Magdalena Pieszko, Aleksandra Kowalczyk, Magdalena Skotnicka1,
Kaja Karwowska1, Sylwia Małgorzewicz
ANALIZA ZWIĄZKU POMIĘDZY STANEM ODŻYWIENIA
A JAKOŚCIĄ ŻYCIA OSÓB PO 60. ROKU ŻYCIA
Zakład Żywienia Klinicznego i Dietetyki, Wydział Nauk o Zdrowiu z Oddziałem Pielęgniarstwa
i Instytutem Medycyny Morskiej i Tropikalnej, Gdański Uniwersytet Medyczny, Kierownik: prof. dr hab. S. Małgorzewicz
1Zakład Towaroznawstwa Żywności,
Wydział Nauk o Zdrowiu z Oddziałem Pielęgniarstwa
i Instytutem Medycyny Morskiej i Tropikalnej, Gdański Uniwersytet Medyczny, p.o. kierownika: dr hab. M. Skotnicka
Determinantom jakości życia u osób starszych można zapobiegać i leczyć je za pomocą wczesnych i odpowiednich interwencji. Jednym z istotnych ele-mentów wpływających na jakość życia i poziom zadowolenia ze zdrowia osób w podeszłym wieku jest prawidłowy stan odżywienia. Celem pracy była ocena związku pomiędzy stanem odżywienia osób starszych a subiektywną percepcją ogólnej jakości życia. W badaniu nie potwierdzono wpływu stanu odżywienia na ogólną jakość życia osób starszych. Uzyskane wyniki mogą jednak sugero-wać, że osoby po 60. roku życia, biorące aktywny udział w życiu społecznym, są zadowolone z ogólnej jakości życia i zdrowia, bez względu na stan odżywienia. Słowa kluczowe: osoby starsze, jakość życia, stan odżywienia.
Keywords: elderly people, quality of life, nutritional status.
Jakość życia stanowi nieodłączny element funkcjonowania jednostki w otacza-jącym środowisku. Określa ją wiele czynników wpływających na ogólną satysfak- cję z życia, m.in. stan zdrowia, warunki socjoekonomiczne czy relacje społeczne. Jednym z ważnych aspektów oceny stanu zdrowia jest ocena stanu odżywienia. Populacja geriatryczna jest szczególnie narażona na występowanie zaburzeń stanu odżywienia, wynikających z nieuniknionych zmian fizjologicznych, następujących wraz z upływem czasu i starzeniem się organizmu (1).
Do najczęstszych problemów należą: niedożywienie, zarówno białkowe, jak i białkowo-energetyczne oraz otyłość. Ponadto, powszechnie występują także nie-dobory witamin oraz składników mineralnych. Główne czynniki wpływające na stan odżywienia seniorów to: zmiany patofizjologiczne w organizmie, sytuacja
społeczno-ekonomiczna, występowanie zaburzeń psychicznych lub chorób prze-wlekłych, stosowane leki, niedobór aktywności fizycznej, przebyta w ostatnim roku hospitalizacja, niewłaściwe nawyki żywieniowe oraz brak wiedzy żywienio-wej (2, 3, 4).
Zmiany zachodzące w funkcjonowaniu organizmu, będące konsekwencją zabu-rzeń stanu odżywienia, mają odzwierciedlenie zarówno w objawach klinicznych, jak i parametrach fizycznych oraz biochemicznych, co daje możliwość ich zmie-rzenia lub oznaczenia (5). Obecnie dostępnych jest wiele metod diagnostycznych, które pozwalają na skuteczne wykrycie osób starszych o nieprawidłowym sta-nie odżywienia lub będących w grupie ryzyka. Wyróżniamy wśród nich badania antropometryczne, metody ankietowe oraz pomiarowe, wymagające wykorzystania specjalistycznej aparatury (3, 6, 8). Kwestionariusze oceny jakości życia są coraz powszechniej stosowane jako uzupełnienie obiektywnej oceny stanu zdrowia. Sta-nowią bowiem skuteczne narzędzie pomagające przewidzieć ryzyko zaburzeń odży-wiania, zanim doprowadzą do poważnych powikłań u osoby starszej (1).
Celem pracy była analiza związku pomiędzy stanem odżywienia a jakością życia osób po 60. roku życia.
MATERIAŁ I METODY
Badanie przeprowadzono wśród 62 osób po 60. roku życia – 39 kobiet oraz 23 mężczyzn. Grupę badaną stanowili słuchacze Gdańskiego Uniwersytetu Trzecie-go Wieku. Kryterium kwalifikującym do badania był dobry ogólny stan psychofi-zyczny. Średni wiek badanych wyniósł 70,65 ± 5,33 lata, a średnia wartość wskaź-nika BMI (Body Mass Index) 26,85 ± 5,38 kg/m2. Zalecaną wartość BMI w zakresie między 23 a 29 kg/m2 uzyskało 66% badanych. Nadmiar masy ciała rozpoznano u ¼ respondentów, natomiast u 10% kobiet i 9% mężczyzn wartość BMI była poniżej normy.
W badaniu wykorzystano skróconą wersję kwestionariusza oceniającego jakość życia WHOQOL-BREF (The World Health Organization Quality of Life) (8) oraz uproszczony kwestionariusz oceny apetytu SNAQ (Simplified Nutrition Assessment Questionnaire) (9).
Kwestionariusz WHOQOL-BREF stanowi skróconą wersję kwestionariusza WHOQOL-100, który został opracowany przez Światową Organizację Zdrowia i jest uniwersalnym narzędziem badawczym w celu oceny jakości życia. Znajduje zasto-sowanie zarówno w ocenie jakości życia osób zdrowych, jak i chorych, może być wykorzystywany w celach klinicznych oraz poznawczych. Kwestionariusz składa się z 26 pytań uwzględniających następujące dziedziny życia: fizyczną, psychologiczną, społeczną oraz środowiskową, pozwalając na uzyskanie subiektywnej oceny jakości życia. Każde pytanie jest oceniane od 1 do 5 punktów. Wynik subiektywnej percep-cji jakości życia oraz stanu zdrowia, a także wyniki uzyskane w ramach poszczegól-nych dziedzin mają kierunek pozytywny. Oznacza to, że im wyższa liczba punktów,
tym lepsza jakość życia w danym aspekcie. Łączną punktację dla danej dziedziny otrzymuje się poprzez obliczenie średniej arytmetycznej z pytań, które wchodzą w jej skład. W kwestionariuszu znajdują się ponadto dwa pytania analizowane oddzielnie: pytanie 1. dotyczące indywidualnej oceny jakości życia oraz pytanie 2. pozwalające na indywidualną ocenę własnego stanu zdrowia (8-10). Kwestionariusz został zaada-ptowany do warunków polskich przez Wołowicką i Jaracz (10).
W badaniu wykorzystano także uproszczony kwestionariusz oceny apety-tu SNAQ składający się z 4 pytań, dotyczących ilości przyjmowanych posiłków, uczucia sytości po posiłku, zaburzeń w odczuwaniu smaków oraz subiektywnej oceny apetytu. Maksymalna liczba punktów do uzyskania wynosiła 20. Wynik ≤ 14 punktów świadczył o możliwym ryzyku utraty co najmniej 5% masy ciała w ciągu następnych 6 miesięcy. Kwestionariusz SNAQ pozwala na uzupełnienie kompleksowej oceny geriatrycznej oraz identyfikację osób w wieku podeszłym, za-grożonych niedożywieniem (9, 11).
Do opisu zmiennych wykorzystano statystyki opisowe (średnia arytmetyczna minimum, maksimum, odchylenie standardowe), a badanie istotności statystycz-nych i ocenę różnic pomiędzy grupami przeprowadzono z wykorzystaniem testu jednostronnego t-Studenta oraz testu ANOVA. Za istotne statystycznie uznano war-tości spełniające warunek, że p < 0,05. Analizę statystyczną wykonano za pomocą pakietu Microsoft Office Excel.
WYNIKI I ICH OMÓWIENIE
Jakość życia WHOQOL- BREF
W przeprowadzonym badaniu stwierdzono, że 77% respondentów uznała swoją jakość życia za bardzo dobrą lub dobrą, a zaledwie 2% populacji oceniła ją nega-tywnie. W przypadku subiektywnej oceny własnego stanu zdrowia 60% badanych oceniła go pozytywnie, a 10% nie była z niego zadowolona.
Oceny jakości życia starszych osób w Polsce dokonali Witek i współpr., anali-zując wyniki opracowane na podstawie EQLS (European Quality of Life Surveys). W badaniu tym odnotowano odmienne wyniki, gdyż 37% osób po 65. roku życia oceniła własny stan zdrowia na poziomie złym i bardzo złym, a tylko 22% populacji na dobrym i bardzo dobrym. Autorzy porównali jakość życia w różnych krajach Europy i stwierdzili, że poziom zadowolenia z życia osób starszych w Polsce jest najniższy (12). Podobne rezultaty badań uzyskali Kurowska i współpr. (13) i Grze-gorczyk i współpr. (14).
W naszym badaniu 91% mężczyzn i 69% kobiet oceniło swoją jakość życia jako dobrą lub bardzo dobrą. Kobiety prezentowały większe zadowolenie ze swojego zdrowia (64%) w porównaniu z mężczyznami (52%). W badaniach innych autorów zaobserwowano, że w grupie respondentów zamieszkujących domy pomocy spo-łecznej, płeć stanowiła czynnik determinujący ogólną jakość życia (wyższe wyniki
osiągali mężczyźni) (14, 15). Natomiast nie stwierdzono takiej zależności wśród słuchaczy Uniwersytetu Trzeciego Wieku (14).
Analiza wyników uzyskanych dla 4 dziedzin jakości życia kwestionariusza WHOQOL–BREF wykazała, że najniższą średnią liczbę punktów odnotowano w dziedzinie relacji społecznych (14,32 ± 2,60), a najwyższą w dziedzinie środo-wiskowej (15,23 ± 1,78), zarówno w całej populacji badanej oraz w grupie kobiet i mężczyzn. Jednak różnice między poszczególnymi dziedzinami w obu grupach nie były istotne statystycznie (tab. 1).
Tabela 1. Średnie wyniki z poszczególnych dziedzin WHOQOL-BREF uzyskane w grupie kobiet i mężczyzn. Table 1. Average results from individual areas of WHOQOL-BREF obtained in the group of women and men.
Średnia SD p*
Badana dziedzina jakości życia Kobiety Mężczyźni Kobiety Mężczyźni
Dziedzina fizyczna, DOM1 14,85 14,09 2,06 1,61 0,198716
Dziedzina psychologiczna, DOM2 15,31 14,52 2,25 2,08 0,337779
Relacje społeczne, DOM3 14,59 13,87 2,61 2,51 0,392364
Środowisko, DOM4 15,49 14,78 2,61 2,51 0,368229
W obszarze dziedziny fizycznej, najniższe średnie wyniki uzyskano w pytaniu dotyczącym snu i wypoczynku (3,37 ± 1,05), co świadczy o częstych dla tej grupy wiekowej problemach z zasypianiem, oraz w pytaniu wskazującym na uzależnienie osób starszych od leków i leczenia (3,55 ± 1,03). Najwyższą ocenę odnotowano w pytaniu, które dotyczyło subiektywnej oceny mobilności (3,85 ± 0,64) i czyn-ności dnia codziennego (3,77 ± 0,68). Kobiety najwyżej oceniły takie elementy jak: mobilność (3,95 ± 0,60), energia i zmęczenie (3,90 ± 0,71), ból i dyskomfort (3,77 ± 1,00), a mężczyźni własne możliwości wykonywania czynności dnia codziennego (3,78 ± 0,51), mobilność (3,70 ± 0,69) oraz zdolność do pracy (3,70 ± 0,80). Na częstsze problemy ze snem i brakiem odpoczynku (3,44 ± 1,15) wskazywały kobiety, natomiast mężczyźni na większe uzależnienie od leków oraz leczenia (3,22 ± 1,14). Jednak różnice w wynikach dla obu płci nie były istotne statystycznie. Podobne wyniki uzyskała w swojej pracy Kurowska i współpr. (13), w tym badaniu jedynie podskala odnosząca się do wypoczynku i snu została wyżej oceniona przez grupę mężczyzn.
Najniższy średni wynik dziedziny psychologicznej uzyskała ocena dotycząca radości życia (3,52 ± 0,88), co wskazuje na niskie subiektywne odczucie radości z życia w grupie osób po 60. roku życia. Jednak najwyższą liczbę punktów od-notowano dla pytań dotyczących sensu życia (3,97 ± 0,86) oraz poczucia wła-snej wartości (3,79 ± 0,68). Porównując odpowiedzi między kobietami i męż-czyznami okazało się, że grupa kobiet odznaczała się lepszą oceną własnego
ciała (3,95 ± 0,88), zdolności koncentracji (3,95 ± 0,64) oraz wysokim poczuciem własnej wartości (3,95 ± 0,64). Mężczyźni najgorzej postrzegali własną zdolność koncentracji (3,48 ± 0,77) oraz obraz swojego ciała (3,48±0,83), natomiast wyżej ocenili poczucie sensu życia (4,09 ± 0,72)
.
Różnice w wynikach pomiędzy płciami nie były istotne statystycznie. Badania przeprowadzone przez Kurowską i współpr. oraz Grzegorczyka i współpr. pokazały, że osoby starsze uczęszczające na zajęcia UTW zdecydowanie lepiej oceniały dziedzinę psychologiczną, natomiast osoby za-mieszkujące DPS charakteryzował niższy poziom zadowolenia z siebie (13, 14).Kolejnym etapem była analiza odpowiedzi respondentów na płaszczyźnie spo-łecznej. Najniższy średni wynik odnotowano w pytaniu dotyczącym satysfakcji ze współżycia intymnego u obu płci (3,16 ± 0,88), odpowiednio w grupie kobiet (3,26 ± 0,87) i mężczyzn (3,0 ± 0,88). Ocena wsparcia społecznego uzyskała najwyższe wyniki zarówno w całej populacji (3,90 ± 0,76), jak i u obu płci. Nie zaobserwowa-no różnic istotnych statystycznie pomiędzy grupami.
Najwyższe oceny dziedziny środowiskowej uzyskano w podskalach: warunki mieszkalne (4,13 ± 0,81) oraz poczucie bezpieczeństwa (4,03 ± 0,65), a najniższe – dostęp do opieki medycznej (3,02 ± 0,92), co potwierdzają również badania in-nych autorów (11, 15, 16). W grupie kobiet najwyższą średnią liczbę punktów uzy-skano także w pytaniu dotyczącym oceny warunków mieszkalnych (4,33 ± 0,73), następnie poczuciu bezpieczeństwa (4,10 ± 0,67) oraz rekreacji i czasu wolnego (4,05 ± 0,90). Mężczyźni najwyżej ocenili dostęp do informacji w codziennym ży-ciu (4,00 ± 0,78).
W obszarach poszczególnych dziedzin zarówno kobiety, jak i mężczyźni najwy-żej ocenili ogólny stan psychiczny oraz warunki środowiskowe, a najninajwy-żej relacje społeczne oraz ogólny stan fizyczny. Analiza nie wykazała istotnych statystycznie różnic pomiędzygrupami w ocenie ogólnej jakości życia, a wyniki uzyskane w za-kresie poszczególnych dziedzin były do siebie zbliżone. Podobne rezultaty uzyskali inni badacze (14, 15, 17).
Wyniki kwestionariusza SNAQ
Na podstawie kwestionariusza SNAQ wykazano, że 34% ogółu badanych, (41% kobiet i 22% mężczyzn) uzyskało wynik ≤ 14 punktów, co wskazuje na wyso-kie ryzyko utraty co najmniej 5% masy ciała w ciągu 6 miesięcy.
Średnia wartość sumy punktów uzyskanych w kwestionariuszu SNAQ wynios- ła 15,8 ± 2,28 (zakres 6-19). Najwyższą średnią liczbę punktów uzyskano w pyta- niu dotyczącym ilości spożywanych posiłków w ciągu dnia, zarówno dla całej populacji (4,11 ± 0,65), jak i w grupie kobiet (4,03 ± 0,73) i mężczyzn (4,26 ± 0,44). Najniższą średnią liczbę punktów (3,53 ± 0,95) zaobserwowano w pytaniu o odczuwanie pełności po spożytym posiłku. Wyniki nie różniły się w grupie kobiet i mężczyzn.
Zależność pomiędzy BMI a jakością życia
Osoby starsze z BMI < 23 kg/m2 uzyskały najniższą średnią liczbę punktów w ogólnej ocenie jakości życia oraz ogólnej ocenie stanu zdrowia (tab. 2). Ponadto, wśród tej grupy odnotowano najniższe wyniki w zakresie dziedziny psychologicz-nej, środowiskowej oraz relacji społecznych. Osoby o zalecanych wartościach BMI (23-29 kg/m2) najlepiej oceniły swoją ogólną jakość życia oraz uzyskały najwyższą średnią liczbę punktów w obszarze dziedziny środowiskowej. Najwyższy wynik w subiektywnej ocenie własnego stanu zdrowia odnotowano w grupie osób z nad-wagą lub otyłością (BMI ≥ 30 kg/m2). Ponadto, ci badani uzyskali najwyższą śred-nią liczbę punktów w zakresie dziedziny fizycznej, psychologicznej oraz w oce-nie relacji społecznych. Jednak analiza oce-nie wykazała istotnych statystyczoce-nie różnic pomiędzy poszczególnymi grupami. Podobne rezultaty w swoich badaniach zaob-serwowali inni autorzy. Kurowska i współpr. odnotowała, że osoby o dobrym sta-nie odżywienia osiągały najwyższe wyniki w ocesta-nie jakości życia, zadowolenia ze zdrowia oraz w dziedzinie fizycznej i środowiskowej, jednak osoby otyłe prezento-wały niższy poziom sprawności fizycznej (13). Wpływ otyłości na obniżenie jakości życia, szczególnie w dziedzinie psychologicznej i fizycznej, wykazali także Acar Tek i współpr. (16) oraz Zielińska-Więczkowska i współpr. (17).
Tabela 2. Porównanie wyników WHOQOL-BREF w odniesieniu do BMI badanej populacji ogółem. Table 2. Comparison of WHOQOL-BREF results in relation to the BMI of the total studied population.
BMI < 23 BMI 23-29 BMI ≥ 30
p*
Dziedzina WHOQOL-BREF Średnia SD Średnia SD Średnia SD
Pyt. 1. Ogólna ocena jakości życia 3,50 0,50 4,00 0,58 3,80 0,98 0,212
Pyt. 2. Ogólna ocena zdrowia 3,33 0,75 3,59 0,83 3,73 0,68 0,532
Dziedzina fizyczna, DOM1 14,83 1,95 14,41 1,90 14,87 2,00 0,696 Dziedzina psychologiczna, DOM2 14,17 1,21 14,85 2,23 15,80 2,32 0,224
Relacje społeczne, DOM3 13,50 2,81 14,10 2,57 15,27 2,29 0,225
Środowisko, DOM4 14,83 0,37 15,29 1,71 15,20 2,23 0,839
*obliczeń dokonano z wykorzystaniem testu istotności statystycznej ANOVA
W grupie osób starszych z BMI < 23 kg/m2 wyższe średnie wyniki w subiek-tywnej ocenie jakości życia oraz stanu zdrowia uzyskali mężczyźni w porównaniu z kobietami. Ponadto, odznaczali się oni także wyższą średnią liczbą punktów w każdej z czterech dziedzin ocenianych w kwestionariuszu w porównaniu z grupą kobiet z BMI < 23, jednak różnice nie były istotne statystycznie.
W przypadku osób o wartościach BMI w granicach 23-29 kg/m2, z wyjątkiem ogólnej oceny jakości życia, to kobiety uzyskały wyższe, jednak nieistotne staty-stycznie wyniki, w porównaniu z mężczyznami. W grupie kobiet odnotowano wyż-sze wyniki w subiektywnej ocenie stanu zdrowia, a także w każdej z czterech dzie-dzin życia: fizycznej, psychologicznej, relacjach społecznych oraz środowiskowej. W grupie badanych z nadwagą lub otyłością (BMI ≥ 30 kg/m2) zauważono, że kobiety uzyskały wyższą średnią liczbę punktów w zakresie dziedziny fizycznej oraz na płaszczyźnie relacji społecznych w porównaniu z grupą mężczyzn. Jednak u mężczyzn odnotowano wyższą ogólną ocenę jakości życia oraz ocenę stanu zdro-wia. Ponadto, uzyskali oni wyższy wynik w zakresie dziedziny środowiskowej niż kobiety. Powyższe wyniki zostały przedstawione w tab. 3.
Zależność pomiędzy jakością życia a SNAQ
Trzydzieści cztery procent spośród badanych, którzy uzyskali w kwestionariuszu SNAQ liczbę punktów ≤ 14, a tym samym byli zagrożeni ryzykiem utraty masy cia-ła, uzyskali niższe średnie wyniki zarówno w ogólnej ocenie jakości życia i zdrowia, jak i w każdej z poszczególnych dziedzin WHOQOL-BREF w porównaniu z grupą osób, która uzyskała > 14 punktów (66% badanych). Analiza nie wykazała istotnych statystycznie różnic pomiędzy obiema grupami (tab. 4).
Tabela 4. Porównanie wyników WHOQOL w zależności od SNAQ w badanej populacji. Table 4. Comparison of WHOQOL results depending on SNAQ in the studied population.
SNAQ ≤ 14 SNAQ > 14
p*
Dziedzina WHOQOL Średnia SD Średnia SD
Pyt. 1. Ogólna jakość życia 3,67 0,56 4,02 0,75 0,21142
Pyt. 2. Ogólna ocena zdrowia 3,52 0,73 3,63 0,82 0,45005
Dziedzina fizyczna, DOM1 14,14 1,67 14,78 2,03 0,21133
Dziedzina psychologiczna, DOM2 14,48 1,37 15,29 2,51 0,33645
Relacje społeczne, DOM3 14,05 2,68 14,46 2,54 0,17136
Środowisko, DOM4 14,71 1,42 15,49 1,89 0,39083
*obliczeń dokonano z wykorzystaniem testu jednostronnego t-Studenta
W grupie badanych z SNAQ ≤ 14 nie wykazano różnic statystycznych po- między kobietami i mężczyznami, jednak mężczyźni (22%) wyżej ocenili ogólną ja-kość życia (4,00 ± 0,44) oraz domenę fizyczną (14,40 ± 2,15) w porównaniu z kobie-tami (41%), które uzyskały odpowiednio wyniki 3,56 ± 0,61 i 14,06 ± 1,48. Jednak
Tabela 3. P
orównanie wyników WHOQOL
-BREF z BMI
w odniesieniu do płci badanych.
Table 3. Comparison of WHOQOL
-BREF results with BMI in relation to the sex of respondents.
BMI < 23 BMI 23-29 BMI ≥ 30 K obiety Mężczyźni p* K obiety Mężczyźni p* K obiety Mężczyźni p* Dziedzina WHOQOL -BREF Średnia ± SD Średnia ± SD Średnia ± SD Średnia ± SD Średnia ± SD Średnia ± SD
Pyt. 1. Ogólna ocena jakości życia
3,25 ± 0,43 4,00 ± 0,46 0,197724 3,96 ± 0,66 4,06 ± 0,43 0,219826 3,70 ± 1,10 4,00 ± 0,63 0,206007
Pyt. 2. Ogólna ocena zdrowia
3,00 ± 0,71 4,00 ± 0,57 0,429986 3,76 ± 0,81 3,31 ± 0,77 0,311522 3,70 ± 0,78 3,80 ± 0,40 0,465444
Dziedzina fizyczna, DOM1
14,00 ± 1,87 16,50 ± 0,50 0,366076 14,88 ± 1,92 13,69 ± 1,61 0,424674 15,10 ± 2,34 14,40 ± 0,80 0,193837
Dziedzina psychologiczna, DOM2
13,75 ± 1,30 15,00 ± 2,14 0,185473 15,36 ± 2,28 14,06 ± 1,89 0,150869 15,80 ± 2,23 15,80 ± 2,48 0,500000
Relacje społeczne, DOM3
12,25 ± 2,59 16,00 ± 1,00 0,207769 14,64 ± 2,48 13,25 ± 2,49 0,259019 15,40 ± 2,37 15,00 ± 2,10 0,151845 Środowisko, DOM4 14,75 ± 0,43 15,00 ± 2,45 0,179986 15,88 ± 1,51 14,38 ± 1,62 0,287581 14,80 ± 2,56 16,00 ± 0,89 0,379517
*obliczeń dokonano z wykorzystaniem testu jednostronnego t
wyższy średni wynik oceny własnego stanu zdrowia uzyskały kobiety (3,63 ± 0,70 vs 3,20 ± 0,75). Co więcej, w grupie kobiet odnotowano także wyższe średnie wyniki dziedziny psychologicznej (14,56 ± 1,22 vs 14,20 ± 1,72), relacji społecz-nych 14,06 ± 2,63 vs 14,00 ± 2,83) oraz środowiska (15,00 ± 1,27 vs 13,80 ± 1,47) w porównaniu z grupą mężczyzn, o tych samych wartościach SNAQ.
Wśród respondentów, którzy w kwestionariuszu oceny apetytu uzyska-li sumę punktów >14, to kobiety lepiej oceniły własny stan zdrowia (3,70 ± 0,91 vs 3,56 ± 0,68), a także uzyskały wyższe oceny w zakresie dziedziny fizycznej o 1,39 punktu, psychologicznej (1,22 punktu), relacji społecznych (1,13 punktu) oraz środowiska (0,76 punktu) w porównaniu do mężczyzn. Jednakże, pomimo gorszych warunków fizycznych, społeczno-ekonomicznych czy ogólnego stanu zdrowia, mężczyźni nieznacznie wyżej ocenili ogólną jakość życia w porównaniu z grupą kobiet (4,06 ± 0,52 vs 4,00 ±0 ,88). Badania Acar Tek i współpr. również wskazują, że utrata apetytu wiąże się z ryzykiem niedożywienia oraz obniżoną oce-ną jakości życia u osób starszych (16).
Wyniki badania wskazują, że osoby po 60. roku życia, biorące aktywny udział w życiu społecznym są zadowolone z ogólnej jakości życia i zdrowia, mimo że 36% z nich było w grupie ryzyka niedożywienia.
Zasadzka i współpr. (4) wykazali, że osoby regularnie uczestniczące w zajęciach UTW charakteryzują się lepszym ogólnym samopoczuciem i mniejszym odczuwa-niem bólu. Stały kontakt z rówieśnikami, rodziną i utrzymywanie relacji towarzy-skich, przyczynia się do mniejszego poczucia osamotnienia, bezczynności, zmniej-sza ryzyko depresji, co w konsekwencji sprawia, że osoby starsze w mniejszym stopniu skupiają się na dolegliwościach somatycznych. To natomiast może prze-kładać się na lepszą ogólną percepcję jakości życia, co potwierdzają liczne badania (15-18).
WNIOSKI
1. Nie wykazano istotnych statystycznie zależności pomiędzy oceną jakości ży-cia a stanem odżywienia w odniesieniu do płci badanych, wartości BMI oraz wyni-ków kwestionariusza SNAQ.
2. Osoby starsze z BMI <23uzyskały najniższą średnią liczbę punktów w ogól-nej ocenie jakości życia oraz ogólogól-nej ocenie stanu zdrowia, jednak nie były to róż-nice istotne statystycznie.
3. Nie wykazano istotnych statystycznie różnic w ocenie poszczególnych dzie-dzin jakości życia ze względu na płeć i stan odżywienia badanych. Grupa zagro-żonych niedożywieniem mężczyzn wyżej oceniła ogólną jakość życia oraz stan fi-zyczny w porównaniu z kobietami, podczas gdy kobiety lepiej oceniły własny stan zdrowia. Kobiety prawidłowo odżywione lepiej oceniły własny stan zdrowia oraz uzyskały wyższe wyniki w obszarze dziedziny fizycznej, psychologicznej, relacji społecznych oraz środowiska.
M . P i e s z k o , A . K o w a l c z y k , M . S k o t n i c k a , K . K a r w o w s k a , S . M a ł g o r z e w i c z
RELATIONSHIP BETWEEN NUTRITION AND QUALITY OF LIFE FOR PEOPLE AFTER 60
S u m m a r y
Introduction. One of the important aspect of health assessment is nutrition assessment. The geriatric
population is particularly vulnerable to the occurrence of nutritional disorders resulting from unavoidable physiological changes that occur over time and the body ages.
The aim of the study was to analyze the relationship between nutritional status and quality of life of
people over 60 years of age.
Study group and methods. The study group consisted of 62 subjects from the Gdańsk University
of the Third Age, and the qualifying criterion was a good general psychophysical status. The study used a shortened version of the quality of life questionnaire (WHOQOL-BREF) and a simplified appetite assessment questionnaire (SNAQ). Statistical analysis was performed using the Microsoft Office Excel.
Results. The analysis of the quality of life and health showed that 77% of respondents considered
their quality of life as very good or good, and in the case of subjective assessment of their own health 60% of respondents rated it positively. Women presented greater satisfaction with their health and men with quality of life. In particular fields, both men and women rated the highest mental status and environmental conditions the highest, while the lowest social relations and the general physical status. However, the analysis did not show statistically significant differences in the overall quality of life.
The study also did not confirm the impact of nutritional status on the overall quality of life of the elderly. Although the elderly at risk of malnutrition (BMI < 23 kg/m2) obtained the least points in the
over-all assessment of quality of life and health, no statisticover-ally significant differences in the results between the groups were observed.
Conclusions. There were no statistically significant association between the quality of life and
malnutrition risk in relation to the gender or BMI.
PIŚMIENNICTWO
1. Kłak A., Mińsko M., Siwczyńska D.: Metody kwestionariuszowe badania jakości życia. Probl. Hig. Epidemiol., 2012; 93: 632-638. – 2. Ożga E., Małgorzewicz S.: Ocena stanu odżywienia osób starszych. Geriatria, 2013; 7: 1-6. – 3. Antczak-DomagałaK., MagierskiR., Wlazło A., SobówT.: Stan odżywienia oraz sposoby jego oceny u osób w podeszłym wieku i u chorych otępiałych. Psychiatr. Psy-chol. Klin., 2013; 4: 271-277. – 4. Zasadzka E., Trzmiel T., Pochylska J., Kropińska S., Pawlaczyk M.: Sprawność i samopoczucie słuchaczy Uniwersytetu Trzeciego Wieku. Gerontol. Pol., 2017; 25: 106-111. – 5. Kawalec-Kajstura E., Rewiuk K., Puto G., Padykuła M., Reczek A.: Kompleksowa ocena stanu odży-wienia osób starszych – wybrane metody i narzędzia. Gerontol. Pol., 2019; 27: 59-65. – 6. Zołoteńs-ka-Synowiec M.E., Malczyk E., Całyniuk B., Grzesik I. i współpr.: Ocena stanu odżywienia i składu ciała osób starszych – pensjonariuszy domów pomocy społecznej i dziennego Domu Pobytu w Nysie. Piel. Zdr. Publ., 2018; 8(4): 245-251. – 7.Green S. M., Watson R.: Nutritional screening and assessment tools for older adults. Literature review. J. Adv. Nurs., 2006, 54: 477-490. – 8. https://www.who.int/mental_health/ media/en/76.pdf (4.04.2018). – 9. Leistra E., Langius J.A, Evers A.M. i współpr.: Validity of nutrition-al screening with MUST and SNAQ in hospitnutrition-al outpatients. Eur. J. Clin. Nutr., 2013; 670: 738-742. – 10. Wołowicka L, Jaracz K. Polska wersja WHOQOL – WHOQOL 100 i WHOQOL Bref. W: Jakość życia w naukach medycznych. Wołowicka L (red.). Poznań: Wydaw. Ucz. AM., 2001; 235-280.
11. Mziray M., Żuralska R., Książek J., Domagała P.:Niedożywienie u osób w wieku podeszłym, metody jego oceny, profilaktyka i leczenie. Ann. Acad. Med. Gedan., 2016; 46: 95-105. – 12. Witek J., Błoński K.: Ocena jakości życia osób starszych w Polsce na podstawie European Quality of Life Surveys. Handel Wewnętrzny, 2015; 5(358): 410-424. – 13. Kurowska K., Simon J.: Wpływ stanu odżywienia na jakość życia osób po 65. roku życia – doniesienia wstępne. Geriatria, 2013; 7: 217-225. – 14. Grzegorczyk J., Kwolek A., Bazarnik K., i współpr.: Jakość życia osób mieszkających w do-
mach pomocy społecznej i słuchaczy uniwersytetu trzeciego wieku. Prz. Med. Uniw. Rzesz., 2007; 5: 225-233. – 15. Nowak-Kapusta Z., Durmała J., Bąk E., Cieślik A. i współpr.: Jakość życia osób starszych przebywających w domach pomocy społecznej. Pedagogika Społeczna, 2018; (R. XVII) 3(69): 149-166. – 16. Acar Tek N., Karacil-Ermumcu M.S.: Determinants of health related quality of life in home dwell-ing elderly population: Apetite an Nutritional Status. J. Nutr. Health. Agdwell-ing., 2018; 22(8): 996-1002. – 17. Zielińska-Więczkowska H., Budnik M.: Analiza jakości życia pacjentów z nadwagą i otyłością w za-leżności od wskaźnika masy ciała i czynników socjo-demograficznych. Farm. Współ., 2016; 9: 110-116. – 18. Maciejasz M., Timoszuk S., Łątkowski W., Grudecka A.: Wybrane aspekty jakości życia osób 60+ w Polsce w świetle badań jakościowych. Studia Ekonomiczne, 2015; 223: 257-267.
