Metodyka określania zasobów perspektywicznych kopalin stałych

HUBERT GRUSZCZYK Instytut Geologiczny

METODYKA

OKREŚLANIA ZASOBÓW PERSPEKTYWICZNYCH

KOPALIN

STAŁYCH

Pod pojęciem zasobów perspektywicznych rozumie

się zasoby, .kitóre nie zostały rozpoznane i. 11doku .... mentowane, · al·e któlfe ctzęśdowo s.ą znane lub .któ-rych istni·enia moż•na spodziewać •Się czy domyślać

na podstarwie znajomości budowy geolo:g.i·cznej

roz-ważanego• obs.zaru, własnoś•ei. posZIUkiJwanych złóż,

z·wła•sz1cza i!ch folflmy, budowy, treśrci minera•l1ne,j .i. che-mi·cznej, prawidł·o:w·ości ich rwyk:s.Z~tałcenia

{strefo-waści}, • ustalonych oznak i pnes.łanek ·kh . wy,stępo­

wania, założ.onej jakoś,ci k1opa:Hny ri kTy:teriów

bUan-sowośd, Plfizyjętych· parametrów decyd1ują·cych

-pneważrnie ma podsrtarwi·e znanych złóż - o dos:tęp­ nośd górni·czej np. stosunkach wodnych, gazowych, cieplny.ch .~tp. Zasoby te 01koreś[a .się do głębokości dostę:pny.ch dla ek1s:ploa tacjti metodami zaJę7;pym•i od rodzaju kopalin, i·ch wła,snośc'i fizyczny1ch· :.i chemicz-nych ·oraiz wylfóżnionych typów złóż. ,

Trudność w jednozna,c.znym · ustaleniu za.soibow per:s,pektywk'Z.n)'lch polega przede wszy.stlk,iem na bra-kiU jedńoNrtej ·i j.edno,znaaznej .defilnicji tY'ch za1Siobów, i1ch -podziale na kategmie (wedbug R. Osilk~ na g;rupy)j braku ści1słej terminologii, a w z.wią1zlk1U ,z tym dosc dowolnym traik·tJOIW.aniiU zagadnienia [przez tych, któ-r:zy te .zasoby U!Sitalafą. O niej-ednakowym zro:z1 umie-niiu. problematyl-d za.sobów perspektywi,cznych kopa-lin świedczą równJi.e,ż rozble:żJnośd w ujmowaniu tej t·ematyk'i z1na,jdujące się w opraoo,wan'iach: H. GiTusz-czyka (2), R. Osilki

et

.all. 1(3) i T. Srnakor\\~!s'ki-~,~ {~).

Te rozważania stano·wią-zatem głos w dy1sku.s]1, kt.a-rej celem jesrt poinoc w -opraooiWan:i.Ju Jednolityich i

jednozna'cznych · za1sad .us:tah111ia za:sobów perl spekty-wiocznych. Zgodnie z termi:no1ogią zaproponowaną

pr:zez R, Os'ikę zasoby perspektywiczne dZJieli s•ię na za·soby prognostyczne .--'- ozna,e;z.one sy1mho[ami D1, D2, D3 oa:az zasoby potencjalne - ozna·czone jaiko

za-soby E. . ·· ·· .· ·. . · · ·.· _ ,

Pojęde zasoby je;s.t poj-ęc.i·em dynamicznym, funk-cjona.lnym i zmiennym ·W IC'za·sie. Ozna.cza to, że ich rodza:j,.. j.ark,ość. i-wiiellko·ść oik,reśla s·ię w .r.~ma·ch usta-lonego pmziiomu . nauki, wiedzy, techmkCJ., zapOit•rze-bowania 'i wiel1u inny-oh CIZY'nnilk-&w. Zrnienno·ść tych·

elementów poWiodru.je, . że zna:c.zeni·e tego pojęcia cią­

gle ulega Zl:rnianie. Zą;soby nie i1stnieją, a "stają się"

d·z'ięki. . um1e]ętnoś;ciom. i . wieozy ·człorwięika ora:z jego .· zapo,trzebowanoi-u na oilweślone sulfaw~e. S'~ąd też. wi.el~

konćentTa.cji mineralnych - obecme :me maJących . zna·częni'a pr.z_emy:sło!Wego . :-

w

przyszł-ośd może s.tać się zals:Qoami p:rzemysłuwymi. . .

Pods.ta,wą. za~s,zeregqwania za·so·QÓW perspektyiWicz-nych do. pÓsz1cŻególn:xs:h · .ka te1ga:rii~ povv:ilnny być trzy grupy Llltolfroa•c}i: . .

1. . Bezpoś.rednie. s:twierdzi:mi'e wy:s:tępowa'l1'ia złóż,

np. .ria wyd:)'odniacil1, w· .o1two:ra,ch wierbnkzych, w wy!I'oh~skąch górni,czyc'h. . · , ;·.. . , .

2. Ożnaik:i .. WY'S'tępowąma. złoz: wy,chodme zło.z,

ZWfaSZICZa . .zrp_,ienione prOCesami W1tÓT'l1ym:i, rzeźba po-wierzchni tere:ruu, zmiany . wtórne 'skał. otaezają•cych, , pnzejawy · minera1i:zacj,i, obecność m~nerc:ł6w wsi<:a~­

nikowy,oh; auTe61e i potoki irOZJPII'Ois.zema, · anomahe geochemli,czne i h1iriera:1og:irc,zne; pośredn:i1_{0 T Ówni·eż}

anom·a[ie geo.f,i:zY'C'ine; .

3. PT·zesłanlkii · wY,stęrpowania •. ·złóż., a więc

prze-słan.J..cli: genetY'czne, mineraLogenkzne, marglmowe, sbruktuTarlne, · ni·etamódicrzme, ·· srtlfa:tygrafkz:ne, litolo-giczne, fa•cja·line, paleog.eograficzne, paleoklimaltyc·~ne-, mi>neralogikz,ńe, geo,chem:krzne, złożowe, hydiTO'

C'heffilC'Z-ne, geofizyczne. · .

Próbę klasyfikacji zaSiobów per.spektywl·crznyc~. opa<r·to na rodzaju i ilośd wymieni,ony1ch info,rmac]J

i tak: · ·

1. Zasoby wy,stępujące ·na obszarach· Sitanowiących

geologi,czne pnedłużenie złóż eksp1oa:towanych lub

UKD ·553.3/.97.041.001.14.003.4.008 udokume:ntowanY'ch czy też stwierdzone pojedynczy-mi ot1woram:i "WWielf,tnk:zymi lub WYifobi.sikami górni-czymi zal>Uczono do kartegolfioi D1•

2. Zasoby określane tylko na podstawie ·oznak i piT.zesłanek pToponuje się za,szeregować do · kat· e-gorii D2.

3. Za,s,oby o:kTeśiane wyłą,cznie na pods,tawie

PifZe-Siłanek stwalf!Zają możlriiW.Ości do zalkzenia ich do kCl.!tegorti:i D3•

Za1soby p['ognostycZine po.wilrmy .spełniać obowią~ zujące kryteria bilans·owo,Śici w kartegolfii c2 dla tego sam.ego typu złóż i tej samej kopaliny. KTy:teria te

należy jednak tlfaiktować tylko jaik1o wsltę[)ne i orien-tacyjne. Za·soby nie spełniające tych kryteriów zali-czono do zasobów po•te,ncjalnych E.

Przy t.ak przyjęty.ch założeniach charakterystyka pb·sz,azegól:nych kategorii zasobó'w perspek.tywkznych, sposoby ·ich obliiczania olfaz wy.ni!ka.ją•ce z nich kon~

se:kowencje plan~srty,azne i otrgani.Jzacyjne są na.,stępu­ ją·ce:

Zasoby urognostyczne D1 obLicza się dla ohs~arów r'OZipaznanycih zdjęciami geologi.cznyani i geofizycz~

nymi or,az dysponujących natur:alnym:i lub sztucz:-. nY'mi s·t'Wlierdzeniami wys,tępowa:nia złóż. Ilość tych inf.oima,cji jes't jednak nie wy:starezająca dla usta-. lenia zasobÓ!w w ka,tegorii C2 . Należą tu zasoby występująrce w ob.s:zarach na przed~użeniu złóż zna-nych i udo:kiutmentowany,ch, roz.pozn,ane pojedY'nczy-mi otworapojedY'nczy-mi wiertniczym•i lub też sy:gnaHz:ujące ·swą obecność wy,chodniam<i. Zas101by te powinny speŁniać

kryter,ia jakośdo·we, ilościowe, górniczo-technictzrne' i· ekonom.i,czne, analogiczne do p:rzyjnlo•wanych dla za-sobów ka tegorrii c2.

OlJlkzenia zasobów dokonuje się na podstaiwie znanych parametrów ze złóż lub ich częś­ ci udokumentowanych (rmiąższo·ść, jakość,

wydaj-ność) oraz pirzyjętyoh ;powierzchrn:i szacunkowyrch.

Du-że znaczenie dla oceny tych zasobów ma znajomość pra.widłowośd r.ozmtieszozenia złóż danej kropa[iny w skorupie z:iemskiej. Pow.szechne zastosrorwanie ma me.,. toda anaU.o•gi1i do złóż takiej samej kopaLiny o zna-nych za!s·oba·c1h i wy1_{srtęp:ują,cych w analogicz:ny,ch}

wa'--runkach.

Pods•tawą zaszeregowall1ia za-sobów zł·O·Ża do ka -te~oTii D, powinna być ok:reś[o:na ilość informa.cji

stwierdzających istnieni·e złoża. Wówczas

wiarygod-ność występo•wań za·sobów jest du:ila. Zasoby kate-gor·ii D, upoważniają do:

l) projeikitowan:ia prac badawczych podejmowanych w celu piTzekwa'l'i.i·irkowania zasobów do kategorH c2 i i:nnych;

2) projeikttowania i realiza:cji niezbędtny·ch iLośd prac badarwczych i studlialnY'ch w-zakresie możiiwoŚtoi

wz.bo·gacenia kopaHn, oplfacowanria · niezbędnych

technolo<g<ili przetwa.rzania,

3) ogólnej o~ceny periSpeiktyw rnzwojo.wych odpo. wied-nkh gałęzi pTzemysłu wydobywcZJego i 'Opartych

na nk:h przemy,słów piTzetwó-rczych:

4) .ukierunkowania i opra;cowa·nia perspekrtywic.znych pla1nów za,go;s.podaTowania pTzestrzennego k!faju i

jego regionów.

Zasoby prognostyczne D2 obUcza się dla obszarów

rozpoznanych .zdjęciam~ geolog'i,cznym:i i geofie:yc:zny-mi, na który,ch wy,sltęjp;ują tylko oznaki występowa:­

nia złóż, a k,tórre WY'ka,zują WSZJ'IS.tikie pli."Z.esłarnki

wy-SJtęprowarnia złóż anala:gi·cznych do znany:ch na in-ny:ch obszarach. Zasoby te powinny spełiniać wyma-gania jakośre:iowe, ilościowe, górniczo--~techniezne i eko-nom'i,czne, ana,lo.g•iczne do przY'j,mowanvch dla zaso

-bów kategorii C2. Dla ich oceny wykoTzystuje s·ię metodę analogii do innJ'!Ch złó,ż - wy:stępującY'ch w

141

zbliżonych warunka·ch geolo.gi.cZJny.ch. Oblicz·enia za

-sobów dokonuje się w ·a,par·ciu ·O parametry złó•ż

poznanych na ilnnych obs:zara.c'h (m~ą·żs:z.ość, jak•ość,

wydajność z jednoSitki .po!Wlierzchni i.Jt[>.) o~raz

przy-jęte powierzcthn1ie sza,cunko:we. Dla UIZY'Sikania .wyŻISzej wiarygodności u.staJeń zasobów :ni·ez:będna jest duża

i!l'o1ść i!nforma1cji w posta1ci róimego rodzaju O'Zinak na..:

tu~ralnych i sztu•czny·ch. Spełnione też m:u1sZ,ą być

wszy:stk1ie p~rzesłanki niezbędne dla danego 'tY!Pu zło­

ża i rodzaju kopaliny. Zasoby kaJteg.OT\i;_{i D2} upOiważ­

niają do:

l) .projektowania pra1c bada!Wiczy.ch dJa

przekJwaHf"i-kowania zasobów kategorii D2 do D1 i innych;

2) ogóLnej o:ceny perspeklty:w rozwoj:owyibh odpowied:..

niej gałęz•i przemy:sbu .wydoby.wczego oraz balzują­

cy.ch na nich pcr:.zemy:słów przetwór·czych;

3) dla dłu·gofa[o.wego · perspelkity!Wilcznego pła1nowania

p-rzestrzennego.

Zasoby prognostyczne D3 obHcza się dla obszall'ów,

na kltóry1ch rnJie są znane ani złto!ża, and o;zrnatk>i ich

WY's:tępo!Wania, ale .kltóre spełniają W!Sizy.stk·ie p~rzesłan­

ki WJsikazujące na możliwość .wy1stępowania okTeślo­

nego t:Yipu złoża i rodzaju kopa[iny. Są to zasoby

jesi~ZJe nie ·odkrylbe. Oc·enia się je :na padstawie

da-nych geologliczda-nych i geofizyczda-nych przy wykorży­

staniu kryteriów bilanrsowośd oraz param.etorów ·

zna-nych .ze złb;ż na .inny1ch obszara1ch. Z lU/Wagi na

zmien-n:ość wartnś·ci tYJch pacr."ailnet:rów - .zwłtaSiwza jakości

kopaJi:ny, miąższości złóż, i1ch wielkośc,i oraz głębo­

kości wy1stęporwania - a także w:za.jemnego na sie-bie oddziaływania, k.rylter[a te nCłlleży ISit·osować

tole-ramcY'jnie. Obllli1czenia m.sobów dokonuje się w ·opa.

r-c.i.Ju o parame.tcr:y z•łóż .poz:nany1ch na inny·Cih

obsza-ra;ch. Perspek'tYJWY zasobo!We mogą być .też wyrr-ażone

w j.ednostika~ch powierz•chni prawdopodobnego

wy-s•tępowan'ia złóż lub w ,dowolny iTilny sposól)

o;rientu-jąrcy o prZYJPUSiz.cza;lnej . ich ,wi;e[/kośiC'i. Wia~Tygodność

ustalenia tych zasobów jest mała, a ich wielkość

mo-że stanorwlić m~ia~rę dla ulsta:leni·a srka[;i badań .i prac

geologi·czno-,porznawczy•ch ora;z geo-logi,c.zno-po:

sz.uki-wawczY'ch.

Zasoby tej kateg-orii upoważniają do

,projektoiWa-nia · geo.Iogi1cmyoch prac badwwczY'ch dla ,potwierdze.:.

n;ia starwi·anY'ch h~potez o~rarz przekwaHf-i:kowania

za-sobów kaltegor,ili D3 do D2 lub D1•

Zasoby potencjalne E są to za:s.oby ma:ne,

prZJe-wamie duże, ale aktualnie nie kwalif:~kujące się

-ze w.zględiu na nieopłacalność - do przemy:słowe,go

wyk:oT.zy:s:tania. Ro;zwój naulkli i .techniki a'libo ?)mliana

wariunków poliity.cznych czy gospoda;rc,zych mogą

spowodować ich opła-calnrość ekonomi1cmą lub

ko-nieczność· ·eksploa;tacji w pr.zy.szło.ści. Z·atsoby te Okreś­

la się dla obs!za:rów o znamej per•spektytwLeznośd,

jednalk w ś:wi·etle obecnY'ch kryltertiów bii[anlsowośoi

nie mo.gą być one zalii·cz•oine do za1s.oibów

prognostycz-nyeh. W .stosunku do tych ostaltni1ch spełnia•ją one

rolę zasobów pozoabi;lansowych. Pozablillansowość

mo-że być spowodowana nislką ja;kJością kopaliny, dużą gł~boikb·śdą występowania nCl!wet przy dohr·ej jakości, trudnośdam·i eksploata•cyjnym•i, brakiem ;sposobów

w:zbogacania Lub pr:ze:robu techn:ologikznego

ilf4>

.

Na-leżą .tu 'równi,eż za1soby domniemane, nie odkry.te,

któ-rY'ch istnienie wy;nilk•a tylko z przesłanek

geologkz-nych, geofizyczny1ch ora;z geochem·i1czn v·ch. Wskaz

a-nie tego typu zasobó·w .może· pTZJ'TCZY'nić się do

roz-wo j:u k one e~pc j i po•s zu[dwawc zej.

Zasobv poltencja:l.ne okiTeŚola stię na podSita~ie zna

-joomoś.oi budowy geoologlilcznej obSiza:ru ora;z geo.logiii

złbż. ustalają•c kh orientacyjną wielikość (masa

za-sobów, powiecr:z~chinli,a ich Wy1sltępowanioa), któ.ra moż·e

być wyikoTzYJS•tana jalko podsltCłlwa do oktreś,l•enia skali

i zakres1'u da,ls:zvch pra·c badawczv•ch. ·

Zasoby katego'l:'ii E u!Powa·żn1aią do prowadrzeni·a

geologkznv•ch badań podstawowych, poczulk·iiwań

no-wych roz.wiązań eksploatacvjnych, technologricznych.

ąowych za;sftosowań kopal!ln !itp. Brzykładem mo·że być

zgazowanie wel!;la na dużych głebokośdach, S•tOSIO•

Wa-nie opła.ca!lnych techno·logii wydob)"wania siarik'i

ro-dz;imej metoda wyJtarpiania z większv;ch głębo.koś·ci,

fllk.sploata•cja złó7: rud metali metodą łu1gowania,

wy-dobvwanie kópa1Lin 1z dna moT1SJk•ie~·o .i.rt;p.

Specyfika pos:zczegMnych złóż. ich warnnków

wy-stępowania o~raz powstawania powoduje, ż~ do usta

-lania:' za.~obów pęrspe:ktyWiOf:nych pOSIZ-Q!zeg.ó;lnych

RO

~'

palin nieZJbędne jest iii1dYIWidualne podej;ście.

Kry-teria zasz.ereg-owania do kateg.ocr:ii Dt. D2, D3 i E

pow,in.ny być różne dla różnych kopaliln ocr:az róż­

nych typów złóż, podbobnie ja:k to się dzieje w przy

-padku ka.tegorii udok.um·entowanych C2, C11 B i A.

Nie.zależnie od przyjęcia poroponowanych .zasad

wy-. dzielania różnych· kategorii ustalenie zasobów per.s

-peklty.wkznych ..:.:_ p:odobni:e jak za,sobów

udokumen-~· towany;ch · .:__ zaJleży ód ZJespoŁu .czynników geologio

cz-ny;ch, zło;ŻOIWyich, ekblnómi1cznY'ch i technologic:zmych.

Wś:ród czynni'kóW g

e

o l o g 'i c :z n y ·c ih decy:dujące

zna•czenie dla oceny z.asobów per:SipelktY'wicznyoh ma

-ją: .

l) .stopień !ro:Z!pOiznalll'ia geoH>.gkznego .struktury

za-Wiiacr:ającej zloże, któ·rY może być różny;·

2) złoż'Oriość budowy geOilogiocznej obsza,ru wystę­

powania ·złóż, 'kitóra ·może wynikać z przynależności:

obszaru !badań do 101bs:zaru geosynlk'linalno-"fał.dorwego,

ZCłfPadliiskowego, do ·,podłOiża plart;form lub 1pokryw !Plat.:.

formOIWych, ·

3) stopień odsłonięcia anił'li'Ziowanych utwor.§w,

który mo•że być na1stępstwern ·występowania złóż na

pdwierZJOhni ziemi lub na różnY'c'h głębok,ośdaoh, na

lądzie lub na. obSizara·cth pok:rj'!ty.ch mor;żami.

Do ezy:nnilków zł o ż o wy c·ih na-leżą:

l) folfma, bud:o;wa i wymia1ry pvze1włidywanych

złóż,

· 2) rodzaj i jakość kopaliny,

3) ich cechy f<izy,czne,

4) przewiJdyJWana dostępność gó.rhic:za (war.uniki

cieplrie, wodne, gazowe, geo:tec'hniczne),

5) wartość kopal.in (kopa.li.!ny k'lluc·z,owe, pospolite).

Czynniki t e c h n o l o g i c ·z n e dotyczą głównie

mo:żJllirwości podjęcia eklspl.oatacji kopaliny, je.j Wlzbo-.

gacenia ora,z pi:":z·erobu ... technologi~e:zrie.gu~ CzY'nnilki te

powinny także uiWIZig;lędn~ać pro~.ewidy:w~my postęp

techniczny i technollogd.c:zny.

CzY'nnilk:i e k o n 'o m .i c .z

·n

e obejmują koszty

po-zyskania kopaliny, aktua1ną waorrtość· kopaoliny, jej

kiOIIlCentratów oraz prod:ulkitów fi.na.Jny1ch o'faz kształ­

towalliie się po]ilty'ki cen

w

piT:zy:szło·ści.

Ekonom.ic·zna ocena ·zasobów per·spe:k:tywicmy~h

zależy od wie,lu czy:n!Ii·iik.óiw geologi.Jcznych, górniczo.,.

-technicz:riych, techno:llógic:zny:ch, stosunków

gospodar-czych, sytiuacji politY'CZ!Ilej itp:, np. :z uwa.gi na

budo-wę ge.olog:ic:zną pO'zytyJwrn~ej

w

sensie ~konolmicznym

należy ocenić zasoby perspeikiYJWiczne w utworach

pokryw platfo,rmo!Wych niż w obszaifach fa·łdQIWych

- zwłaszcza ;zaikryltych młodszymi pokrYJWami (np.

w NE obrzeżooiu Gó:rnoślą~Skiego Zagłębia Węglo­

wego).

I:srtotne ZJnac:ZJe:nie dla oceny za;sobów per•

spekty-wicznyoch ma rówtnież głęOOikość itch ·Wy1stępowania,

różna dla różnych kopalin.

Rozwój nal1lk•i oraz p01stęp techniczny i

technolo-giczny oddlziaływiU.ją na o;g.ół lrol!"zY!Stn:ie w kierunku

powięlk;sz·eDiia .zasobów perspek:tYfWlicznY'cih. Dotyczy to

zwła:.szc:z;a k:opali.n o n:iJsk1iej jaJkośd, ale występują­

cy:ch ma.sowo.

Wśród czynników wp.ły:waj<lJcych koli"Izystmie na

ocenę ·zas·Oibów per•spektywiocznych znane ~ą też

ta-kie, ktfue prr:zekcr:eślają war.tlość pecr:·spekltywiczną

stwierdzony.ch koncentracji mim·eralnych. Należą do

nich: mała miąiJszość criał minerallnych, szc·ztl{Płe

za-soby przy dużej głęb!Oikośc·i wyosrt;ęiP9Wania, z.ła jalkość

kopa·liny i inne. Pa~rametry te , mogą nieikiedy

prze-kreśHć wall'tuść pecr:spektyrwiicrzną tych kopalin, . z tym

że . z ni1ską ja kością k:op.aloiln można solbie jeszcze

p.a:radlzić, na.bo:mia&t ·małe zasoby lub ,miąższość

wy-k'łuazają wyik:O['Izy!SitaDiie tY'ch kopalin w przy:s:zlości.

P!rzy ·ocenie za.s01bów pwspektty:wic.znych t'fzeba też

pamiętać, że pewna część za,sobów wyllmrzyiSitywanych

darw:niiej ---'-- z ,uwagi ml: roZJwój metod pr:zecr:óbozvch,

techniolog1i, śTodlków tią.ns.portu, ma'Sowości

zapotrze-bowania itip. - stra·ciła lub tra'Ci na znaczeniu jako

Źlródło ko,pa-~in. TegQ 'n)dzaju .prJZykładem z terenu

Pol'sk·i są np. s.yde.rylty ka.rpacki·e. ptaski żela:z:i.ste

pa1S1ma tychowskiego, sy:de;ryty obsz.acr:u stacr:opol!sk;iego,

w pewnym też seniS·ie sydecr:y.tv obszaru częstochow­

skiego .al!'aoz Łęc.zycy. Nowe .technologie ,górn1_{ilcze pr.}

ze-koreślają t•eż ,. c.zęst-o moż!li1wość odzySiku kopalin

to-wa:rz.yszącY'ch, np. syideryt.ów i sferosyderytów w

utworach tkaroonu GZW, podobnie łup}{ów s~pr·ope­

kwa:IJi:fd.kacji zasobów, mimo ich dawniejsz,ego użytko­

wania (p. również A. Bolewski, 1).

Prognozowanie zasobów perspekt)'WicZillych po·

win-no być realiiZotWane w każdym stadium poznania

ba-danego obszacr:u. W rodarę przybywania illlf.ormacj'i

realność przewidywanych zas·obów rośnie. Oceny tych

zasobów nal·eży dokony.wać już w stadium badań

podstawowych pr1zy dużym stopniu niewiedzy i małej

wiarygodnoś,oi ustaleń. W wielu przwadlka.ch rodzaj

i zatkres pra'c - stosowany dla po:z;nania ,

podstaw:o-wego daneg·o, obszaru, •ZJwla·szcza dla poznania

sto-sunkó.w st~rartyg,rafticzny:ch, lit,ologkznych, s~edymento­

logicznych, te:kltolll,~cznych, strukturratnych, szeregu

pacr-ametrów filzycznych i chemi·cznych - jest

wy-starczają,cy dla ok~reś'lenia zasobów perspekty,

wicz-nych. Dlart·eg.o też j!U·ż ten etap badal'1 może

stwo-rzyć wa~runki dlo zróżnilcowania ohszacr:u na części

o ró:hnym Sitopniu per·spektywkzn;nśiCii o·raz na

nie-pnzydatne dla dalszy,ch badań. Ok~reślenie zasobów

perpektyJw:iczny•ch powinno oddziaływać na roz:wój

oraz właś·c·i:we kierunk,owanie daLszych badań

pod-stawowych.

W stadium poszukiwań złóż dla oceny zasobów

perspektywkz:nych mogą być wykorzystane badania.

geolo.~?;ic·zne, mineralogiczne, geochemi:c-z:ne, a także

geofi:zyczne. Rodzaj i zakres .st·osowanych badań jest

zależny od budOlWy geolo·gkznej, tj'lpu zł'Oża, rodzaju

kOJpalill1y d. warUtnJków jej wj'IStę:powania. Meltody te

dostarc•zyć mogą albo bezpośrednkh stwierdzeń

obec-noś·ci ,złóż, albo ty'lko oznak lub przesłanek,

wskazu-jących na kh występowani·e. Na podstaiwie

uzyska-nYICh inf'Ormacji - przy uwzględnieniu znajomości

burlowy geologic·znej o:bs:z;aru ·Oraz ,geologii złóż, moż­

na podjąć próbę zasze~regowania zasobów do

odpo-wiedniej kat.egorili zasobów perspektywicznych. I w

tym statdium badań pódstawową .rolę w ocenie

za-sobów perspektyrwi.cmych odgrywa In·etoda analogii.

S1ZJCzególllle ZJnacl'Jenie w ustalaniu ty.ch •2'Ja1sobów

na-leży .przYiPisać reinterpretacji. daWlniejszych wyników

badań i i·ch konfrontacja. z aktualnym stanem wiedzy

g:oologkzri·ej i 2lriajomością ·ZJłóż kopalin~ ·W s•

zc·:z;e-g61n)'lch przypadlka·ch dla uśdślenia· kat·egorii

zaso-bów prognost)'lo:z;nych stosowane są· pra•ce wiertnicze

lUJb ,gór:nic:z;e w ·Ołbs~żarach per·sp.~ywicznych.

Pcr:ognozowanie zasobów kopalin zależy w dużym

stopniu 10d .StOISOIWanej metody!ki badań

geologiczno--pOS:Z!UkiiJWaiWCZYICh, c.zyli od :z;bi·oru zasad, spo.sobów

i ·czyn'll'oś.ci, w który·ch wyniku następuje od'kcr:yde

zasobów o określonej wielko·ści i p~r.zydatności

gos-podarczej.

Efek:Jty!Wność od'kif)'laia zasobów ,p'er.spekty;wilozny,ch zal·eży też w znacznym stlopn.iu od jalk:oś-oi

stosowa-·. nY~ch metod ibadawczy,ch, np. w metodach

geologicz-nych należy dążyć do zwiększenia sz,czególowości zdję­

cia geoLogicznego i jego dokład:nośd, a także do

wy-pracowania met.od · kacr:towan,ia w;głębnego i sz-erszego

jego ,stosowania, do rów.ruoległego ~ra·c·owania map

geologicznych; surowcowy.ch, metalogenicznych oraz

pr·ognos.tj'lcz:nych. Obecnie stosowane met·bdy

geolo-gi-czne, mineralogic:zme i .geochemiczne w

warun-kach polskich należy p~rzy,sto'Sować do wariantów

wgł~bny;ch. ·W metodad1 g.eofiz.ycznych należy z,więk­

sz.ać cz!Ułość metod, np. przez Wlp!rowadzanie lepszej

a1paratu~ry (magnetomet.rów prot.onowy,ch, zapi.su

cy-frowego, metody wielokiTotny;ch pokryć H\P.). Lepsza

jakiość metod bada1wc.zych umożhwia dokładniejsze

skonkretyzowanie oznak i p~rz·esłanek występo·Wania

złóż, a te z kolei stwarzają podistaJwy do

podejmo-wania da1Sizych etapów badań - do pra·c

dokumen-tacyjno-złożowy,ch włącz:nie. Badalllia te powinny być

reali1z.owane w sposób świadomy, a qpracowanie

ma-teriałów oraz interpretacja wynikó,w badań

zespo-łowa. GwaTantuje to większą sk:Juteczność badai1.

Prognozowaii1ie g·eologkzno-zlożowe - wyrażone

wielkością zasobów perspektywicznych kopalin -

na-leży do lmtegoriJi progno:z;owani·a przyrodniczego. Jeś­

li uwzględni ono również stosUinku głęhok·ościowe i

zagadnienia do.stępności górni·cz,ej nabiera wówczas

cech prognowwania technicznego i ekonomiczneg·o.

Celem takiego proglllozowanda jest stworzenie

ogól-nej koncepcji badań i poszukiwań . geologicznych

oa:-az ustalenie ich ogólnej efektyiWnośd.

Spodziewa-ne odk,ryoia geologiczSpodziewa-ne mogą stanowić podstawę

prognozy rozwoju gospodarki narod01wej, także

nega-tywne w tym zakresie ustalelilia mają znaczenie

prak!t)'lczne, przy.czyllliając się do pTawidł·owego uk·

ie-runkowania polityki inwestycyjnej przemysłu.

Spo-dzi,ewane od:krY'cia geologi!c•zme mają znaczenie

zwła!Szcza dla prognozowania r·O:zJwoju

poszczegól-nych przemys.łów, sied miast, pJanowania

pr:ze-st.rzenneg,o i wielu inny·ch zagadnień:

Znac,zenie prognoz zasobowych wyraŻia się przede

wszystik,im w ich wykorzystaniu przy

przygotowyWa-niu planów badań geo·logiczhych. Badania

progno-styczne traktuje się jako pierwsze ogniwo

planowa-nia. M:u;szą być one prowadzone w sposób ciągły

i stale aktualli.zo,wane, dosto,sowywane do zachodzą­

cych zmian, tendencji oraz poznawania nowych

zja-wnsk i faktów. .

Działalność geolog:iezno-:prognostyczna, wy!I"ażona

wielkością zasobów perspekty:wiczmych, p.o.winna mieć

chaTakter wyprr:z,edz.ający w stosunku do poszukiwań,

dz.iałalnośd rozpoznawczej, dok'tlilnen ta·cyjnej,

inwe-st)l1cyjno~gospoda.rcZJej oraz do zagospodaT'o,wania

przestrzennego. Wynika .to :przede wszystkim z: · .1) zaostiTzają·cej się wal:ki zasobów mineralny•ch z

·rolnyuni, leśnymi, wodnymi .i atmO:sfery,cznymi;

2) koniecznoś,ci o,chr,ony tych zasobów i ich

optymal-nego wy:ko~r.zYJSitanda;

3) wyu:n.~uszającego cha!Takteru lokalizacji zakładów

wydobYJWazych i pr'Z:elt·wórczych wielu kopalin,

zwła:s'zcza o k·luczo.wy.m znaezeniu;

4) zasady optymalnego wykorzystania środowiska

natuTalnego.

Wyprzedzająca znajromość zasobórw

perspektywicz-ny;ch· umoiiliJwia optymalne zago,spodarowan.ie

prze-stiTzenne k'raju, rarcjopalne pro,g~ramowaniie d.ziałal­

noś,oi geologicznej, a na podstawie raahu:rrku

ekono-mkzneglo - prawidłowe kh WY'kOTIZy.stani'e oraz

na-leżyty rozwój przemy;słów wydobYfWC'ZYCh ·i

przetwór-czych. · ·

W cellu prawidło1wego ustalenia za;sobów

perspek-tyJWiczny;ch niezbędne jes.t ·podjęcie przedsięwzięć

or-gan:i'za·cyjny,ch, z który.ch najwa·żniejsze s-ą:

l. Powołanie w Instytucie Geolog:irc:znym Komisji

Zasobów Perspekty;wi,Cizny.ch Kopalin - KZPK. Do

j.ej zadań należałoby opiniowanie· kryteriów u.st_ala.:.

nia i wielkości wyUczonych zasobóW

perspekltyr\vicrz-ny·ch.

2. Uś·ciślenie i uznanie za oboJWiąiZ!Ujące definicj'i

poszczeg·ólnych kategorii zasobó,w, a z,własz,cza okreś­

Lenie ilośd ,i .rodzaju informacji nieZibędny,ch do

za-liczenia zasobów do właś·ciwej kategorii.

3. Opracowanie dla każdej kopaliny o.raz typów

złóż indy;widualny,ch zasad ustalania zasobów

pers-pektyiWkznych. Zasady te powinny być zaopiniowane

pr.zez KO'inisję Za:sobów Pe·rspektyW'ic'Zny•ch Kqpaliin

i za1twierdzone p~Tzez dyJ.·ekt.ora lns.tytu:tu

Geologicz-nego.

4. Obliczone zas·oby peT.Spektywi,czne: kopalin

,··po-. winny być opiniowane przez KZPK i zatwierdzone

pcr:z,ez dyrektora IG.

5. Ocena tych zas·obów powinna być przedstawiiona

w ró:żmy·ch wariantach w dosto.sowaniu do

zaintereso-wania i potrzeb odbiorców.

Dotychczasowa dz.iałalność Insty,tutu GeoJogic1mego

w zak·resie o·ceny zasobów perspekty,wieznych

kopa-lin w Pol.sce jes:t prawidlowa, aczkolJwliek jesiJcze nie

do,Sikonała. Następne etapy jej roz.woj1.1 dostar-czą

za-pewne nowy.ch doświadczeń, które przyczynią s~ę do

dalszego jej usp;ra'Willienia.

-LITERATURA

l. B o l e w s k i A. - Rodzaj i jakość kopalin a

pro·-gonozowanie zasobów złóż. Prz. Geol. 1979, nr 3.

2. Gr u s z c z y ik H. ·- Metodyka !POszukiwań złóż

kopallin stały;ch. Wyd. Ge.al. WarszalWa 1975.

3. O sika R. et all. - Zasady prognozowania i

za-soby peT.spetktywi·cz:n·e Polski. Oprac. zbi,or.,

ma-szynopis IG, Wall"szawa 1978. .

4. Smak -o w ski T. Klasyfika,cja zasobów· zlóż.

Prz. Geol. 1978, nr 2.

The ·concep;t ·Of per,spective resources and princi-ples of rtheir cla:ssification 1into progm.os.tic resoua:'ces

of the Polish mining .cartegories D1o D2 and D3, and

potenrtial resrources of ,tthe catego-ry E are defined. The criteria, m·ode of es.timaltion of resour·ces, degree of reHability and :sigm.ifkalilice for planning, economy and .geo1ogy oif all tthe categories are given. The ro-le of other fact.a.r·s, especially ec•o:nomkal and tedmolo

-gical ones, .which influence es.timaHons of

perspecti-ve

.re.sources. at the basie research as well aS\ pros-pecUn,g sta,ges, i·s a1s·o discus.sed. The ,prognostis of re-sources is here .treated .ais the fir·st .sta.ge in designri·ng

these studies. Organiza.Uonal measu,res necessary t·o

ensure conect procedure and mode of estimati:ng per-spective res•our·ces are proposed.

PE3ló:ME

B CTa·The npJ.fBe.n;eHbi onpe.n;eJieHMR rro·aJITID1:

rrep-cpeKTJ1!BHbrx 3anaoou M rrpam·ma MX KJiaoeMcpl1!Kaqli!vt

Ha rrpoTHOC'Tv.t"<IeCKY.Iie 3anaCbi ,[(_{1, ,[(}2, ,[(3 l1 II'OTe'HI.~YraJib­

Hbie 3arracbr Ka'Terop:vn:r E. ,[(JIR oT.n;eJibHbiX Ka Teropvn1

rrpJme;ri.eHbi KpvrTepuM, cnoco6 onpe.n;eJieHMR 3arracoB, CTerreHb ll.IOCTOIBepHOCTJ1 K l1X 3Ha"<IeH11e ,Zl;JIJI ,n;eRTeJib-HOC'l1l1 rrJia'HMCTH"<IecKo:tf, reoJiorM"<IeCKO~ M xo3JI:i1:CTHeH-HO:t1:. PaccMOTpeHa poJib ~yrMx cpaK'TOpOB BJIMRIOJ.I.V1X

Ha xo.n; oupe,n;eJieHJ;tH rrepcrreKT~BHbiX . 3arracoB

OC06eaH'O 3KOH'OMl1"<IeC'KJ1X . 'l1 TeXHOJIOrJ1qeCKl1X, KaK

. B CTa~v.r OCHOBHbiX, TaK l1 IIOHCKOBblX l1C:C'JI€,ll;'OBaHvr:t1:,

C"<!Jt:J:Ta.H np01~H0•3MpO<BaiHMe 3arra;COB: rrepBbiM 3B€H'OM rrJiaHvrpoBaHvr.H 3Tl1X vrccJieAOBaHM:t:i:. IIpv:rBe.n;eHbi

opra-HM3a~VflOHHblie Mepbr neo6xo,n;vrMhre ,n;JIR o6earreqeHMR

rrpaiBHJibHOro xo.n;a vr •CII'O•eo6a orrpe;ri.eJieHMR rrepcrreK

-TVl:BHbiX 3aJII81COB.

ANDRZEJ BOLEWSKI Instytut Geologiczny

RODZAJ

I

JAKOSć

KOPAL

I

N A PROGNOZOWAN

I

E

ZASOBÓW

ZŁÓŻ

W cyklu produikcy,jrnym surrowców mli!Iloerra1nych

nauki geologiczne i hauki mineifa'logi1cz.ne uc:zes:tni·czą

od etapu początkowych batdań pT·zyTodni.czych,

jed-nakże rola nauk geo,logli.'C'ZinY'Ch WJI,galsa Z chW'i!lą

Wy-dobyc·ia ur·obkru górniezego. Nauki minera,log~cz:ne,

zwłaszcza nauka o surowcach mineralnJ1Ch, WISpół­

działają również na etapi·e mechani•cznej przeróbki

urrolJkiu na suro·wce mi.neral,ne, a naw·et w t:rakde ich technologiocznego przetJw.a.rzania w wyifoby pochodne.

Z tego wynika pewna odrębność t<raktowa.nia pa:',

og-no•zowania zasobów złóż i pa:'o:diuikcji surow,ców mine -raimych p<rzez te nauki. O ile borwiem pTog,o!I1Jsty,czny

po~ątd geologi,c:zny opiera się na sfoa:'mułowaniach

bilansu zas,obów kopallin w złoża,cih, o tyle pogląd

minerąlog.iczny kształtuje się w srt<refie urstau:eń

bi-lansu gospoda!rkoi surowcami mineralnymi, z k:tórę-go

wyntiikają ustawicznie nowe zapotirZebowania ilościo­

we i jak:ości·owe w zakresi·e rodzaju i jakośd

kopa-lin. Dopiero syntety,czne ujęcie tych obu .star.uow.isk

prowadz.i do prawitdłoweg.o prognozowania, powiąza­

nego z trendam1i ro'ZJWO•jo,wymi go.spodarki narodowej.

W wyniku podstawowy·ch badań .mineralogicznych

d. petrrograficznych osią,ga się po,zrnanie składu

fazo-weg·o i chemi1cznego minocałów i skał, ich włas­

ności fizycznych, a także wykształc-enia

przestrzen-nego, a więc określenie rodzaju i jakośiC'i. kopalin.

W trakc·ie tych badań zyskuje się również pogląd

na i·ch genezę, W reZtulJt.acie dostaTczają one

p;rzy-rodnkzego ok,reśleniia kopalin. Stanowi to istotny

element koncepcji poszukiwań złóż, tylko bowiem

te nauki wykazują obecność określonej kopaliny w

strukturze geologicznej. Jnte-resują·ce jest to, że czę­

st·O nie wyrstarcza ogólne [przyrodnicze poZJnanie mine

-rr:ałó.w i skał, a konieczne okazują się wnikliwe

ba-dania wyrkonywane najbardziej precyzY'jnymi spos·

o-bamri. R1zecz bo,wiem w tym, że wsrpółczesna technika

wykwzystuje nie tylko k1opahny bogate, ale .również

bardzo ·ubogie w skła.dn'ik użyteczny, nie tylko· ich

głóW!n·e składniki, ale również domieszki na.wet tak

małe, :he ich iloś.ci wyrraża .. się nie w pro·centach tj.

w ezęściach setny·ch, lecz w częściach ·milionowych

(w g/t; ppm). Z taki·ch nd.e:zna,eznych domieszek

uzy-skuje 1się wiele tproduktów hutniC'zy.ch czy przemysłu

chemkz:n.ego, np. Os, Pa, Ru, Rh, Au, Ag, Tl, In,

Ga, Ge, Se, Te itd. Zdacr-za •się także, iż niewielkie

domieszki decydują o sposobie, a nawet o możliwoś­

ciach wykocr-zystywania surowca mineralnego, np.

do-mieszka FeH w ~strukturze magnezytu stanowi o

Jego przydatności jako surowca do produk.cji

ma-t&iałów ogniotrwałych. Wskazać można, że np.

wy-kształcenie strukturalne kryształów kwarcu

decydu-144

UKD 553.3/.9.002. 2:65.012.23:553.3/.9.003.1

je o moż:Uwo·śd j.e:g.o wyk·o,rzyrstania jako pie,w,k,wa·rcu.

Stąd też wynikia doniosła rola rezultatów badań

przy-rodni,czy·ch minerałów i skał dla po:z:naiWania złó7

i uSrtalania ich zasobów, a zatem także i dla kh

prognozowania.

Wynik'i badań minera1ogriJcznych i

pet:rografi:cz-ny,ch, prowadzony.ch odpowiedni·o precyzyjnymi

meto-dami i należycie powiąrzane z wymogami technologii

surowców miheralny:eh, do.s1tarczają podstawo,wych

kry.t.eriów dla ok•reślenia przyldatnośd kopalin, a za

-tem i wadoś.ci złóż.

Poznanie k·o:palin i ich z,łóż dosta·rm;a info['macji

c:zęśdowych, z drugiej bowiem strony WYJpowiedzieć

się muszą prrac-oiW'nicy z zakresu prz,eróbkd.

mecha-nicznej, czy i w jaki sposób możl.1we jest

prr-zetwo-rzen,ie kopalliny {1urobiku, niesortu górmi,ozego) w

su-ro.wce mineralne odpowiadające akotualnym

wyma-ganiom techniki czy technolo,g.i'i ich użyitlk:owan:ia. Wymagalllia te naj·czę.ś·ciej dotJlczą składu ohemlicz

-nego, wa·rrtośd kalo·ry,c.zne,j surowców en&getY'cznych,

ogniotrwałośd, przydatności do produik,cji wyrobów

ceramri.c;zny.ch, cech flizycz1nych czy wresziCi·e wytk,sz,tał­ eenia skuktua:'alnego (azbesty, miki, k:rys.zń;ały) iitp.

Sz•cz.ególny splot problemów :wynika z tego, że

działalność górnkza i ograrnkzoność za•sobórw złóż

przy prZJes:trzennej ~:zm.i·ennoś'Ci .zawartJICh w ni·ch

ko-palin powodują wy.ezerpywa:nie się lepszych kopalin

i konieczność wy:bieifania kopaLin o rr.iż:szej jakości,

m. in. ubożs.zy1ch złóż. Wyniika:ją·ce stąd trudności,

np. w przypadku ek1sploatacj.i złóż cyny,

przeZtwy-cięża się we w:s.półdziałaniru prrzeróbiki mechanicznej

z naukami mineralogicznymi.

Konfrontaeja rodzaju i jakośd kopal'in oTarz możl~­

wości eksploatacji z.łóż i marżliwośd ppzeróbki

me-chanicznej uzy,ska:nego z nich urobku .z

wymaga-niami użytlkowntków surorwców mineralnych

wyikaZJU-je na ogół rozbieżność poglądów. Dużo kopa.lrin ni·e

jeSJt przy.dClltna dla celó.w prakty,cz.rnych, wymaga wtięc

przystosowania do technologicznych możlitwości ich

wytkorzJlstyrwania. Stąd wypływają zadan'ia dla na,uk

mineralogirc,zny.ch, przeróbki mechanileznej, nauki o

suiTowcach mineralnych i technologów: Celem jest

tu kompleksowe rwykorzystanie 'Wiszys.tkich kopalin

głównych, ;towarzyszącyd1, a nawet odpadOIWY'Ch

wcho-dzących .w skład urobku górniczego l.ub w;s.półwys:tę­

pujących w z.łożach udostępnionych pr.z·ez kopalnie.

Jest to problem sk:omtpli\ko.wany, kltóry ksZitałltruje s:ię

różnie w różny.ch ,kopalniach, tak jak różny jest

skład mineralny i pet.rografi:czny ich złóż. Pewne

komplika,cje WY'nikają tu również z technologii