Tomasz Mańkowski architekt

M

a ń k o w s k i

ARCHITEKT

Siódem ki 1945-1946; ukończył W ydział A rc h i­ tek tu ry Politechniki Krakowskiej. Uczeń Juliusza Żórawskiego i Louisa Kahna. D yrek to r Instytutu Projektow ania A rchitektonicznego n a Wydziale A rchitektury Politechniki Krakowskiej w latach 1979-1999. K ierow nik K atedry A rchitektury Mieszkaniowej 1963-1999. Członek Komisji Archi­ tektury i U rbanistyki O d d zia łu Polskiej A kadem ii N auk w Krakowie, o d 1965 - p rzew o d n iczący Sekcji M ieszkaniowej. Stypendysta: U niversity of Pennsylvania, P hiladelphia w latach 1961-1962 oraz Fundacji W andy R oehr n a H arv ard zie M IT i IIT, a także F undacji im. T adeusza Kościuszki w Nowym Jorku, 1976-1978. Profesor kom pozycji n a U niw ersytecie A rc h ite k to n ic z n y m w W enecji, 1982-1983. V isiting p ro fe sso r w S chool o f A rt a n d D esign U n iw ersy te tu T sukuba w Japonii, 1987-1988. A utor p ro g ra m u m ieszkaniow ego dla Iraku, 1976-1979. Praktyka architektoniczna w Krakowie, staż w biurze Bellante i Claus w Fila­ delfii. W s p ó łp ra c a n a u k o w a z u n iw e r s y te ta ­ m i w Wenecji, Las Palmas, Sewilli, M ediolanie, Rzymie, N eapolu, Tokio, M unster. K oordynator m iędzynarodow ego projektu Tem pus PHARE 1991-1998. Laureat N agrody M iasta K rakow a 1976, N agrody H onorow ej SARP - K raków 1988, nagród za „Projekt R oku” 1995, 1997, 2004. M i­ ster Krakowa 2000. M edal Edukacji N arodow ej. M edale U niwersytetów w: Toruniu 1967, Wenecji 1983, Las Palmas 1993, Politechniki Krakowskiej 2000. Laureat szeregu nagród M inistrów Nauki, Gospodarki, Budownictwa. W ielokrotny laureat nagród w konkursach SARP, w tym I N agroda i rea­ lizacja Siedziby Radia Kraków 1996-1999 z Piotrem Wróblem. Zdobywca m iana Architektoniczne W y­ darzenie Roku 1992 SARP za projekt „Wioski Dzie­ cięcej im. Janusza Korczaka” w Oświęcimiu.

układów przestrzennych”, 1963

» Wojciech Pietraszewski, „Typizacja budownictwa rozproszonego”, 1967

» Jerzy Chronowski, „Zestawianie mieszkań”, 1968 » Zofia Nowakowska, „Wyposażenie mieszkań”, 1968 » Przemysław Gawor, „Zespół mieszkaniowy”, 1968 » Jan Meissner, „Potrzeby człowieka dotyczące miesz­

kania”, 1968

» Zbigniew Wolak, „Projektowanie budynków jednoro­ dzinnych typu low-cost w krajach tropikalnych”, 1970 » Jerzy Petelenz, „Zespoły mieszkaniowe w systemie

elementów przestrzennych”, 1970

» W łodzim ierz Gleń, „O zależnościach między ela­ stycznością użytkową a systemem konstrukcyjnym w architekturze mieszkaniowej”, 1973

» Jerzy Ullman, „Fabrykowany detal zewnętrzny”, 1974 » Dariusz Kozłowski, „Wybrane zagadnienia projekto­

wania mieszkań”, 1976

» Slobodan Vukałjovic, „Heksagonalny system w ar­ chitekturze”, 1978

» Faraidoon Said, „Uprzemysłowienie w budow ni­ ctwie jednorodzinnym Bagdadu”, 1982

» Zbigniew Golonka, „Programowanie i projektowa­ nie obiektów zbiorowego żywienia studentów ”, 1983 » Maria Misiągiewicz, „Rozwój budynków mieszkal­

nych w Krakowie”, 1984

» Salem Ahmed, „Budownictwo mieszkaniowe p u ­ stynnego miasta Ghadames w Libii”, 1986

» A nna Frysztak, „Rozwój zespołów mieszkalnych w Krakowie”, 1987

» Krzysztof Ingarden, „Estetyczne motywy prezentacji architektonicznej”, 1988

» Aleksander Noworól, „Rewaloryzacja mieszkalni­ ctwa”, 1988

» Czesław Bielecki, „Gra w Miasto”, 1997

» Piotr Wróbel, „Dom polski - modele i maniery”, 1998 50-lecie rozprawy doktorskiej Tomasza M ań ­ kow skiego - 17 gru d nia 2009.

W 1949 roku Profesor Józef Gałęzowski zatrudnił m nie w swojej Katedrze jako m łodszego asysten­ ta w zespole adiunkta Stanisława Murczyńskiego, wybitnego praktyka architektonicznego, en tu zja­ sty Bauhausu i estetyki W altera Gropiusa.

» W 1950 roku po dyplom ie pow ołany zostałem do czynnej służby wojskowej i m ianow any sze­ fem wojskowego biura projektów w Krakowie. Równocześnie kontynuow ałem pracę na Poli­ technice w charakterze asystenta. W biurze ro z p o ­ cząłem czteroletnią działalność projektową, którą kontynuow ałem przez 8 lat (1954-1962) w p a r t­ nerstwie z Jerzym Sztarkiem, do Jego ś m ierci w w ypadku sam ochodow ym .

» W 1962 roku Rada W ydziału A rchitektury Politechniki Krakowskiej powierzyła mi o b o ­ wiązki zorganizow ania Katedry A rchitektury Mieszkaniowej. Kierowałem nią 36 lat. R ów no­ cześnie otrzym ałem zlecenie na zaprojektowanie w Krakowie Miasteczka Studenckiego dla 12 tysię­ cy mieszkańców. W Katedrze w celu realizacji tego zadania powstała wielobranżow a pracow nia liczą­ ca około 30 osób.

» Wieloletnia działalność pracow ni (1962-2000) z natury rzeczy przyniosła efekty ilościowe. Jakość uzależniona została od um iejętności całego zespo­ łu. Rezultaty w idoczne są w prezentacji w ybranych projektów i realizacji. Dzięki wyjątkowej aktyw no­ ści i wielu talentom było możliwe zaprojektow a­ nie około dw ustu projektów, w tym w ym agają­ cych szczególnego zaangażowania. Zaliczyć m o ż ­ na do nich: Miasteczko Studenckie w Krakowie; Kolegium Polonijne UJ; m iędzynarodow y k o m ­ pleksowy P rogram M ieszkaniow y dla Iraku; o sied­ le C am po di M artę w Wenecji; m iędzynarodow ą koncepcję W ioski Dziecięcej w Oświęcimiu.

Współpracujący ze m ną w okresie blisko 50-let- nim znajdują się w zestawieniu PROJEKTY I REA­ LIZACJE. Bez ich udziału przedstawiona twórczość nie byłaby możliwa.

Projektowanie rozpoczynałem za pom ocą grafionu (ostrzonego przez J urka K om endę). Kontynuowałem z użyciem grafosu i następnie rapidografu. O koło 1990 roku u d o stę p n io n o niezrów nane z p o p rz e d ­ nim i narzędzie: KOM PUTER. W erę kom puterow ą w kroczyłem razem z Piotrem W róblem , w ygryw a­ jąc konkurs na siedzibę Radia K raków i realizując do m akadem icki U niw ersytetu Pedagogicznego „Za kolum nam i.”

P

r o f e s o r

T

o m a s z

M

a ń k o w s k i

»

/ Kr z y s z t o f In g a r d e n/

ZDJĘCIU OD LEWEJ » P R O F E S O R TOM ASZ M A Ń K O W S K I, KRZYSZTOF IN G A RD EN , ARA TA ISO ZA K I, *

Do Zakładu A rchitektury Mieszkaniowej profesora Tomasza M ańkowskiego trafiłem w roku 1976, na pierwszym roku studiów na Wydziale A rchitektury PK. To był w spaniały zespół architektów i d y d ak ­ tyków, w śród nich m iędzy innym i takie postaci jak: Zofia Nowakowska, Krzysztof Bojanowski, D ariusz Kozłowski, Przemysław Gawor, Ewa Heger, M aria Misiągiewicz i inni. Profesor m iał w łaści­ wy niewielu przełożonym d ar tw orzenia zespołu z utalentowanych indywidualistów. W raz z nim i eksplorował możliwości realizowania w Polsce racjonalnego i hum anistycznego m o d ern izm u . Przykładami takiej architektury, docenianym i zarówno przez architektów ja k i studentów, były bardzo dobre budynki m iasteczka studenckiego AGH: dom y akadem ickie, kluby studenckie, sto ­ łówka, skom ponow ane wraz z terenam i zielonym i w bardzo wygodny i harm onijny układ p rze strze n ­ ny i urbanistyczny. Z nakom itym m ateriałem d y ­ daktycznym był też dla nas niezwykle m e to d y cz­ nie skonstruow any wielki projekt modelowej stru k tu ry miejskiej dla Bagdadu. W ykorzystując tw órczo koncepcje C h risto p h e ra A lexandra, projekt ten zakładał konstruow anie m odelow ych i wielowariantowych jednostek m ieszkaniow ych różnych skal, od określenia ty p o lo g ii m ie sz k a ń w o p a rc iu o studia klimatyczne, antropologiczne, socjologiczne i kulturowe, poprzez określenie z a ­ sad łączenia ich w zespoły je d n o ste k sąsiedzkich i dalej w coraz większe osiedlowe i miejskie str u k ­ tury funkcjonalne. I choć niestety nigdy nie zre­ alizowane w Iraku, opracow anie to im ponow ało szerokimi horyzontam i teoretycznym i i niezwykłą precyzją konstrukcji i wizji. Storzony p o d k ie ru n ­ kiem profesora projekt był dla studentów n ie d o ­ ścignionym w zorem wielowątkowego rozwiązania skomplikowanego zadania projektowego.

Zajęcia projektowe w Zakładzie prof. Tomasza Mańkowskiego prow adzone na 1,2 i 3 roku tra k to ­

waliśmy bardzo pow ażnie. Były inicjacją, wejściem w ś wiat architektonicznych dyskusji i twórczości w ram ach stylistyki architektury m o d e rn isty cz­ nej, w ymagały opanow ania precyzji w arsztato­ wej, klarow nego myślenia koncepcyjnego. Ramy te pozwalały większości studentów zm ierzyć się z projektow aniem architektury od skali d o m u do skali osiedla - przy tym poznać k an o n y k o m p o ­ zycji, najzdolniejsi zaś m ogli w ykazać się u m ie ­ jętnością ich przekraczania. Profesor M ańkowski obserw ow ał te studenckie zm agania z p u n k tu w i­ dzenia klasycysty, dla którego geom etria, liczba i proporcja wyznaczają h arm o n ię i piękno w a r­ chitektonicznej kompozycji. W swoich ocenach prac studenckich dążył do stosow ania jasnych, ra ­ cjonalnych reguł i m e to d y punktacji. Nie odrzucał m im o to prac poszukujących i tw orzonych w g e­ ście rom antycznego uniesienia i sprzeciw u wobec m o d e rn izm u . Potrafił zawsze dostrzec i docenić polot, inteligencję i talent, także w tedy gdy w y ra­ żały się one językiem innym , poszukującym r o z ­ w iązań n ie konw encjonalnych, je d n a k p o d w a ­ ru n k ie m , że były to próby autentyczne, głębokie i stosowane św iadom ie. Sądzę, iż fascynowały go, jako życzliwego obserw atora, eksperym enty p rz e ­ kraczające granice m o d e rn iz m u i stylu m ięd zy n a­ rodowego. Z w ielkim szacunkiem odnosił się do p oszukiw ań stylistycznych p o stm o d ern isty c zn e­ go m anieryzm u, realizowanego przez niektórych jego uczniów i w spółpracowników, np. D ariusza Kozłowskiego i M arię Misiągiewicz. Jednak p rofe­ sor nigdy nie w szedł na m o d n ą w latach 80. drogę. W realizowanych przez siebie projektach p o zo sta­ wał w ierny zasadom m odernisty, preferującego syntezę form y, k la ro w n o ść , u m ia r i osz cz ęd n o ść , i jeżeli w p ro w a d za ł do sw oich p rac e k s p e r y m e n ­ ty fo rm a ln e , to były to d r o b n e ża rty i incydenty, k tó re n ie zm ie n ia ły g łów nego to r u jego m yśle­ n ia o arc h ite k tu rz e. W id z im y te klasyczne cechy i K ah n o w sk ą a u rę w z re alizo w an y m w k o ń c u

14

lat 80., w raz z D ariuszem Kozłowskim i zespołem K atedry A rchitektury Mieszkaniowej, Kolegium Polonijnym UJ w Przegorzałach. Niewzruszone za­ sady widać także w projektach budow anych w latach 90. i późniejszych, realizowanych wraz z Piotrem W róblem i zespołem APA, choć w n ich dostrzec m o ż n a ju ż pew ien dystans i refleksję. To przede w szystkim b u d y n ek Radia K raków (I N agroda w k onkursie SARP), o syntetycznej cylindrycznej formie, stanowiącej urbanistyczny akcent w skali alei Trzech Wieszczów. F o rm a ta zyskała nieocze­ kiw aną dynam ikę przez poszerzenie jej ku górze i zastosow anie jednego dużego wycięcia w elewa­ cji - o skali urbanistycznego okna, doświetlającego foyer. Poszerzenie ku górze form y to zabieg prze­ ciwstawiający się perspektyw icznem u zwężeniu p o ­ strzeganego obiektu, znany i stosowany w historii często. Tu je d n ak mocniejszy niż tylko niezbędna korekta perspektywiczna. Celem mogła być chęć podkreślenia rangi b udynku w kontekście ulicy, zaniepokojenia widza za pom ocą jednego gestu, dzięki którem u budynek odbiega od typologicznej rotu n d y i zapada w pamięć.

Kolejnym przykładem now ych realizacji profesora M ańkow skiego jest w ykonany także w raz z zespo­ łem dr. arch. P iotra W róbla do m studencki przy ul. A rm ii Krajowej, o bardzo zrów now ażonej sym e­ trycznej elewacji, zakom ponow anej z niewielkich poziom ych okien. To elewacja o dopracow anym detalu, kom pozycja w y k o n an a z piaskowca i alu ­ m inium , h a rm o n ijn a i szlachetna. Kilka m etrów przed elewacją ustaw iony jest rząd kolum n, k tó ­ rych funkcją nie jest podparcie stropu, zadaszenia wejściowego czy ty m p an o n u . Gest ten m ożna z ro ­ zum ieć jako przesłanie autora - sym bol trw a ło ­ ści n iezm ienności klasycznych reguł architektury w czasach, w których łam anie reguł stało się regułą i przestało w nosić nowe w artości do kreacji p rze­ strzeni publicznych.

Po przejściu na em eryturę w k ońcu lat 90. Tomasz M ańkow ski nie zakończył pracy dydaktycznej. Jego tw órcza w yobraźnia była ź rodłem pom ysłu utw orzenia w Krakowie nowego wydziału archi­ tektury, w k tórym proces dydaktyczny projek­ tow ania architektonicznego realizowany byłby w tzw. klasach m istrzow skich, prow adzonych p rzez praktykujących architektów, rep rez en ­ tujących najlepsze b iu ra projektow e Krakow a i regionu. D zięki jego sta ra n io m w roku 2003 p o w stał W ydział A rc h ite k tu ry i Sztuk Pięknych przy pryw atnej uczelni Krakowskiej A kadem ii im. A ndrzeja Frycza M odrzew skiego z program em studiów inżynierskich I stopnia, a od 2008 roku z p ełnym p ro g ra m em dw ustopniow ym , kończą­ cym się dyplom em m agisterskim . Myślę, ż e w y­ dział ten jest dla profesora, obok jego wielu zn a ­ kom itych realizacji architektonicznych, ź rodłem głębokiej satysfakcji.

» Jednym z naszych ważniejszych doświadczeń ostatnich lat jest pow ró t św iadom ości, że nic nie jest n a m dane raz na zawsze, że wszystko p o d le­

ga przem ianie. A rchitektura jako część wielkiego system u k u ltu ry również n ieustannie tran sfo rm u ­ je. Ta now a sytuacja w zm aga poczucie zagubienia i skłania do poszukiw ania stałych punktów o d ­ niesienia. Profesor Tomasz M ańkow ski w swojej twórczości i nauczaniu architektury, kierując się od lat n iezm iennie tym i sam ym i zasadami, p o k a­ zuje, ż e w europejskiej kulturze m ożna odnaleźć w artości stałe, niepodlegające dewaluacji. Składają się n a ń takie w yznaczniki dobrej architektury, jak w itruw iańskie trw ałość, celowość i piękno oraz kartezjańskie przekonanie o konieczności oparcia się w d ziałaniu na racjonalnej m etodzie.

» Antyczne p ojm ow anie b udow ania jako sztuki oraz oświeceniowy racjonalizm zbiegły się w m o d e rn i­ zmie, k tó rem u - jeśli już stosować stylistyczne ro z­ różnienia - profesor pozostaje wierny. Oczywiście ciągłość to nie to sam o co bezruch. W twórczości profesora M ańkowskiego nie m a dram atycznych zwrotów, za to w idoczne są w pływy n u rtó w i idei z różnych stro n św iata; odnajdujem y więc u nie­ go w ątki pochodzące o d K ahna, kwestionujące do g m at o jedynym p o ch o d z en iu form y od fu n k ­ cji, m otyw y brutalistycznej ekspresji p rzełam u­ jące oschłość uform ow ań, wpływy purystycznej i powściągliwej architektury japońskiej, precyzję Szwajcarów czy w yrafinowanie szkoły włoskiej. D ziedzictw o polskiej architektury jest również w n atu ra ln y sposób obecne w projektach profe­ sora, nie jest to je d n a k nigdy inspiracja pow ierz­ chowna. Przykładem m oże tu być odw zorow anie proporcji dziedzińca C ollegium M aius w b u d y n ­ ku Kolegium Polonijnego UJ w podkrakow skich Przegorzałach. Z a każdym razem koncepcja p o d ­ p o rządkow ana jest tym sam ym pryncypiom ar­ chitektury z du ch a klasycznej, w której zarówno

ekspresja, jak i h arm o n ia w ynikają z p o rzą d k u o p ­ artego na geom etrycznej dyscyplinie.

» Charakterystycznym rysem osobow ości profesora jest to, że jego filozofia architektury, o p arta raczej na intelektualnej spekulacji niż spontanicznym in ­ tuicyjnym działaniu, pozostaje niejako w k o n tra ­ ście z entuzjazm em i energią, z jaką przystępuje do każdego nowego zadania. Udziela się ona w spół­ pracow nikom , wciągając ich w tw órczy proces.

» W czasach pogoni za pow ierzchow nym blichtrem , kom prom isów z kom ercją czy p o prostu o d re a ­ gowywaniem schematycznej szpetoty m inionych lat, tru d n o jest proponow ać ludziom architektu­ rę u m iaru i rozsądnej kalkulacji. Nie zważając na chwilowe koniunktury, profesor M ańkowski robi to z konsekwencją i uporem , broniąc w pew nym sensie godności architektury. Jego działalność projektową cechuje z jednej strony ś wiadom ość, że budow anie jest skom plikow ane i kosztowne, z drugiej je d n ak trw anie przy w artościach, które uznaje za nienaruszalne. Ich ob ro n a bywa tru d n a, gdyż pogodzenie oczekiwań inwestora z własnymi przekonaniam i w ym aga n iejednokrotnie k o m p ro ­ misu i stosowania tru d n ej sztuki mediacji.

» W powojennej Polsce po socrealistycznym epi­ zodzie niepodzielnie zapanow ał m odernizm . W ynaturzony i sprow adzony do schem atycznych bloków i osiedli, spotkał się z gw ałtow ną reakcją postm odernizm u. Panujący obecnie ró żn o b a r­ wny liberalizm dopuszcza wszystkie tendencje jako rów nopraw ne, jednakże m echanizm y w o ln o ­ rynkowe preferują, ja k na razie, złą architekturę. Mamy już za sobą tezę mniej znaczy więcej i an ty ­ tezę m niej znaczy nudniej, pojawia się więc sz an ­ sa na zrów now ażoną syntezę. Jestem przekonany, a przekonanie to opieram na w łasnym do św iad ­ czeniu, ż e szkoła myślenia propagow ana przez

profesora M ańkowskiego, jego dbałość o rzetelny w arsztat oferujący skuteczną m e to d ę rozw iązyw a­ nia problem ów projektowych o raz ciągła gotowość p o dejm ow ania dialogu z now ym i ideam i - jest je d n ą z najpoważniejszych propozycji nie tylko na teraz, ale i dla przyszłości.

Piotr Wróbel „Dziennik Polski”/ Akademia Dziennika nr 102/16 375 (1998)

1951

» Adaptacja budynków mieszkalnych w Jarosławiu * » Rusznikarnia typow a w Szczakowej *

1952

» Projekt urbanistyczny jednostki wojskowej w Szczakowej, N agroda D ow ódcy Okręgu Wojskowego Kraków

» Stołówka żołnierska w Szczakowej *

1953

» Konkurs pow szechny SARP na b udynek mieszkalny, wystawa

1954

» Konkurs pow szechny SARP na schronisko w M orskim Oku, wersja 1,

IV Nagroda z M aciejem Kuczyńskim » Konkurs powszechny SARP na schronisko

w M orskim Oku, wersja 2 , 1 w yróżnienie

1955

» Klub D ziennikarzy w Krakowie,

z W iktorem Z inem i W itoldem Skuliczem * » W zorcow y d o m je d n o ro d z in n y

dla Wojewódzkiego Z akładu A rchitektury i Budownictwa (W ZAB), alt 1

» W zorcowy d o m je d n o ro d z in n y dla W ZAB

1956

» Konkurs Powszechny SARP na planetarium w Warszawie, I wyróżnienie z Tadeuszem Kantorem i Jerzym Sztarkiem

» Konkurs Powszechny SARP na paw ilon polski w Brukseli, I w yróżnienie - w zespole

» Konkurs Powszechny SARP na kino, I w yróżnienie z Jerzym Sztarkiem » Konkurs Powszechny SARP na p o m n ik

wdzięczności, w yróżnienie z Jerzym Beresiem i Zbigniewem P inińskim

» K onkurs Powszechny SARP na kiosk typowy, III nagroda

1957

» D o m je d n o ro d z in n y p refabrykow any z o d p ad ó w drzewnych, Ministerstwo Górnictwa, 64 n r * » Alternatywy, jw.: 48 m 2, 56 m 2, 72 m \ 80 m 2,

88 m 2, 96 m 2, N agroda M inistra G órnictw a » D o m d w u ro d z in n y - bliźniaczy, jw. » Projekt schroniska w ędkarskiego

w G oczałkow icach dla Polskiego Związku Wędkarskiego, z Jerzym Sztarkiem » D om wczasowy dla sióstr sercanek we

W łocławku, z Jerzym Sztarkiem

» D om je d n o ro d z in n y dla MG, z Jerzym Sztarkiem

1958

» D o m m ieszkalny w B ochni, w W ojew ódzkim Biurze Projektow ym *

» D om y je d n o ro d z in n e , 7 typów,

z prefabrykow anych elem entów betonowych, z Bronisławem Kopycińskim

1959

» D om w eekendow y n a L uboniu dla p an a EK » Konkurs zam knięty SARP na kościół w Kaliszu,

II n agroda z Jerzym Sztarkiem » K onkurs pow szechny SARP na M R N

w Krakowie, V n agroda

1960

» Konkurs powszechny SARP na hotel w Zakopanem, wyróżnienie ze Zbigniewem Krygowskim

» K onkurs zam knięty SARP, wielka płyta, w yróżnienie

» K onkurs ograniczony SARP na szkołę typową, I n agroda z Tadeuszem Janowskim

D om je d n o ro d z in n y w Rabce dla p an i AD Seria sekcji w ielkopłytowych budynków mieszkalnych dla DBO R w M iejskim Biurze

Projektów, MBP, 44 typy m ieszkań, 60 sekcji D o m je d n o ro d z in n y w Z aw ierciu dla p an a JH *

1961

Typowa szkoła prefabrykow ana, 15 klas, z Zofią Janowską, konkurs, I n agroda

Budynki m ieszkalne w Trzebinii, punktow ce w MBP, z Ewą Podolakow ą *

Jw., bloki m ieszkalne *

Typowy b u dynek m ieszkalny n a os. Akacjowym, w MBP, ze Z bigniew em Krygowskim

Typowy b u d y n ek m ieszkalny n a os. Azory, jw. B udynek mieszkalny, ul. Topolowa w Krakowie, z Janem M eissnerem w M BP *

Budynek mieszkalny, ul. Rakowicka, jw. * Seria sekcji mieszkalnych

z bloków żerańskich dla DBOR Szkoła 12-klasowa w Filadelfii, b iuro Bellante i Claus *

D om y szeregowe w Filadelfii, jw. *

1962

H otel miejski dla 400 osób przy al. Słowackiego w K rakowie w MBP

MIASTECZKO STUDENCKIE W KRAKOWIE Nagroda Miasta Krakowa, Generalny projektant i główny projektant poszczególnych zadań. Udział w projektowaniu brali architekci: Zofia Nowakowska /kierownik pracowni, wnętrza/ Przemysław Gawor /urbanistyka, XVI k./, Małgorzata Grabacka /XVI k., przychodnia/, Maria Mańkowska /V k., XVI k ./, W łodzim ierz Gleń /sklep, poczta/, Jan Meissner /stołówka/, G erhard Diirschke i Dariusz Kozłowski /agora/, Małgorzata Bojanowska /zieleń/ oraz Emil Golenia, Zbigniew Golonka, Ewa Heger, Jacek Jemielity, Halina Kadłuczkowa, Jacek Wapiński, Krzysztof Lenartowicz, Maria Misiągiewicz, Krystyna Nyklińska, Jerzy Piechnik, Ewa Podolak, Teresa Przybylska i Krzysztof Bojanowski

1963

» U rbanistyczne stu d iu m projektowe, 7 w ariantów

1964

» K oncepcja urbanistyczna I etapu, jw., wersja w ybrana do realizacji * N agroda M inistra Szkolnictwa Wyższego » D o m Studencki (DS) V k. dla 350 osób -

„Stokrotka” *, N agroda M inistra Budownictwa, klub studencki

» DS „Bartek” * » DS „Zaścianek” *

1965

» projekt urbanistyczny II etapu * » Klub „Zaścianek” * » Projekt agory » DS „Strum yk” * » DS „Filutek” * » DS „H ajduczek” * » DS „Trybik” * » DS „Prom yk” * » DS „13” * 1966

» DS „A rkadia” z p ółsanatorium * » DS „Pod G ruszką” * » DS „15” * » H otele asystenckie V k., n r 1, 2, 3 * » Koncepcja D om ów Studenckich X IV-kondygnacyjnych 1967

» DS XVI k. dla 900 osób - „Babilon”, * N agroda M inistra B udow nictw a » jw. - „Olimp” *

1968

» Stołówka n r 1 n a 2200 obiadów, *

* Sklep, w ariant 1, jw. - „A kropol” * 1969 * jw. - „Kapitol” * » Sklep z pocztą * » Stołówka n r 2, jw. * 1970 » Kotłownia technologiczna » P rzychodnia zdrowia, I wersja

1972

» Projekt u rbanistyczny III etapu * U rbanistyczne studium projektowe, III etap (9 wariantów )

1974

» Szpital n a 80 łóżek, ze Stanisławem U rbańskim * » Projekt urbanistyczny zespołu trzech budynków

mieszkalnych

1975

» Urbanistyczne studium projektowe, IV etap » C e n tru m kultury

1980

» Zespół restauracji, projekt zieleni * » Adaptacja I piętra „Kapitolu” na żłobek *

XVI k. b u dynek z m ieszkaniam i rotacyjnym i *

1985

» Budynek usługowy wielofunkcyjny

1989

» XVI k. budynek m ieszkalny w M iasteczku Studenckim

1994

w Akademickie c e n tru m sp o rtu i rekreacji dla UJ i A GH w M iasteczku Studenckim ,

z M arią M ańkowską i P iotrem W róblem

2000

» Projekt pływ alni dla UJ i A GH,

z P iotrem W róblem , n ag ro d a „Projekt ro k u ”

2004

» D o m studencki dla AP, w ersja I, z P iotrem W róblem

1963

» H otel m iejski w Łodzi, adaptacja

» K onkurs zam knięty SARP n a W ojew ódzką Radę N arodow ą w Kielcach

1964

» H otel robotniczy w Nowej Hucie dla 1200 osób *

1965

» Adaptacja IV piętra głównego g m achu AGH, z W itoldem Cęckiewiczem

» K onkurs m iędzynarodow y n a c e n tru m m ieszkalne w Teł Awiwie,

z A ndrzejem Skoczkiem, wystawa

1967

» K onkurs pow szechny ZPAP na p o m n ik państw owości polskiej, I nagroda,

z Przem ysław em G aw orem i A n to n im Kostrzewą » K onkurs n a p o m n ik zwycięstwa we W rocławiu,

z A n to n im Kostrzewą, wystawa

» K onkurs n a p o m n ik czynu rewolucyjnego w Sosnowcu, z A n to n im Kostrzewą, wystawa

» D o m studencki dla 350 osób, V k., dla U niw ersytetu M ikołaja K opernika, U M K w T oruniu *

» Powtórzenie d o m u studenckiego, jw., pięciokrotnie, n ag ro d a - m edal U M K dla Tomasza M ańkowskiego *

2 4

1968

» Projekt realizacyjny stołówki PK, ul. W arszawska 24

» K onkurs zam knięty n a osiedle mieszkaniowe „Lotnisko” w K rakowie

» K onkurs m iędzynarodow y n a p o m n ik C h a n a A sparucha w Sofii,

z A n to n im Kostrzewą, wystawa

» M IE SZ K A N IO W A JED N O S T K A M O D ELO W A DLA B A G D A D U - zlecenie Polservice.

Głów ny projektant. Z udziałem architektów: G erh ard a Diirschkego, Przem ysława Gawora, M ałgorzaty Grabackiej, D ariusza Kozłowskiego, Jerzego Tyszkowskiego

1968

» Projekt zabudow y szeregowej o standardzie wyższym A

» Projekt zabudow y szeregowej o standardzie niższym B

» Z abudow a dyw anow a o standardzie w yższym C » Z abudow a d yw anow a o standardzie niższym D » Jed n o ro d zin n y d o m w olnostojący

» Jednostka m ieszkaniow a w czterech w ariantach dla sta n d ard u A

» jw. dla stan d ard ó w B, C, D

» O siedle m ieszkalne w czterech w ariantach dla sta n d ard u A

» O siedle jw. dla s ta n d ard ó w B, C, D

1969

» D o m y m ieszkalne dla A G H przy ul. Czarnowiejskiej, z Ewą Podolakow ą » D o m y m ieszkalne dla A G H przy ul. Lea, jw.

1970

» Z espół socjalno-m ieszkalny dla Wyższej Szkoły Pedagogicznej w K rakowie

» K onkurs społeczny SARP na C e n tru m Zdrow ia Dziecka, w yróżnienie z D ariuszem

Kozłowskim i M arią M ańkowską » jw., 2 wersja, dyplom honorow y » K onkurs m iędzynarodow y n a dzielnicę

m ieszkalną w W iedniu, wystawa

» Konkurs m iędzynarodow y n a ce n tru m kultury w Paryżu, z D ariuszem Kozłowskim, wystawa

1972

» Stołówka dla 2200 studentów w Gliwicach, z Janem M eissnerem *

» Typowy d o m studencki V k. dla szkół technicznych, z M arią M ańkow ską *

» Typowy dom studencki V k. dla uniwersytetów, jw.* » Typowy d o m studencki XI k.

dla szkół technicznych, jw. *

» Typowy dom studencki XI k. dla uniwersytetów, jw.*

» H otel m iejski w Ł odzi na 270 miejsc, jw. * » D o m je d n o ro d z in n y w K rakowie dla p an a ZS

1973

» D o m studencki XXIV k. przy ul. Reym onta w Krakowie, koncepcja

» Projekt urbanistyczny zespołu hoteli w Z akopanem , z Przem ysław em Gaworem » Hotel A lm a tu ru w Z akopanem na 300 miejsc, jw. » D o m w ypoczynkow y w Z akopanem Huty im.

L enina w Krakowie

» D o m w ypoczynkow y M RN w Z akopanem , z D ariuszem Kozłowskim

» Projekt zespołu czterech dom ów studenckich PK w Czyżynach, z M arią M ańkow ską *

» D o m studencki XI k. w Czyżynach n r 1, jw. * » D o m studencki, jw. n r 2 *

» D o m studencki, jw. n r 3 *

» K onkurs zam knięty SARP na budynek Akademii Rolniczej w Krakowie, I nagroda,

» Główny gm ach AR p rzy al. Mickiewicza w Krakowie, projekt realizacyjny

1975

» Projekt urbanistyczny Kolegium Polonijnego UJ * Hotel Kolegium Polonijnego w Przegorzałach, z D ariuszem Kozłowskim *

» W nętrza hotelu - Dariusz Kozłowski, Maria Misiągiewicz *

» Adaptacja i rekonstrukcja istniejących obiektów - Zofia Nowakowska

® Budynek usługowy - M ałgorzata Grabacka " Hotel nauczycielski WSP w Krakowie,

z Ewą Heger i Jerzym P echnikiem

1976

M Konkurs zam knięty SARP na m uzeum

w Krakowie, I wyróżnienie

PROGRAM MIESZKANIOWY DLA IRAKU ” N agroda M inistra G ospodarki Przestrzennej

A N agroda M inistra Szkolnictwa Wyższego

* Kierownik pro g ram u z u działem architektów: A nny Frysztak, W łodzim ierza Glenia, Emila Goleni, D ariusza Kozłowskiego, Zofii Nowakowskiej, Zbigniew a Zuziaka, Jerzego Tyszkowskiego, M arii Misiągiewicz, Zbigniewa Golonki, Krystyny Nyklińskiej

1977

* Projekty elem entów podstaw owych Dom y je d n o ro d z in n e w olnostojące * D om y je d n o ro d z in n e szeregowe * jw., w arianty A, B >> D om y je d n o ro d z in n e atrialne * jw., w arianty A, B ® D om y w ielorodzinne galeriowe

* Dom y w ielorodzinne klatkowe

* G rupy d om ów w olnostojących * G rupy d om ów szeregowych » G ru p y d o m ó w atrialnych 1978 » Kolonia do m ó w w olnostojących » Kolonia do m ó w szeregowych » Kolonia do m ó w atrialnych » Kolonia do m ó w galeriowych » Kolonia do m ó w klatkowych

» Zestawy k om pleksów usługowych, 17 w ariantów » Zestawy schem atów osiedlowych, 28 w ariantów

1979

» Osiedle Al-Kadisiya dla 12 000 osób, M ahm udiya p o d Bagdadem, z D ariuszem Kozłowskim

1979

» Z espół m ieszkaniow y n a Kazimierzu, ul. Skawińska, koncepcja,

N agroda M inistra Szkolnictwa Wyższego » Zestaw kam ienic w ww. zespole,

z D ariuszem Kozłowskim

» Pawilon W ydziału A rchitektury PK, ul. W arszawska 24,

z Ewą H eger i Jerzym Piechnikiem

1982

» K onkurs m iędzynarodow y

n a „H ongkong Peak” z D ariuszem Kozłowskim i A leksandrem N ow orólem , wystawa

1983

» Plac Słowiański w Krakowie,

z Dariuszem Kozłowskim i Aleksandrem Noworólem, projekt porów naw czy z udziałem architektów weneckich: G ianni Fabbriego, R oberto Sordiny » K am ienica p rzy ul. Smoczej w Krakowie, jw. » K am ienica przy ul. Kordeckiego, jw. » K am ienica przy ul. Paulińskiej, konsu ltan t *

2 6

1984

» K onkurs zam knięty m iędzynarodow y n a osiedle Santa M arta w Wenecji,

z Krzysztofem Bojanow skim

» Kościół A dw entystów D n ia Siódmego w Krakowie, z M arią M ańkow ską

1986

» Z espół do m ó w jed n o ro d z in n y c h o niskich kosztach, Kraków, z P iotrem W róblem

» D o m y szeregowe dla ww. zespołu

» Z espół urbanistyczny przy ul. Grzegórzeckiej, z P iotrem W róblem i Krzysztofem Ingardenem

1989

» Kompleks Szkoły D rukarskiej przy ul. K apelanka w Krakowie, z Ewą H eger i A leksandrem N ow orólem , N agroda W ojew ody M ałopolskiego

1990

» Zespół mieszkalny przy ul. N a Grabie dla Sp. Nauka, z A leksandrem N ow orólem

» 4 bud y n k i m ieszkalne IV k. dla ww. zespołu, jw. » P arking dw upoziom ow y n a 200 aut dla ww.

zespołu, jw.

» W IOSKA DZIECIĘCA W OŚW IĘCIM IU Projekt m ięd zy n aro d o w y z udziałem architektów: M ario Botta, F um ihiko Maki, M ikihiro M im ura, G ianugo Polesello, G ianni Fabbri, G erhard D ürschke, Steven Scholz, Aurelio Galfetti, Zofia Nowakow ska, M aria M ańkowska, D ariusz Kozłowski, Tomasz M ańkowski.

1991

» Plan urbanistyczny i koordynacja projektu Wioski Dziecięcej w Oświęcimiu, dom jednorodzinny dla 8 dzieci, 150 m 2 w wiosce, jw.

» D om jednorodzinny dla 8 dzieci, 300 m 2, jw. » Budynek c e n tru m socjalnego wioski, jw. » Budynek adm inistracji wioski, jw.

» B udynek hotelow o-m ieszkalny wioski, jw. z A leksandrem N oworólem

1992

» K onkurs m iędzynarodow y n a Salę Kongresową w N ara, Japonia, z M arią M ańkow ską

i P iotrem Gajewskim, wystawa, publikacja

1993

» D o m mieszkalny dla WSP przy ul. Arm ii Krajowej, n ag ro d a „Projekt roku”

» K onkurs zam knięty SARP n a cm entarz i kaplicę w Batowicach

1994

» Akademickie centrum sportu i rekreacji dla UJ i AGH, z M arią M ańkow ską i P iotrem W róblem

» K onkurs zam knięty SARP na szkołę w Skawinie

1995

» A daptacja hotelu w Nowej Hucie na b u d y n ek m ieszkalny

1996

» Z espół m ieszkaniow y przy ul. Nowohuckiej, z P iotrem W róblem

» K onkurs pow szechny SARP na budynek Radia K raków i realizację, z Piotrem W róblem, I nagroda, M ister Krakowa 2000,

N agroda M inistra Budownictw a, N agroda „Projekt roku”,

N om inacja do N agrody „Mies van der Rohe” w Barcelonie

1999

» K onkurs zam knięty n a am basadę polską w Berlinie z Piotrem W róblem i APA

2002

» Konkurs p ow szechny SARP na b u d y n ek op ery w Krakowie, z Piotrem W róblem i zespołem APA

2003

» K onkurs pow szechny na rozbudow ę A kadem ii Pedagogicznej w Krakowie,

z P iotrem W róblem i zespołem APA » Konkurs p ow szechny SARP

na M uzeum Tadeusza K antora w Krakowie » D om studencki „Za k o lu m n am i”

dla Akademii Pedagogicznej w Krakowie dla 400 osób, z P iotrem W róblem,

nagroda „Realizacja roku 2005” *

Wyżej w ym ien ione projekty w ykonano w ramach działalności indywidualnej od 1951 roku

w W ojskowym Biurze Projektów 1951-1954, w M iejskim Biurze Projektów 1954 -1962, w biurze Bellante i Claus, Filadelfia 1961-1962, w Pracowni Autorskiej przy K atedrze

M ieszkaniowej PK 1962-2000, w Biurze Projektów APA 1998.

Legenda:

Gwiazdką (* ) oznaczono projekty zrealizowane.

P

OZrEifr-lN t RADA

U WYDZIAŁU ARCHITfoŁTlIRY

r

POLITECHNIKI K R A i l ^ j - S K l E j

*

zawiadam ia, że

:

PUBLICZNA

ROZPRAWA DOKTORSKA

mgr. inż. arch.

1*

k

TOMASZA MAŃKOWSKIEGO

f

% odbędzie się

dnia 17 grudnia 1953 r*, o goU*. 17-tej w sali w yk ła d o w ej K ated ry F izyk i

;>

p r z y

ul.

Podcłjorąs.jch

L,

? Temat pracy d o k to V;ieJ:

|

„Zagadnienie brodowy

d o ń i ó w

je d n o ro d zin n y c h

z prasowanych odpadów

d r z e w n y c h " . .

Prom otor:

P r o f. d r A dam Mści w ujew sk ł

_#1

<1* oii techn ika Krakowska)

R eferen ci:

«J

P rof, dr Michał Kaczorowski

i

(Politechn ika Warszawska) Prof. dr B ronisław JŁopycióskl

tP olitech n ik a Krakowska)

F r a f ^ m g T i n i . Stan isław M ielnicki

■ ^ ( P o lit e c h n ik a Krakowska)

Z p r a c ą i opiniam i r e f e r e n t ó w rnożna

j

z a p o z n a ć się w B ib lio te c e G łó w n e j w Politechniki K rukow skiej ul. W ar­

s z a w s k a 24.

Mi a s t e c z k o St u d e n c k i e

» M iasteczko Studenckie w Krakowie, położone przy ul. Piastowskiej, zam ieszkuje osiem tysięcy studentów i asystentów. B udynki m ają całkowitą pow ierzchnię 200 000 m 2. Proces projektow ania rozpoczął się w roku 1963, natom iast budow a - w 1964. Teren zielony, nazyw any „agorą”, k tóry stanow i oś kom pozycyjną i c e n tru m kulturalne kam pusu, nie jest jeszcze ukończony.

» Tomasz Mańkowski jest szefem projektantów i au­ torem poszczególnych budynków, takich jak stu­ denckie centrum kultury czy stołówki. W spółpracują - Zofia Nowakowska /kierownik pracowni, wnętrza/ Przemysław Gawor /urbanistyka, XVI k./, Małgorzata Grabacka /XVI k., przychodnia/, Maria Mańkowska /V k , XVI k ./, W łodzim ierz Gleń /sklep, poczta/, Jan Meissner /stołówka/, G erhard Diirschke i Dariusz Kozłowski /agora/, Małgorzata Bojanowska /zieleń/ oraz Emil Golenia, Zbigniew Golonka, Ewa Heger, Jacek Jemielity, Halina Kadłuczkowa, Jacek Wapiński, Krzysztof Lenartowicz, Maria Misiągiewicz, Krystyna Nyklińska, Jerzy Piechnik, Ewa Podolak, Teresa Przybylska i Krzysztof Bojanowski

» Projekt akadem ików i stołówek z pew nym i m odyfi­ kacjami został powielony i zrealizowany w Toruniu, Szczecinie, Koszalinie, Gliwicach, Wrocławiu, Rzeszowie oraz innych centrach uniwersyteckich w Polsce.

N agroda M inistra Edukacji Wyższej, 1964; Nagroda M inistra Budownictwa, 1971; N agroda Miasta Krakowa, 1976.

.

]

i—

~

°

0

1

J

_n

_■

_■

■

□

_

D

■

m

t

]

™

d

[

i

3 ■

i

m

wm

Projekt urbanistyczny Miasteczka Studenckiego, 1963 « Akademiki w Miasteczku Studenckim

Apartm ent House. Na Garbie Street, Cracow 1989 The edge o f the student quarter Tomasz M ańkowski

3 3

Hostels and can teens ha v e been built in various university centres in th e country

« Miasteczka Studenckie według projektu Tomasza Mańkowskiego powstały w siedemnastu miastach Polski

» Dom studencki „Za kolumnami” Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie przy ul. Armii Krajowej

3 5 FOT. P IO T R W RÓBEL « Dom studencki „Za kolumnami’’ Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie przy ul. Armii

» Dom studencki „Za kolumnami” Uniwersytetu Pedagogicznego, rzut parteru i kondygnacji powtarzalnej, I koncepcja

« Dom studencki „Za kolumnami" Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie, I koncepcja

»

Pływalnia w Miasteczku Studenckim, I koncepcja

» Pływalnia w Miasteczku Studenckim, II koncepcja, elewacje

»

Wnętrze stołówki w Miasteczku Studenckim, 1969

4 3

«

Stołówka w Miasteczku Studenckim

» Miasteczko Studenckie w Krakowie, budowa, 1968 FO T . A R C H I W U M 4 — T h e M i n i s t e r o f H i g h e r E d u c a t i o n H e n r y k G o l a ń s k i b e i n g i n t r o d u c e d t o t h e g e n e r a l o u t l i n e o f t h e S t u d e n t C a m p u s in t h e C h a i r , 1 9 6 4 1 , 2 , 3 — T h e d o r m i t o r i e s f o r 3 0 0 s t u - d e n t s — T h e M i n i s t r y o f B u i l d i n g A w a r d 1 9 6 7

»

Radio Kraków, budynek w pełnym planie

4 7

» Przy kształtow aniu bryły, której określenie było podstaw ow ą decyzją prezentow anego budynku, przyjęto kontekst urbanistyczny zarów no w skali Alei Trzech Wieszczów, ja k i skali miejsca, tj. skrzyżowania al. Juliusza Słowackiego z ul. Łobzowską. Na w yraz p rzestrzenny Alei składa się ró żn o ro d n o ść funkcjonalna i form alna zlokalizowanych w zdłuż nich obiektów: budynków m o num entalnych, takich jak Biblioteka Jagiellońska, gm ach A GH , M uzeum N arodow e i jakby w kontraście z nim i ciągów d o m ó w mieszkalnych. Uznano, że przerw anie pierzei kam ienic w yraźnie dom inującym w zabudow ie al. Słowackiego obiektem o jednoznacznej form ie gm achu użyteczności publicznej będzie zgodne z d uchem arterii.

4 9

51

5 3

»

Kolegium Polonijne UJ w Przegorzałach, 1974

Kolegium Polonijne UJ

0000(3001300 ’ | BaroognppH —^

Un i w e r s y t e t Pe d a g o g i c z n y

B udynek U niw ersytetu Pedagogicznego został um iejscow iony na skraju m iasteczka stu d e n ck ie­ go. F o rm a (część okręgu) tw orzy kom pozycję u r ­ banistyczną w dw óch k ierunkach:

p o łu d n io w o -z a c h o d n im , z w idokiem na kopiec Kościuszki z pięter, o d w ró c o n y m od uciążliw e­ go ru c h u ulicznego przy ulicy A rm ii Krajowej oraz p ó łn o c n o -w sc h o d n im , z w ejściem. Budynek z cz te re m a p o zio m am i i czterem a klatkam i sc h o ­ dow ym i zaw iera 32 pom ieszczenia o w ym iarach od 40 do 90 m 2. Tom asz M ańkow ski i M aria M ańkowska.

» N agroda w K onkursie SARP za Projekt Roku 1993.

o o » a o o o * a o o o * a o a o « a a

□ □ • Q Q D Q » a D O Q » n D a a * a a

□ □ • □ □ □ □ • □ □ □ □ • □ □ □ □ • □ o

5 9

Ka p l i c e n a c m e n t a r z u

w Ba t o w i c a c h w Kr a k o w i e

» Dwie kaplice zostały zaprojektowane wedle dw óch różnych pomysłów. Pierwsza, „jasna” i wysoka, z dostępem z ziemi, sym bolizuje w spinanie się do w ieczności i wiarę w życie wieczne. D ruga, „ciem ­ na”, um iejscow iona p o d ziemią, oddaje nicość po śmierci. W spólnie tw orzą architektoniczną ca­ łość. Kaplica „ciem na” jest połączona b ez p o śred ­ nio z krem atorium . Tomasz M ańkowski i M aria Mańkowska. Asystenci: Paweł Koperski, Krzysztof Jasiński, Piotr Orzeszek.

»

Praca na międzynarodowy konkurs na Centrum Kultury wNara, Japonia, 1992

Tomasz Mańkowski Maria Mańkowska Piotr Gajewski Assistance: Edwin Drewniak. Tomasz Ko Nara (Japan) Convention Hall Intei national Design Competition 1992

Kompleks szkół poligraficznych w Krakowie, 1989

Siódmego, k tóry byłby w ażnym sanktuarium tej wiary w Europie Centralnej, wyszedł o d autoryte­ tów tego środowiska. Projekt zakładał stworzenie kościoła z m iejscam i dla 750 wiernych, klubem młodych, szkołą i innym i udogodnieniam i.

» Projekt opierał się na strukturze komórkowej. Kom órka m iała rozm iary jednego m etra sześcien­ nego. N astępna struktura przestrzenna składa się z 27 kom órek o rozm iarach trzech m etrów sześ­ ciennych. Efektem końcow ym tego schem atu jest rodzaj jednorodności. Kościół przedstawia się jako siedem kręgów: bram y z otw artą przestrzenią, ścia­ ny, arkady, dziedziniec, kolumny, ścieżka okalająca ce n tru m i świątynię. W projekcie zastosowano kilka symboli: słońce reprezentuje światło, w oda - życie, wzgórze z zegarem słonecznym - przestrzeń i czas, krzyż - wiarę, a tablica z dziesięcioma przykaza­ niam i - praw o Boże. Głów na część kościoła jest otoczona kolum nam i. Kościół, dziedziniec, arkady i inne stru k tu ry zostały zaprojektowane na planie

squares-within-squares. Kościół Adwentystów D nia

Siódmego jest otw arty dla każdego, zawsze. Każdy zostaje członkiem wspólnoty z wolnego w yboru. W architekturze krakowskiego kościoła jest to wy­ rażane przez cztery wejścia z czterech kierunków. Kościół m a w ym iary 37 na 37 m etrów i 16 metrów wysokości. Otaczająca struktura z klubem, szkołą i innym i udogodnieniam i form uje bazę kom pozy­ cji. Ta część otwiera się do w nętrza kom pleksu przez szklane okna i drzwi, niem al zupełnie nie otwiera się na otaczającą przestrzeń. Członkowie kongrega­ cji wchodzą do w nętrza szerokimi stopniami.

6 3

«

Model Kościoła

Adwentystów Dnia Siódmego w Krakowie

Hucie, Kraków, 1985

Ca m p o d i Ma r t e, We n e c j a

» Konkurs na C am po di M artę, W enecja, 1985. Zaproszeni: Carlo Aym onino, M ario Botta, James Gowan, Tomasz M ańkowski, Jose Rafael M oneo, Boris Podrecca, Aldo Rossi, Älvaro Siza Vieira (zwycięzca), Aldo Van Eyck.

» Genius /oriW enecjijestwszechobecny. Historyczny w izerunek m iasta wzbogaca język współczesnej architektury. Pozostaje tylko do d ać coś nowego do już istniejącego, z poszanow aniem dla tradycji.

» ICAP, osiedle m ieszkaniow e n a terenie C am po di M artę zostało skom ponow ane w skali miejskiej ze zw róceniem uwagi na p ierw otny plan dzielący wy­ spę na ciągi biegnące z G iudecca Canal do Laguny. Ten k ierunek stał się bazą dla tego projektu. W przestrzeni zawodów, biorąc ciąg m iędzy w y­ brzeżem na północy, Laguną Calle M ichelangelo iC alledella Squero, catastale p odział został w p ro ­ wadzony. Jednakże te kie ru n k i zostały zm o d y ­ fikowane, by zbliżyć się do ch arak teru projektu. Bloki budynków wypełniających tę przestrzeń zostały zaprojektow ane z m in im a ln ą przestrze­ nią m iędzy nim i. C h o d n ik i biegną z pó łn o c y na południe, zgodnie z k ie ru n k iem starego catastale. Z aproponow ane rozw iązanie łą czy różnorodnie biegnące przestrzenie ulic.

Regulating walls są następnym elem entem k o m p o ­

zycyjnym tej przestrzeni. Określają relacje m iędzy now ym i a już istniejącym i budynkam i, fi zycznie dzielą przestrzeń p ryw atną i publiczną. P rzestrzeń pryw atna każdego elem entu kom pozycyjnego p o ­ zostaje otw arta na każdą ideę projektową. Form y otw arte odzwierciedlają współczesną dynam ikę, wyrażając zm iany społeczne, ekonom iczne i poli­ tyczne. Z am knięte form y ścian kierują ku tradycji

casa minore i łączą ją z d ążeniam i współczesnym i.

Projekt jest próbą połączenia zam kniętych form u rbanistyki w skali miejskiej z otw artym i form am i budynków.

» Stw orzono ró ż n o ro d n e przestrzenie, otaczające kompleks. Pierwsze otw ierają się na w schodnią stronę z cudow nym w idokiem na San Giorgio M aggiore, inne z zachodu stykają się z dom am i na Calle della Squero. Jest wiele perspektyw z każ­ dego dziedzińca, na Villa H erion albo na Lagunę w Calle Ospizio. Calle M ichelangelo jako główna oś łącząca z Laguną i G iudecca Canal jest trako- w ana jako najważniejsza oś w całym schemacie, siedziba funkcji socjalnych, bar i plac, który może służyć jako targ lub miejsce spotkań.

» Schody zaprojektowane w zdłuż ścian bocznych są w ażnym i elem entam i kompozycji architektonicz­ nej, łączą cym i przestrzeń pryw atną i publiczną. Zblokow ana architektura dom ów tworzy je d n o ­ ro d n e kształty ł atwe do pow tórzenia. Idea polega n a zindyw idualizow aniu poszczególnych b u d y n ­ ków przez um ieszczenie indyw idualnych form w ew nątrz nich.

» S truktura planu urbanistycznego pozwala na k o n ­ strukcję bloków wznoszących się na różnych p o ­ ziom ach, co daje pew ne propozycje dla miejsc graniczących na zew nątrz z przestrzenią zdefinio­ w aną przez w aru n k i konkursu.

Praca na międzynarodowy konkurs na dzielnicę Santa Marta w Wenecji, 1985

\

D O D T 9 P [ C C

D [ ■

"

I [ [

L

l

ID

1 J l j l j l j o l j l j a l j

l

:

j

o o □ a □ L J L J L J L J L J L J m a M ° M J-J H L J a a a l j

»1

! I

1

r

f r m

o i a

D l a

n n

i ✓

i

J,

n

■

u

5

J

W n f f ■ « w ! » p i

•

f

n

• n

f n

n

n n

c n f n n n

n n

n n

■ o

t

*

r

-

i

n v

[=1 wm

1

i«

M H P n

N V o

f MF n

1 n n n

n n n

f

n

□ □ □ □

M i g

-M URO R S iO i ATORE P U N O CATA5 TAL£ PłA N C «EGOLA.TOR E

7 1

«

Praca na międzynarodowy konkurs na dzielnicę Santa Marta w Wenecji, 1985

»

Model budynku głównego Akademii Rolniczej w Krakowie, 1973

7 3 « Koncepcja zespołu mieszkaniowego na Kazimierzu w Krakowie, 1981

Model zabudowy jednej z dzielnic Bagdadu

7 5

Za b u d o w a j e d n e j z d z i e l n i c Ba g d a d u

Modelowe projekty dla mieszkalnictwa zawierają wszystkie aktywności zaangażowane w kształto­ wanie decyzji, jak stworzyć jednostkę mieszkalną w określonych geograficznych, kulturowych, spo­ łecznych i ekonom icznych w arunkach. Zarów no działania z zakresu architektury i planowania miasta nie mogą być pozbaw ione elem entów intuicyjnych, które są częścią każdego procesu kreacji, w których elementy jakościowe nie m ogą być obiektywnie oszacowane. K onstrukcja m odelu m a n a celu stw o­ rzenie instrum entu, który będzie p o m ocą w pla­ nowaniu i projektowaniu jednostek mieszkalnych w różnorodnych lokalnych sytuacjach. Uzyskanie otwartego m odelu z szeroką możliwością zasto­ sowań jest głównym celem. Towarzyszący sche­ mat kratow nicy ilustruje poszukiw ania struktury. Analizy i dyskusje doprow adziły do podziału na następujące warstwy: pierwsza warstw a - m iesz­ kanie, ukształtowane z funkcjonalnych elementów, takich jak miejsca do spania, jedzenia, gotowania itd.; druga warstwa - grupa mieszkań, ufo rm o w a­ na z mieszkań tworzących pojedynczy d o m m iesz­ kalny i z apartam entów w d o m u w ielorodzinnym ; trzecia i czwarta warstwa - obszar rezydencjalny i obiekty użyteczności publicznej.

Na bazie tego schem atu zbadano system o b u stro n ­ nych relacji między poszczególnymi elem entam i tej struktury. Kratownica została następnie podzielona na grupy problemowe: stałe determinanty, włącza­ jąc te czynniki, które stale wpływają n a architekturę i planowanie miasta, oraz zm ienne determinanty, wliczając te czynniki, które zmieniają się i mogą być kontrolowane przez politykę społeczną i ekono­ miczną. Konstrukcja m odelu staje się zasadniczym zadaniem, łączącym wszystkie problemy, począwszy od tworzenia obszarów rezydencjalnych, po miesz­ kania i wspólnoty mieszkaniowe. Każdy poziom

analizuje się w jego szczegółach, a wyniki analizy odnosi się do generalnej koncepcji. Zastosowano system sprzężenia zwrotnego m iędzy poszczegól­ nymi warstwam i kratownicy. Możliwość w yboru jest kryterium na każdym poziomie. Trzonem m o ­ delu jest m atem atyczna optymalizacja. Program jest skonstruow any na bazie potrzeb obszarów re­ zydencjalnych i udogodnień, które podlegają an a ­ lizom m atem atycznym . P rzedm iotem analiz są: populacja, liczba mieszkań, wielkość przestrzeni użytkowych, włączając izochroniczność do planu, o ptim um planowania, zbilansowanie usług i ewa- luację projektu. Każda z warstw m odelu daje się różnicować. Jednostki m odelu są różnicowalne. Ze względu na poszczególne w arianty wspólnot, obszar rezydencjalny może się różnić na wiele sposobów. G rupy dom ów i budynków m ogą być przedm iotem różnicowania w zależności od rodzaju obszaru re- zydencjalnego. Mieszkania m ogą być przedm iotem różnicow ania w zależności od typu budynku. Jest różnorodność wyborów uzależnionych od założo­ nych okoliczności. W arianty są sprawdzane przez komputer, a rezultaty w sposób syntetyczny p rezen­ towane w kratownicy. Część nazywana standarda­ mi zawiera n orm y dla m ieszkań i budynków, n orm y planowania dla obszarów rezydencjalnych i u d o ­ godnień, znacząc ukończenie poszukiw ań w formie dyrektyw i instrukcji.

Rezultaty b adań w sposób systematyczny zbliżają do następujących problem ów: pogodzić bieżące wym agania z tradycją, jak również wybrać te deter­ minanty, które wpływają na tworzenie przyszłych rezydencji; zdefiniować pryncypia program ow ania i projektowania dla lokalnych służb; zaplanować sy­ stem komunikacji; używać m etod matematycznych w form ow aniu jednostek; używać standardów jako in strum entu polityki mieszkaniowej.

»

Grid dla programu mieszkaniowego dla Iraku OF MODEL

12

MODEL 121 PROGRAMME 122 W1OT&ATO6 123 KUNCTIONAL SCHEMES 12

L

FLEX1BIL(TY 125 VEHICL£ CRCULATION | f r T * g t » $ . i l i - A , i v.~* v >

W

_{V V} a y_{i --} - -i i I I i i l % k , > I .Will ’ ' *> y * r-f * .. •

m

. ’ *« •” * "7 "•fc* " i i s*—____ i | ; ł i \ - S - i t -r n * ‘ » K ic h a • w i

w

H ■ • « X l » f 1 1 n n • — ł!P ‘ i , - * ► l . □ i B o » 4 '“ ł 6 i ■ . ( ł r t

l i m m

_{M B} i» - i m p i « ? / « ! '• -f ■ UM K

m

o u ca • w r • • • ■■■S C I • • • • • • U l -- ,*"i r .\ *1 y — -■ ■ ... -M. 1 '.Ł V BS” ■ ‘ «A l i c . f t L k

« AMI » O* C<t>NSfHLC ' t f l S . O » «*DD€. 1 0 1 1 1 2 1 3 1 4 1 5 l I 3

!

l i ? ( i i i ! u I ? ! i i i . l l i i _i

'!

: j i \ t i ! t t 5 ! u : l JS l ; 1 r l a ; i

General Housing Programme for Iraq Tomasz Mańkowski, head of the team and coordmator of the research. author of the system for creating Model Housing Units The Minister of Higher Education Award 1984 The main team Anna Frysztak. Włodzimierz Gleń Emil Golenia. Dariusz Kozłowski. Zofia Nowakowska, Jerzy Tyszkowski The auxiliary team Krzysztof Bojanowski, Maria Misiągiewicz, Maria Mańkowska. Ewa Pawlik Małgorzata Zięcik. Ewa Heger Krystyna Nyklińska Jerzy Piechnik Zbigniew Golonka. Jacek Kwapiński

» Tomasz Mańkowski prezentuje projekt zabudowy mieszkaniowej dla Bagdadu Kazimierzowi Sokalskiemu, rektorowi Politechniki Krakowskiej, 1966

7 9

«

Zespół badawczy w starej stolicy Partów, w Hatrze, 1976.

Od lewej: Zbigniew Golonkc, Włodzimierz Gleń, Krystyna Nyklińska, kierowca, Maria Misiągiewicz, mieszkaniec Hatry, Emil Golenia, Tomasz Mańkowski, Zbigniew Zuziak, Dariusz Kozłowski, Zofia Nowakowska

Wi o s k a Dz i e c i ę c a i m. Ja n u s z a Ko r c z a k a

» C elem inw estorów przedsięwzięcia było zapew ­ nienie nowego środow iska społecznego dzieciom, które straciły swoje rodziny. G łów na idea arc h i­ tektoniczna to stw orzenie w ioski unikalnej w for­ mie, złożonej z rozm aitych osobnych domów. Ta rozm aitość nie jest schem atem jednego architekta, a raczej rezultatem sw obodnych p rób artystycz­ nych różnych projektantów . W ten sposób każda przestrzeń ż yciowa po sia d a w łasną osobowość. Ich ró żn o ro d n o ść m oże w zm acniać em ocjonalne więzi dzieci z ich do m e m . D o m y zostały zapro­ jektow ane przez architektów z Japonii, W łoch, Niem iec, Szwajcarii i Polski, m ających różne za­ plecza kulturow e. By zrealizować zap ro p o n o w a­ ne przez nich formy, stw orzono urbanistyczny wzorzec, k tóry pogodził rozm aitość koncepcji. G łów nym elem entem kom pozycji jest kom pleks 12 do m ó w uform ow anych w k w adrat (104 m na 104 m ), u sytuow anych p o cztery z każdej strony, ze w spólnym w ew nętrznym o g ro d em (48 m na 48 m). Każdy d o m znajduje się n a działce o pow ierzchni 663 m 2. W c e n tru m kom pleksu zaprojektowano sztuczne wzgórze. Po zachodniej stronie k o m ­ pleksu d o m ó w um ieszczono c e n tru m socjalne, p o południow ej - d o m m ieszkalny dla personelu, zaś po w schodniej - zielony plac zabaw. Cały p r o ­ jekt zajm uje obszar 4,8 ha, należący do Fundacji

Maja. Inwestorzy z O święcimia wycofali się z tego wspólnego dla wielu projektantów przedsięwzięcia; Katedra A rchitektury M ieszkaniowej PK, SARP i F undacja P rom ocji K ultury w Krakowie zam ie­ rzają w ybudow ać w ioskę dziecięcą w Krakowie.

* Projekt główny: Tomasz M ańkowski. M arley of L o ndon Special Award, IV M iędzynarodow e Biennale Architektury, K raków 1991. D om y r o ­ dzinne: M ario Botta, G erh ard D iirschke, G ianni

Fabbri, Aurelio Galfetti, Dariusz Kozłowski, F um ihiko Maki, M aria M ańkowska, M ikihiro M im ura, Zofia Nowakowska, Gianugo i Francesco Polesello, Stefan Scholz. C e n tru m socjalne: To­ m asz M ańkowski. D o m mieszkalny: Tomasz M a ń ­ kowski, A leksander N oworól, 1991.

Projekt W ioski Dziecięcej został uznany przez SARP za A rchitektoniczne W ydarzenie Roku

pierwsza duża realizacja,

Schronisko w Morskim Oku, praca konkursowa, III nagroda, 1954

» Pawilon polski na wystawę

EXPO, praca konkursowa, wyróżnienie, 1956

8 7 « Planetarium, praca konkursowa, 1956 « Planetarium, praca konkursowa, projekt mozaiki Tadeusz Kantor, 1956

Wy k ł a dw y g ł o s z o n y w 1 9 8 1 r o k un a s e m i n a r i u m „ Kr a k ó w - We n e c j a”

DLA D Y P L O M A N T Ó W P O L IT E CH N IK I K RA K O W S K IE J I I S T I T U T O U N IV E RS IT AR IO DI A R C H I T E T T U R A DI VENEZIA

ANEKS / Tom asz M ańkow ski 91

» Przekształcanie środow iska człowieka m oże mieć racjonalny sens, jeżeli będzie p o d p o rządkow ane właściwym ideom społecznym . Idee te są n ie zb ę d ­ ne, gdy architektura przestaje być kreow ana sp o n ­ tanicznie według zasad tw orzących się przez w ie­ ki, przez pokolenia. Przystosowanie do otoczenia z uw zględnieniem sposobu życia jest w architektu­ rze spontanicznej naturalne i bezbłędne.

» Przykładam i m ogą być: eskim oskie igloo, dom tatrzańskiego górala, nam iot b eduina czy dom y Indian Pueblo. M ożna bez ryzyka powiedzieć, że architektura spontaniczna zgodna jest z n a tu ­ rą, jest konsekwencją uw zględnienia praw p rzy ­ rody. Pisze o tym N orb e rt Schoenauer w książce „Wprowadzenie do współczesnej, spontanicznej architektury m ieszkaniowej” („In tro d u ctio n to C o n tem p o rary Indigenous H ousing”).

Kyo (starego Kioto), czyli m iasta spokoju i pokoju, założonego w roku 794. Te zakodow ane w planach Heian-Kyo w ektory d o d n ia dzisiejszego istnieją w stosunkach społecznych Japonii. O ddziaływ anie bow iem architektury jest jed n y m z elem entów ewolucji człowieka.

» M iasta ś redniow iecza budow ane n a praw ie m a g ­ deburskim , ta k jak np. K raków (akt erekcyjny w roku 1257), były w yrazem sam odzielności miast, podziałów cechow ych i p otrzeby wspólnej obrony. Są one przykładam i racjonalnego m yślenia arc h i­ tektonicznego. Jednorodność architektury i sto­ sunków społecznych jest tu w yraźna. Twierdzenie o syntezie przez architekturę znajduje zarów no w w ypadkach wielkich świątyń, jak i m iasta Kioto czy europejskich m iast ś redniow iecza, pełne p o ­ twierdzenie.

» Człowiek podejm uje twórczość architektoniczną w sposób ś w iadom y celów, podporządkow uje ją w ybranym przez siebie ideom społecznym . Różne idee motywowały pow stawanie dzieł sztuki arc h i­ tektonicznej. Zależało to od rozwoju historycz­ nego społeczeństw, o d przekonań, o d systemów państwowych. Przez twórczość architektoniczną dokonuje się ciągłość historii, k ultury i cywilizacji. Jest to dyscyplina wyrażająca jednoznacznie synte­ zę czasu pow stania z uw zględnieniem wszystkich aspektów życia.

» O kresy podporządkow ania człowieka Bogu d o ­ prowadziły do pow stania wielkiej architektury religijnej. Z arów no ś wiątynia A m o n a w K arnak, P artenon, jak i gotyckie katedry w sposób d o sk o ­ nały obrazują w yrażanie idei w iary przez architek­ turę.

» Ideę władzy i p orządku społecznego zrealizowaną poprzez kształt m iasta przedstaw ia plan H

eian-» Świadomość, ż e idee społeczne m ają fu n d a m e n ­ talne znaczenie, nie jest nowa. Reprezentow ali ten pogląd m iędzy innym i R obert O wen, B uchinham i Richardson, Charles Fourier, Ebenezer H ow ard i Tony G arnier. Ich teorie nie znalazły je d n a k o d ­ bicia w procesach społecznych. M iały cechy sp e­ kulacji intelektualnych.

» G eniusz Le C orbusiera doprow adził do realizacji utopii. Z erw an o ciąg historyczny w architektu­ rze. Z łam ano zasady ewolucji i spontaniczności. O toczenie przestało być naturalne, a stało się sztuczne. K ształtowanie człowieka przez architek­ turę nie udało się.

» Idee społeczne w architekturze są sublim acją k u ltu ­ ry. W zgodzie z nią, z jej dziedzictwem , wzbogacają ją. O becnie gw ałtow ny rozwój człowieka poprzez k om unikację ro zu m ian ą bardzo szeroko za p o m o ­ cą powszechnej dostępności słowa i obrazu czyni go szczególnie wrażliwym na idee. Działalność