Dariusz Kościelnik, Maria Sapor, Jacek Stępień Laboratoryjny analizator protokołu DSS1Akademia Górniczo Hutnicza

2003

Poznañ 11-12 grudnia 2003 Dariusz KoĞcielnik Maria Sapor Jacek StĊpieĔ Katedra Elektroniki Akademia Górniczo-Hutnicza al. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków

LABORATORYJNY ANALIZATOR PROTOKOàU SYGNALIZACYJNEGO

DSS1

Streszczenie: W artykule przedstawiono trzy rozwiązania konstrukcyjne analizatorów protokoáu sygnalizacyjnego DSS1. Dla kaĪdego z nich wskazano najwaĪniejsze aspekty stosowania takiej formy urządzenia w laboratorium dydaktycznym. NajwiĊcej uwagi poĞwiĊcono analizatorowi monitorującemu zwrotny kanaá echowy – E. Rozwiązanie to zostaáo zastosowane w urządzeniu opracowanym i wykorzystywanym w laboratorium sieci ISDN Katedry Elektroniki AGH. Ostatnia czĊĞü artykuáu jest poĞwiĊcona przedstawieniu jego struktury i najwaĪniejszych funkcji.

1. WPROWADZENIE

Jednymi z najbardziej rozbudowanych i skomplikowanych elementów wspóáczesnych sieci telekomunikacyjnych są ich protokoáy sygnalizacyjne. Struktura i parametry protokoáu sygnalizacyjnego mogą wpáywaü na liczbĊ i rodzaje Ğwiadczonych usáug w wiĊkszym stopniu niĪ sama konstrukcja warstwy fizycznej danego systemu. Coraz wiĊcej czasu na wykáadach i üwiczeniach laboratoryjnych poĞwiĊca siĊ zatem omawianiu i praktycznemu zapoznawaniu studentów z dziaáaniem tych protokoáów. Obserwowanie i rejestrowanie przebiegu procesu sygnalizacyjnego wymaga jednak zastosowania odpowiedniej aparatury pomiarowej, której koszt czĊsto przekracza moĪliwoĞci budĪetowe jednostek dydaktycznych. Stąd rosnąca potrzeba poszukiwania wáasnych rozwiązaĔ, pozwalających na wykonanie niezbĊdnych üwiczeĔ i eksperymentów przy pomocy juĪ posiadanych urządzeĔ lub zaprojektowania i wykonania wáasnych ukáadów rejestrujących oraz przygotowania towarzyszącego im oprogramowania.

W Katedrze Elektroniki Akademii Górniczo-Hutniczej są prowadzone od wielu lat wykáady i zajĊcia laboratoryjne, których tematem jest cyfrowa sieü z integracją usáug (ISDN). Na potrzeby tego przedmiotu przygotowano odpowiednie zaplecze aparaturowe, w którym jedno z gáównych miejsc zajmują testery i analizatory protokoáu sygnalizacyjnego áącza abonenckiego - DSS1 (Digital Subscriber Signaling System No 1). Podstawowym problemem, jaki napotkano przy opracowywaniu tych urządzeĔ, jest przestrzenne rozdzielenie kierunków transmisji, stosowane na magistrali styku S/T [3]. Rozwiązanie takie bardzo uáatwia zapewnienie terminalom wielodostĊpu do magistrali stuku S, a w szczególnoĞci do kanaáu D przenoszącego dane w kierunku sieci [2]. Jego nastĊpstwem jest jednak brak ukáadów scalonych, które są w stanie monitorowaü jednoczeĞnie oba kierunki

transmisji. Produkowane interfejsy styku S/T posiadają rozdzielone koĔcówki wejĞciowe i wyjĞciowe. Urządzenia budowane przy ich pomocy mogą zatem bezpoĞrednio rejestrowaü przebieg transmisji tylko w jednym kierunku (od sieci w stronĊ terminali), umoĪliwiając jednoczeĞnie wysyáanie danych w przeciwną stronĊ.

Aby wyeliminowaü powyĪsze ograniczenia i jednoczeĞnie móc stosowaü powszechnie dostĊpne ukáady scalone, pierwszy z analizatorów protokoáu sygnalizacyjnego zaprojektowano i zbudowano w ukáadzie repeatera. Urządzenie to dzieli magistralĊ styku S/T na dwie czĊĞci, tak jak to pokazano na rysunku 1.

Rys. 1. Sposób wáączanie analizatora-repeatera w magistralĊ styku S/T

Podzielenie magistrali S/T na dwie czĊĞci i poáączenie ich za poĞrednictwem analizatora wymusza przepáyw wszystkich informacji przez jego wewnĊtrzną strukturĊ. Urządzenie dysponuje dwoma interfejsami szyny S/T, z których kaĪdy jest wyposaĪony w odbiornik i nadajnik, wspóápracujące z inną parą przewodów. W ten sposób analizator uzyskuje dostĊp do informacji transmitowanej w obu kierunkach. Odpowiednie poáączenie interfejsów S/T zapewnia przezroczyste przenoszenie danych transmitowanych wszystkimi kanaáami (B1, B2 i D) miĊdzy oboma odcinkami podzielonej magistrali. Przedstawiane rozwiązanie umoĪliwia jednoczeĞnie mikrokontrolerowi sterującemu pracą urządzenia peáne monitorowanie kanaáu D, a zatem i rejestrowania treĞci wszystkich informacji sygnalizacyjnych. Wykorzystywaną w tym celu konfiguracjĊ wewnĊtrznych poáączeĔ przedstawiono na rysunku 2.

Podstawowymi elementami konstrukcyjnymi omawianego rozwiązania są scalone interfejsy styku S/T (MT8930), wyposaĪone m.in. w ukáady kontrolerów protokoáu HDLC. Moduáy te zwalniają mikrokontroler z koniecznoĞci wykonywanie wielu pracocháonnych operacji, związanych z nadzorowaniem stanu kanaáu sygnalizacyjnego i rejestrowaniem przepáywających nim pakietów. Odbierane ramki HDLC mogą byü automatycznie pozbawiane flag początku i koĔca oraz dodatkowych zer wprowadzanych przez proces nadziewania bitami (bitstuffing), sprawdzane pod wzglĊdem wystĊpowania w nich báĊdów transmisji i w koĔcu umieszczane w wewnĊtrznym buforze typu FIFO (ewentualnie bez pola sumy kontrolnej CRC). Wygodną obsáugĊ kolejki FIFO gwarantuje system przerwaĔ informujących o stanie jej wypeánienia, ewentualnym przepeánieniu, wykryciu báĊdów w zawartoĞci ramki itp.

Rys. 2. Konfiguracja wewnĊtrznych poáączeĔ analizatora pracującego w ukáadzie repeatera

Kontrolery protokoáu HDLC ukáadów MT8930 są wyposaĪone w niezaleĪne bloki odbiornika (HDLC-R) i nadajnika (HDLC-T) ramek [4]. KaĪdy z nich posiada wáasną kolejkĊ FIFO, w której przechowuje oktety nadawane lub odbierane kanaáem sygnalizacyjnym w postaci ramek HDLC. Analizator protokoáu sygnalizacyjnego wykorzystuje wyáącznie odbiorniki obu kontrolerów. KaĪdy z nich jest przeznaczony do monitorowania innego kierunku transmisji wiadomoĞci sygnalizacyjnych (rys. 2). Dokáadniejszy opis budowy analizatora oraz funkcji przygotowanego dla niego oprogramowania przedstawiono w artykule [7].

Kilkuletnia praktyka stosowania analizatorów protokoáu DSS1 pracującego w ukáadzie repeatera wykazaáa niestety, Īe rozwiązanie to posiada kilka wad utrudniających jego swobodne wykorzystywanie. Pierwszą z nich jest niewątpliwie koniecznoĞü dzielenia magistrali styku S/T na dwie czĊĞci w celu wáączenia urządzenia w strukturĊ podsieci abonenckiej. Proces ten utrudnia swobodne instalowanie analizatora w dowolnym miejscu laboratorium.

Drugi wymóg dotyczy umieszczenia analizatora w moĪliwie najbliĪszym otoczeniu bloku NT (NT1 lub NT2 – w zaleĪnoĞci od wyposaĪenia danej podsieci). W ten sposób uzyskuje siĊ pewnoĞü, iĪ wszystkie terminale wspóápracujące z monitorowaną szyną bĊdą przyáączone do jej drugiej czĊĞci (za analizatorem), a zatem w sposób gwarantujący przepáywanie ich wszystkich danych przez interfejsy analizatora. Analizator nie moĪe bowiem

rejestrowaü wiadomoĞci generowanych przez terminale umieszczone bliĪej bloku NT niĪ on sam.

Inne niedogodnoĞci uĪywanego do tej pory rozwiązania wynikają z wykonania go w postaci karty komputerowej, wyposaĪonej w záącze typu ISA. Wykorzystywanie kart komputerowych w czasie üwiczeĔ laboratoryjnych wiąĪe siĊ nierozáącznie z koniecznoĞcią wczeĞniejszego ich zamontowania oraz zainstalowania odpowiedniego oprogramowania. Problem staje siĊ tym bardziej uciąĪliwy im wiĊkszej liczbie przedmiotów ma sáuĪyü to samo pomieszczenie laboratoryjne i znajdujący siĊ w nim zestaw komputerów. Káopoty potĊguje moĪliwoĞü powstawania konfliktów miĊdzy róĪnymi zestawami kart, wynikających np. z uĪywania przez nie tych samych zakresów adresowych. W praktyce oznacza to koniecznoĞü wymiany wielu kart i pakietów oprogramowania przed kaĪdorazową zmianą przeznaczenia laboratorium. NajwiĊkszy jednak problem wynika z braku wyposaĪania nowych páyt komputerowych w magistralĊ typu ISA, co caákowicie uniemoĪliwia dalsze wykorzystywanie uĪywanych wczeĞniej kart.

2. NOWA WERSJA ANALIZATORA PROTOKOàU DSS1

Chcąc uniknąü przedstawionych powyĪej problemów i ograniczeĔ zaprojektowano i wykonano nową wersjĊ analizatora protokoáu sygnalizacyjnego sieci ISDN. Urządzeniu temu nadano formĊ ukáadu zewnĊtrznego, wspóápracującego z komputerem za poĞrednictwem interfejsu RS 232. W ten sposób czas przygotowania stanowiska laboratoryjnego zostaá znacznie skrócony, a co wiĊcej, do jego zestawienia moĪna uĪyü praktycznie dowolnego komputera. Komputerem tym moĪe byü równieĪ laptop, bardzo uáatwiający przenoszenie stanowiska w dowolne miejsce laboratorium lub poza nie. Analizator wyposaĪono takĪe w tryb pracy samodzielnej, polegający na rejestrowaniu w wewnĊtrznej pamiĊci urządzenia wszystkich danych transmitowanych kanaáem D. W tym czasie, korzystając z wbudowanego wyĞwietlacza LCD, uĪytkownik moĪe uzyskaü najwaĪniejsze informacje o rodzaju i treĞci wymienianych aktualnie wiadomoĞci sygnalizacyjnych. Zebrane dane mogą byü póĨniej przesáane do komputera, gdzie bĊdą przechowywane w postaci odpowiednich plików lub na bieĪąco analizowane przy pomocy opracowanego pakietu oprogramowania.

Swobodne przenoszenie analizatora i doáączanie go do dowolnego punktu magistrali S/T (bez koniecznoĞci dzielenia jej na dwie czĊĞci) uniemoĪliwia nadanie mu struktury repeatera. Urządzenie to musi byü przeáączane do szyny S/T równolegle z innymi terminalami, mając jednoczeĞnie dostĊp do obu kierunków transmisji. Nie jest przy tym wymagana moĪliwoĞü wysyáania danych, choü nie warto z niej pochopnie rezygnowaü, gdyĪ pozwoli ona na wykorzystywanie analizatora w trybie emulowania terminala sieci ISDN.

PowyĪsze zaáoĪenia moĪe speániü urządzenie wyposaĪone w dwa interfejsy styku S/T. Pierwszy z nich jest skonfigurowany w standardowy sposób, umoĪliwiając odbieranie sygnaáów páynących z sieci w kierunku terminali i wysyáanie danych w przeciwną

stronĊ. W drugim interfejsie wykorzystuje siĊ wyáącznie odbiornik,áącząc go z parą przewodów przenoszących w stronĊ sieci dane generowane przez terminale. W ten sposób urządzenie moĪe Ğledziü transmisje prowadzone w obu kierunkach. Omawianą strukturĊ, zrealizowaną praktycznie przy pomocy ukáadów MT8930 przedstawiono na rysunku 3.

Rys. 3. Struktur analizatora wykorzystującego odbiorniki dwóch interfejsów styku S/T

Mimo, iĪ przedstawione rozwiązanie jest bardzo czĊsto stosowane równieĪ w profesjonalnych analizatorach i testerach sieci ISDN, nie moĪna z pewnoĞcią uznaü go za caákowicie pozbawione wad. Przede wszystkim fizyczne ramki styku S/T róĪnią siĊ nieco dla poszczególnych kierunków transmisji [3]. Ukáady interfejsów S/T, pracując w trybie Slave (umoĪliwiającym odtwarzanie podstawy czasu w oparciu o przebiegi sygnaáu na magistrali S/T [4]) mogą mieü problemy z prawidáowym rozpoznawaniem i synchronizowaniem siĊ do struktury ramki TE (a nie ramki NT [3]), generowanej przez terminale.

Po drugie, początek ramki TE jest opóĨniony o czas trwania dwóch bitów fizycznych magistrali S/T w stosunku do początku ramki NT. Konsekwencją powyĪszego jest brak wzajemnej, fazowej zgodnoĞci sygnaáów obu interfejsów S/T, generowanych wewnątrz analizatora (w przedstawionym przykáadzie bĊdzie to magistrala miĊdzyukáadowa ST-BUS [2]). Fakt ten moĪe bardzo utrudniü obróbkĊ danych transmitowanych kanaáami B, a jest ona niezbĊdna np. w celu zsumowania sygnaáu audio przesyáanego w obu kierunkach. Dlatego teĪ czĊsto poprzestaje siĊ na moĪliwoĞci „podsáuchiwania” tylko sygnaáu przesyáanego z sieci w kierunku terminali.

Z dydaktycznego punktu widzenia omawiane rozwiązanie ma jeszcze jedno ograniczenie, znacznie istotniejsze od wymienionych powyĪej. WiĊkszoĞü uĪywanych obecnie bloków NT1 jest wyposaĪona w wewnĊtrzne adaptory terminalowe (TA), umoĪliwiające przyáączanie do sieci ISDN urządzeĔ analogowych. PopularnoĞü takich terminali powoduje, Īe są one i przez pewien czas bĊdą jeszcze bardzo czĊsto wykorzystywane, równieĪ w laboratoriach studenckich. Ich stosowanie tutaj jest tym bardziej uzasadnione, iĪ obserwowanie sygnalizacji prowadzonej w ich imieniu przez bloki TA stanowi jedno z ciekawszych i bardziej poglądowych doĞwiadczeĔ. Pozwala ono áatwo porównaü przebieg tego procesu z jego odpowiednikiem wáączu analogowym.

Niestety, wiadomoĞci wysyáane przez bloki TA kanaáem D nie pojawiają siĊ w strukturze ramki fizyczne TE na magistrali S, a zatem nie mogą byü rejestrowane przez analizator o rozwaĪanej strukturze wewnĊtrznej. SytuacjĊ komplikuje dodatkowo fakt, iĪ na magistralĊ tĊ trafiają pakiety generowane przez stronĊ sieciową w odpowiedzi na czynnoĞci wykonywane przez abonenta. Analizator przechwytuje zatem dane transmitowane w tylko jednym kierunku, co moĪe znacznie utrudniü obserwacjĊ, a nawet caákowicie zdezorientowaü osoby nie zaznajomione dokáadnie z tymi zagadnieniami. W konsekwencji powyĪszego najczĊĞciej rezygnuje siĊ z przeprowadzania tego typu üwiczeĔ, gdyĪ nawet profesjonalne analizatory nie są wolne od omówionej niedogodnoĞci.

3. METODA MONITOROWANIA ZAWARTOĝCI ZWROTNEGO KANAàU E

Wyeliminowanie ograniczeĔ w zakresie rejestrowania sygnalizacji prowadzonej przez bloki TA wbudowane w urządzenia NT1 okazuje siĊ moĪliwe. Warto w tym celu skorzystaü z zasad wielodostĊpu terminali do wspólnego kanaáu D [6]. Reguáom tym podlegają takĪe bloki TA, niezaleĪnie od miejsca ich zainstalowania. Urządzenie przejmujące kontrolĊ na kanaáem sygnalizacyjnym musi wpierw upewniü siĊ, czy nie jest on aktualnie wykorzystywany przez innego uĪytkownika tej samej magistrali S. W tym celu sprawdzona zostanie zawartoĞü zwrotnego kanaáu echowego – E. Jego treĞü jest wierną kopią kanaáu DTE,

przenoszącego w stronĊ sieci informacje generowane przez terminale. Zadanie odpowiedniego wypeániania zwrotnego kanaáu E spoczywa na bloku NT (NT1 lub NT2), znajdującego siĊ na początku magistrali S tak, jak to przedstawiono na rysunku 4.

Rys. 4. Zasada generowania przez blok NT zwrotnego kanaáu echowego – E

JeĪeli w urządzeniu NT1 zainstalowano dodatkowe bloki TA, to do kanaáu zwrotnego E muszą byü kopiowane takĪe pakiety wysyáane przez te bloki TA. W ten sposób wiadomoĞci sygnalizacyjne generowane poza fizyczną strukturą magistrali S przedostaną siĊ ostatecznie na tĊ magistralĊ, choü nigdy nie pojawiáy siĊ w kanale DTE fizycznej ramki TE. Uproszczony schemat

przepáywu omawianych strumieni danych przedstawiono na rysunku 5.

Peáną informacjĊ o ruchu sygnalizacyjnym prowadzonym w obu kierunkach transmisji moĪna zatem uzyskaü monitorując tylko jedną parĊ przewodów magistrali S/T tĊ, która przekazuje sygnaáy z sieci w stronĊ terminali. Analizator powinien przy tym rejestrowaü zarówno zawartoĞü kanaáu DET, jak i E w

fizycznej ramce NT. ZasadĊ tĊ wykorzystano podczas projektowania nowej wersji tego urządzenia.

Rys. 5. Uzupeánianie zwrotnego kanaáu E o informacje generowane przez bloki TA wbudowane w urządzenie NT

4. STRUKTURA ANALIZATORA PROTOKOàU DSS1

Produkowane seryjnie scalone interfejsy styku S/T nie umoĪliwiają mikrokontrolerowi zewnĊtrznemu monitorowania zawartoĞci zwrotnego kanaáu E. Kanaá ten jest oczywiĞci odczytywane przez interfejsy S/T w celu sprawdzenia stanu zajĊtoĞci wyjĞciowego kanaáu DTE, jednak wartoĞci spróbkowanych bitów są dostĊpne

wyáącznie wewnątrz ukáadu [4]. Konstruując analizator rejestrujący zawartoĞü kanaáu zwrotnego E naleĪaáo zatem zaprojektowaü wáasny interfejs odczytowy. Gáównym elementem opracowanego moduáu jest niewielki mikrokontroler jednoukáadowy (AT89C2051), próbkujący w odpowiednich momentach stan pary przewodów przenoszących sygnaá z sieci w kierunku terminali. Z uwagi na stosowany w tym miejscu trójwartoĞciowy, zmodyfikowany kod AMI, do odczytywania stanu magistrali uĪyto dwóch dyskryminatorów, których wartoĞci wyjĞciowe są nastĊpnie porównywane programowo.

Chwile próbkowania stanu magistrali odpowiadają momentom generowania przez blok NT kolejnych bitów kanaáu E. Ich wzajemne usytuowanie w ramce fizycznej jest wyznaczane przez mikrokontroler w wyniku odliczania odpowiednich przedziaáów czasowych. PoáoĪenie pierwszego z tych bitów jest natomiast ustalane na podstawie sygnaáu fazowania ramki (HALF), wytwarzanego przez standardowy, scalony interfejs styku S/T – MT8931. Ukáad ten wykorzystano równieĪ do odbierania pozostaáych bitów ramki fizycznej NT oraz wprowadzania danych do ramki TE. Sposób wzajemnego poáączenia obu moduáów przedstawiono na rysunku 6.

Rozpoznawanie treĞci informacji pojawiających siĊ w kanale E jest znacznie bardziej skomplikowane niĪ samo odczytywanie stanu kolejnych bitów. Proces ten wymaga wyodrĊbniania struktur ramek LAP D, usuwania z nich dodatkowych bitów bĊdących wynikiem procesu nadziewania bitami (bitstuffing), obliczania sum kontrolnych oraz sprawdzania na ich podstawie poprawnoĞci przebiegu transmisji itp. Wszystkie te operacje mogą zostaü wykonane automatycznie przez scalony kontroler protokoáu HDLC. Aby jednak staáo siĊ to moĪliwie ukáadowi kontrolera naleĪy dostarczyü strumieĔ bitów E w postaci zgodnej ze standardem magistrali miĊdzyukáadowej ST-BUS [2]. Dlatego wáaĞnie odczytane przez mikrokontroler pary bitów kanaáu zwrotnego są kierowane nastĊpnie do prostego interfejsu ST-BUS, zaimplementowanego w programowalnym ukáadzie logicznym typu GAL (rys. 6).

Rys. 6. Ukáad monitorowania zawartoĞci zwrotnego kanaáu E

Zamiast stosowania specjalizowanego kontrolera protokoáu HDLC, w opracowywanym analizatorze uĪyto ukáadu scalonego telefonu cyfrowego – MT9092. Moduá ten zawiera w swej strukturze zarówno prosty kontroler HDLC, jak i kodek PCM, umoĪliwiający m.in. odsáuchiwanie sygnaáów tonowych, wysyáanych przez stronĊ sieciową kanaáem B w czasie zestawiania typowego poáączenia telefonicznego.

Przedstawiona konfiguracja umoĪliwia jednoczesne rejestrowanie wiadomoĞci sygnalizacyjnych przesyáanych w obu kierunkach. Informacje wysyáane przez sieü i páynące w stronĊ terminali są odbierane w standardowy sposób z kanaáu DET przy pomocy

interfejsu styku S/T (MT8931). Ich treĞü moĪe byü nastĊpnie odczytana z bufora FIFO kontrolera HDLC tego ukáadu.

Pakiety generowane przez terminale oraz bloki TA zainstalowane w urządzeniu NT1 trafiają do analizatora za poĞrednictwem zwrotnego kanaáu E. Stan jego kolejnych bitów próbkuje zaprojektowany moduá odbiornika. StrumieĔ tych danych trafia ostatecznie do kontrolera HDLC ukáadu MT9092.

Peány schemat blokowy opracowanego analizatora przedstawiono na rysunku 7. Urządzenie to zawiera dwa mikrokontrolery. Funkcja pierwszego z nich, mniejszego, jest związana z obsáugą kanaáu zwrotnego E i zostaáa juĪ wyjaĞniona. Drugi, gáówny mikrokontroler nadzoruje pracĊ wszystkich pozostaáych ukáadów, w tym przede wszystkim interfejsu styku S i telefonu cyfrowego. Kontrolery HDLC tych elementów znacznie uáatwiają mikrokontrolerowi monitorowanie obu kierunków transmisji kanaáu sygnalizacyjnego. Odbierane w ten sposób pakiety są tymczasowo przechowywane w dodatkowej, zewnĊtrznej pamiĊci RAM. W buforze tym dane pozostają do chwili przekazania ich komputerowi nadrzĊdnemu za poĞrednictwem záącza RS 232. Mikrokontroler jest takĪe w stanie wykonaü samodzielnie wstĊpną analizĊ zarejestrowanych wiadomoĞci. Jej rezultaty są przedstawiane na alfanumerycznym wyĞwietlaczu LCD analizatora. DziĊki temu uĪytkownik moĪe áatwo kontrolowaü przebieg procesu sygnalizacyjnego oraz przeprowadzaü proste testy bez koniecznoĞci uĪywania komputera.

Rys. 7. Schemat blokowy nowej wersji analizatora protokoáu sygnalizacyjnego

UĪytkownik moĪe sterowaü pracą analizatora oraz wprowadzaü niezbĊdne dane konfiguracyjne za poĞrednictwem prostej szesnastoprzyciskowej klawiatury. Urządzenie wyposaĪono ponadto w gniazdo mikrotelefonu i niewielki gáoĞnik, umoĪliwiające odsáuchiwanie sygnaáów akustycznych przesyáanych kanaáami B i dekodowanych przez ukáad telefonu cyfrowego.

5. PRACA URZĄDZENIA W TRYBIE EMULACJI TERMINALA TELEFONICZNEGO

Konstrukcja i wyposaĪenie analizatora pozwalają na áatwe przeksztaácenie go w typowy, cyfrowy aparat telefoniczny sieci ISDN. NiezbĊdne zmiany sposobu pracy poszczególnych podzespoáów urządzenia są wykonywane wyáącznie programowo. Klawiatura i wyĞwietlacz ciekáokrystaliczny pozwalają uĪytkownikowi na áatwe konfigurowanie terminala i wygodne sterowanie jego wszystkimi funkcjami. Wydawane polecenia są przeksztaácane w wiadomoĞci sygnalizacyjne przez gáówny mikrokontroler, który przesyáa do centrali powstaáe w ten sposób pakiety za poĞrednictwem nadajnika kontrolera HDLC, znajdującego siĊ w interfejsie styku S/T (MT8931). Odbiornik tego ukáadu pozwala na równoczesne otrzymywanie informacji generowanych przez stronĊ sieci.

Urządzenie pracujące w trybie terminala nie uĪywa w ogóle kontrolera HDLC znajdującego siĊ w module telefonu cyfrowego (MT9092). Bardzo intensywnie wykorzystywana jest natomiast jednak druga czĊĞü tego ukáadu, która przetwarza sygnaá foniczny, transmitowany za poĞrednictwem wskazanego kanaáu B.

Pracą terminala moĪe takĪe sterowaü komputer nadrzĊdny za poĞrednictwem záącza RS 232. Konfiguracja taka jest wykorzystywana m.in. do przeprowadzania doĞwiadczeĔ z zakresu komponowania i przesyáania podstawowych ramek protokoáu LAP D, sáuĪących do zestawienia (SABME), podtrzymania (RR) i zlikwidowania (DISC) kanaáu logicznego [8]. W ten sam sposób mogą byü takĪe testowane procedury zarządzające numerami TEI terminali automatycznych. Opracowywane oprogramowanie przewiduje równieĪ moĪliwoĞü syntezowania prostych wiadomoĞci sygnalizacyjnych warstwy trzeciej. PoprawnoĞü ich budowy jest weryfikowana przez oprogramowanie centrali sieci publicznej. Opcja ta daje studentom nieocenione moĪliwoĞci w zakresie praktycznego sprawdzenia swych wiadomoĞci i umiejĊtnoĞci przewidywania dalszego rozwoju scenariusza sygnalizacyjnego. Szybki przebieg tych procesów nie pozwala naturalnie na konstruowanie odpowiednich pakietów juĪ w czasie trwania poáączenia sygnalizacyjnego. Dlatego przed przystąpieniem do fazy jego zastawiania studenci muszą przygotowaü zestaw kilku wiadomoĞci, których koniecznoĞü uĪycia naleĪy wczeĞniej przewidzieü. TreĞü tych wiadomoĞci zostanie automatycznie umieszczona w ramkach transmisyjnych warstwy drugiej. ZawartoĞü nagáówków tych pakietów jest ostatecznie okreĞlona w chwili zlecenia wysáania wybranej wiadomoĞci. W podobny sposób program samodzielnie generuje potwierdzenia ramek LAP D typu I oraz S, otrzymywanych z centrali.

6. LITERATURA

[1] - D. KoĞcielnik, Rozwiązanie sterowania cyfrowej centrali ISDN w oparciu o standard ST-BUS, materiaáy konferencyjne Krajowego Sympozjum Telekomunikacji, Bydgoszcz 1994.

[2] - D. KoĞcielnik ST-BUS - standard komunikacji miĊdzyukáadowej, Przegląd Telekomunikacyjnym nr 11, Warszawa, 1994.

[3] - D. KoĞcielnik, ISDN – cyfrowe sieci zintegrowane usáugowo, Wydawnictwo Komunikacji i àącznoĞci, Warszawa 1996

[4] - Digital Switching & Networking Components, MITEL Corporation, Canada 1997

[5] - K. M. BrzeziĔski, Istota sieci ISDN, Oficyna wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa 1999

[6] - R. GolaĔski, D. KoĞcielnik, Mechanizmy dostĊpu do kanaáu D w sieci ISDN, materiaáy konferencyjne, Krajowe Sympozjum Telekomunikacji, Bydgoszcz 1993.

[7] - R. GolaĔski, D. KoĞcielnik, M. MiĞkowicz, Tester protokoáu sygnalizacyjnego dostĊpu podstawowego do sieci ISDN,

[8] - W. KabaciĔski, Standaryzacja w sieciach ISDN, Wydawnictwo Politechniki PoznaĔskiej, PoznaĔ 1996