O możliwości występowania boksytów laterytowych w niecce żytawskiej

(1)

(2)

(3)

(4)

.. .' .

. - PooabJj)' cbaiakterwietrzenia

obSerwowaoo

'-

.

we

. wczesnoplej~enski:ch b8zaltach strefy tropikalnej

. Oceanu Spokojnego (11), gdzie skaly umiarkowanie przeobraione majll sldad kaoainitowy (haloizytowy), a silnie przeobraione - kao!llnitowo-hydrargilitowy. Moina' wi~e przypuszczae, Ze w kliinacie tropikalnym wietrzenie skal bazaltoWych przebiega podobnie,. zgo-dnie ze sehematem.: pierwotne mineraly bazalt6w -+

lI,IDektyty -+ kaDhnit (haloizy·t) -+' wodoro11enki gIi-nu (12). W podlotu serii osadowei niecki Zytawskiej zWietrzeLina rozwini~ta: jest tet na skalach kWa8nych (.graIlity rumburskie i gnejsy), kt6.ra w najbardziej · przedbraionych, stropowych partiach ma charakter

kaolinitowy (18). .

. . Jak podkreSla E. G. Kukowskij (10), wietrzenie cbemi-czne skal kwamychprowadzi do powstania ka-· olini·tu 0 dDbr.m uporzlldkowanej strukturze wewn~

trznej, kt6.ry maZe bye uwaZanY za koneowy pro-dukt wietrzenia. Natomiast p;zy wiettzeniu akal za-sadowych tWorZy si4;l mineral kaolinitowy 0 nieupo-rz!tdkowanej stru'kturze,. kt6rego stopien nieuporzlld-· . kowania jest tym wi~kszy, im wi4;lcej .ciemnYc

skladnik6w zawiera skala wyjSciowa. Skrajnie

mE

uporZ!ldkowany ~olinit,zgodnie :z; opinill wytej Wl

mienionego autora, jest 20-,-30 razy mniej odporn, · oa dzialalnq8e agresywnego Arodowiska aniieU

kao-.unit 0 dobrze uporz!ldkowanej strukturze. Dlatego tei W warunkach najbardziej sprzyojaj~ych wietrze-niu' chemieznemu, przeobraienie' ska! kwdnych kon-czy si4il kao:linizacjil, a skal zasadowY'Ch -

lateryty-zaejl:}, . .

Nie ulega wi~ WfltpliwoAci, ze opisywany hy-drargilit genetyeznie. zw.tIlULDY jest z zasadowymi · skalami wylewnymi. ~rzyl si~ on w wynlku stD-· iPDiowej 'przebudowy struktury pierwotnych minera-' . low :poprzez w-t6rne krzemiany warst',vowe typu 2:1 . · i 1:'1 do .wodorotlenkow g1jnu. Oddzie1enie 'ielazaod · glinu zachodzie -moglo w okresie p6tniejszy,ID, przy · :unianie ~rodawiska z alkalieznego Da k'waane i

.za-chpwaniu stosunkowo nis'kiego poten.cjalu redox.

· Wsp6lwys~wanle hydrargilitu z kaollnitem, i

haloizytem. w opj,sywanych ja8niejszy'ch s'kupieniach !Ql{)ze bye interpretowane w dwoja'ki l!pOs6b.

Minera-!Iy .kaolinitowe t.owarzYSZIlce hydrargilitowi zar6wno 'W regulainej zlepien'COwej warstwie wodkryw-ceTu-tr6w I, jak tet sporadyeznie spotyka.nyeh skupieniach w szezytowej par-m "wysadu bazalto'Wego" w odkryw-ce Tur6W II mogl4 bye dowodem, ze wspomn.iane wy-zej stcpniowe przeobraienia nie zostaly

-doprowadzo-ne

do konca. Z drugiej strony istnleje. mozliwoBc, ze 'W PDCZ4tkowym okresie tworzyly lIi~ <:zyste wodoro-tlenki glinu, kt6re W okresie p6c£niejszym ulegly re-sylifikacji. Za przyj4ilciem tej ostatniej hipotezy prze-.. . mawia nieregularna forma slrupien z hydrlU'gilitem

i k:'h reak'eyjny cl1ara'kter vi stosun.ku . do sza.rych R6w stanow:illCY'Ch 110 ska}y. .

Z lic.znyeh wystllPien il6w Ar6dla(dowyeh wieku'

· trzeciorz~owego .00 terenie Dolnego Sll\Ska 1Iy

tu-roszowskie'majll sklad gl6wnie kaolinitowy i naletll do najzaso'lmiejszych w Al.Oa (8). W~t4ilPulll one w

. ~hiZych ilo&ciach i stanowill, tpOWainll . rezerw4;l . zl6!i dl6w . ceramieznych, ogniotrwalych i sUrowc6w do produkcji tlenku glinu metodll spiekowo-rozpaoowl4

J. Grzymka (6). '. .

W utworach nie'cki iytawskiej wodox()t1enki gli-nu Die ·bylydotyehc.zas znane, totei stwierdzenie wy-.

s~owania tam hydrargilitu moZe miec istotne

zna-· czen.ie .dla prae nad wykorzystaniem surowc~w z ko-palni Tur6w do produkeji tlenku glinu. Obecn06c hy-· drargilitu potwierdza tez, Ze w okresie

:trzeciol'Zf:do-rwym mogly tworzye si~ lateryty. Nie jest zatem wy-· Wuezone, ze zar.6wno na terenie nlecki zytawskiej,

dak teZ innych ;rejonaeh w~t~wania zasadowych wulkan.it6w doszlo do wi~zY'Ch nagromadzen late-tl"yt6w, majllcych maczenie u<lZowe. Spravill isto·tnl4

~est wlek wylew6w bazaltowych, gdyt intensywne wietrzenie chemiczne 0 eharakterze laterytoWYm mo-jglo )Ji~rOzw-inl4e ty1ko na Wl,llkanitach przedmiocen-6k~'Ch.

384

LITERATURA

. . .

i.

B

i'eri

:

ie

'

ws

k'i'J. - Powstanie i t()iw6jsert1

w~g1a 'brunatnego. w polBkiej cz~ci niecki Zytaw-skiej. GeolSudetica, 1~6, vol 2.

2; GwietkDw A. N., Waljas:ichina E. P., L ask 0 wa A. D. - 0 kriW'Y'Ch nagriewanija hr.ierdego gidrata glinoziemia i proischolijascich w. procese' ieh regis~acji fazowych izm.ienienijach wiescestwa. T.r. Inst. Gleol. rud. mestow-ozd., pie-!rogr., minier. i gieo'chimii. 1960, vyp. 42.

!J.G 6 r z y n ski Z. - iWystlUlowanie, wJasnoki i genj!Za ·boksyt6w w Nowej Rudzie na. 1l1e budo-wy geoliogieznej. Biul. Inst. Geol, 196, Z!bad. geel. na Do'lnym. Slllsku, . 1; 13, 1966 •

1. .K ell er W. D. - The origin of high alum1na

'. . clay minerals - a review. Clays and ·Clay Min.

hoc.,

12 Nat. Conf" 1963. .

:5.

Kondratowiez J. - Dokwnentaoeja geologi- ' ezna Raw wys~jllcyoh Da terenie zlota w.:gla

.. brunatnego "Tur6w". 1900.

6. Kosaeka E., Ra'jczyk K. - MetOda spieko-wo .. ro-zpadowa J; Gfzymka wytwarzania Iblenku :glinu i cementu

z

surow-c6w krajowycll.· Prz.

gea1. 1974, nr 5. .

7'.Koz!owslti S., 'Parachoniak W. - Pro-dukty wietrzenia bazalt6ww rejonie Lubania na Dolnym SlllSku. Acta geol pol., 1960, nr 3.

8. Kozydra Z., Wyrwicki R. - Surowce ila. ste. Wyd. Geol., 1970. .

9~ ~ r a U! s I. - Mineraiogical-'genetical study of

Clay sedf.ments of the Poltar Formation (Southern · :9lovakia). GE!ol. 2Jb. - Geologiea Carpathica. 1968,

. ,·nr.2. ' . . .

iO.Kukowskij E. G. - Prewrascenija slojewyeh sUikatow. Naukowa dwnka, Kiew, 1973 .

U:.~.isieina .J. A . - K gieochim:ii kor

wywietri-WlUl.ija osnownych porod tropkzeskoj zony Ti-· ehogo okieana. Kora wywietrlwanija, 1970,

· vyp. 11.

. . .12. L 0 u g h n

an

F. C. - Chemical Weatheri.ng of

the Silicate Mlnera1s. New YOM, 1969. . .,13. M a k are w i c z B. :... Studium mineralogiezne

przeobraionY'Ch bazalt6vi vi kopalni Tur6w IT (maszynopis). Praca· maglsterska. lIist, GeGCh.,

Min. i Petr. UW, 1974. .

.14. Michej.ew J. W. - Rientgienomietriczeskij .o;priedielitiel minierarow. Moskwa •. 19511.

15 .. M 0 raw i e c k i· A. - 0 moiliWQjci znallezienia boksytu w .Polsee. Pr.z. geol., 1955,

nr

8. . .16 •. Ni e e M. - Wsp6lczesne· pog).!ldy na genez~

bok-syt6w i moZliwoSci icb WYSUux>wania

w

PoIsce. Spraw. z Pos .. Kom. PAN ' Oddz. w KrakoWie,

.I--w:I, 1960 .

l'7.R U!k s b i C. P. - Okisly i gldrookisly aljumlni-~a i ie1eza. Rientgienowskije mietody opr1ediele~ . nija i kristalliCzeskoje strojenie minierarow gUn.

. . MoSkwa, 1955. .

18.' S

z

p U a K. ....:.. Kao1Jn pierwotny w lropalni W4il-gIa brunatnego Tur6wIT w Turoszowie. Prz. geOl1. l1Hi8, nr 11. . . . . 19.5zpila K.,Wichrowsk.i Z. - Uwagf 0

wy-st~waniu ·1 'skladzie om'ineralnym trzecior~o

wyeh HOw 'Z zagl~bia turoszowskiego. ~ Symp.

· Geramlki, 'C'L. 2, Sopot, 1973. .

. 2(tW'icbrowskiZ" Szpila K. - Gibb!.ite in clays from Turosz6w (Lower Silesia). Bull.Acad. . Pol. Se., Ser. Sc. Terre" 1974, nr 3. .

SUMM.ABY

.. Accumulation of gi:bbslte was found in gray kao-liildte-hall-oizite clays accompanying brown coals ex-plO1"ted in the Tur6w I mine. Gibbsite and kaalinite . fonn irregular light-coloured concentrations

scatte-red throught the clay !body. Two to three meteri .below the base of upper coal seam the

gi.bbsite-bear-Ing

concentrations mar'kedly increase in mun'ber, .formini a dis'tinct layer about 40 em thddk (Fig. 1). The occurrence of :-gI'bbsite was shown by results of

(5)

. didifracto~~ter (FIg. 2), derivatograph . (Fig. 3) and . ehemical (Table) analyses. The chemical composition

()(f the concentrations ·indlcates that contribution of gibbsite a;p.proaches 75%.

. The giJ)bsite is geneti.cilly related to 'basic"

intru-sive ~ocks occurring in the substratum of sedimentary basin of ~ytawa 'basin. It represents a produd of .intense ,chemIcal weathering under tropicw. climate

"conditions. The weathering resulted in gradual

al-teration of primary' minerals to secondary layered silicates of the type 2: 1 and 1: 1 and finally to alu-. minium hydroxides. The aiJ.w:niirlum hyQ.roxides were , hitherto unknown from the deposits of 2ytawa basin. Thelr occurrenc'e makes it possible to a'ssume that conditions favourable for laterite wea:thering predo-minated' in that area during the Miocene. Therefore it is not excluded that the processes of latedzation could resulted 'in formation 'of' eco1,lomicaHy

impor-tant

larger a~umulation8 ~ gj;bbsite in the areas of occurrence of basaMs in Lower Silesia region.

PE310ME

13

cepbIX rmmax KaoJIJUmT-raJIJIYa3H'1'OBOTO

COC'i'a-sa,·

KO'l'Opl>Ie conpoBo~alOT 6Yphle yrmf MeCTOpOlK-'

~eHHJI TypyB 1, onpe~eneHO npHCYT'C'l'BHe r~aprH.1I

nma, 06pa3YlO~ero c KaonHHHTOM HeperYJIJipHhre,

, 60nee, CBeTJI&Ie

~s:omieHHllB

xacce

~JIHH_ Harnyl'i~e

2-3 Il HHJKe no~omB&I aepxaero yronbHOro nnaCTa , ...KOmfqeCTBO CKODJIeHldi: c rH.lal8prJUlJIH1'OM

YBeJIJAH-BaeTCR H OHH 06pa3flOT OT'l:eTJIHBbDt C.1IO~ MOII.{Hoc.TWO ,OKOJIO 40 CM (<pm. 1). npHcyT~ r~prunnH.Ta

DI>IJIO oupe~e.rieHO ~<ppaKTOMeTPJNeCB:Hlol (<pHr. 2),

AepHBaTOrpa<pH'lecJODol

,

(<iJHr.

3) H XHMH'leCKHM (Ta-6mfqa) 'aHanH3aM:H. Y'lHTLlBaR xlOIH'IeCB:Jdi: COCTas

onpe~eJIJieTCa, "iTO' co~p:lltaHHe l'H,iG>aprH.1I.1IHTa co-CTaan:l'lel' oxono 75°/ •.

!'Hm>aprH.1I.1IHT reHeTH'l:eCKH, CSR3aH C OCHOBHhDIH 3<P<PY3MBaMH, 3a.1IeraIO~' no~ o~o"iHoA TO~eA XmascoA MYm.,zu.x.' Oa npeACTasnReT npo.lO'JtT HH-TeHCHBHOrO xHIlH'leCKoro BbIBeTPHD8.HHR s yC.1IOSJiIHX ,TpODH'leCKoro X.1IHMaTa. B DPOqecce BhiBeTPHBaHHR

DpOHCXO~O nocreDeHHoe H3MeaeuHe 'CTpYKTYpl:ol

nepBH"iHlOIX MHHepaJIOB BO sTOpH'lHl>Ie cn:OHCTI:oIe CH-JIHKaTbI THna 2; 1 HI; 1 H S l'IQPOOXHCm.I amollH-HHJL B OTn02KeHHl'lX JKJiTaBcKQA MYm.~ rHJU)OOJOl'C-nbI amoMHHHR 1JfJ CKX nop He 61:oIJIH H3SeC'l'HbI. Hx npHCyTCTBHe nOxa3l>IBaeT, "iTO B JIIIHO~eHOBOe spelUl·, CYIqeCTBOBaJIH 6narOnpHl'lTHbIe Yc.JIOBKR ~nR pa3BH'1'HB npoqeccoB narepHTHOro BI:oIBeTpHBaHH.II. TalODl 06pa-3011, MOlKHO upe~OJIaraTI:o, "iTO B xecTaX

paCIJP0CTP8-HeHHJI 6a38nI:oTOSI>IX nopO~ B HHEHeJ1i: CHJIe3HH S03-MOEm.I 60JIee KPY1lHble CXODJIeiUUI rHJ«l8prH.1IJIHTa naTepH'l'OBOrO THna, KOTOpble MorYT HMeTl:o,