STANISŁA
'W
JASKOLSKI Akademia Gótnlczo-HutniczaNA MARGINESIE POLEMIKI
POWSTAŁEJW
ZWIĄZKUZ
ARTYKUŁEMK. PIEKARSKIEGO
OBECNY ARTYKUŁ K. Piekarskiego jestodpo-wiedzią na krytykę jego pracy z 1961 r. ze strony
z.
Rułńll.owskiego (3), który ustosunkował się nega-tywnie do koncepcji K. Piekarskiego o możliwości osadowego pochodzenia złoża miedzi w Miedzianej Górze poci Kielcami.Jak wiadomo, uważano dotychczas powszechnie, że
omawiane złoże 'jest pochodzenia ascenzyjno-hydro-termalnego i że jego lokalizacja stoi w ścisłym związ ku z dyslokacją tektoniczną. iK. Piekarsk4 po .raz pierwszy wysnuł przypuszczenie o osadowym pocho-dzeniu złoża, głóWnie na :podStawie wierceń geOlogów radzieckich, wykonanych w poszukiwaniu surowców innego rodzaju.
Według tegoż autora za syngenetycznym charakte-rem (osadowym) pierwOtnej mineralizacji kruszcowej, która daia w strefie utlenienia bogate ru'dy wtórnego pochodzenia w silnym skrócie przemawia:
a) pokładowy cliarakter złoża Miedzianej Góry; b) związek mineralizacji kruszcowej z pew!Ilym okreśionym poziomem stratygraficznym, tj. z ilastymi utworami dewonu dolnego (kuwinu);
c) zaieżność zachodzącego między petrograficznym charakterem poszczególnych warstw. a ich okrus'zco-waniem;
d) re~ularna zawartość miedzi w łupkach ilastych w profiiu pionowym i typowy dla złoża osadowego zespół minerałów kruszcowych;
e) występowanie rud żelaza w północno-zachodnieJ części Gór Swiętokreyskich wzdłuż wychodni ilastych utworów dewonu dolnego itd.
Z. Rubinowski (3) mocno przekonany o endogenicz-no-hydrotermalnym pochodzeniu złoża podważa
wszystkie argumenty K. Piekarskiego, uzasadniające
jego_ od.rębną koncepcję, wysuwając następujące
kontrargumenty (str. 462):
·a) wnioski K. Piekarskiego nie są opa'rte na pelno-wartościowych i wiarygodnych materiałach
wiertni-czych; ·
b) nie udowodniono stratygraficznej przynaleiności iłów miedzionośnych do dewonu dolnego i nie wyJaś nion~ te~oniczne] budowy złoża w nowym ujęciu, ' wykluczającym nasunięcie; · .. ·
c) nie 12i:lowodniono syngenetycznego charakteru
mi-neralizacji.Nal~aioąy istotnie żgodzić się z tym, że .• wnioski K. Piekarskie~«> nie są oparte na pełnowartościowych i wiaryg_()dnych materiałach wiertniczych" i że ,.tak rewelacyjne tezy obalają cały dotychczasowy dorobek geolojlów. dotyczący koncepcji budow:v ~teologiczneJ
zachcXIniej cześci nasunięcia łysogórskiego i genezy
złoża Miedzianej Góry". · ·
W związku z ostatnią uwa~ił POZW·almny s9hie
za-uważvć, że ~~totnie pewne teorie dotyczące genezy niektórych zlóż kruszcowych sa przvjmowanę ~ nas bez zmian siłą trlldycH od kilkud2liesięcią lat. Nie-stet.v. 'DOwstalv spór pole~t.a w dużeJ cześci na. riieQO-rozumienin. Celem artykułu K. Piekar8kiego jest t:vl-ko U7.:>sadnienie przypuszczenia na t~at ~ożliWości poch<><izE>n.ia zima na drod?.:e O$adowej .rilałąc do dys-poz:vc:R fra~menta.ryczne d1ane. a nie ~tateczne . wv-j.aśnienie je~o !!'enezy. ·Tr?!v 'J)T<'blemowe \Vłei'cer;li.a. za.proponowllne prze,.; K. Pteka·rsldego;. mają domero rozstrzve:.nąć. czv ,,.niekt6tP. astatniio m~e osadowi'!
ltoncepcie złożowe (Z. :RubinOwski. loc. cit. str. · 462)
sa n~nbvt PrzekonYWające". ·Wiercenia 'Z 19545 T.
~v~nalizu]ą łnteresuia~e _a nawet . Wrf:cz 'zaskakujące okruszC('Iwanie
w
iłach na Odciilk1i wY'I'!Oszac:nn ·ok.'o
m. Nowe wierceni·& Odwińn:v zwerYfikOwaćc:.we
da.ne. s~óto stan próbek okazał sie niedOstateczny "wskutek-wadliwego magaeynowania" i 'Wskutek cze•go "nie udowodniono stratyg.rafdcznej przynależnoścl iłów miedzionoś-nych w złożu i nie udowodniono syn-genetycznego stosunku mineralizacji" (Z. IRubinowski, loc. cit. str. 462).
Nie :wchodząc w bliższe szczegóły kontrowersji Wy-nikłych między obu autorami, których wyja&men.ie im
obu zostawiamy, pozwolimy sobie zauważyć, że nie-stety teorie o ascenzyjno-hydrotermalnym
pochodze-ni~ niektórych typów złóż kruszcowych ogólnie
przy-jęte w pierwszej połowie XX rw. są obecnie mocno kwestionowane. Rozwój nowoczesnej geochemii, no-wego zrozumienia procesów diagenezy i metamorfozy reponalnej i w związku z tymi procesami wędrówek
wtórnie zmobilizowanych roztworów kruszcowych,
pozwalają nam doszukirwać się dzisiaj tródeł okrusz-cowanta nie zawsze w magmach ukrytych w głębi.
Dawniej nlezrozumiałe, ogromne .nag·romadzenia me-tali w skałach pierwotnych, czy zmetamorfizowanych, zagadkowe z punktu widzenia współczesnego składu chemicznego w6d morskich {np. złoża miedzi w
Ro-dez)i i Katandze, złoża żelaza w Krzywym Rogu czy nad Jeziorem Górnym w USA i inne), zaczynają być dziś bardziej wytłumacza1ne, na tle powiązania ich z wylewami magmowymi w środow3sku wodnym na dnie geosynklin. Góry Swiętokrzyskie są klasycznym terenem geosy.nkiinalnym z jego charakterystycznym typem osadów i przej-awami magmatyzmu, niestety jeszcze do dziś dnia pod kątem widzenia metalage-nezy nie opracowanym. W. polskiej literaturze· zwró-cono . niedawno uwagę na te zagadnienia (1), wanec czego dalej tego tematu nie omawiamy.
Za osadowym pOchodzeniem. złoia w Miedzianej Górze przemawia jeszcze eały szereg innych danych, słu~z'nie wyszczególnionych przez K. Piekarskiego. Nie
każda szczenna "epigenetycznie" okruszcowana
po-chodzi oa głębinowej intruzji ma~owej, zwłaszcza gdy takiej_magmoW'ej intruz.U w bliższym, czy dal-szym sąsiedztwie nie widać. Okruszcowanie może bvć
wmikiem rekoncentracjl związków metali,
pletwot-nie rozproszonych lub rozwleczonych w pewnym
okreś'lonym poziomie stratygraficznym w -formie wtórnego zapełnienia szczelin.
Regionalne okruszcowanie przez związki żelaza i miedzi marglistych łupków bitumicznych jest
zja-wiskiem pospolitym w geolo!!'ii, czego przvkładem są
nasze · łupki miedzionośne formacji cechsztyńskie}. Z poziomami środkowego dewonu jest zw!iązanv sze-reg zł6ż kruszcowych europejskich. co dowodzi, że
jest to fonnacja geologiczna obfituiąca w złoża
me-tali. co jest widoczne także ~ w Górach Sw.iętokrzy
skich.
Za osadowym pochodzeniem złoża w Miedzia'neJ Górze przemawia jeszcze szereg argumentów z za-kresu litologii. mi·neralodi kruszcowej. tektoniki, a zwłaszcza okruszcowanie iłów pierwOtnych bitu-micznych siarczkami miedzi. Naszym zdaniem powsta-ją kontrowersje oomiedzy dvskutantami jeszcz~ l z te. f!O powodu. że
z.
Rubinowski i inni dawniejsi. geolo-f!owie d:vskutują o genezie złoża wadliwie, bo ·nie ma POdstawie obserwacji :pierwot·ne~o zroża, występuja cego w formie skupleń 9isrczkowvch w ciemnvcii iłach. l~>ez na oodsta'IV'ie strefy utlenienia (czapv żela?! neJ\. która nie wie1e może dać danych o budowie złoża pier:wotnego.Poruszone zagadnienie ma duże znaczenie dla .
dal-uych ooszukiwań złOżowych
w
1)aleozóiku Awięto krzysłdm. ChQdziłobv o ustalenie. czy złoża są zwią zane z dyslokacJami tekionicznvmi i wgłębnym i·n-·truzvJnvm ma(!matyzmem. C'7.V też z pewnymi. ustalo-nvmi poziomami stratygraficznymi. jako pierwotne złoża os::ii:lowP.. Nasuwa się nrZYPuszczenie. że for..: macJ& . deWońska kuwinu Je~t · takim pierwotnie okruszeoW'anym' l)óZiomem. Dyskusja jP.St wielce in-teresująca ·i wobec braku bardżlej udokumentowa-·
ny.ch materiałów, którymi nie dysponuje ol;l~_<mie' :~\ jedna, ·ani druga strona, trudno coś orzec. ~loże.,,,je.st
tam gdzie jest", lub inaczej "jest na końcu świdra",
jak mówią amerykańscy geologowie naftowi. Spór
mogą rOzstrzygnąć jedynie kontrolne wiercenia; pro-; ponowane przez autora nowej myśli geologicznej, tj,
K. Piekarskdego, ustawione w pobliżu· wierceń ra-dzieck.Lch, ale w strefie już pozaus-kokowej i po za
zasięgiem starych robót górniczych. Artykuł K. Pie-karsk_iego przedstawia waż.ne zagadnienie problemo.,
we, które rzutuje w razie .potwierdzenia. jego
rozu-mowań przez wiercenia: na dalszy tok poszukiwań: w Górach Swiętokrzyskich.
LITERATURA
l. J a s k ó l s k i S. - Erwiigungen uber die Genese zinnftihrender Schiefer im Isergebirge (Nieder-schlesien)i iPAN; Odd:zll.ał
w
Krakowie, Prace Geol.,nr 12, Wyd. Geol. 1963.
2. Pi e k .ar ski K. - W sprawie genezy złoża rud miedzi w Miedzianej Górze koło Kielc. PAN,
Od--clzial.
w.
K1;akowie; Prace Gęol. nr 3 Wyd. Geol.196.1.
3 .. R u 1;> i n .o w s k i Z. - W sprawie koncepcjti
osa-. dowej :genezy. złoża . mieq<:i w Miedzianej Górze
~oło Kielc. "Przeg~. geol." 1962 nr 9.
HUBERT GRUSZCZYK.
Akademia Górniczo~:Hutnicza
UWAGI W SPRAWIE DYSKUSn NAD
GENEZĄ ZŁOZARUD MIEDZI
W MIEDZIANEJ GORZE
. DYSKUSJA NAD GENEZĄ złoża rud miedzi w Mie ...dzianej Górze jest fragmentem szerszego ·zagadnienia,
dotyczącego warunków i sposobu .powstania przeja-.
wów okruszcowania ·regionu świętokrzyskiego.
Po-glądy · genetyczne dotyczące tego regionu, ·sformuło
wane przeważnie jeszcze . w ubiegłym .stuleciu; bez
większych zmian ·przetrwały do naszych czasów.
Sta-nowią one podsumowanie szeregu faktów
goologiczno-złoiowych, których interpretacja genetyczna opiera
się niejednokrotnie na przestarzałych schematach oraż w znacz.nej mierze na . poszanowaniu tradycyjnych · ujęć. Silne zakorzenienie dawniejszych poglądów .
po-woduje, że wprowadzenie nowych i bardziej uzasad-nionych sformułowań genetycznych napotyka na znaczne opory. DLatego też z pełnym uznaniem :naieży przyjąć każdą inic]atywę, · z~ierzającą do wprowa-dzenia właściwszych . i bardziej nowoczesnych inter-.
pretacji genetycznych przejawów · okruszoowania .
dh-szaru świętokrzyskiego. W takim. zrozumieniu wydaje· się . być słuszna i prawidłowa polemika K. Piekar-skiego i
Z
.
Rubi:nowskiego, dotycząca złoża ruci mie-dzi :w Miedzianej Górze, którą·. ·nJileży uważać za po.;.czątek szerszej dyskusji na.d zagadnieniem genezy okruszcowaJnia tego regionu. Dyskusja taka niew'ątpli.,
wie rozwinie się w najbliższym czasie. W tym kie;;
r~nku prowadzone są od kilku . lat· prace Katedry
Złóż :Rud AGH w Kralrow.ie, a ich sygnałem jest
arty-kuł .H. ·Gruszczyka pt.: "Jeszcze· rW sprawiie
poszuki-wań rud metali", ogłoszOny w "Przeglądzie
Geologicz-. nym" 1961, . nr l. Podane tam uwagi dotyczące m.iri·. tak zdaw.ał<Jiby się sprecyrow.aatego w sensie ·
genetycz-nym :zło~a pirytu ko_palni "Staszic" w· Rudkac-h !kOło
Nowej Słupi, które powszechnie jest. uznawane . za
złoże hydrotermalne. N.atura epigenetyczna tego złoża
'Wydaje się być jeariak .pozorna. Istnieje bowiem wiele faktów, które mogą spowodować główną zmianę po-'
glądów na jego genezę.
Wieie zagadnień, dotyczących przejawów okiuszco-wania. regionu . świętpkrzyskiego, . a m. in. złoża rud miedzi w Miedzi.anęoj. Górze, jest niedostatecznie udO:: kumentowanych i dyskusyjnych. matego też .słuszne
jest stanow4sko K. Piekarskiego, domagające.· się po.. wtórnego przebadania niektórych fakiów. W poszuKi-waniu i rozpoznaniu złóż rud ·metali· w obszarze
świętokrzyskim cio tel pory U2llla:wime · były . tylKo kryteria strukturalne i magmowe; .
z
punktu. widzenia naukowych za:sad met.odykd poszukiwań .. nieŻibędne . jest' róWnież analizowanie roli dnriych czyriń:ikóW, np. stratygraficznego i ·uto-logicznego.w
J~ też kięruńkuskierowane są. z!iipierżenia :K, ;r?iek'atskię:go
r
.
dlategopostęp<>wanie jego jest słusżii:e i i>r:awidławe: . , Na ~~rze
:
cór
.
Swięt9kxży~ki~h .Z9Stało. zarej.e;... ~tro:wariych. Około stil puńktów .inin,eralfzacji ,kruS:żćl?':.
wej_i barytowej, Niektóre z ntch·iwiązao,ę są z, uąo.,;. gimi. pi'zejaw~iril. magmowynti;. :~ostałe .. żaś.· ,pód ..
pór~<lkowane. są· ·oiy~tJ.J~ą(.~tr.u~u~a,l(i.~H 'bądź(.~:
446
przywiązane są . do określonych :eo'ziomóW: stratygra-ficznych i zespołów ·litologicznych.
. Niewątpliwie;. znane s.ą w regionie świętokrzyskim
drobne ·prżejawy ok:ruszeowania, związane z utwora-mi diabazoWymi i. lamprofirowymi,. jednak ich ilość
oraz nasi'lenie nie odbiegają od. normalnłe spotyka-nych form . okrusżcowania w tym .typie utworów. TeoretycZnie ·nie można wykluczyć roli czynnika mag-mowego w rozwoju przejawów okruszoowania
w
Górach· SWiętokrzyskich, jednak nie należy goprze-ceniać, , u~ając go · j•ako główną i jedyną możliwość
powstania koncentracji ·kruszcowych.
. Przeważająca ilość . punktów mineralizacji kruszco-wej p.a obszarze . Gó~ . Świętokrzyskich wiąże się Że
strefami tektoniemymi d ·spękaniami. Wiek tych spę
ka4 -i stref rozłamu jest zanzem podstawą określenia wie~u ··procesów · mineralizacyjnych oraz wiązania dch
ż ok1'eś~onymi ·fazami tektonicznego rozwoju regionu.
Pos~ępowanie talrie ]e8t niewątpliwię słuszne, jednak interpretacja ·stwierdzonych faktów ruiestety może być wieloraka. Nie ulega wątpliWości, że okruszco-wanle: szczelinowe· jest epigenetyczne w stosunku do skal otaczających. Nie przesądza ·to jednak spcsdbu jego powstania, które - teoretycznie biorąc - może być hydrotermalno-pomagmowe, jednak nie wyklu-czona . jest również .możliwość jego powstanda w wy-niku •sekrecyjnych przemieszczeń substancji mineral-neJ',· zawartej w składach do przecinających je szczelin.
.Pl'Qbl~. genezy I>PJ?Wa~za się zatem do wyjaśnie
nia Źlródła 'subStancji mineralnej, którym według daw-.
l)iejs.zych ~lądów mi,ały być bliżel ndęzna·ne, głębiej występuią<!e rit~y magmowe, według ip.nych po-gJą~ów. kór~entr~cje k·r~zeów', Oibecne ·
w
skałach otaezających. Ostatni pogląd zasadn,kzo zmienia ocenęqotychcz.aS zmtriych_:przęjawów 9kruszcowania szczeli-nowego W utW'Ors;ch paleózoicznych Gór Swiętokrzy
sltichi ·a · jednocześnie stwarza kGP.ieczność bacznlej..; szego zwrócenda _uwagi na utWory otaczające, które
mogą :zawierać konce:ntracje przemysłowe k·ruszców. Przykładem takim fest ·pr.awdópodobnie również złoże
rud miedzi :w Mied.żianej Górze.
Poglądy. tego l'Ódżah1 znajdują . opar!;ie w' analizie
roU
·
czynnika·, iitoio~icżnego i stratygrarucznego wfor-mOw-aniu się:
>
:Pfiefawów
okruSzcowania w GórachśWię:tokrzv.skicb .. Analiza .. ta wY-kazuje, 'Że. około poło
wa P1,m'ldów minera'liza.cji. wiąże ,się. z utworami wa-piemwmi i , dplomitami.., Większość .. z .. nich .przypada
na:. utwory wegłaonowe de:Wonu środkowego i gór.ne11;o,
m.nie}s:ia f11:>ŚĆ n:a ..
utw
<.i-
r.v.
.:wapieni~·· muszlowego orazpei.ąlu: ..
:v..r.
:rejponie -kit~leckhn. mineralizada .ma cha-rakter ~tłówriie · ge.leno:W<i ... biu:rt:Om. rzadżiei .spotyka-ne
'pr:T.e;iawy .okri.Isreowariia miedzią :i .cynkiem. . . .., ·-Re~O.n· iysÓiórS'kf .cechuje lll'~waia
...
iwiazków . *e ..i~ia" ririY,"'P.cxJrz~nY.ni · u!iziale dnnyd}. metali .. ZbliżQ..: n~ . .ch!!i1ikt!'r. minerali.zaeii ... maja . utworv. ilaste, . wv-ś+P-P."T~&.