Edukacja włączająca w szkołach wyższych w Polsce

(1)

ISSN: 1896-382X | www.wnus.edu.pl/pl/epu/ DOI: 10.18276/epu.2016.123-17 | strony: 181-189

&=(6à$:ĝ/86$5&=<. 6]NRáD*áyZQD+DQGORZDZ:DUV]DZLH1 ('8.$&-$:áą&=$-ą&$:6=.2á$&+:<Ī6=<&+W POLSCE Streszczenie $UW\NXáZVND]XMHQDSRWU]HEĊLPSOHPHQWDFMLLGHLHGXNDFMLZáąF]DMąFHMZSURFHVLH NV]WDáFHQLD QD SR]LRPLH Z\ĪV]\P 2PDZLD QDMZDĪQLHMV]H F]\QQLNL GHWHUPLQXMąFH Ue-DOL]DFMĊWHMLGHLZV]NRáDFKZ\ĪV]\FKZ3ROVFH6]F]HJyOQąXZDJĊ]ZUyFRQo na wyko-U]\VWDQLHNRQFHSFMLHGXNDFMLZáąF]DMąFHMSU]\WZRU]HQLXH-learningowych form naucza-QLD3RND]DQRWDNĪHSU]\GDWQRĞüSURMHNWRwania uniwersalnego w tym zakresie.

6áRZDNOXF]RZH HGXNDFMDZáąF]DMąFD, RVRE\QLHSHáQRVSUDZQH, e-nauczanie,

projekto-wanie uniwersalne.

Wprowadzenie

-HGQ\P ] SRGVWDZRZ\FK SUDZ F]áRZLHND MHVW SUDZR GR HGXNDFML : 3ROVFH prawo to gwarantuje obywatelom Konstytucja (zob. art. 70). .RQVW\WXFMD QDNáDGD QDZáDG]HSXEOLF]QHRERZLą]HN]DSHZQLHQLDRE\ZDWHORPSRZV]HFKQHJRLUyZQHJR GRVWĊSXGRQDXNL

:GUXJLHMSRáRZLH;;ZLHNXZLGRF]Q\E\áZ3ROVFHZ\UDĨQ\UR]ZyMNV]WDáFHQLD RVyEQLHSHáQRVSUDZQ\FKUHDOL]RZDQ\E\áZyZF]DVPRGHOHGXNDFMLRSDUW\QDRVLąJQLĊ FLDFK SHGDJRJLNL VSHFMDOQHM %\á WR PRGHO VHJUHJDF\MQ\ SRQLHZDĪ NV]WDáFHnie osób QLHSHáQRVSUDZQ\FKRGE\ZDáRVLĊZV]NRáDFKVSHFMDOQ\FKNWyUH]Z\NOH]QDMGRZDá\VLĊ ZRĞURGNDFK]LQWHUQDWHPF]\OLZ]DPNQLĊW\FKĞURGRZLVNDFKRGL]RORZDQ\FKRGUHV]W\ VSRáHF]HĔVWZD:]ZLą]NX]W\P]GDU]DáRVLĊQLHU]DGNRLĪQLHSHáQRVSUDZQLXF]QLRZLH nabLHUDOLQLHZáDĞFLZ\FKQDZ\NyZUyĪQ\FKOĊNyZLREDZ6HJUHJDF\MQ\PRGHONV]WDá FHQLDRVyEQLHSHáQRVSUDZQ\FKE\á– LZGXĪ\PVWRSQLXFLąJOHMHV]F]HMHVW–

(2)

ny w szkolnictwie podstawowym oraz ponadpodstawowym. Natomiast nigdy nie zaist-QLDáZV]NRáDFKZ\ĪV]\FK1LHE\áRLREHFQLHWDNĪHQLHPDVSHFMDOQ\FKV]NyáZ\ĪV]\FK NV]WDáFąF\FKZ\áąF]nie RVRE\]QLHSHáQRVSUDZQRĞFLDPL

:\QLNL EDGDĔ Z G]LHG]LQLH SHGDJRJLNL UR]ZyM WHFKQRORJLL LQIRUPDF\MQo--komunikacyjnych oraz SU]HPLDQ\VSRáHF]QR-HNRQRPLF]QHVSUDZLá\LĪSRGNRQLHF ;; ZLHNX ]URG]LáD VLĊ LGHD NV]WDáFHQLD RVyE QLHSHáQRVSUDZQ\FK UD]HP ] SHáQo- VSUDZQ\PL3RF]ąWNRZRLGHDWDE\áDZGUDĪDQDZV]NRáDFKSRGVWDZRZ\FKLSRQDd-SRGVWDZRZ\FKZSRVWDFLNV]WDáFHQLDLQWHJUDF\MQHJR2EHFQLHXSRZV]HFKQLDQDMHVW w formie edXNDFMLZáąF]DMąFHM

:DĪQąUROĊZ]DNUHVLH]DSHZQLHQLDRVRERP]QLHSHáQRVSUDZQRĞFLąGRVWĊSXGR HGXNDFMLWDNĪHGRHGXNDFML QDSR]LRPLHZ\ĪV]\PRGJU\ZD .RQZHQFMDR3UDZDFK 2VyE 1LHSHáQRVSUDZQ\FK NWyUD ]RVWDáD SU]\MĊWD SU]H] =JURPDG]HQLH 2JyOQH 21= 13 grudQLDURNX3ROVNDUDW\ILNRZDáDWĊkRQZHQFMĊZURNX$UW\NXáXVW. .RQZHQFMLJáRVLÄ3DĔVWZD6WURQ\]DSHZQLąĪHRVRE\QLHSHáQRVSUDZQHEĊGąPLDá\ GRVWĊSGRSRZV]HFKQHJRV]NROQLFWZDZ\ĪV]HJRV]NROHQLD]DZRGRZHJRNV]WDáFHQLD GRURVá\FKLPRĪOLZRĞFLXF]HQLDVLĊSU]H]FDáHĪ\FLHEH]G\VNU\PLQDFMLLQD]DVDG]LH UyZQRĞFL]LQQ\PLRVREDPL:W\PFHOX3DĔVWZD6WURQ\]DJZDUDQWXMąĪH]DSHZQLo-QHEĊGąUDFMRQDOQHXVSUDZQLHQLDGODRVyEQLHSHáQRVSUDZQ\FK´2 . (IHNWHPUDW\ILNRZDQLDSU]H]3ROVNĊ.RQZHQFMLRSUDZDFKRVyEQLHSHáQRVSUDZQ\FK MHVWX]QDQLHSUDZDRVyE]QLHSHáQRVSUDZQRĞFLDPLGRHGXNDFMLRUD]]RERZLą]DQLHVLĊGR ZGURĪHQLDV\VWHPXQDXF]DQLDZáąF]DMąFHJRQDZV]\VWNLFKSR]LRPDFKNV]WDáFHQLD ,VWRWĊ LGHL HGXNDFML ZáąF]DMąFHM VWDQRZL GąĪHQLH GR WZRU]HQLD PRĪOLZLH QDj-OHSV]\FK ZDUXQNyZ NV]WDáFHQLD RVyE R V]F]HJyOQ\FK SRWU]HEDFK HGXNDF\MQ\FK ZV]NRáDFKRJyOQRGRVWĊSQ\Fh. -HVWWRHOHPHQWHOLPLQRZDQLDZ\NOXF]HQLDVSRáHFz- QHJRZVSRáHF]HĔVWZLHJG]LHZ\NOXF]HQLHUR]XPLDQHMHVWQLHW\ONRMDNREUDNGo-VWĊSX GR XVáXJ DOH WDNĪH EUDN XPLHMĊWQRĞFL NRU]\VWDQLD ] XVáXJ %XG]LHZLF]--*XĨOHFND V 1LH FKRG]L ZLĊF Z\áąF]QLH R F]\VWR IRUPDOQą PRĪOLZRĞü XF]ĊV]F]DQLD RVyE R VSHF\ILF]Q\FK SRWU]HEDFK HGXNDF\MQ\FK GR V]Nyá RJyOQRGo-VWĊSQ\FKDOHRUR]PDLWHG]LDáDQLDPDMące na celu wyrównanie szans edukacyjnych WDNLFK ZáDĞQLH RVyE (GXNDFMD ZáąF]DMąFD ]ZUDFD V]F]HJyOQą XZDJĊ QD XVXZDQLH barier i tworzenie jak najlepszych warunków nauczania dla wszystkich, a zarazem ]RERZLą]XMHQDXF]\FLHOLGRQLHVWRVRZDQLDWDU\I\XOJRZHMZREHFXF]QLyZPDMąF\FK szczególne potrzeby edukacyjne.

1. Implementacja LXZDUXQNRZDQLDHGXNDFMLZáąF]DMąFHMZV]NRáDFKZ\ĪV]\FK

W opracowaniu przygotowanym przez Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich 7URFLXN V VWZLHUG]RQR ĪH w szkoáDFK Z\Īszych „Z FDáRĞFL ZGURĪRQR

(3)

PRGHOHGXNDFMLZáąF]DMąFHMZNWyU\PVWXGHQFL]QLHSHáQRVSUDZQRĞFLDPLVąNV]WDá FHQL SU]H] W\FK VDP\FK Z\NáDGRZFyZ QD W\FK VDP\FK XF]HOQLDFK L ZVSyOQ\FK ]DMĊFLDFK]LFKSHáQRVSUDZQ\PLNROHĪDQNDPLLNROHJDPL´%LRUąFMHGQDNSRGXZa-JĊLVWQLHMąFHUHDOLDNV]WDáFHQLDRVyEQLHSHáQRVSUDZQ\FKZV]NRáDFKZ\ĪV]\FKRUD] OLF]EĊ VWXGHQWyZ ] QLHSHáQRVSUDZQRĞFLą NRQVWDWDFMD WD Z\GDMH VLĊ ]E\W RSW\Pi-VW\F]QD'XĪRZW\P]DNUHVLHSR]RVWDMHMHV]F]Hdo zrobienia. GUS podaje bowiem, ĪHZURNXDNDGHPLFNLPOLF]EDVWXGHQWyZQLHSHáQRVSUDZQ\FKZ\QRVLáD 28 FRVWDQRZLáRRJyáXVWXGHQWyZZV]NRáDFKZ\ĪV]\FKZ3ROVFH3_.

Do niedawna zarówno ZáDG]HRĞZLDWRZHjak i V]NRá\Z\ĪV]HQLHZLHOHXZDJL SRĞZLĊFDá\ZDUXQNRPVWXGLRZDQLDRVyEQLHSHáQRVSUDZQych. &KFąF]GRE\üZ\ĪV]H Z\NV]WDáFHQLH RVRE\ QLHSHáQRVSUDZQH SRGHMPRZDá\ VWXGLD Z XF]HOQLDFK RJyOQo-GRVWĊSQ\FK =DNUHV ]MDZLVND E\á MHGQDN EDUG]R RJUDQLF]RQ\ SRQLHZDĪ QLHSHáQo-VSUDZQLVWXGHQFLQLHRWU]\P\ZDOLZ]DVDG]LHĪDGQHJRZVSDUFLD]HVWURQ\XF]HOQL %\OL ]PXV]HQL SRUDG]Lü VRELH VDPL ] ZLHORPD WUXGQRĞFLDPL MDNLH QDSRW\NDOL Z WUDNFLH QDXNL =DSHZQLHQLH GRVWĊSX GR PDWHULDáyZ HGXNDF\MQ\FK Z IRUPDFK DOWHUQDW\ZQ\FK SRPRF OHNWRUD GRFLHUDQLH GR VDO Z\NáDGRZ\FK ]PLDQD IRUP\ egzaminów i kolokwiów to tylko niektóre problemy, jakie samodzielnie musieli UR]ZLą]Dü VWXGHQFL ] QLHSHáQRVSUDZQRĞFLDPL DE\ PyF VWXGLRZDü .LONDQDĞFLH ODW WHPXV\WXDFMD]DF]ĊáDVLĊ]PLHQLDü:SRáRZLHODWG]LHZLĊüG]LHVLąW\FK;;ZLHNX SRMDZLá\ VLĊ SLHUZV]H G]LDáDQLD PDMąFH QD FHOX Z\UyZQDQLH V]DQV HGXNDF\MQ\FK RVyEQLHSHáQRVSUDZQ\FKNV]WDáFąF\FKVLĊZXF]HOQLDFKZ\ĪV]\FKZ3ROVFHPrzy-NáDGem WDNLFKG]LDáDĔmoĪH E\üXWZRU]HQLHQD8QLZHUV\WHFLH:DUV]DZVNLPNRm-SXWHURZHJR &HQWUXP 1LHZLGRP\FK L 1LHGRZLG]ąF\FK RUD] SRZRáDQLH &HQWUXP .V]WDáFHQLD L 5HKDELOLWDFML 2VyE 1LHSHáQRVSUDZQ\FK Z :\ĪV]HM 6]NROH 3HGDJo-giczno-Rolniczej w Siedlcach. 5R]SDWUXMąF NZHVWLH ]ZLą]DQH ] LPSOHPHQWDFMą LGHL HGXNDFML ZáąF]DMąFHM ZV]NRáDFKZ\ĪV]\FKZ3ROVFHZDUWRSU]\MU]HüVLĊ]DUyZQRREHFQHPXVWDQRZLRZHM LPSOHPHQWDFMLMDNLUyĪQ\PMHMXZDUXQNRZDQLRP:UR]ZDĪDQLDFKXZ]JOĊGQLüQDOe-Ī\XZDUXQNRZDQLDVSRáHF]QHHNRQRPLF]QHSUDZQHWHFKQLF]QHRUD]PHQWDOQH :LHOROHWQLDSUDNW\NDHGXNDF\MQDRUD]Z\QLNLSURZDG]RQ\FKEDGDĔZ]DNUHVLH HGXNDFMLZáąF]DMąFHMGRZRG]ąĪHZV]NRáDFK Z\ĪV]\FKLVWQLHMąQDMEDUG]LHMVSU]y-jaMąFH ZDUXQNL GR LPSOHPHQWDFML LGHL NV]WDáFHQLD ZáąF]DMąFHJR -HGQą ] SU]\F]\Q WDNLHJRVWDQXU]HF]\Vą SU]HPLDQ\VSRáHF]QHNWyUHVWDMąVLĊFRUD]EDUG]LHMZLGRFz-QH QD SROVNLFK XF]HOQLDFK 8ZLGDF]QLDMą VLĊ UyĪQLFH NXOWXURZH VSRáHF]SU]HPLDQ\VSRáHF]QHNWyUHVWDMąVLĊFRUD]EDUG]LHMZLGRFz-QH L MĊ]y-kowe studentów. Zjawisko, o którym mowa, obejmuje WDNĪH V]HURNLH VSHNWUXP UyĪQLF Z VWDQLH ]GURZLD VWXGHQWyZ RUD] LFK FHFK RVRERZRĞFLRZ\FK : V]NRáDFK Z\ĪV]\FKFRUD]F]ĊĞFLHMPRĪQDVSRWNDüVWXGHQWyZ]ZLHOXNUDMyZRVRE\QLHSHáQo-sprawne, D WDNĪH RVRE\ PDMąFH UR]PDLWH WUXGQRĞFL HGXNDF\MQH VSRZRGRZDQH QS

(4)

QRĞFL ]DUyZQR Z RWDF]DMąF\P ĞURGRZLVNX, jak i w trakcie nauki. Konieczne staje VLĊZLĊFOLNZLGRZDQLHRZ\FKEDULHURUD]XZ]JOĊGQLHQLHZSURFHVLHQDXF]DQLDSo-trzeb studentów o EDUG]R ]UyĪQLFRZDQ\FK FHFKDFK 1DGDO ERZLHP VWRSLHĔ GRVWo-VRZDQLD XF]HOQL GR SRWU]HE RVyE QLHSHáQRVSUDZQ\FK MHVt QLHZ\VWDUF]DMąF\, i to ]DUyZQR MHĞOL FKRG]L R ED]Ċ PDWHULDOQą QS OLF]QH EDULHU\ DUFKLWHNWRQLF]QH ZRELHNWDFKXF]HOQLMDNUyZQLHĪZREUĊELH procesu nauczania (np. brak materia-áyZHGXNDF\MQ\FKZIRUPDFKDOWHUQDW\ZQ\FKRUD]QLHGRVWĊSQRĞüGODRVyEQLHSHá nosprawnych niektórych aplikacji komputerowych wykorzystywanych w trakcie QDXNL &KRG]L WX PLQ R QLHGRVWĊSQRĞü OXE VáDEą GRVWĊSQRĞü GOD RVyE QLHSHáQo-sprawnych niektórych form e-QDXF]DQLD RUD] R WUXGQRĞFL Z\VWĊSXMąFH SRGF]DV XĪ\WNRZDQLD8QLZHUV\WHFNLHJR6\VWHPX2EVáXJL6WXGHQWyZ8626

,VWRWQHMHVWMHGQDNWRĪHQDZLHOXSROVNLFKXF]HOQLDFKZ\ĪV]\FKSRGMĊWRQDj-UyĪQLHMV]HG]LDáDQLDPDMąFHQDFHOXZVSLHUDQLHVWXGHQWyZ]QLHSHáQRVSUDZQRĞFLDPL 3RZRáDQRSHáQRPRFQLNyZOXEXWZRU]RQRELXUDGRVSUDZRVyEQLHSHáQRVSUDZQ\FK XVXQLĊWR ]QDF]Qą LORĞü EDULHU DUFKLWHNWRQLF]Q\FK Z RELHNWDFK XF]HOQLDQ\FK RUD] SRGMĊWR ZLHOH LQQ\FK G]LDáDĔ NWyU\FK FHOHP E\áR XáDtwienie nauki studentom LGRNWRUDQWRPQLHSHáQRVSUDZQ\P3U]\NáDGHPPRĪHWXE\üXWZRU]HQLH$NDGHPLc-kiej Biblioteki CyfrowejJURPDG]ąFHMLXGRVWĊSQLDMąFHMQLHSHáQRVSUDZQ\PVWXGHn-WRPZHUVMHF\IURZHSRGUĊF]QLNyZLLQQ\FKPDWHULDáyZHGXNDF\MQ\FK

Dla poprawy V\WXDFML RVyE ] QLHSHáQRVSUDZQRĞFLDPL Z ]DNUHVLH HGXNDFML ZLHONLH ]QDF]HQLH PDMą ZSURZDG]DQH XUHJXORZDQLD SUDZQH -HĞOL FKRG]L R XSo-ZV]HFKQLHQLHHGXNDFMLZáąF]DMąFHMZV]NRáDFKZ\ĪV]\FK]DVDGQLF]H]QDF]HQLHPD XVWDZD 3UDZR R V]NROQLFWZLH Z\ĪV]\P =JRGQLH ] QRZHOL]DFMą WHM XVWDZ\ NWyUD PLDáDPLHMVFH ZURNXXF]HOQLHZ\ĪV]HVą]RERZLą]DQHGRWZRU]HQLDZDUXn- NyZGRVWXGLRZDQLDLSURZDG]HQLDEDGDĔQDXNRZ\FKSU]H]RVRE\QLHSHáQRVSUDw-ne. Art. 13 tej ustawy stanowi bowiem m.in.: „Art. 13.1. Podstawowymi zadaniami XF]HOQL ]]DVWU]HĪHQLHP XVW L Vą(…) VWZDU]DQLH RVRERP QLHSHáQRVSUDw-Q\P ZDUXQNyZ GR SHáQHJR XG]LDáX Z SURFHVLH NV]WDáFHQLD L w badaniach nauko-wych”4:\QLNDVWąGĪHUHDOL]DFMDLGHLHGXNDFMLZáąF]DMąFHMZV]NRáDFKZ\ĪV]\FK w Polsce nie jest – jak jeszcze niedawno – jedynie przejawem dobrej woli poszcze-JyOQ\FKXF]HOQLDOHVWDáDVLĊLFKRERZLą]NLHPXVWDZRZ\P

:DUWRSRGNUHĞOLüLĪZGUDĪDQLXLGHLHGXNDFMLZáąF]DMąFHMVSU]\MDMąWDNĪHG]La-áDQLD SRGHMPRZDQH SU]H] RUJDQL]DFMH SR]DU]ąGRZH ]DMPXMąFH VLĊ SUREOHPDW\Ną RVyE]QLHSHáQRVSUDZQRĞFLDPLRUD]SU]H]UyĪQHUXchy antydyskryminacyjne. Dzia-áDQLD WDNLH SU]\F]\QLDMą VLĊ GR ]ZLĊNV]HQLD ĞZLDGRPRĞFL VSRáHF]QHM GRW\F]ąFHM SRWU]HE\ Z\UyZQ\ZDQLD V]DQV RVyE QLHSHáQRVSUDZQ\FK Z G]LHG]LQLH HGXNDFML 3U]\NáDGHP G]LDáDĔ WHJR URG]DMX PRĪH E\ü F\NO NRQIHUHQFML SW Ä3HáQRVSUDZQ\ student”, które od wielu lat organizuje Fundacja Instytut Rozwoju Regionalnego

4

(5)

Z.UDNRZLH:NRQIHUHQFMDFKXF]HVWQLF]ąRVRE\]DMPXMąFHVLĊQDXF]HOQLDFKRUJa-nizowaniem wsparcia GOD VWXGHQWyZ QLHSHáQRVSUDZQ\FK D WHPDW\ND NRQIHUHQFML REHMPXMH FDáRNV]WDáW SUREOHPyZ ]ZLą]DQ\FK ] Z\UyZQ\ZDQLHP V]DQV RVyE o szczególnych potrzebach edukacyjnych.

'ODZ\UyZQDQLDV]DQVHGXNDF\MQ\FKRVyEQLHSHáQRVSUDZQ\FKGXĪH]QDF]HQLH PDMąG]LDáDQLDZVIHU]HHNRQRPLF]QHM']LDáDQLDWHPDMąUyĪQ\FKDUDNWHULREHMPu-Mą ]DUyZQR LQG\ZLGXDOQH ZVSDUFLH GOD VWXGHQWyZ QLHSHáQRVSUDZQ\FK VW\SHQGLD VSHFMDOQH SRPRF PDWHULDOQD Z\SáDFDQD ]H ĞURGNyZ 3)521 w ramach realizacji PRGXáX,,SURJUDPXÄ$NW\ZQ\6DPRU]ąG´MDk i wsparcie o charakterze ogólnym, QSQDNáDG\QDOLNZLGDFMĊEDULHUDUFKLWHNWRQLF]Q\FKOXEILQDQVRZDQLHMĊ]\NRZ\FK ]DMĊü Z\UyZQDZF]\FK GOD VWXGHQWyZ ] G\VIXQNFMą VáXFKX ']LDáDQLD ZVSLHUDMąFH HGXNDFMĊRVyEQLHSHáQRVSUDZQ\FKQDSR]LRPLHZ\ĪV]\PILQDQVRZDQH Vą]UyĪQ\FK ĨUyGHá6ąWRPLQ GRWDFMDEXGĪHWRZDSU]H]QDF]RQDQDVWZDU]DQLHZDUXQNyZGRVWXdiowania RVyEQLHSHáQRVSUDZQ\FK projekty Z\NRU]\VWXMąFHIXQGXV]HXQLMQH ĞURGNLSR]\VNLZDQHRGVSRQVRUyZ 0LPR UHDOL]DFML Z\ĪHM Z\PLHQLRQ\FK G]LDáDĔ V\WXDFMD VWXGHQWyZ PDMąF\FK VSHFMDOQH SRWU]HE\ HGXNDF\MQH QLH MHVW MHV]F]H ]DGRZDODMąFD :DUWR ]DWHP ]DVWa- QRZLüVLĊFRLMDN]PLHQLüZSURFHVLHQDXF]DQLDZV]NRáDFKZ\ĪV]\FKDE\ZV]y-VF\VWXGHQFLZW\PWDNĪHVWXGHQFL]QLHSHáQRVSUDZQRĞFLą, mieli odpowiednie wa-runkL NV]WDáFHQLD %LRUąF SRG XZDJĊ GRĞZLDGF]HQLD XF]HOQL Z QLHNWyU\FK NUDMDFK Z\VRNRUR]ZLQLĊW\FKZDUWRZW\PFHOXZ\NRU]\VWDü]DVDG\SURMHNWRZDQLDXQLZHr-salnego.

Zgodnie z defLQLFMąNWyUąVIRUPXáRZDá5RQ Mace, „Projektowanie uniwersal-ne to projektowanie pURGXNWyZ L RWRF]HQLD WDN E\ E\á\ XĪ\WHF]QH GOD ZV]\VWNLFK OXG]L Z PRĪOLZLH QDMZLĊNV]\P ]DNUHVLH EH] SRWU]HE\ VWRVRZDQLD DGDSWDFMi lub specjalnego projektowania” (za: Wdówik 2010, s. 8).

: W\P PLHMVFX QDOHĪ\ SRGNUHĞOLü LĪ SURMHNWRZDQLH XQLZHUVDOQH WR Qie zbiór ĞFLĞOH RNUHĞORQ\FK VWDQGDUGyZ OHF] SHZQD NRQFHSFMD SURMHNWRZDQLD Z NWyUHM SU]\MPXMHVLĊĪHFHOHPSURMHNWRZDQLDMHVW MDNQDMZLĊNV]DXĪ\WHF]QRĞüLHODVW\Fz-QRĞüX]\VNDQ\FKHIHNWyZ

2EVHUZXMąFNRU]\ĞFLZ\QLNDMąFH]HVWRVRZDQLDNRQFHSFMLSURMHNWRZDnia uni-ZHUVDOQHJR Z VIHU]H PDWHULDOQHM ) %RZH ]DDGDSWRZDá GHILQLFMĊ SURMHNWRZDQLD XQLZHUVDOQHJRGRZDUXQNyZLVWQLHMąF\FKZVIHU]HHGXNDFML3URMHNWRZDQLHXQLZHr-VDOQH Z HGXNDFML RNUHĞOLá RQ MDNR „3U]\JRWRZDQLH SURJUDPyZ PDWHULDáyZ L RWo-czenia w taki spoVyE DE\ PRJá\ E\ü RGSRZLHGQLR L ] áDWZRĞFLą XĪ\ZDQe przez szerokie spektrum ludzi” (za: Wdówik 2010, s. 16).

=SRZ\ĪV]HMGHILQLFMLZ\UDĨQLHZ\QLNDĪHWZyUF\LUHDOL]DWRU]\SURFHVXQa-XF]DQLD Vą ]RERZLą]DQL ĪHE\ ]DGEDü R GRVWĊSQRĞü GOD ZV]\VWNLFK XĪ\WNRZników RIHURZDQ\FK IRUP HGXNDFML 2VRE\ SURZDG]ąFH ]DMĊFLD G\GDNW\F]QH powinny

(6)

ZV]F]HJyOQRĞFLGRáRĪ\üVWDUDĔDE\]DMĊFLDE\á\ZPRĪOLZLHQDMZLĊNV]\PVWRSQLX SU]\GDWQH GOD ZV]\VWNLFK VWXGHQWyZ .RQFHSFMĊ SURMHNWRZDQLD XQLZHUVDOQHJR PRĪQDZ\NRU]\VWDüSU]\RSUDFRZDQLXPHWRGQDXF]DQLDSU]\JRWRZDQLDPDWHULDáyZ G\GDNW\F]Q\FKRUD]SRGF]DVRNUHĞODQLDVSRVREXRFHQLDQLDVWXGHQWyZ

2. E-HGXNDFMDZáąF]DMąFDF]\OLH-learning dla wszystkich

Zarówno w literaturze przedmiotu, jak i w powszechnej opinii publicznej F]ĊVWRPRĪQDVSRWNDüVLĊ]SRJOąGHPĪHH-learning jest ĞZLHWQąIRUPąHGXNDFMLGOD RVyEQLHSHáQRVSUDZQ\FK-HVWWRSUDZGDDOHQDSHZQRQLHFDáDSRQLHZDĪQLH]Dw-sze i nie dla wszystkiFKQLHSHáQRVSUDZQ\FKH-learning oferuje odpowiednie warun-NLNV]WDáFHQLD3RSXODFMDRVyEQLHSHáQRVSUDZQ\FKMHVWEDUG]RQLHMHGQRURGQąJUXSą VSRáHF]Qą ]H Z]JOĊGX QD ZLHONLH ]UyĪQLFRZDQLH GHILF\WyZ ]GURZRWQ\FK SRV]F]e-JyOQ\FK RVyE Z\QLNDMąFH ] URG]DMX ZVSRPQLDnych deficytów oraz poziomu ich QDVLOHQLD=UyĪQLFRZDQLH]ELRURZRĞFLRVyEQLHSHáQRVSUDZQ\FKPDSRZDĪQHNRQVe-NZHQFMHSUDNW\F]QHSRQLHZDĪSU]\F]\QDQLHSHáQRVSUDZQRĞFLVWDQRZLSRGVWDZRZ\ F]\QQLNGHWHUPLQXMąF\VSRVyELPRĪOLZRĞFLIXQNFMRQRZDQLDRVRE\QLHSHáQRspraw- QHM6WZLHUG]HQLHWRRGQRVLVLĊZZLHONLPVWRSQLXGRZDUXQNyZHGXNDFMLRVyEQLe-SHáQRVSUDZQ\FK .DĪG\ URG]DM QLHSHáQRVSUDZQRĞFL VWZDU]D RGPLHQQH SUREOHP\ ZW\P]DNUHVLHRUD]Z\PDJDVWRVRZDQLDLQQ\FKPHWRGLFKUR]ZLą]\ZDQLD

5R]SDWUXMąF NZHVWLĊ SU]\GDWQRĞFL H-OHDUQLQJX Z NV]WDáFHQLX RVyE QLHSHáQo-VSUDZQ\FKPRĪQDSRZLHG]LHüLĪRWZLHUDRQSU]HGQLHSHáQRVSUDZQ\PLQRZHPRĪ OLZRĞFL HGXNDFML DOH MHJR SU]\GDWQRĞü Z ]QDF]Q\P VWRSQLX MHVW X]DOHĪQLRQD RG URG]DMXQLHSHáQRVSUDZQRĞFLXĪ\WNRZQLNyZ:LHOHRVyEQLHSHáQRVSUDZQ\FKUXFKo- ZR]ZáDV]F]DW\FKNWyUHPDMąVSUDZQHUĊFHLQLHPDMąLVWRWQ\FKSUREOHPyZZ]Uo-NRZ\FK GR REVáXJL NRPSXWHUD QLH SRWU]HEXMH ĪDGQHJR VSHFMDOLVW\F]QHJR VSU]ĊWX ani oprogramowania. 7DNLHRVRE\QLHQDSRW\NDMąSUREOHPyZWHFKQLF]Q\FKSRGF]DV ks]WDáFHQLD]]DVWRVRZDQLHPH-OHDUQLQJRZ\FKIRUPHGXNDFMLDZLĊFZSHáQLPRJą ]QLFKNRU]\VWDü

,QDF]HM PRĪH E\ü Z SU]\SDGNX RVyE ] G\VIXQNFMą VáXFKX OXE Z]URNX 1D SU]\NáDGGODRVyEJáXFK\FKOXEVáDERVá\V]ąF\FKGXĪH]QDF]HQLHPDMĊ]\NPDWHULa-áyZ edukacyjnych. Trzeba GąĪ\ü GR WHJR E\ MĊ]\N WHQ E\á SURVW\ L ]UR]XPLDá\ a ]GDQLDNUyWNLHLSU]HMU]\VWHQDOHĪ\WHĪSDPLĊWDüRW\PĪHE\SOLNLGĨZLĊNRZH oraz UR]PDLWHLQIRUPDFMHDNXVW\F]QHPLDá\DOWHUQDW\ZQąIRUPĊW]QZHUVMĊWHNVWRZą

Z kolei w przypadku osób QLHZLGRP\FK L QLHGRZLG]ąF\FK WU]HED SDPLĊWDü RW\PĪH niektóre rodzaje technologii informacyjno-NRPXQLNDF\MQ\FKVą]XSHáQLH QLHSU]\GDWQH Z HGXNDFML WDNLFK RVyE SRQLHZDĪ XQLHPRĪOLZLDMą OXE XWUXGQLDMą LP GRWDUFLHGRLQIRUPDFML'ODSU]\NáDGXIDNWĪHDQLPDFMHNRPSXWHURZHVąQLHGRVWĊp-QHGODRVyEQLHZLGRP\FKSRZRGXMHNRQLHF]QRĞüVWRVRZDQLDZSURFHVLHQDXF]DQLD

(7)

LQQ\FKĞURGNyZG\GDNW\F]Q\FKNWyUHVąRGSRZLHGQLH]SXQNWXZLG]HQLDPRĪOLZo-ĞFLSHUFHSF\MQ\FKWDNLFKRVyEDSU]HGHZV]\VWNLPVąGRVWĊSQHGODQDU]ĊG]i, jakimi SRVáXJXMą VLĊQLHZLGRPL. Chodzi o tzw. czytniki HNUDQRZHRUD]SURJUDP\SRZLĊk-V]DMąFHNWyUHXPRĪOLZLDMąRVRERPVáDERZLG]ąF\P odczytywanie informacji ekra-nowych.

:ĞZLHWOHSRZ\ĪV]\FKUR]ZDĪDĔX]DVDGQLRQ\Z\GDMH VLĊZQLRVHNDE\SU]\ tworzeniu e-lHDUQLQJRZ\FK IRUP NV]WDáFHQLD Z MDN QDMZLĊNV]\P VWRSQLX XZ]JOĊd-QLDü LGHĊ HGXNDFML ZáąF]DMąFHM : W\P FHOX EDUG]R SU]\GDWQH PRJą E\ü ]DVDG\ projektowania uniwersalnego (NCSU 2015)0RĪQD VLĊVSRG]LHZDü LĪ LPSOHPHn-tacja owych zasad da efekt w postaci internHWRZ\FK ]DMĊü G\GDNW\F]Q\FK Z IRr-PDFKGRVWĊSQ\FKGODRVyEPDMąF\FKVSHFMDOQHSRWU]HE\HGXNDF\MQH3RGVWDZRZ\P ZDUXQNLHPRVLąJQLĊFLDWHJRHIHNWXMHVWSHáQDĞZLDGRPRĞüFRUD]ZLĊNV]HJR]UyĪQi-cowania populacji studentów oraz NRQLHF]QRĞFLGRVWRVRZDQLDSURFHVXH-nauczania GRPRĪOLZRĞFLRVyERVSHF\ILF]Q\FKSRWU]HEDFKHGXNDF\MQ\FK

3RQDGWRQLH]EĊGQHZ\GDMHVLĊ:

NRU]\VWDQLH ] SRPRF\ VSHFMDOLVWyZ G\VSRQXMąF\FK ZLHG]ą Z ]DNUHVLH NV]WDáFHQLDRVyEPDMąF\FK szczególne potrzeby edukacyjne;

]DSR]QDQLH VLĊ ] QDMZDĪQLHMV]\PL ]DVDGDPL GRVWĊSQRĞFL VWURQ LQWHUQHWo-wych oraz elektronicznych materiDáyZHGXNDF\MQ\FK:&$*); korzystanie z platformy e-OHDUQLQJRZHMVSHáQLDMąFHMZ\W\F]QH:&$*

]DSHZQLHQLHGRVWĊSQRĞFLPDWHULDáyZLĞURGNyZG\GDNW\F]Q\FKGODVWXGen-tów o specjalnych potrzebach edukacyjnych;

stosowanie audiodeskrypcji lub opisu tekstowego w filmach i prezenta-cjach graficznych;

niestosowanie technologii Flash do tworzenia paneli nawigacyjnych; GRáąF]DQLH DOWHUQDW\ZQ\FK RSLVyZ WHNVWRwych do obiektów graficznych,

]ZáDV]F]DZ przypadku linków internetowych;

VWRVRZDQLHRGSRZLHGQLFKSRZLą]DĔSRPLĊG]y etykietami a polami formu-larzy;

NRU]\VWDQLH]WDNLFKĞURGNyZNRPXQLNDFMLHOHNWURQLF]QHMNWyUHVąGRVWĊp-QHGODZV]\VWNLFKSRGPLRWyZXF]HVWQLF]ąF\FKZH-edukacji;

zgromadzenie przynajmniej podstawowej wiedzy z zakresu projektowania uniwersalnego;

implementacja zasad projektowania uniwersalnego jako sposobu tworzenia warunków do e-QDXF]DQLD RVyE R EDUG]R UyĪQ\FK SRWU]HEDFK HGXNDF\j-nych;

]DSR]QDQLHVLĊ]Z\QLNDPLEDGDĔRUD]GRĞZLDGF]HQLDPLEU\W\MVNLFKLDPe-U\NDĔVNLFKQDXF]\FLHOLDNDGHPLFNLFKZ]DNUHVLHVWRVRZDQLDSURMHNWRZDQLD uniwersalnego w edukacji;

OLNZLGDFMDEDULHUDUFKLWHNWRQLF]Q\FKZPLHMVFDFK]ZLą]DQ\FK]UHDOL]DFMą e-nauczania, np. sale egzaminacyjne, inne PLHMVFD VSRWNDĔ Xczestników procesu edukacyjnego.

(8)

3RZ\ĪV]HVXJHVWLHQLHVWDQRZLą]DPNQLĊWHJRwykazu G]LDáDĔSRWU]HEQ\FKGR tworzenia e-OHDUQLQJX GRVWĊSQHJR GOD ZV]\VWNLFK W]Q WDNĪH GOD RVyE QLHSHáQo-VSUDZQ\FK 7ZRU]ą RQH jedynie zestaw najbardziej ogólnych wskazówek w tym ]DNUHVLH2SUyF]QLFKPRĪQD]SHZQRĞFLą]DVWRVRZDüZLHOHUR]ZLą]DĔV]F]HJyáo-Z\FKNWyUHZDUWRXZ]JOĊGQLüRSUDFRZXMąFNXUV\H-OHDUQLQJRZHNWyUHEĊGąVSHá QLDüZDUXQNLHGXNDFMLZáąF]DMąFHM

Podsumowanie

Przedstawiona analiza uwarunkoZDĔ HGXNDFML ZáąF]DMąFHM Z V]NRáDFK Z\Ī V]\FK Z 3ROVFH SR]ZDOD VWZLHUG]Lü LĪ Z V]NRáDFK W\FK LVWQLHMą REHFQLH ]QDF]QH PRĪOLZRĞFL ZGURĪHQLD LGHL HGXNDFML ZáąF]DMąFHM )DNW WHQ SRZLQLHQ VNáDQLDü GR SRGHMPRZDQLD G]LDáDĔ PDMąF\FK QD FHOX LPSOHPHQWDFMĊ LGHL HGXNDFML ZáąF]DMąFHM Z MDN QDMV]HUV]\P ]DNUHVLH : ]ZLą]NX ] W\P QLH]EĊGQH MHVW SU]HGH ZV]\VWNLP ]ZLĊNV]DQLHĞZLDGRPRĞFLGRW\F]ąFHMNRQLHF]QRĞFLZ\UyZQ\ZDQLDV]DQVHGXNDF\j-Q\FKGODRVyEPDMąF\FKVSHFMDOQHSRWU]HE\HGXNDF\MQH:V]F]HJyOQRĞFLSDPLĊWDü trzeba, ĪH XF]HVWQLNDPL SURFHVX QDXF]DQLD PRJą E\ü RVRE\ ] UyĪQ\PL QLHSHáQo-VSUDZQRĞFLDPLDOHWDNĪHRVRE\]G\VOHNVMąG\VNDONXOLąOXEG\VJUDILąF]\OLRVRE\ PDMąFH VSHF\ILF]QH SRWU]HE\ HGXNDF\MQH Z\QLNDMąFH ]H VWDQX LFK ]GURZLD 1Le-]EĊGQHMHVW]DWHPVWRVRZDQLHWDNLFKPHWRGLWDNLFKPDWHULDáyZHGXNDF\MQ\FKDE\ SRWU]HE\WHPRJá\E\ü]DVSRNRMRQH

3U]\JRWRZXMąF]DMĊFLDG\GDNW\F]QH]DUyZQRWHWUDG\F\MQHMDNLWHZIRUPLH e-OHDUQLQJX ZDUWR Z\NRU]\VWDü NRQFHSFMĊ SURMHNWRZDQLD XQLZHUVDOQHJR 0RĪQD VSRG]LHZDü VLĊĪH ]DVWRVRZDQLHSRGDQ\FKZ\ĪHMVXJHVWLLLZVND]yZHNSU]\QLHVLH HIHNW Z SRVWDFL ]DMĊü NWyUH EĊGą Z SHáQL GRVWĊSQH L SU]\GDWQH GOD UyĪQ\FK XĪ\t-NRZQLNyZPLQGODVWXGHQWyZPDMąF\FKVSHFMDOQHSRWU]HE\HGXNDF\MQH

=GXĪ\PSUDZGRSRGRELHĔVWZHP PRĪQDSU]\SXV]F]Dü ĪH]ZLĊNV]RQDSUDFo- FKáRQQRĞüLF]DVRFKáRQQRĞüSU]\JRWRZDQLD]DMĊüZ\QLNDMąFD]XZ]JOĊGQLHQLD]a-VDG SURMHNWRZDQLD XQLZHUVDOQHJR ]DRZRFXMH SRGF]DV UHDOL]DFML ]DMĊü :]URĞQLH MDNRĞü SURFHVX QDXF]DQLD D SU]HGH ZV]\VWNLP ]ZLĊNV]\ VLĊ GRVWĊSQRĞü ]DMĊü Gy-daNW\F]Q\FK W\FK WUDG\F\MQ\FK L W\FK HOHNWURQLF]Q\FK GOD VWXGHQWyZ ] QLHSHáQo-VSUDZQRĞFLDPL 1D SU]\NáDG MHĪHOL SRGF]DV WZRU]HQLD VWURQ LQWHUQHWRZ\FK RUD] UyĪQHJRURG]DMXHOHNWURQLF]Q\FKPDWHULDáyZHGXNDF\MQ\FKXZ]JOĊGQLVLĊZ\W\F]QH WCAG 2.0, które QDOHĪ\ WUDNWRZDü jako SRGVWDZĊ SURMHNWRZDQLD XQLZHUVDOQHJR ]DMĊüG\GDNW\F]Q\FKWRRNDĪHVLĊĪHWDNLH]DMĊFLDEĊGą]QDF]QLHEDUG]LHMSU]\GDWQH GODZV]\VWNLFKVWXGHQWyZQLHW\ONRGODVWXGHQWyZQLHSHáQRVSUDZQ\FK:DUWRSRd-NUHĞOLüLĪG]LĊNLWHPXVWXGHQFL]QLHSHáQRVSUDZQRĞFLDPLQLHEĊGąPXVLHOLSRĞZLĊ FDü WDN GXĪR F]DVX QD ]DSHZQLHQLH VRELH GRVWĊSX GR LQIRUPDFML SUH]HQWRZDQ\FK ZUDPDFK]DMĊüMDNPDWRF]ĊVWRPLHMVFHZSU]\SDGNXJG\ZSURFHVLHQDXF]DQLD QLHXZ]JOĊGQLRQRLFKPRĪOLZRĞFLSHUFHSF\MQ\FK=DRV]F]ĊG]RQ\ czas tacy studenci

(9)

PRJą SU]H]QDF]\ü QD RGSRF]\QHN OXE OHSV]H ]DSR]QDQLH VLĊ ] PDWHULDáHP G\GDk-tycznym.

:DĪQąNRU]\ĞFLą ]ZLą]DQą ] ]DVWRVRZDQLHP ]DVDG SURMHNWRZDQLD XQLZHUVDl-nego w szeroko rozumianej edukacji jest UyZQLHĪunikanie izolowania osób niepeá QRVSUDZQ\FK RUD] PRĪOLZRĞü Z\HOLPLQRZDQLD SU]HMDZyZ VWRVRwania wobec nich taryfy ulgowej.

Literatura

1. Budziewicz-*XĨOHFND$), ,VWRWDZ\NOXF]HQLDVSRáHF]QHJRZVSRáHF]HĔVWZLH informacyjnym, Informatyka Ekonomiczna nr 17, red. A. Nowicki, H. Sroka, I. Chomiak-Orsa, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego nr 118, Wy-GDZQLFWZR8(:URFáDZ

2. ĝOXVDUF]\N&Projektowanie uniwersalne jako sposób na tworzenie warun-NyZGRHGXNDFMLZáąF]DMąFHMZV]NRáDFKZ\ĪV]\FK, „e-mentor”, nr 5/52, s. 65–68. 3. Trociuk S. (2015), 'RVWĊSQRĞü HGXNDFML DNDGHPLFNLHM GOD RVyE

QLHSHáQRVSUDw-nych, Warszawa: Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich.

4. Wdówik P. (2010), 8QLZHUVDOQH SURMHNWRZDQLH ]DMĊü G\GDNW\F]Q\FK, Warszawa: %LXUR2VyE1LHSHáQRVSUDZQ\FK8QLZHUV\WHWX:DUV]DZVNLHJR

5. Web Content Accessibility Guidelines, http://www.w3.org/TR/WCAG20/ >GRVWĊS 15.12.2015].

6. KWWSZZZQFVXHGXQFVXGHVLJQFXGDERXWBXGXGSULQFLSOHVKWP>GRVWĊS@

INCLUSIVE EDUCATION AT THE UNIVERSITY LEVEL IN POLAND

Summary

This article points out the need for inclusive education at the university level. It discusses the most essential factors determining the incorporation of this concept in schools of higher learning in Poland. A special attention is paid to applying inclusive education while developing e-learning material as well as the usefulness of universal design in this regard.

Keywords: inclusive education, people with disabilities, e-learning, universal design.

7UDQVODWHGE\&]HVáDZĝOXVDUF]\N