JAN KUHL Pol1technlka SlQska
o
WPl..YWIE MINERALNEJ SUBSTANCJI W
~LUNA SKLAD
CHEMICZNY LAWY PORFIROWEJ
•
UKD 552.323.1+1149.651.21 :553.93 :5152.574.121/.122 :552.321.3/.4(t38.262kopa1n1a Victoria) W <!Z1lsie prac nad 'Wzbogaceniem w~li
am.racy-towych z kop. Victoria (Dolnoslllskie Zaglt:ble Wt:glo-we) zaszla kondecznoM~ dbejrzenia na miejscu polda-d6w tych w~gli. Na pozlornie IX kopainl poddano obserwacjam poldad nr 60 zaUczany do W8'1"stw ,wal-bn"skich (namur dolny), w ktarego '&tropie wyst~
puje iyla porfiLru felzytowego, 6zaroblalawego, 0 gr.u-bOOci ok. 2
m.
Poklad ten 0 pNecit:tnej gruboAcl Ok. 60.cm
wystt:puje 'W bezpoarednim kontakclez
por-firem nieco Z1Uy.lonityzowanym, a w~glel jest lI1B,tu-iralnie skoksowany. ZmYi1onityzowany kontaktowopo-klad wt:gla, jak r.6wniez kola! naturalny z ko,p. Laura (zachodnie pole kap. VictOria) opisal r6wnioei K.
Hoehne (5).
W Wielu miejscach znaleziono r6wniei wci§ni~te
w ip'oklad bryly porfir.owe wielko§ci od 0,5 do 20 cm,
przypomiJnajll,Ce enklawy skal obcych w Skalaeh ma·g-mowych. Te hryly porfia."owe SIl jak gdyby wtopione
w w~giel. Oddzielenie z ich pO'Wiel"lZChni w~gla jest
blH.'dzo trudne. Drobne brylki porfiru wielkoAcl 2-3 cm SI\ :rupelnie przepojone w~glem, a raczej natu-rainym kokBem. Podciany analizie planimetrycmej wspomniany wyzej wQgiel antracyt.owy wyk~al
na-st~pujllcy Sredni sklad lPetrografiC7Jlly:
wmynit
73,4'1,
obj~t. ('wahania w pOSZlCzeg61nych szlifach od 60 d.o 91'/0 obj~t.);inertynit 12,0°/0 obj~t. (wahania od 1 do 2()D/o obj~.);
8ubstancja mineralna 14,5';, obj~. (wahania od 7-24'/0 obj~t.)
Razem 99,9% obj~t.
Przy badaniach rnikroskopowych sbwierdzo.n.o wSroo
witrynitu clala 0 macznie wyuzych zdolno§ciach re-fleksyJnych 'Od wykazywanych przez ten skladnik i jasnoz6!tawej barwie. :Pnypuszczac nalezy; Ze ciala te 61\ grafitem Ik:o~owym. Przeci~tna zawar-tooc po-piolu
w
badanym w~glu wynosi 20,960;" wody 8,27°/0. 8palanie badanego w~la w temperaturze 400 QC Wce-Iu 'Otrzymania z nIego popiolu wolnego od 8ubstancji organicznej trwalo okolo 6 godzin. Pomimo jednak tak dlugiego czasu spalenia i cill'glego ,przy tyro mie-szania nole uodalo sit: uzyskac po.piolu czystego. Pod mi ... kroskopem popi61 ten wykazywal refiztki w~a, kt6-ore 9W1lba!",wll i Il'efleksyjn.oscill odpowtadaly grafito-wi 'koltsowemu. 'P<>pi61 ten ,poddano 8IIlalizie che"' micznej, zamieszcZOllej poniZej.
(Analiza ryczaltowa) 10,10'/0 wag. 0,16'/0, " 13,67% " 0,100/0 " 21,75% " 1,020/, " MgO MIlO NiO CaO NazO K20 8 SOl HzO< 110 QC H2
0>
110 QC CO2 Cl C (grafit) Cz~i rOll1PUS'Zczalnew
10'/0 HCl Si02 AlzOs FeZ03 CaO MgO 803 5,49% " 0,29°/, .. 0,005'/0 " 12,900 /0 " 0,94°/. "0,84'1. "
0,760/0 .. 21,048 /0 " 7,18% " Mady 0,600/0 " 3,50°/, .. 100,345'10 wag. 0,25°/. wag. 13,50'/0 " 22,70'10 " 11,700 /. " 5,210/, " 20,950/0 .. 74,31°/.
wag.Temperatura topliwosci popiolu (oznaczona metodll Leitza) 950 QC.
Z podanych analiz chemlcznych moina wniosk{)-wac, ze w sklad zawartej w badQlIlytn w~g1u substan-cji IlDmeralnej wchodzll alofany, w~glany wapnia i magnezu, siarczki zelaza 'Oraz ehlorki 60du i
po-tasu.
PORFIR W STROPIE POKLADU 80
2yla WSipomnianego porfiru felzytowego przebiega prawie zgodnie z ulawiceniem poldadu. Poll'fir jest barwy junoszarej 0 skuktw-ze w lZasadzie dr.obno-ziarni'stej. Przejacia struktury odrobnoziMDfstej w P01'-firowll ~ raczej rzadlde. Ziarna kwarcu, kt6re w tej s'kale najbaxdziej nadajll si~ d.o pomiaru, wykazujll wylmiary 'W partiachporfh'owatych od 0;1 do 1 mm, w :pozostalych od 0,05 do 0,15 ~. Badany pod mikro-skopem porfill' ten przeds,taw.ia skalt: w wysokim stop-niu 'Pl'zeobraZonll chemicmie. Jeden z jego gl6wnych skladnik6w - kwarcwyst~uje w ziarnach or6Znego ksztaltu 0 kra'W~ziach obtopionych. Jego powierzch-nie SIl chemiczpowierzch-nie skorodowane.
Obok indywidualnych, kt6re nazwac moina pier-wotnymi, spotyka si~ agregaty drobniutkich ziarn kwai"cowych 0 falfstym ~ciemnia.niu SwiaUa, typowych
dla
kwarcu
powsta}egO z chaicedanu. Te 8gt'egab kwarcO'l1l7e ~kwarcowo-cha1cedonowe) autor uwaZa za utwory wtorne, IPOW8tale "pr.zy procesie sylifikacji skaly. Skalen! w stanie nadajllcym sif: do Acislego oznaczenia nie stwierdzono. Tylko bardzo rzadkomO~a spotka6 osobnlki odpowiadajllce swoimi
ce-chami optycznymi albitowi lub ortoklazowi. Ulegly one seryeytyzacji i kaolinizacji.
Zaslugujll '!la uwagt=:, wprawdzie rzadko zachowane, zrosty kwa!l'cu a:e skaleoniami, charakterystyc7lle dla struktur felzytowych. Lepiej od skaleni ?;achowaly sif: bllllSzki muskowitu. Biotyt 0 'WY'l'atnieiBzYlD pleo-chroUmie j'e:st bardzo rzadki, przewainie ulegl on przeob!l'azeciu 'W chloryt (prenit). Zupelnie reli!k:towo
daje sif: zauwazyc hornblendt=:.
W partiach 0 struktune podirowatej stwierdzono niezupe!nie jeszcze zdewiilryfikowane szkliwo. Obli-czona planimetrycznie jego ?;awartosc wynosi ok. 0,5% '
obj~. W SWietle odbitym oznaczano piJryt, ma0Detyt, ilmenit. Obok skaleni i kwai1'Cu powaZne miejsce w badanym podirze za}muje syderyt, ktory w postaci romege rodzaju kryetaUcznych skupien wypeklia wotne przestrzenie w skale, a Bzczegolnie mif:dzy drobnoziamifl'tymi agregatami 'kwarcu (chalcedonu), przez ktory zdaje sif: bye w pewnyeh miejscach wy-pierany. Porfior poddany analizie chemiC7Jllej wykazal podany nizej sklad chemiczny.
(Analiza l'yczaUowa) R6wnowamiki molekulante X 10000 Si02 72,31% wag. 12039 TiOa 0,08%
"
10 A1203 10,98'/0"
1070 Fe203 0,22%"
13 FeD 3,60'/0"
501 CaO 1,00'/0 176 MgO 1,81'/, 448 MnO 0,12%"
16 NaJO 3,53010 566 KIO 0,7st/."
.82 S03 0,29% 36 S 0,10%"
31 H20<
110 QC 0,47'/0"
261 HaO> 110 QC 1,60010"
888 CO2 2,988/,"
677 Cl 0,26%"
73 P205 0,08'/0"
6 100,21% wag. G~tose masy: 2,625 Parametl'y Niggliego: si = 443, al = 37, fm = 34, C=
6, alk = 22,2, K = 0,14, mg = 0,45, elf-m = 0,19.Normatyowny sklad miner.alny: Kwal'(! Ortoklaz Albit Diopsyd Hipersten Ilmenit Apatyt Magnetyt Korund 49,4% 4,5% 30,8°/, 4,4% 7,7% 0,1% 0,1% 0,2'/0 2,8'/0 MO,O'/o
NiezaleZnie od analizy ryczaltowej wykonano rc>w-niez trawienia badanego porfiru wod" i otrzymano nastQPujllce wyniki:
370
Si02 MgO 0,180,20010 % wag. .. ROwnowamik molekuI8'l"ny X 10000 33 44 CaO 0.40"0"
'71
NasO 0,12%..
19 K;O 0,07'/'"
7 S03 O,208fo"
24 Cl O,21JO/."
72 1,43% wag.Planimetrycznie obliczono na'stf:pujllCY sklad
. raIny: Kwarc Orloklaz Albit Muskowit Biotyt-ehloryt Serycyt-kaolinit Syoderyt Rudy Skladniki mikToskopowo nieomaczalne
•
44,5'/' objf:t. 2,50 /0 .. 25,8% 7,8% " 4,7'/. 4,8'10 8,0°/, 0,60/, .. 1,3%"
100,0% objf:t.mine-Pnedstawione powyzeJ analizy rwykazujl:\. ze ba-dany porfir jest ZlSylifikowanym porflrem albitawym, ktOrY ulegl przeobrazeniom chemicznym (pod 'W'{lIy-wem COl i wod terrnalnych.
BULA PORFIRU Z POKLADU Wp;GLA
Do badan wzif:to jednl'.l z bul porfiru wcisni~tll 'W
poklad wf:g!a wielkoSci ok. 15 cm. Do jej powierzchni przywariy byl, a onawet w lIlil:\ wtopiony skoksowany wt=:g!el. Bula wykazywala b!l'l"Wf: znacznie ciemniej-SZ/l od barwy porfiru poprzednio opisanego. Zwra-cala uwagf: obecnose w niej znacz.nej ilosei ·rozpro-s:zonych drobnyeh, szaro-blyszcZ/lcych bIaszek, k.tore pod miklroslropem 'W swietle odbitym okazaly sif:
wra-fitem kO'ksowym. .
Rrzy badaniach mikToskopowyeh plytek cienkich stwierdzono. ze struktura omawian1:!j buly porfirowej wykazuje durZe Toznice w stosunku do porfuu
w
zy-le. Jest Ona bardzo drobonoziaronhsta; wielkosc zia.m. kwarcu '!lie IPl'zekracza 0,1 mm. Poza kwarcem, kto-rego rzawai'tose jest mikoma, identyfikacja innych mineralaw iPOIllc.zona byla z duzymi trudnosciami. Prawie polowf: skladnikow stanowUy plagioklazy. Wyni'ki badan mikroskopowych poi1wierdzlly badania reontgenowskie, ktore wykazaly obecnosc oligoklazu, kwarcu, muskowUu i magnetytu (tab. I). stosujl'.lC -obliczenia 'PlaniJnetryczne w swietIe ,przechodzllcym i odbityro ustalono podany nizej sJdad mIneralny opi8ywanej buly. Kwarc Plagioklazy Ortoklaz Muskowit Koks (grafit) ROOy Fe Renta '!lieomaczalna 4,(}I/o obj~t. 47,0"0 .. 8,00/, .. 8,5'/0 .. 18,50/0 " 3,2'/0 " 10,8% . " 1GO,OOfe objf:t.Poddana analizie chemicmej bula wykazala na-steopujllcY sklad chemiczny.
SiO, Ti02 Alz03 FezOa 56,338fo .wag. 0,360/, ,. 15,31'/0 " 2,64% " R6wnowainiki molekularne X 10000 9378 45 1501 165
Tabela I
BULA PORFIROWA W POKLADZIE 60
(Aparat VEM, anoda/f11tr - Co Fe, pr4d mA, czas 8 godz.)
-I
I
I
I
Nri
d Kwa:rc I 1 b. b. slaba 4,486 -2 b. b.'slaba 4,277 4,24 (5) 3 slaba 4,046 -4 slaba 3,679 -5 ~rednia 3,353 3,34 (10) 6 srednia 3,196 -'1 slaba 2,914 -8 slaba 2,786 -9 'b.slalba 2,572 -10 b. b.slaba 2,467 2,45 (5) 11 srednia 2,360 -12 b. b.slaba 2,289 2,28 (5) 13 b. b.slaba 2,201 -14 slaba 2,128 2,123 (5) 15 b. b.slaba 2,089 -16 slaba 2,046 -17 b. b.slaba 1,982 1,975 (4) 18 b. b.slaba 1,895 -19 b.sl~ 1,816 1,813 (9) 20 b.slaba 1,790_ -21 b.slaba 1,726 -22 b. b.slaba 1,668 1,668 (5) 23 b.sla'ba 1,607 -24 b. b.slaba 1,501 -25 b. b.'Slaba 1,492 -26 slaba 1.446 1,450 (4) FaO 3,37'/0 469 CaO 3,35% 597 MgO 2,28%"
565 MnO 0,19'/0 26 NasO 7,07'/0 1140 KzO 0,78% 188 S 0,44% 137 S03 0,05'/0 6 HtO<
110°C 0,558/0 305 H20> 110 °C 3,250/, 1805 PzOs 0,26'10"
18 CO2 3,70°/, C 3080 . Cl 0,18'/0 50 1oo,U'/a wag. G~stosc masy: 2,582Parametry Niggliego: ·si
=
194, al=
31,1, fm=
28,8,c
=
12,4, alk.=
27,5, k=
0,14, mg=
0,40, clfm=
0,43.Zar6wn~ z analizy chemi<:znej, jak 1 pua,mek6w
Niggliego wyalika, fe porfir, 'kt6.ry W ipOEfta<:i buly znalan:l si~ w poklad'Zie w~gla zmieni} sw6j sklad chemi<::my i mineralny, stajilc si~ podobnym do skal grupy dioryt6w (3). Chemiczne zmiany w stosunku
do 'porfiru .w zyle WystllPily zwlaszcza w odniesieniu do Si02, Al,O" Fe20 a, a 6zczeg6lnie NazO. Zmiany te naleZy Uumaczye asymilacjil lPewnych latwo topli-wych zwiilzkaw chemicznych, wyst~ujilcych w wt:-glu, przez mbruduj"c" w poklad law~.
Jak wykazatno !Pl"zy omawianiu popiolu rzawartose w nim zwilV1ik6w G.'oz,puszczalnych w 10'/0 HOl, kt6re z natury rzeczy musZil bye r6wnie.z latwo topliwe, wynosi ponad 74'10. Te !ZwillZki po zasymiJ.()waniu przez magm~ utworzyly nawy stop, z 1kt6re.go wy-krystaUzuwaly przede wszyetldm oligoklazy, stano-willce w opisywanej bule blisko 50'/. wszystJdch in-nych skladnik6w. Wm-6d nienadajl:lcych si~ do O'~
lenia skladnik6w w tej bule, wy6t~pujli bye moze zwillZki, kt6re swym skladem chemicznym odpowia-dajq monticellitowi, ktorego obeonoSl: w opisywanych wartmkach jest zupelnie moZlirwa.
Ortoklaz
I
OlikoglazI
MuskowitI
Magnetyt-
4,5 (4) 4,52 (7)--
-
-
-4,02 (9) 4,07 (8)-
--
3,67 (8)-
-3,33 (7)-
3,34 (9) -3,19 (10) 3,18 (10) 3,20 (4) -2,92 (7) 2,90 (6}-
--
2,80 (4)-
2,54 (1.() 2,59 (4) 2,57 (10)-
--
2,43 (5)-
--
2,37 (4) 2,37 (7) -2,28 (7) 2,29 (5)-
---
-
-
--
-
2,12 (7) -2,097 (7) 2,10 (6)-
2,.o98 (7)-
-
-
-1,99-
1,98 (8)--
1,87 (5)-
-1,820 (7) 1,81 (6)-
-1,774 (7) 1,77 (5)-
-1,728 (7) 1,70 (6)-
1,71 (5)-
1,66 (4) 1,65 (8)--
-
-
1,61 (9) .-
-
1,49 (10)--
1,49 (4)-
1,479 (9) 1,45 (8) 1,45 (7)-
-WYNIKI1. W~giel z pokladu 60w kop. Vicioria, jako w~
gie1 ant1"acytowy sldada si~ tylk:o z witrynitu, sklad-nik6w inertynitowych, tj. fuzynitu i semifuzynitu oraz Bu'bstancji mineralnej.
2. Popi61 z iego pokladu jest nlslrotopliwy, ~a
wiera ponad 74°/, cz~ki rOZipU'ilzczalnych w 10°/, HCl. 3. Porfir, wys~ujllcy
w
stropie pakladu 60, jest ze wzgl~u na s.wQ struktur~ porfia.'em felzyiowym. Porfia.' ten Uilegal \Szeregowi przemian chemicznych, z ·kt6rych jako na)powamiejsze wymlenie tr'Zeba: 8y-lifikacjt:, albltyzacj~ i karbonatyzacjE:. Autor uwaza, fe nalezaloby przyjlle dla niego nazw~ paleoriolitu alkalicznego (Bodowego), jakll dla podobnego typu skal, tj. dla keratorfku z Jan6wka, analizowanego pr-zez Hellmersa, iPrzyjql J. Ansilew&ki (1).Wspomniee 4Irzeba, ze K. Hoehne (4) zamies<:il 1'6w-nie:i: w eweJ pracy analiz~ porfiru felzytowego IZ lrop.
Lata'a, Illie podaj"c jednak blifej miejs<:a, z kt6:rego zostala pobrana pr6ba tego porfiru. P~rfir 8Illali'Zo-wany pmez wymienionego autora, jest jeszcze ,silniej kwarcowy
nu
opisany w arlykule, ponadto wys~puje w nim IPrzewaga potasu nad eodem i brak CO2,
Podobny porfilr, 'batrdzo zas<obny w potatS opisujil E. Dathe i G. Berg (4) ze IWschodniej cz~ki niooki wal-brzyS'ldej. Ponizej podano dla por6W1I1ania 2 aIllalizy kaa:'bonskich porfir6w felzytowych i keratofil'u wieku przedkarpackiego z okolic Jan6wka (z ·pracy J. Ansi-lewskiego - 4).
Z pod8llych analiz widal:, fe opisanytu porfir jest IDaliej ZlSyHfikowany 00 porfiru oplsanego przez K. Hoehnego, a ponadto row sit: od nlego jakos<:ill alkaliow (3) araz znacznli zawartoScill wE:glan6w, a Scislej syderytu.
4. SIklad chemiczny porfil'u, kt6ry wdarl sl~ do srOOka pokladu w~gla uleg} bardzo powamym zmia-nom wslrutek asymilacji pewnych skladnik6w che-micmych, IWchoda:l:lcych W budow~ substalncji mine-ralnej
w
w~glu przez lntrudujqCil w niego lawt:. Zmiany te polegajll .gIoWlI1ie, jak wynlka z podanych analiz, na adsorbcji sodu, ,wapnia, magnezu i ze1aza.Ze zmienionej przez asymilacjt: lawy wykrysta-lizowaly Pl'zede WBzysbkim. plagioklazy (oligoklaz)
Tabela 11
Porfir fel-zytolwy
2yla por-W8chodnia
Porflr felzyto- cz«:§c niec- Keratofir firowa nad
wy z kop. z Janowka pokladem
Victoria (Laura) kiwaJibrzy- 60
w
kop. analityk: Is'kiej anaU<ty"k: Victoria K. Hoehne (,,sattel-wa1d") Hellmers analityk: U. DadOik analityk:E. Dathe
SiO. 80,20'/0 75,84'10 8It,48'/t 72,310/, AlIO, 11,35'/0 14,48'/0 9,210/0 10,98°/0
TiO. 0,000/0
-
D,M'I.opSO/.
Fes03 ~lad 0,180/. 0,75'/0 0,22% FeD 1,020/. 0,14% 1,71°1, 3,60'/0 FeS 0,56'/0
-
-
-CaO 0,03'/. Slad 0,36% 1,00'10 MgO 0,340/, 0,18% 0,76'10 1,81'10 MoO-
-
0,08°/. 0,12°/, KZ<> 3,86'10 6,37'10 0,99% 0,780/0
NazO 0,20'/0 0,200/0
4,96'/0 3,53'/0 HzO 1.00°/, 2,560/0 0,47'1. 2,07'1, PaOs 0,0801, 0,040/0 0,06% 0,08'/0 S03-
0,20'/0-
8,29'/0 C 0,800/,-
-
S 0,10% COa 2,98'/0 Cl 0,26'/, Razem:99,46'/0
100,190/0 99,87% 100,210/. oraz mineraly, ktorych z powodu szk1iBtej amorficz-nej budowy, nie moima bylo p-zy posiadaamorficz-nej apa!'a-turze zidentyfikowac.Asymilaeja skladnikow wchodUl-Cych tW budowE:
suootaneji mlneralnej tW w«:glu przez law«: mogla
na-stilPic, a.:daniem autora, z dwoch ipowodow, a mia-nowicie: ,wy!lQkiej temperatury lawy i latwotopliwych skladnllk6w mineralnych wchodzllcych w budow~
su·bstancji mineraloej.
WNIOSKI OGOLNE
Z podanych 8naHz chemicznych K. Hoebnego, E. Dathego i auwa wynika, ze W)"St~ujllce parfiry w karboflsklm g6rotworze Illiecki walbrzyskiej mogll mie6 'l'0Zn1l budow~ chemic1lll1l i mineramll. Doiych-czas brak je&t opracowania ipetrograficznego, kt6re
by uj~l'O porfiry Wyst~pujllce w warstwach
walbrzy-skich (namurekich), iaclerwalbrzy-skich (westfalwalbrzy-skich i 9te-faillskich). Niewlll;pliwie w skladzie tych iporfm-ow
WY6t~pujll zmiany. Na poostawie takiej ipracy moina
b~e pNeprowadzic dyskusjl: nad wiekiem geolo-gicznych porfir6w walbrzyskich w sposob bardziej przekonywujllcy.
Poglijdy na lWiek tych porfiTow, jakie wypowie-dzieli S. Kozlowski (6) i A. Grocholski (2) jakkol-wiek rw zmladzie sruszne, to jednak wymagajllce
po-twierdzenia przez ScUlefgze badania petrograficzne. PorfiT wystwujl:lcy w stropie poldadu 60 jest jak wykazano, silnie chemicznie zmieniony, a przede wszystkim zsylifikowany i skarbonatyzowany. Swiad-czyloby to, ze po in~uzji lawy, mialy miejlsce wy-plywy sldadnikow lolinych OH. CO2 dokonywujllce przeobrazenia skrzepniQtej lawy i IWnikajll<!e
w
po-klady materialu org8'llicznego, przez kt6ry byly ab-sorbowane.. Zdaniem autora nie moina pominl\c tej mozliwo-Sei rprzy omawianiu wieku i pochodzenia CO, w Bze-regu pO'klad6w WE:g!owych w niecce walbrzyskiej i l"lczyc gO' tylko z wylewami trzeciorz~owych
Qa-3"72
zalt6w, gdyz jest bardzo malo prawdopooobine, aby z tego okresu geologicznegQ gaz m6g1 przeniknllc w uformowany i sfal:dowany .g6rotwOr, zbudowany przewaznie z bardzo malo przepunczaLny!Ch akal ila-stych i dokonywac przeobraieti chemicznych porfilru.· Gaz ten m6gl plynl:lc 'WIprawdzie' 1r6:mymi drogami dyslokacyjnymi w g6rotworze (7), ale w,,11pliwe jest czy te dY810kacje mialy (lub nawet maj,,) polllczenia z :kanalem wyplyw6w IBIW bazaltowych, dokalizowa-nych rw znacmych odlegloSciach od niecki karbon-skiej.
Niewl:l"tpliwie COl w pokladach WI:g!owych w niec-ce walbrzylSkiej tneba uwazac w duzej mierze za relikt z okresu paleozoiC'Zllego, tak jak metan w po-kladach ROW.
LITERATURA
1. AnlSilewaki J. - Keratofh"y G6r Kaczawsklch. Arch. miner. 1954, t. XVIII, z. 1.
2. G roe h 01 is k i A. - Z hadan nad wulkaniz-mem g6rnokarrboflSkim
w
depresji u-6dsudeckiej. Z geologii Ziem Zachodnich. Sesja nauk. dwu-dziestolecia polskich badaii 1945-65, W