l e j e g o w i e r s z y o c h a r a k t e ­ r z e p u b l i c y s t y c z n y m c e c h u j e w ty m o k r e s i e : a ) n a m i ę t n e o b r o n a p o l s k o ś c i p r z e d z a g r o ż e n i e m g e r m a n i z a ­ c j i , b ) a n t y k l e r y k a ł i z m , c ) o b r o n a r a c j i p o s t a w y p a t r i o t y o z n e j . U t w o r y w i ę z i e n n e K a s p r o w i c z a p r z y n i o s ł y p r z e d e w s z y s t k i m z a ł a m a n i e d o t y c h c z a s o w e g o o p t y m i z m u , o d e j ś c i e o d n i e z b y t p o ­ g ł ę b i o n e g o s o c j a l i z m u - i o s t a t e c z n e w y k l a r o w a n i e s i ę p o s t a ­ wy p a t r i o t y c z n o - n a r o d o w e j . Do t e g o t e ż o k r e s u n a l e ż ą m o d e r n i ­ s t y c z n e i S c h o p e n h a u e r o m s k i e z d u c h a w i e r s z e w w a r s z a w s k i m " Ż y c i u " - o r a z c y k l s o n e t r ó w "Z c h a ł u p y " . K a s p r o w i c z w r ó c i ł n a s t ę p n i e do c h ł o p s k i c h p o e m a tó w e p i c ­ k i c h ; k i e r u n e k e w o l u c j i p r z e b i e g a ł w g r u p i e j e g o c h ł o p s k i c h p o em ató w od o p i s u do o p o w i a d a n i a i f o r m g a w ę d o w y c h . J e d y n i e " W o j t e k S k i b a " , p o e m a t d y g r e s y j n y , ma i n n ą s t r u k ­ t u r ę - i w z w i ą z k u z ty m i n n y s e n s i d e o w y ; " J a " l i r y c z n e d y ­ g r e s j i - n a r r a t o r - o d e r w a n y t u j e s t o d ś r o d o w i s k a s w e g o b o ­ h a t e r a . N i e w y s t ę p u j e t u w i ę c ów e l e m e n t s y n t e z y , ł ą o z ą c y c h ł o p s k i i I n t e l i g e n c k i p u n k t w i d z e n i a w p o s t a c i n a r r a t o r a . C e z u r ą o k r e s u j e s t p r z e d z i a ł c z a s o w y między u t w o r a m i " M l - ł o ś ć - G r z e c h " 1 "Amor v i n c e n s " r o z d z i e l a j ą c y n a t u r a l i s t y o z n y o k r e s t w ó r c z o ś c i K a s p r o w i c z a od m o d e r n i s t y c z n e g o . P o n i e w a ż " M i ł o ś ć " z o s t a ł a j e d n a k p o d a n a p r z e z a u t o r a j a k o c a ł o ś ć - o - m ó w l e n i e t e g o c y k l u z o s t a ł o p r z e n i e s i o n e do k o n t y n u a c j i mono­ g r a f i i .

(11)

J e r z y M i o h n o t P o z y c j a n a r r a t o r a w p r o z i e A n t o n i e ­ go S y g i e t y ń s k i e g o l a t 1 8 8 0 - 1 9 0 1 . P r o m o t o r : p r o f . A n d r z e j Bu­ k o w s k i (WSP G d a ń s k ) . R e c e n z e n c i : p r o f . M a r i a J a n i o n (WSP G d a ń s k ) i p r o f . H e n r y k M a r k i e w i c z ( U J ) . W y ż s z a S z k o ł a P e d a g o ­ g i c z n a w G d a ń s k u , 1 9 6 5 . T e m a te m r o z p r a w y j e s t a n a l i z a n i e k t ó r y c h w ł a ś c i w o ś c i n a r ­ r a c y j n y c h p r o z y A n t o n i e g o S y g i e t y ń s k i e g o z l a t 1 8 8 0 - 1 9 0 1 , t a ­ k i c h s z c z e g ó l n i e , k t ó r e w i ą ż ą s i ę z k o n s t r u k c j ą p o d m i o t u mó­ w i ą c e g o n a r r a t o r a . W r o z d z i a l e I p o d d a n y z o s t a j e p o d r o z w a g ę s e n s t e g o t y p u b a d a ń . R o z d z i a ł z a w i e r a p r ó b ę o d p o w i e d z i n a p y t a n i a : 1 ) c z y w y o d r ę b n i o n a k a t e g o r i a n a r r a t o r a j e s t k a t e g o r i ą r z e ­ c z y w i s t ą , z g o d n ą z o n t o l o g l ą d z i e ł a e p i c k i e g o i a d e ­ k w a t n ą do b a d a n e j r z e c z y w i s t o ś c i , 2 ) w j a k i m u j ę c i u może o n a s t a n o w i ó n a r z ę d z i e b a d a w c z e d l a h i s t o r y k a l i t e r a t u r y . J e d n y m z I s t o t n y c h p r o b le m ó w b a d a w c z y c h w y d a j e s i ę p r o ­ b l e m p o z y c j i n a r r a t o r a , t j . u k ł a d u s t o s u n k ó w m i ę d z y p o d m i o t e m a p r z e d m i o t e m o p r a c o w a n i a . W y r a ż a j ą s i ę o n e w s t y l u n a r r a c j i , a p r o w a d z ą do o d c z y t a n i a z a s a d e s t e t y c z n y c h , i d e o w y c h i f i l o ­ z o f i c z n y c h o r g a n i z u j ą c y c h d z i e ł o , do u c h w y c e n i a w i ę c t e g o , c o m o ż n a o k r e ś l i ć j a k o ś w i a d o m o ś ć t w ó r c z ą p i s a r z a , z a w a r t ą w d z i e l e , c z y l i t z w . " o b r a z a u t o r a " . D r o g a a n a l i z y u t w o r u do s t y l u , p o p r z e z s t a n o w i s k o n a r r a t o r a w o b e c r z e c z y w i s t o ś c i p r z e d s t a w i o n e j - do ś w i a d o m o ś c i t w ó r c z e j p i s a r z a , z d a j e s i ę w y p r o w a d z a ć p r o b l e m a t y k ę p o w i e ś c i o w e g o o p o w i a d a c z a z k r ę g u r o z w a ż a ń s t r u k t u r a l n y c h n a o b s z a r y h i s t o r i i l i t e r a t u r y . W r o z d z i a l e I I z o s t a j ą z r e k o n s t r u o w a n e i p o d d a n e i n t e r ­ p r e t a c j i n a j o g ó l n i e j s z e p o g l ą d y e s t e t y c z n e a u t o r a z l a t 8 0 - t y c h , z a m y k a j ą c e s i ę w h a ś l e " s z t u k a d l a s z t u k i " o r a z w a k - o e p t a c j i a r y s t o t e l e s o w e j z a s a d y n a ś l a d o w n i c t w a n a t u r y w s z t u ­ c e , u k s z t a ł t o w a n e w r e z u l t a c i e k r y t y c z n e g o p r z y s w o j e n i e g ł ó w ­ n y c h z a ł o ż e ń f r a n c u s k i e g o n a t u r a l i z m u . W s k a z u j ą o n e , i ż t w ó r ­ c z o ś ć l i t e r a c k ą t r a k t o w a ł p i s a r z j a k o n i e u s t a n n e p o s z u k i w a n i e w z g l ę d n e j c a ł o ś c i o w e j p r a w d y o c z ł o w i e k u i ś w i e c i e , p o s z u k i ­ w a n i e ś w i a d o m i e o g a r n i a j ą c e s f e r ę n a r r a c j i , z g o d n i e z p o s t u ­ l o w a n ą z a s a d ą p r z e d m i o t o w o ś c l , r o z u m i a n ą s z e r o k o , j a k o " o d p o - w i e d n i o ś ć f o r m y do p r z e d m i o t u s z t u k i " .

(12)

R o z d z i a ł I I I r o z p o c z y n a w ł a ś c i w ą a n a l i z ę p o z y c j i n a r r a t o ­ r a m a j ą c ą p o k a z a ć k i e r u n k i p o s z u k i w a ń n a r r a c y j n y c h S y g i e t y ń - s k i e g o i u j a w n i ć z a w a r t e w n i c h p r a w d y . Z o s t a j e t u w y r ó ż n i o n a p o d s t a w o w a w o m a w i a n e j p r o z i e s t r u k t u r a n a r r a c j i , t j . t a , k t ó ­ r a w y s t ę p u j e w w i ę k s z o ś c i u tw o r ó w z l a t 8 0 - t y c h ( " N a s k a ł a c h C a l v a d o s " , "Gemma", " W y s a d z o n y z s i o d ł a " ) , z a n i m m o d y f i k o w a ­ n a p r z e z o b o c z n i e p r o w a d z o n e e k s p e r y m e n t y n a r r a c y j n e , r o z p a d ­ n i e s i ę o s t a t e c z n i e w n a s t ę p n y m d z i e s i ę c i o l e c i u . W t e j p o d ­ s t a w o w e j s t r u k t u r z e d a j ą s i ę z a u w a ż y ć d w i e o r g a n i c z n i e z e s o ­ b ą s p r z ę ż o n e w a r s t w y : 1 ) n a r r a c j a e m p i r y c z n a o c e c h a c h s t y l i s t y c z n y c h w s k a z u j ą ­ c y c h n a p o z y c j e n a r r a t o r a j a k o o b s e r w a t o r a o p o w i a d a n e j r z e c z y w i s t o ś c i . 2 ) n a r r a c j a z r a c j o n a l i z o w a n a , w y z n a c z a j ą c a p o z y c j ę o p o - w i a d a c z a j a k o i n t e r p r e t a t o r a o b s e r w o w a n y c h f a k t ó w . S w o i s t o ś ć i n t e r p r e t a c j i p o l e g a n a ty m , ż e n i e n a r z u c a o n a f a k t o m ż a d n y c h u o g ó l n i e ń z z e w n ą t r z , a l e z a p o m o c ą s k ł a d n i w n i o s k o w a n i a , d o p o w i e d z e ń i s p ó j n i k ó w ł ą c z y f a k t y w z w i ą z k i i z a l e ż n o ś c i . W k o n s e k w e n c j i z a u t o n o m i z o w a n a w o b e c n a r r a t o r a i k s z t a ł t o w a n i a j a k o i l u z j a ż y c i a w o b e c c z y t e l n i k a r z e c z y w i s t o ś ć z a r y s o w u j e s i ę j a k o m o d e l ś w i a t a z d e t e r m i n o w a n e g o . Z a s a d ę s p r z ę ż e n i a o b u w a r s t w n a r r a c y j n y c h s t a n o w i z a s a d a f i l o z o f i c z ­ n e g o , m o n i s t y c z n o - p r z y r o d n i c z e g o d e t e r m i n i z m u . , S z c z e g ó l n ą c e c h ą owego d e t e r m i n i z m u ' j e s t f a k t , i ż n i e o ­ b e j m u j e o n z d a r z e ń . N a r r a c j a u tw o r ó w S y g i e t y ń s k i e g o r o z b i j a c i ą g ł o ś ć c z a s u n a p o s z c z e g ó l n e o d ć i h k i , a w r a z z ty m i j e d n o ­ l i t o ś ć h i s t o r y c z n e g o p r o c e s u n a p o s z c z e g ó l n e s t a t y c z n e s t a n y r z e c z y . N a s t a w i o n a g ł ó w n i e n a w y d o b y c i e s t a ł y c h z w i ą z k ó w i c e c h w y n i k a j ą c y c h z d z i a ł a n i a p raw n a t u r y , n i e o b e j m u j e z w ią z ­ ków z m i e n n y c h i p raw h i s t o r y c z n y c h . To p r z e d e w s z y s t k i m d e c y ­ d u j e o J e j n a t u r a l i s t y c z n y m c h a r a k t e r z e . W r o z d z i a l e IV o m ó w io n e z o s t a j e s t a n o w i s k o n a r r a t o r a wo­ b e c g ł ó w n y c h s k ł a d n i k ó w p r z e d s t a w i o n e j r z e c z y w i s t o ś c i : p o s t a ­ c i p o w i e ś c i o w y c h o r a z z j a w i s k ż y w e j i m a r t w e j n a t u r y . D o c h o ­ d z i t u do z b u r z e n i a t r a d y c y j n e j h i e r a r c h i i l u d z i i r z e c z y , k t ó ­ r e z g o d n i e z z a s a d ą n a t u r a l i s t y c z n e g o d e t e r m i n i z m u , w y s t ę p u j ą r ó w n o r z ę d n i e n a j e d n o l i t y m p l a n i e ' n a r r a c y j n e g o p r z e d s t a w i e n i a 1 p o d l e g a j ą a n a l o g i c z n y m zm ian o m w o b r ę b i e n a r r a c j i . R o z w i j a ­

(13)

j ą c e j s i ę t e n d e n c j i do a u t o n o m i z a c j i p o s t a c i p o w i e ś c i o w y c h w o b e c n a r r a t o r a ( c o z n a j d u j e m . i n . w y r a z w r o z r a s t a j ą c y c h s i ę p a r t i a c h d i a l o g o w y o h , u j ę t y o h w s a m o i s t n e s c e n y ) t o w a r z y s z y a u t o n o m i z a c j a n i e k t ó r y c h p r z e d m i o t ó w , n p . g a z e t y , l i s t u , b i ­ l e t u w i z y t o w e g o , w y o d r ę b n i o n y c h m i m e t y c z n i e z t e k s t u , ów j e d ­ n o l i t y p l a n l u d z i i r z e c z y ł a m i e s i ę , g d y p r z e d m i o t y z o s t a j ą w c i ą g n i ę t e w s f e r ę s u b i e k t y w n y c h ś w i a d o m o ś c i p o s t a c i . N a t u r a ­ l i z m o w i t o w a r z y s z ą w t e d y s p o r a d y c z n i e u j ę c i a i m p r e s j o n i s t y c z ­ n e . R o z d z i a ł V p o ś w i ę c o n y j e s t z j a w i s k u z m i e n n o ś c i d y s t a n s u n a r r a c y j n e g o . W o m a w i a n y c h u t w o r a c h d a j ą s i ę z a u w a ż y ć p r z y p a d ­ k i , w k t ó r y c h z a s a d n i c z o o b i e k t y w i s t y c z n y d y s t a n s n a r r a t o r a w o b e c o p o w i a d a n y c h z d a r z e ń u s t ę p u j e m i e j s c a i r o n i i . D o t y c z y o n a g ł ó w n i e n i e k t ó r y c h l u d z k i c h w y o b r a ż e ń o ś w i e c i e m i s t y f i ­ k u j ą c y c h j e g o " p r a w d z i w ą " n a t u r ę . I r o n i a j e s t t u | i a r z ę d z i e m f a l s y f i k a c j i , p o d a j ą c w w ą t p l i w o ś ć owe m i s t y f i k a c j e w s p ó ł u ­ d z i a ł u w k s z t a ł t o w a n i u m o d e l u ś w i a t a z d e t e r m i n o w a n e g o p r a w a m i n a t u r y . U j e j p o d s t a w t k w i p r z e ż y c i e k r y z y s u w a r t o ś c i k u l t u r y m i e s z c z a ń s k i e j d r u g i e j p o ł o w y XIX w i e k u . O s t a t n i r o z d z i a ł V I p r e z e n t u j e o d m ia n y n a r r a c y j n e w y s t ę ­ p u j ą c e p o c z ą t k o w o r ó w n o l e g l e w s t o s u n k u do p o d s t a w o w e j s t r u k ­ t u r y , p ó ź n i e j w y p i e r a j ą c e i z a s t ę p u j ą c e j ą c a ł k o w i c i e . Pow­ s t a j ą o n e w r e z u l t a c i e r o z w i n i ę c i a i d o p r o w a d z e n i a d o k o ń c o ­ w y c h m o ż l i w o ś c i t y c h t e n d e n c j i , k t ó r e i s t n i a ł y j u ż w s t r u k t u ­ r z e p o d s t a w o w e j . T e n d e n c j a a u t o m a t y z u j ą c a p r o w a d z i w k i e r u n k u k s z t a ł t o w a n i a u t w o r ó w , j a k o m ono lo g ó w i d i a l o g ó w p o s t a c i , b ą d ź z m a k s y m a l n i e o g r a n i c z o n ą w a r s t w ą n a r r a c j i , b ą d ź z u p e ł n i e b e z n a r r a t o r a . ( " A k t o r k a " , " P o c z a s i e " , " N a s z a k o c h a n a p a n i " , " W y ­ w ł a s z c z o n a " ) . T e n d e n c j a I n t e r p r e t a c y j n a o g r a n i c z a w a r s t w ę em­ p i r y c z n ą o p o w i a d a n i a , a t y m samym i i l u z j ę ż y c i a , n a r z e c z n a r r a c j i s k r ó t o w e j , z i n t e l e k t u a l i z o w a n e j , c h a r a k t e r y z u j ą c e j s i ę n a d r z ę d n ą p o z y c j ą n a r r a t o r a w o b e c o p o w i a d a n e g o ś w i a t a ( " K o ł y s k a — w i e c z n y t u ł a c z " , " C i o c i a T e o s i a " , " S k a ł o t o c z - p a l - c z a k " ) . W z a k o ń c z e n i u r o z w a ż a n a J e s t k w e s t i a " o b r a z u a u t o r a " w o - m a w l a n e j p r o z i e . Na ś w i a d o m o ś ć t w ó r c z ą p i s a r z a w y r a ż o n ą w j e ­ g o d z i e l e s k ł a d a j ą s i ę m e t o d o l o g i c z n a o r i e n t a c j a p o z y t y w i z m u , ł ą c z ą o a e m p i r y z m z r a c j o n a l i z m e m , m o n l s t y c z n o - p r z y r o d n i c z y

(14)

d e t e r m i n i z m , s c e p t y c y z m w o b e c h i s t o r y c z n i e z m i e n n y c h I d e i w s p o ł e c z e ń s t w i e J e g o c z a s ó w . S y g i e t y ń s k i p r e z e n t u j e s w o i s t ą , d o ś ć o d o s o b n i o n ą n a g r u n c i e p o l s k i m o d m i a n ę n a t u r a l i z m u w j e ­ g o e s t e t y z u j ą c e j w e r s j i . Pomimo d ą ż e n i a d o o b l e k t y w i s t y c z n e g o p r z e d s t a w i e n i a ż y c i a i u n i w e r s a l i z a c j i p r o b l e m a t y k i , j e g o p r o ­ z a w y r a ż a w ł a s n e , I n d y w i d u a l n e s t a n o w i s k o p i s a r z a w o b e c ś w i a ­ t a . Z t e g o t e ż w z g l ę d u m o żn a o d n i e ś ć d o n i e j s ł o w a , k t ó r y c h u ­ ż y ł a u t o r w s t o s u n k u do p i e r w s z e j s w o j e j p o w i e ś c i : n t o . . , p r a c a , w k t ó r e j j e s t e m j a " . ' J a n u s z M a c i e j e w s k i : D e b i u t M i c h a ł a B a ł u c ­ k i e g o n a t l e t w ó r c z o ś c i " p r z e d b u r z o w c ó w " . P r o m o t o r : p r o f . J * K r z y ż a n o w s k i ( I B L ) . R e c e n z e n c i : p r o f . Z . S z w e y k o w s k i ( U n iw . P o z n . ) . i p r o f . M . Ż m i g r o d z k a ( I B L ) . I n s t y t u t B a d a ń L i t e r a c k i c h 1 9 6 5 r . R o z p r a w a n i e j e s t f r a g m e n t e m m o n o g r a f i i a u t o r a " G r u b y c h r y b " . N a c i s k p o ł o ż o n y j e s t n a d r u g i c z ł o n t y t u ł u . T w ó r c z o ś ć " p r z e d b u r z o w c ó w " i n t e r e s u j e p r z y ty m a u t o r a j a k o o g n i w o p r o ­ c e s u l i t e r a c k i e g o - p r z e c h o d z e n i a od r o m a n t y z m u do r e a l i z m u i z e s p o ł u t e n d e n c j i i d e o w y c h o k r e ś l a n y c h m ia n e m p o z y t y w i z m u . B e z p o ś r e d n i m p r z e d m i o t e m r o z p r a w y j e s t z j a w i s k o l i t e r a c k i e , n a k t ó r e s k ł a d a s i ę z e s p ó ł u tw o r ó w a r t y s t y c z n y c h , p r a c k r y t y o z - n o - l l t e r a c k i c h i p u b l i c y s t y c z n y c h z l a t 1 8 6 0 - 6 3 (w n i e k t ó r y c h w y p a d k a c h s i ę g a j ą o n e do 1 8 5 8 r . ) , k t ó r e w s p ó l n i e p r o p o n u j ą p e w i e n w z o r z e c l i t e r a t u r y , k o n t r o w e r s y j n y w s t o s u n k u do t e n ­ d e n c j i p a n u j ą c y c h w p o p r z e d n i m d z i e s i ę c i o l e c i u . P o w s t a n i e t e ­ g o w z o r c a j e s t z w i ą z a n e z w y s t ą p i e n i e m g e n e r a c j i l i t e r a c k i e j o k r e ś l o n e j j a k o " p o k o l e n i e 1 8 6 0 " , ś c i ś l e j - c z ę ś c i t e j g e n e ­ r a c j i : j e d n o s t k i p o k o l e n i o w e j ( t e r m i n K . M a n n h e i m a ) , k t ó r a w W a r s z a w i e n a z w a ł a s i ę " C z e r w o n y m i " , w K r a k o w i e i Lwowie z a ś " o b o z e m m ł o d y c h " . (Sama z a ś m o ż l i w o ś ć u k s z t a ł t o w a n i a s i ę g r u ­ py l u d z i j a k o p o k o l e n i a k u l t u r o w e g o u z a l e ż n i o n a j e s t o d o k r e ­ ś l o n y c h u w a r u n k o w a ń s p o ł e c z n y c h 1 h i s t o r y o z n y c h ) . J e d n o s t k a p o k o l e n i o w a " m ł o d y c h " b y ł a g r u p ą w i o d ą c ą w e w n ą t r z s w e j g e n e ­ r a c j i , p o t r a f i ł a w pewnym s e n s i e z d o m i n o w a ć i n n e j e d n o s t k i , n a r z u c i ć im swe p r z e w o d n i c t w o ( c o b y ł o tym ł a t w i e j s z e , ż e - mimo r ó ż n i c w p o g l ą d a c h s p o ł e c z n o - p o l i t y c z n y c h - ł ą c z y ł o i c h

(15)

w i e l e w s p ó l n y c h c e c h o g ó l n o g e n e r a c y j n y c h m . i n . u p o d o b a n i a e ­ s t e t y c z n e ) . Do " g e n e r a c j i 1 8 6 0 " d o ł ą c z y l i z k o l e i l i c z n i p i ­ s a r z e s t a r s i , k t ó r y m o d p o w i a d a ł g ł o s z o n y p r z e z " m ł o d y c h " p r o ­ g r a m i d e o w y , i s t w o r z y l i w r a z z n i m d o ś ć z w a r t ą w t y c h l a t a c h s p o ł e c z n o ś ć l i t e r a c k ą " p r z e d b u r z o w c ó w " . R e f e r o w a n a p r a c a s k ł a n i a s i ę w i ę c ku ty m r e j o n o m , d l a k t ó r y c h Z . Ł e m p i c k i p r o p o n o w a ł t e r m i n s o c j o l o g i i l i t e r a t u r y . l i ­ t w o r y l i t e r a c k i e u j m o w a n e s ą w n i e j j a k o p r z e j a w y ś w i a d o m o ś c i l i t e r a c k i e j e p o k i - n a r ó w n i z i n n y m i j e j m a n i f e s t a c j a m i : k r y ­ t y c z n y m i , p u b l i c y s t y c z n y m i , e p l s t o l a r n y m l c z y n a w e t p o z a p i ś - m i e n n i c z y m i . N i e ma n a t o m i a s t a n a l i z y p o s z c z e g ó l n y c h u t w o r ó w p o d w z g l ę d e m i c h s t y l u , e l e m e n t ó w k o m p o z y c y j n y c h , s c h e m a t ó w f a b u l a r n y c h l t p . ( c h y b a ż e s ą o n e b e z p o ś r e d n i ą f u n k c j ą p r z e ­ m i a n ś w i a d o m o ś c i i s ł u ż ą j a k o e g z e m p l i f i k a c j a ) . W p o l u z a i n ­ t e r e s o w a n i a z n a j d u j ą s i ę i d e e , k t ó r y c h w y r a z i c i e l a m i s ą u t w o ­ r y . I d e e z a r ó w n o u ś w i a d a m i a n e p r z e z t w ó r c ó w i o d b i o r c ó w , j a k i n i e u ś w l a d a m i a n e , a l e o b i e k t y w n i e w s p ó ł t w o r z ą c e a t m o s f e r ę e ­ p o k i . P r a c a s k ł a d a s i ę z t r z e c h c z ę ś c i . W p i e r w s z e j z o s t a j e p o d ­ d a n a a n a l i z i e g r u p a m ł o d y c h a r t y s t ó w k r a k o w s k i c h z b i e r a j ą c y c h s i ę w p r a c o w n i r z e ź b i a r z a P a r y s a F i l i p p i e g o . J e s t o n a t r a k t o ­ w a n a j a k o r e p r e z e n t a t y w n a d l a c a ł e g o p o k o l e n i a , j a k o g r u p a w pewnym s e n s i e m o d e l o w a . T r z y p i e r w s z e r o z d z i a ł y z a j m u j ą s i ę o p i s e m n a r o d z i n , s t r u k t u r y i h i s t o r i i g r u p y o r a z p r z y n o s z ą s y l w e t k i j e j c z o ł o w y c h p r z p d s t a w i c i e l i : B a ł u c k i e g o , S z u j s k i e ­ g o , T u r s k i e g o i S z c z e p a ń s k i e g o . W p o d r o z d z i a l e d o t y c z ą c y m S z u j s k i e g o z w r a o a s i ę u w a g ę n a d o ś ć I s t o t n e r ó ż n i c e je g o ś w i a ­ t o p o g l ą d u w s t o s u n k u do p o z o s t a ł e j t r ó j k i ; r ó ż n i c e p o l e g a j ą ­ c e n a u z n a w a n i u s z l a c h e c k i e j h i e r a r c h i i w a r t o ś c i w p r z e c i w i e ń ­ s t w i e d o m i e s z c z a ń s k o - d e m o k r a t y c z n e j ś w i a d o m o ś c i w i ę k s z o ś c i " p r a c o w n i F i l i p p i e g o " . R ó ż n i c e t e b y ł y d o s t r z e g a n e p r z e z p r z y ­ j a c i ó ł S z u j s k i e g o , a mimo t o t o l e r o w a n e . Z a g a d k ę t ę s t a r a s i ę r o z w i ą z a ć r o z d z i a ł c z w a r t y , w k t ó r y m z a r a z e m " p r a c o w n i a F i l i p p i e g o " z o s t a j e p o d d a n a u j ę c i u w k a t e ­ g o r i e s o c j o l o g i c z n e : j a k o z w i ą z e k z a m k n i ę t y , o p r z e w a d z e w i ę ­ z i o s o b i s t y c h n a d b e z o s o b o w y m i . Za c z y n n i k i i n t e g r u j ą c e g r u p ę z o s t a ł y u z n a n e : w i ę ź n a t u r a l n a , w s p ó l n y s t a t u s i c e l . " P r a ­ c o w n i a " z o s t a j e t a k ż e z r e l a c j o w a n a w o b e c z j a w i s k a s z e r s z e g o :

(16)

" o b o z u m ł o d y c h " , z a k t ó r e g o c z ł o n k ó w u w a ż a l i s i ę s t o w a r z y s z e ­ n i a r t y ś c i . P o s ł u g u j ą c s i ę t e r m i n a m i M a n n h e im a *bbóz m ł o d y o h " s t a n o w i J e d n o s t k ę p o k o l e n i o w ą " g e n e r a c j i 1 8 6 0 " , " p r a c o w n i a F i l i p p i e g o " z a ś k o n k r e t n ą g r u p ę t e j ż e . Z t y m j e d n a k , ż e s p e ł ­ n i a ł a o n a r o l ę " a r t y k u ł u j ą c ą " n i e t y l k o w s t o s u n k u do " m ł o ­ d y c h " , a l e do c a ł e j g e n e r a c j i . S t ą d z n a l e ź l i s i ę w j e j o b r i ę - b i e n i e t y l k o B a ł u c k i c z y S z c z e p a ń s k i , a l e t a k ż e S z u j s k i i j e m u p o d o b n i . W ię ź o g ó l n o g e n e r a c y j n a i u z n a w a n y p r z e z w s z y s t ­ k i c h p r y m a t " m ł o d y c h " b y ł y j e d n a k n a t y l e s i l n e , ż e o t a m o w y - w a ł y r ó ż n i c e , z a p e w n i a ł y w e w n ą t r z " p r a c o w n i " n i e t y l k o t o ­ l e r a n c j ę , l e c z m o g ły s t a ć s i ę p o d s t a w ą s z e r e g u w s p ó l n y c h a k ­ c j i . N a j o b s z e r n i e j s z y , p i ą t y r o z d z i a ł I c z ę ś c i r o z p r a w y p r z y ­ n o s i p r ó b ę o p i s u ś w i a t o p o g l ą d u " m ł o d y c h " , k t ó r y z o s t a j e u z n a ­ n y j a k o p i e r w s z y n a n a s z y m g r u n c i e k o n s e k w e n t n i e b u r ż u a z y j n o - d e m o k r a t y c z n y ( j a k o p o d s t a w a p o s ł u ż y ł y g ł ó w n i e a r t y k u ł y d r u ­ k o w a n e w " C z y t e l n i d l a m ł o d z i e ż y " , a l e t a k ż e l i s t y c z y r ę k o ­ p i ś m i e n n e n o t a t k i ) . D r u g a c z ę ś ć r o z p r a w y s t a r a s i ę u k a z a ć m o m e n t, g d y p i s a r ­ s k i e u j a w n i e n i e s i ę " p o k o l e n i a 1 8 6 0 " ( j u ż w e w n ę t r z n i e u k s z t a ł ­ t o w a n e g o ) w y w o ł u j e o k r e ś l o n e z m i a n y j a k o ś c i o w e p a n u j ą c e g o mo­ d e l u l i t e r a t u r y , w y w o ł u j e z j a w i s k o p r z e w a r t o ś c i o w a ń k u l t u r o ­ w y c h , o b f i t u j ą c y c h w d y s k u s j e . R o z p o c z y n a j ą c h a r a k t e r y s t y k a l i t e r a t u r y p o p r z e d n i e g o d z i e s i ę c i o l e c i a i p a n u j ą c y c h w ó w c z a s t e n d e n c j i m o r a l n y c h 1 e s t e t y c z n y c h " b i e d e r m e i e r a " ( t e r m i n w p r o w a d z o n y p r z e z M . Ż m i g r o d z k ą i M . J a n i o n ) . N a s t ę p n y r o z d z i a ł p o ś w i ę c o n y j e s t l i t e r a c k i e m u i d z i e n n i k a r s k i e m u ś r o d o w i s k u lw o w s k ie m u o r a z j e g o g łó w n y m u g r u p o w a n i o m , s k u p i a j ą c y m s i ę o ­ k o ł o 1 8 6 0 r . w o k ó ł " D z i e n n i k a L i t e r a c k i e g o " ( " m ł o d z i " ) ^ K ó ł ­ k a R o d z i n n e g o " ( " s t a r z y " ) . K o l e j n e t r z e c i , c z w a r t y i p i ą t y r o z d z i a ł y p r z y n o s z ą p r z e g l ą d w a ż n i e j s z y c h w y s t ą p i e ń l i t e r a c k i c h " p r z e d b u r z o w c ó w " n a ł a m a c h " D z i e n n i k a L i t e r a c k i e g o " , " C z y t e l n i d l a m ł o d z i e ż y " ( z u p e ł n i e n i e z n a n e g o c z a s o p i s m a o b a r d z o am­ b i t n y m p r o g r a m i e , m a j ą c e g o k a p i t a l n e z n a c z e n i e d l a s f o r m u ł o ­ w a n i a i d e o l o g i i " c z e r w o n y c h " ) i " N i e w i a s t y " . C z ę ś ć t r z e c i a p r a c y p r z y n o s i w y c i ą g n i ę c i e p e w n y c h t e o r e ­ t y c z n y c h w n io s k ó w z n a g r o m a d z o n e g o m a t e r i a ł u . P o r u s z a s p r a w ę p r z y d a t n o ś c i i z a k r e s u k a t e g o r i i p o k o l e n i a w b a d a n i a c h l i t e »

(17)

r a c k l c h , z w r a c a u w a g ę n a w y s t ę p u j ą c ą o b o k w s p ó l n o t y w i e k u w c z a s a c h n o w s z y c h p o k r e w n e g o t y p u w i ę ź " s y n c h r o n i c z n ą " - w s p ó l ­ n o t ę d e b i u t u o r a z r ó ż n e f o r m y m e d i a c j i m i ę d z y z j a w i s k i e m ż y ­ c i a l i t e r a c k i e g o , j a k i m j e s t p o k o l e n i e k u l t u r o w e ( a t a k ż e i n n e p o j ę c i a t e j k l a s y : g r u p a , m e c e n a t , s a l o n l i t e r a c k i , k a w i a r n i a i t p . ) a z j a w i s k i e m l i t e r a c k i m : d z i e ł e m c z y i c h z e s p o ł a m i . To j e s t p r z e d m i o t e m p i e r w s z e g o r o z d z i a ł u . D r u g i z a w i e r a p r z e g l ą d p r z e d p o w s t a n i o w e j t w ó r c z o ś c i B a ł u c k i e g o , j a k o s w e g o r o d z a j u " p r ó b k ę s o c j o l o g i c z n ą " p r a k t y c z n e j r e a l i z a c j i p r o g r a m u e s t e ­ t y c z n e g o " p r z e d b u r z o w c ó w " . R o z d z i a ł t r z e c i i o s t a t n i p r z y n o s i p r ó b ę s p r e c y z o w a n i a g ł ó w n y c h c e c h t e g o p r o g r a m u . P o l e g a o n n a : a ) p o d j ę c i u p r o b l e m a t y k i w i e l k i c h k o n f l i k t ó w m o r a l n o - p o - l i t y c z n y c h , b ) r e a l i ź m i e i c ) t e n d e n c y j n o ś c i . C e c h u j e go t e ż w y r a ź n y p r i o r y t e t p r o z y n a d p o e z j ą w p r o ­ g r a m i e i p r a k t y c e p i s a r s k i e j . W c a ł o ś c i l i t e r a t u r a t e g o o k r e ­ s u m i a ł a m a ł o t w ó r c z y c h a r a k t e r . R o l a j e j p o l e g a ł a n i e t y l e n a b u d o w a n i u n ow yoh w a r t o ś c i , i l e n a i c h o d p o w i e d n i m w y b o r z e z t e g o , c o s t w o r z y ł r o m a n t y z m (w s z c z e g ó l n o ś c i l a t c z t e r d z i e ­ s t y c h ) . N i e m n i e j j e d n a k s t w i e r d z i ć t r z e b a w a ż n o ś ć t e g o w y b o r u d l a r o z w o j u l i t e r a t u r y p o l s k i e j w d r u g i e j p o ł o w i e XIX w . , a t a k ż e w a g ę t y c h m o d y f i k a c j i i u z u p e ł n i e ń , k t ó r e " p r z e d b u r z o w - c y " w n i e ś l i . Z w ł a s z c z a , ż e w t o k u b a d a ń p r z y s z ł o s t w i e r d z i ć o b e c n o ś ć w i c h ś w i a d o m o ś c i w i e l u e l e m e n t ó w , k t ó r y c h o d k r y c i e p r z y p i s y w a n o d o t ą d d o p i e r o p o z y t y w i s t o m . K r y s t y n a T o k a r z ó w n a : K a l e n d a r z ż y c i a i t w ó r ­ c z o ś c i B o l e s ł a w a P r u s a ( 1 8 4 7 - 1 8 8 3 ) . P r o m o t o r : p r o f . Z yg m u n t S z w e y k o w s k i ( U n iw . P o z n . ' ) , r e c e n z e n c i : d o c . J a r o s ł a w M a c i e j e w ­ s k i ( U n i w . P o z n . ) i p r o f . H e n r y k M a r k i e w i o z ( U J ) . U n i w e r s y t e t Po z n a ń s k i 1 9 6 5 . " K a l e n d a r z " o b e j m u j e o k r e s 36 l a t ż y c i a p i s a r z a : o d u r o ­ d z e n i a - 2 0 . V I I I . 1 8 4 7 r . d o u p a d k u r e d a g o w a n e g o p r z e z n i e g o d z i e n n i k a " N o w in y " - 3 1 . I I I . 1 8 8 3 r . W t y c h r a m a c h z a m y k a ją s i ę f a k t y b i o g r a f i c z n e : w y d a r z e n i a w c z e s n e g o d z i e c i ń s t w a , l a t a s z k o l n e s p ę d z o n e w L u b l i n i e , S i e d l c a c h i K i e l c a c h , u d z i a ł w

(18)

p o w s t a n i u s t y c z n i o w y m i w i ę z i e n i e , u k o ń c z e n i e l i c e u m , , n i e d o ­ k o ń c z o n e s t u d i a w . S z k o l e G ł ó w n e j i p u ł a w s k i m I n s t y t u c i e Gospo­ d a r s t w a W i e j s k i e g o i L e ś n e g o , s z e r e g n i e u d a n y c h p r ó b z d o b y c i a za w o d u i p r a c y , p o c z ą t e k d z i a ł a l n o ś c i p u b l i c y s t y c z n e j 1 l i ­ t e r a c k i e j , ś l u b z O k t a w i ą T r e m b i ń s k ą , p o d r ó ż do G a l i c j i w 1 8 7 7 r . , s p r a w a z e s t u d e n t a m i - s o c j a l i s t a m i w r . 1 8 7 8 ( p o b i ­ c i e P r u s a ) , w y j a z d do Z a k o p a n e g o 1 n a M i ę d z y n a r o d o w y K o n g r e s L i t e r a c k i do W i e d n i a w r . 1 881 i i n n e . D z i a ł a l n o ś ć p u b l i c y s t y c z n a i l i t e r a c k a G ł o w a c k i e g o - P r u s a d a t u j e s i ę od r o k u 1 8 7 2 ; w ty m c z a s i e w s p ó ł p r a c u j e z p i s m a m i : ’’O p i e k u n Domowy” , ”N i w a ” , " M u c h a " , " K o l c e " , " G a z e t a P o l s k a " , " K u r i e r W a r s z a w s k i " , " A te n e u m " i " N o w in y " o r a z d o r y w c z o z "E ­ c h e m " , " G a z e t ą R o l n i c z ą " , " T y g o d n i e m " lw o w s k im i " P r a w d ą " . Do n a j w a ż n i e j s z y c h o s i ą g n i ę ć l i t e r a c k i c h t e g o o k r e s u n a l e ż ą k s i ą ż k i : "To i o w o ” , " K ł o p o t y b a b u n i " , " P a ł a c i r u d e r a " , " A - n l e l k a " 1 p i e r w s z y to m " P i s m " z o p o w i a d a n i a m i : " P r z y g o d a S t a ­ s i a ^ A n t e k " , " P o w r a c a j ą c a f a l a " , " M i c h a ł k o " , " S i e r o c a d o l a " . P o d s t a w ą o p r a c o w a n i a " K a l e n d a r z a " b y ł y : • 1 ) P r a c e d r u k o w a n e o B . P r u s i e i p r a c e s p e ł n i a j ą c e r o l ę p o ­ m o c n i c z ą - z z a k r e s u h i s t o r i i , h i s t o r i i f i l o z o f i i , c z a ­ s o p i ś m i e n n i c t w a , g e o g r a f i i ; p a m i ę t n i k i , w s p o m n i e n i a i t p . 2 ) T w ó r c z o ś ć l i t e r a o k a i p u b l i c y s t y c z n a P r u s a o r a z j e g o k o r e s p o n d e n c j e i n o t a t k i . 3 ) P r a s a z l a t 1 8 6 4 - 1 8 8 3 . 4 ) D o k u m e n ty a r c h i w a l n e 1 r ę k o p i s y . Z a k r e s m a t e r i a ł ó w o b e j m u j e : 1 ) I n f o r m a c j e g e n e a l o g i c z n e i m a j ą t k o w e , s z c z e g ó ł y b i o ­ g r a f i c z n e p i s a r z a , i n f o r m a c j e o o s o b a c h z n a j b l i ż s z e j r o d z i n y i d a l s z y c h k r e w n y c h , o k r ę g u p r z y j a c i ó ł , z n a j o ­ mych i n a u c z y c i e l i . 2 ) I n f o r m a c j e o t w ó r c z o ś c i l i t e r a c k i e j i p u b l i c y s t y c z n e j o r a z o d z i a ł a l n o ś c i s p o ł e c z n e j . 3 ) R e p e r k u s j e t w ó r c z o ś c i : i s t o t n i e j s z e f r a g m e n t y o c e n u ­ t w o r ó w , g ł o s y p o l e m i c z n e , a t a k i n a p i s a r z a , o p i n i e o j e ­ go d z i a ł a l n o ś c i . 4 ) W i a d o m o ś c i o w y d a r z e ń la o h h i s t o r y c z n y c h , o i l e p i s a r z b y ł w n i e b e z p o ś r e d n i o z a m i e s z a n y l u b n i m i z a i n t e r e s o w a n y . U k ł a d " K a l e n d a r z a " j e s t ś c i ś l e c h r o n o l o g i c z n y .

Cytaty

Powiązane dokumenty

lacja z wiosny 1944 roku, obejmująca spisy konfiskat 161 bibliotek i archi- wów dokonanych w Paryżu, w przeważającej części żydowskich, znajduje się wśród

Można się z niej dowiedzieć o nowoczesnych usługach świadczonych przez instytucję, ta- kich jak: zapisy i opłaty online, zapytaj bibliotekarza, zaproponuj kupno książki;

W artykule opisano przeobrażenia na poziomie struktury organizacyjnej, polityki gromadzenia, przechowywania i udo- stępniania zbiorów oraz w zakresie zarządzania zasobami

sander Birkenmajer przeprowadził w 1949 roku na zlecenie Ministerstwa Oświaty pierwszą w swojej karierze bibliotekarskiej wizytację Biblioteki Uniwersyteckiej oraz Zbiornicy

I choć zakończył się pontyfi kat Jana Pawła Wielkiego, to urzeczywistnianie się Kościoła wciąż się dokonuje – nieustannie trwa.. Kościół pozostaje wciąż dynamiczny i

Istnieje stereotyp bibliotek niemieckich jako bardzo nowoczesnych…, nie chcę tu powiedzieć, że one nie są takie, ale borykają się również z różnymi codziennymi problemami..

Z kolei magi- stranci oraz doktoranci świadomi, że oczekuje się od nich napisania poprawnych prac końcowych oraz odpowiedniego przygotowania do korzystania ze

śląskim prowadzone w Naukowym Ośrodku Opolskim. Biuletyn Polonistyczny 5/15,