Anna Boguszewska
Wykorzystanie techniki origami jako
czynnika integrującego w nauczaniu
początkowym
Nauczyciel i Szkoła 1-2 (10-11), 238-242
Wykorzystanie techniki origami jako czynnika
integrującego w nauczaniu początkowym
Przedm ioty plastyka, technika i m uzyka w nauczaniu początkow ym są noś nikami niezastąpionych wartości koniecznych dla rozwoju pełnej osobowości dziec ka. W artości te m ają szczególne znaczenie w zakresie rozw oju m yślenia, w yobraź ni, pam ięci, szeroko rozum ianej percepcji oraz w yrażania swojej w iedzy, uczuć, em ocji, co sprzężone je st z terapią niw elującą stres oraz kom pensacją deficytów rozwojowych.
N auczyciele nauczania początkow ego poszukują stale now ych propozycji z zakresu teorii i praktyki nauczania w zbogacających ich sposoby pracy z dziećmi. W obrębie p la sty k i i m uzy k i głównie skupiają się na w arstw ie w arsztatow ej. C en n ą inspiracją w prow adzeniu p la sty k i i m uzyki stanowi O R IG A M I1 — um iejęt ność składania papieru według z góry określonego wzoru, co w efekcie prow adzi do pow stania trójw ym iarow ych ozdobnych kompozycji.
Tradycje origam i sięgają V II wieku. Sztuka ta w ywodzi się praw dopodobnie od wykonywania amulecików z papieru, dołączanych do drobnych podarków. Pierw sze odnotow ane papierow e figurki pow stały w Chinach. Sztukę origam i opraco wali w V III w ieku Japończycy. Od tej pory origam i zajm uje poczesne miejsce w tradycji religijnej i świeckiej tego kraju. Przez stulecia w ykształciła się jako szczególna form a sztuki, znajdując różne zastosow ania, i przyjęta została przez inne kręgi kulturowe.
Od początku origam i opierała się na form ach zaczerpniętych z otoczenia. W ykonyw ano figurki naw iązujące do św iata roślin, zw ierząt, ja k rów nież budow nictw a i innych dzieł człowieka.
O statnie lata przyniosły w zrost popularności origami. Przyczyniło się do tego opracow anie w 1960 roku przez Akira Yoshizawa oznaczeń opisujących czynności w składaniu figurek. Prosty, logiczny system przyjął się w całym świecie.
Jeszcze kilka lat temu nie było wydanego w języku polskim podręcznika, który wskazywałby, ja k w ykonywać origami. O becnie ukazało się kilka książek — prze
A nna Boguszewska — Wykorzystanie techniki origam i.
239
wodników. D wa z nich okazać się m ogą szczególnie pom ocne dla tw órczych nau czycieli nauczania początkowego. S ą to : J a k wykonywać... origam i oraz Origami.
Papierow e Zoo.
A utor Ja k wykonywać... origami, Jan Trem aine2 w um iejętność składania pa pieru w prow adzany był przez Roberta H irbin, uw ażanego za „ojca brytyjskiego origam i” . O pracow anie J. T rem aine’a ma charakter w ydaw nictw a album ow ego z obw olutą. K ażdą z kart zdobi bodiura, co nadaje całości jednolity graficznie, elegancki wygląd. Staranności szaty graficznej odpow iada klarow ny układ treści. Po słowie w stępnym , dotyczącym autora oraz języka origam i, następuje sprecyzo wanie wymagań materiałowych, objaśnienie form wyjściowych origami, zamieszczo nych w rozdziale pt. Papier.
N astępny rozdział uprzystępnia nam język sym bolicznych oznaczeń, najczę ściej w ykorzystyw anych przy w ykonyw aniu modeli, np. linia ciągła, cienka — linia złożenia.
W trzecim rozdziale przedstawiono sposób w ykonywania tzw. podstawow ych, w yjściow ych form przestrzennych, np. baza, które w origam i m ają częste zastoso wanie. G odny w yróżnienia je st układ graficzny poszczególnych elementów, za pew niający elastyczność etapów postępowania. Zamieszczone zdjęcia pokazująnie tylko model, ale rów nież układ dłoni ułatw iający jego wykonanie.
N ajobszerniejszą częścią książki sąrozdziały zaw ierające konkretne propozy cje sztuki origami: Papierowe fig u rk i i Papierowe zw ierzaki. W obu rozdziałach znajdujem y po 19 ciekawych propozycji o różnej skali trudności. Od prostego ku beczka na wodę, napój, aż po skom plikow ane kim ono w rozdziale pierw szym , od łatw ego w wykonaniu stylizow anego ptaka, poprzez trudniejszą form ę paw ia, żu raw ia, aż po efektow nego w ilka czy żyrafę w rozdziale II.
Przedstaw ione modele origami w ykonane są ze specjalnego papieru. Jego bar w a czy w zór dekoracyjny w um iejętny sposób dobrany je st do charakteru figurki. Sposób prezentacji modeli, opisy, objaśnienia tow arzyszące gw arantują chętnem u i skupionem u czytelnikow i sukces i wiele radości.
K siążka H ektora Rojas pt. Origami. Papierowe Zoo3 je st propozycją odm ien n ą aniżeli om aw iana w cześniej, znakom icie dostosow aną do pracy z dziećm i. Jej układ treściow y rozw inięty jest analogicznie do książki J. Trem aine’a: wstęp, który zaw iera przedstaw ienie autora, ogólne om ów ienie techniki składania papieru oraz rozdział dotyczący m ateriałów potrzebnych do realizacji. I tutaj zauw ażam y różni
2 Jan Tremaine, Jak wykonywać... origami, tłumaczenie z j. angielskiego Monika Niemczek, Renata Krempol, Wydawnictwo Ryszard Kluszczyński, Kraków 1994.
3 Hektor Rojas F., Origami. Papierowe Zoo, z j. niemieckiego przełożyła Dorota Kucharska, wyd. MARBA CROWN.
cę w sposobie w ykorzystania sztuki origami. M ateriały bow iem są bogatsze, ani żeli m oglibyśm y się spodziewać — to nie tylko papier, ale farby, kredki, flamastry, m ateriał przyrodniczy (gałązki, żwir, kora, żołędzie, buczyna, kasztany, ptasie pióra, kłosy zbóż, trawy, małe pniaki, muszle, piasek) oraz rośliny suszone i sztuczne, algi, folie plastikowe. Użycie innych materiałów aniżeli papier w iąże się z koncep- cjąksiążki, która pom yślana została tak, aby tw orzenie papierow ych postaci zw ie rząt można było osadzić w konkretnej scenerii, charakterystycznej dla w ystępow a nia danego gatunku.
Pełnem u odtw arzaniu fragm entów natury, które je s t spoiw em całej treści książki, w ynikającym z jej głównego zam ysłu, służą zam ieszczane barw ne foto gram y zw ierząt, przedstaw iające je w środowisku naturalnym w różnych sytu acjach. Fotogram om tow arzyszą ciekawe opisy przyrodnicze, w zbogacające zain teresow ania św iatem często dla dzieci egzotycznym. Podane są one profesjonalnie, przystępnie. U m ożliw iają czytelnikow i „obserw ację” przedstaw ionego na zdjęciu zw ierzęta poprzez ukierunkow anie spostrzeżeń — prow adzenie „krok po kroku” opisu w yglądu, zachow ania sprzyja rozw ojow i w yobraźni przestrzennej, pam ięci w zrokow ej, spostrzegaw czości. U m iejętność w idzenia — percepcja je s t począt kiem ekspresji plastycznej, jej głów ną inspiracją. Dlatego koncepcja tej książki jest tak cenna. A utor planow ał, by:
— podczas w ykonyw ania figurek zw ierząt na podstaw ie szczegółow ych schem a tycznych rysunków — m ożna było mieć przed oczym a żyw e zw ierzę w jego naturalnym środowisku,
— w ykorzystyw ać różnorodne techniki dekoracyjne do nadania w łaściw ego kolo rytu wykonanym modelom zwierząt, podkreślające ich cechy istotne (malowanie farbami, kolorowanie kredkam i, flam astram i, naklejanie barw nych papierów folii sam oprzylepnych jako drobnych uzupełnień),
— tw orzyć dla gotow ych zw ierząt, w ykorzystując różnorodne tw orzyw o natural ne i sztuczne, właściwe dla danego zwierzęcia otoczenie, zachow ując jego typo we cechy.
O m aw iana pozycja je st pożyteczna nie tylko z punktu widzenia m etodyki pla
styki czy techniki, ale również środowiska społeczno-przyrodniczego. W prow a
dza ona w św iat przyrody, uczula na jej piękno, pozw alając przyjąć tw órczą posta w ę wobec niej. Przyczynia się do św iadom ego stosunku do środow iska naturalne go i jeg o ochrony. Jest pom ysłem na ciekawą, aktyw ną form ę spędzania czasu, jednocześnie kształtując myślenie, manualność, dostarczając wiedzy przyrodniczej.
Szata graficzna książki je st niezw ykle staranna. U żyty barw ny papier, dla każdego tem atu inny, ułatw ia korzystanie z książki. K ilkanaście proponow anych w książce m odeli zw ierząt charakteryzuje w yjście od fotogram u z tow arzyszącym opisem,'schematu wykonywania modelu origami, któremu towarzyszą kolejne zdjęcia
A nna Boguszewska — Wykorzystanie techniki origam i.
241
zw ierząt oraz przedstaw ienie w ielu gotow ych w ykonań ju ż pom alow anych i osa dzonych w konkretnym środowisku.
Origami, Papierowe Zoo to pozycja godna polecenia do w ykorzystania w pra
cy św ietlicow ej, np. w tem atach dotyczących ekologii oraz na zajęciach p lasty k i, te ch n ik i i śro d o w isk a sp ołeczno-przyrodniczego w nauczaniu początkowym .
D obrze stałoby się, gdyby origam i w zbogaciło działania plastyczne polskich dzieci, gdyż w prowadza ono szeroki w achlarz w artości kształtujących cechy cha rakteru, intelekt, m anualność. Zacytow ana H istoria Sadako4, ja k sądzę, w skaże nam now e walory w ychow aw cze tej sztuki.
Historia Sadako
„W roku 1955 trzynastoletnia dziewczynka japońska um arła na skutek choro by poprom iennej, powodującej zanik białych ciałek krwi. Sadako była jednym z w ielu dzieci, które stały się ofiarą bomby atomowej zrzuconej na H iroshim ę w 1945 roku. W czasie choroby dziew czynka podtrzym yw ała się na duchu, robiąc papierow e żurawie.
W edług starych japońskich wierzeń ptaki te są długow ieczne, żyją do tysiąca lat, a ten, kto w ykona tysiąc papierow ych żuraw i, uzyskuje pew ność spełnienia sw oich marzeń. W ykonując każdego kolejnego żurawia, Sadako w ypow iadała ży czenie pow rotu do zdrowia. Zanim um arła, w ykonała 644 papierow e ptaki.
Dla oddania czci i pamięci szkolni koledzy Sadako w ykonali 366 brakujących żuraw i, aby dziew czynka m ogła być pochow ana z w ym arzoną liczbą tysiąca pta ków. W całej Japonii przeprowadzono zbiórkę dziecięcych darów w celu w zniesie nia pom nika Sadako w Parku Pokoju w Hiroshimie. N apis na pom niku głosi:
To jest nasz krzyk.
To je st nasza m odlitw a o pokój na świecie.
K ażdego roku ludzie składają u stóp tego pom nika papierow e żuraw ie dla upam iętnienia tragedii w ojny — w imię wiecznie żywej nadziei ludzkości na za pew nienie powszechnego pokoju.
W ykonywanie tych ptaków stało się świadectwem naszej gotowości do obrony dziecięcego pragnienia życia, wiary w przyszłość i naszego udziału w budow ie pokoju” .
(thim. z j. angielskiego Maria Dunin-Wąsowicz)
Technika składania papieru origam i może być czynnikiem integrującym dzia łania w ychow aw cze i kształcące. Stw arza możliw ość skutecznego łączenia strate gii nauczania poprzez przeżyw anie, działanie, rozw iązyw anie problem ów . Leży w zainteresowaniach dzieci, w prowadza elem ent zabawy, doskonaląc jednocześnie sprawność manualną, w yobraźnią przestrzenną, myślenie twórcze. Zbliża do egzo tycznej dla Europejczyków kultury D alekiego W schodu.
