Ziemniak Polski 2008 nr 1
DLACZEGO WARTO UPRAWIAĆ
DLACZEGO WARTO UPRAWIAĆ
ODMIANY ZIEMNI
ODMIANY ZIEMNI
AKA
KA
PRZETESTOWANE
PRZETESTOWANE
W WARUNKACH POLSKI
W WARUNKACH POLSKI
mgr Tomasz Lenartowicz
Centralny Ośrodek Badania Odmian Roślin Uprawnych, 63-022 Słupia Wielka
ciągu ostatnich kilkunastu lat w polskim rolnic-twie zaszły duże zmiany, co oczywiście nie omi-nęło także sektora ziemniaczanego. Na przykład między innymi zmiany w systemach żywienia zwierząt, roz-wój przetwórstwa frytek i chipsów oraz wprowadzenie kwo-ty skrobiowej istotnie wpłynęły na znaczenie ziemniaka w produkcji rolniczej oraz w przetwórstwie przemysłowym. Jednak podstawowym ogniwem, które kiedyś, dzisiaj i za-pewne w przyszłości będzie łączyć pole z konsumentem, jest odmiana. Zatem bardzo ważne jest, aby producenci, rolnicy mieli jak najwięcej informacji o tym środku produkcji.
W
Urzędowe badania mające na celu rejestrację odmian roślin uprawnych są istotnym elementem w procesie wdra-żania postępu biologicznego do produkcji roślinnej. Głów-nym kryterium rejestracji odmian zarówno w Polsce, jak i za granicą jest ich wartość gospodarcza, określana w ścisłych doświadczeniach polowych i badaniach laboratoryjnych. Na ich podstawie do praktyki rolniczej mogą trafić najbardziej wartościowe odmiany krajowe i zagraniczne.
Podstawowym źródłem informacji o odmianach w Pol-sce jest publikowana przez COBORU lista opisowa odmian roślin rolniczych (Lista Opisowa Odmian. Rośliny Rolnicze) wpisywanych do krajowego rejestru odmian (KR). Jest ona corocznie aktualizowana, zawiera wiele informacji na pod-stawie licznych doświadczeń i badań przeprowadzonych przez Stacje Doświadczalne Oceny Odmian (SDOO) w przyrodniczo-rolniczych warunkach naszego kraju. Po 1 maja 2004 roku wpisanie odmiany do KR w Polsce pozwala na obrót jej materiałem siewnym (sadzeniakowym) nie tylko na terenie naszego kraju, ale również całej Unii Europej-skiej i odwrotnie – odmiany z katalogu unijnego mogą być uprawiane u nas.
W ciągu ostatnich kilkunastu lat liczba odmian ziemnia-ka wpisywanych do KR systematycznie wzrastała (rys. 1),
szczególnie od roku 1995, kie-dy to w Polsce została zareje-strowana pierwsza zagranicz-na odmiazagranicz-na Vital. 0 20 40 60 80 100 120 140 160 1985 1986 1987198819891990 19911992199319941995 199619971998199920002001 2002200320042005 2006 2007 Krajowe Zagraniczne
Rys.1. Odmiany ziemniaka w krajowym rejestrze
w latach 1985-2007 (15.10.2007)
W 2007 roku (stan na 15.10. 2007) w KR w Polsce wpisanych było 136 odmian ziemniaka, z czego prawie 42% to kreacje zagraniczne. Tak duża liczba odmian w kra-jowym rejestrze ma, według różnych opinii, swoje zalety, ale też i wady. Główną zaletą wpisu odmiany do KR jest do-stępność informacji o jej ce-1
Ziemniak Polski 2008 nr 1 chach gospodarczych i użytkowych, takich jak plon ogólny, struktura plonu, zawartość skrobi, odporność na wirusy, morfologia bulw, ocena konsumpcyjna itd. Duża liczba od-mian ułatwia też właściwszy dobór do produkcji w zależno-ści od wybranego kierunku użytkowania, dostosowany do lokalnych warunków ekonomicznych i rolniczośrodowisko--wych. Duża liczba dobrze scharakteryzowanych odmian to również duża ilość informacji dla rozwijającego się prze-twórstwa ziemniaków. Szeroki asortyment odmian o okre-ślonych parametrach ilościowych i cechach jakości przypi-sywanych poszczególnym grupom użytkowym ułatwia wy-bór odmiany, która może zaspokoić określone preferencje konsumenckie. Obok ogólnoużytkowych i przeznaczonych dla przemysłu skrobiowego są odmiany do produkcji frytek, chipsów, sałatek, kreacje polecane dla celów cateringo-wych, do produkcji suszów, konserw, mrożonek itp.
Według opinii Rembezy (2004) zbyt duża liczba odmian ma też i słabe strony, jak rozdrobnienie rynku nasiennego oraz utrudnienia w prowadzeniu przez hodowle skutecznej polityki nasiennej.
Dzięki integracji Polski ze Wspólnotą Europejską oprócz dużej liczby odmian zagranicznych już wpisanych do KR
polscy rolnicy otrzymali rów-nież „ziemniaczane nowości” w postaci nowych odmian, które wcześniej nie były w na-szych warunkach uprawiane ani badane lub były badane, lecz nie sprostały wymogom określonym dla celów rejestra-cji w Polsce.
Według danych PIORIN w 2006 roku urzędowej kwalifi-kacji polowej było poddanych 141 odmian ziemniaka. W analogicznym czasie na liście KR było wpisanych 128 od-mian, a 32 z nich nie były ob-jęte urzędową kwalifikacją plantacji nasiennych.
Nasiennictwo było więc prowadzone dla 45 odmian, które nie znajdowały się w KR. Należy zaznaczyć, że w tej grupie były też niektóre odmiany zagraniczne, jak np. upra-wiana dla przetwórstwa na chipsy Saturna, która została skreślona z KR w Polsce, jed-nakże jest wpisana do katalogu wspólnoto-wego (CCA), oraz kilka odmian nieodpor-nych na grzyb Synchytrium endobioticum, na uprawę których wydał zgodę główny inspek-tor ochrony roślin i nasiennictwa.
W tym miejscu warto jeszcze raz przypo-mnieć, że na terenie Polski do sadzenia oraz sprzedaży z przeznaczeniem do sadzenia dopuszcza się przez okres 10 lat (od 1.05.2004) wyłącznie ziemniaki odmian wpi-sanych do KR lub CCA o pełnej odporności na raka. Podmioty, które zamierzają upra-wiać ziemniaki odmian innych niż wyżej wy-mienione (np. Lady Rosetta, Erntestolz), są zobowiązane do przestrzegania przepisów zawartych m.in. w rozporządzeniu MRiRW z dn. 5 sierpnia 2004 r. w sprawie szczegóło-wych sposobów postępowania przy zwalcza-niu i zapobiegazwalcza-niu rozprzestrzeniazwalcza-niu się grzyba Synchytrium endobioticum (Dz. U. nr 183, poz. 1981 ze zm.).
Zatem według danych PIORIN widoczna jest duża ekspansja odmian nieprzebada-nych w polskich warunkach przyrodniczo- -rolniczych. Można by postawić tezę: skoro
one są w nasiennictwie i podlegają urzędo-wej kwalifikacji (nie wspominając „szarej strefy” odmian przywiezionych indywidualnie przez rolników z zagranicy), to są sprawdzo-ne. Otóż nie jest to do końca prawda. Nieste-ty, bardzo często informacje w tłumaczonych bezpośrednio na język polski ładnych barw-nych ulotkach, reklamach, przygotowabarw-nych dla odbiorców danej odmiany w kraju, gdzie ją wyhodowano, a następnie zarejestrowano, nie potwierdzają się w naszych warunkach środowiskowych. Przeważnie w tych mate-riałach brakuje:
●
potwierdzonych liczbowych danych na te-mat plonu, jego stabilności oraz jakości;●
informacji na temat długości okresu pod-kiełkowywania bulw, co dla precyzji uprawy odmian bardzo wczesnych i wczesnych przeznaczonych na wczesny zbiór jest bar-dzo ważne;●
informacji o odporności na wirusy oraz tempie porażania się zarazą ziemniaka. Warto zaznaczyć, że większość zagranicz-nych odmian w KR cechuje się niższą odpor-nością na wirusy oraz wykazuje szybsze tempo infekcji zarazą w porównaniu z rodzi-mymi. Dla plantatora oznacza to częstszą wymianę sadzeniaków, niekiedy nawet co roku, a więc w konsekwencji wzrost nakła-dów oraz mniejsze zyski z uprawy z racji po-2Ziemniak Polski 2008 nr 1 niesionych wyższych kosztów na ochronę
przed zarazą;
●
danych na temat wymagań wodnych i na-wozowych;●
informacji o wartości przechowalniczej, choć trzeba przyznać, że i odmiany zrejoni-zowane w Polsce też nie zawsze są wystar-czająco pod tym względem charakteryzowa-ne.Poruszone powyżej aspekty nabierają szczególnie dużego znaczenia w latach „trudniejszych” dla uprawy ziemniaka, tzn. posuchy lub nadmiernej ilości wody, jak to było np. w sierpniu 2006 roku. W takich nie-sprzyjających meteorologicznie latach wszy-scy rolnicy ponoszą duże straty, ale odmiany sprawdzone w Polsce sprawiają rolnikom mniej przykrych niespodzianek. Przykład z 2006 roku: rolnik kupuje niezarejestrowaną w kraju przemysłową, wysokoskrobiową od-mianę, która powinna dać ok. 22% skrobi w plonie, a jest niekorzystny rok i odmiana ma poniżej 13% skrobi. Oczywiście w takich la-tach wszystkie odmiany reagują na czynniki środowiskowe, jednak jak dowodzą wyniki licznych doświadczeń PDO na terenie kraju, odmiany przetestowane, nawet jeśli wykazu-ją duże wahania plonu i jego parametrów, są bardziej przewidywalne i ich zmienność jest łatwiej wytłumaczalna na tle rozpoznanych genotypów.
W opracowywanych przez firmy nasienne reklamach odmiany wartościowa dla rolnika byłaby informacja, kiedy była ona po raz pierwszy zrejonizowana za granicą i z jakim powodzeniem jest tam uprawiana. Niestety, wielu rolników o to nie pyta, jak również te informacje nie są tak łatwo dostępne. Praw-da jest też taka, że część odmian oferowa-nych jako „nowości” w kraju pochodzenia jest już wycofana z obrotu i ma znikomy udział w nasiennictwie. Następnie te niewiel-kie ilości materiału sadzeniakowego, które tam są dostępne, lecz lokalni rolnicy nie wy-kazują nimi zainteresowania, mogą być eks-portowane do naszego kraju. Wówczas oprócz tego, że nie mamy informacji o ich uprawie w naszych warunkach, to nie mamy również aktualnych danych z kraju ich po-chodzenia.
Są dwie możliwości poznania wartości odmian niezrejonizowanych w naszym kraju:
1.
doświadczenia wstępne (4 lokalizacje, 1 rok), a następnie doświadczenia rejestrowe (16 lokalizacji przez 2 lata), z perspektywą wpisu do KR;2.
doświadczenia rozpoznawcze dla odmian pochodzących ze Wspólnotowego Katalogu Odmian Roślin Rolniczych (CCA). Badania tego typu są prowadzone wyłącznie dla zain-teresowanych podmiotów, do których przede wszystkim należy zaliczyć hodowców, ich przedstawicieli, zachowujących odmiany, a także przedstawicieli przemysłu.Warunkiem przyjęcia odmiany do do-świadczeń rozpoznawczych jest dostarczony w odpowiednim terminie wniosek, podpisana stosowna umowa z COBORU oraz bezpłat-ne przekazanie materiału sadzeniakowego.
Badania przeprowadza się na koszt zgła-szającego w pięciu ścisłych doświadcze-niach polowych przez co najmniej dwa lata, w których ocenia się m.in. wartość konsump-cyjną. Wyniki doświadczeń rozpoznawczych są publikowane po zakończeniu cyklu ba-dań. Następnie takie odmiany mogą na rów-ni z wpisanymi do KR uczestrów-niczyć w PDO.
Rys. 2. Rozmieszczenie doświadczeń PDO z odmianami jadalnymi w 2007 roku
System PDO jest realizowany w Polsce od ponad dziesięciu lat. Wyniki doświadczeń (rys. 2) pozwoliły w 2007 roku na opracowa-nie list zalecanych odmian (LZO) do uprawy na obszarze niektórych województw. Wykaz odmian rekomendowanych do uprawy na rok 2007 w poszczególnych województwach za-wiera załączona tabela 1.
Ziemniak Polski 2008 nr 1 Z analizy danych statystycznych GUS
(2006) wynika, że powierzchnia uprawy ziemniaków w Polsce w ostatnich kilkunastu latach zmniejszała się (ostatnie dwa sezony zahamowały tę tendencję). Coraz mniej rol-ników uprawia ziemniaki, natomiast powstają duże farmy specjalizujące się w ich produk-cji. A zatem rolnicy specjalizujący się w upra-wie ziemniaków nie powinni brać na siebie niepotrzebnego ryzyka uprawy odmian nie-przetestowanych w Polsce.
Tabela 1
Lista odmian ziemniaka zalecanych do uprawy na obszarze województw w 2007 roku
Lp. Odmiana Łó d zk ie M a zo w ie ck ie O p o ls ki e Ś lą sk ie R a ze m
Odmiany bardzo wczesne
1 Denar + + + + 4 2 Lord + + + + 4 3 Velox + + + 3 4 Impala + + 2 Odmiany wczesne 5 Vineta + + + + 4 6 Korona + + + 3 7 Latona + + 2 8 Rosalind + 1
Odmiany średnio wczesne
9 Satina + + + + 4
10 Tajfun + + + + 4
11 Andromeda + 1
12 Bartek + 1
Odmiany średnio późne i późne
13 Syrena + + + 3 14 Jasia + 1 15 Ursus + 1 16 Zeus + 1 Razem 9 10 9 11 Literatura
1. Użytkowanie gruntów, powierzchnia zasiewów i pogłowie zwierząt gospodarskich w 2006 roku. 2006. GUS Warszawa; 2. Lista opisowa odmian. Ro-śliny rolnicze 2007. COBORU Słupia Wielka: 29-
-56; 3. Rembeza J. 2004. Zmiany w produkcji i użytko-waniu ziemniaka w Polsce na tle krajów UE. – Wieś Jutra 2: 25-26; 4. www.piorin.gov.pl
