Pielęgniarstwo i Zdrowie Publiczne Nursing and Public Health

Emilia Marcinkowska

_{, Marian Grzymisławski}

_,

Ewelina Swora-Cwynar

_{, Agnieszka Dobrowolska-Zachwieja}

Wpływ stanu odżywienia pacjentów

z nieswoistymi zapalnymi chorobami jelit

na jakość ich życia

Influence of the State of Feeding up at Patients with Non-specific

Inflammatory Bowej Diseases on the Quality of Their Life

1 _{Katedra i Klinika Chorób Wewnętrznych, Metabolicznych i Dietetyki, Uniwersytet Medyczny} im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu

2 _{Katedra i Klinika Gastroenterologii, Żywienia Człowieka i Chorób Wewnętrznych, Uniwersytet Medyczny} im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu

A – koncepcja i projekt badania; B – gromadzenie i/lub zestawianie danych; C – analiza i interpretacja danych; D – napisanie artykułu; E – krytyczne zrecenzowanie artykułu; F – zatwierdzenie ostatecznej wersji artykułu;  G – inne (analiza antyplagiatowa)

Streszczenie

Wprowadzenie. Ocena jakości życia chorych z rozpoznaniem wrzodziejącego zapalenia jelita grubego oraz

cho-roby Leśniowskiego-Crohna ma duże znaczenie w optymalnej i zindywidualizowanej terapii przez ocenę korzy-ści osiąganych przez pacjentów. Stan emocjonalny osób ze schorzeniem o charakterze przewlekłym bywa często odzwierciedleniem stopnia zaawansowania choroby i radzenia sobie z jej objawami, ale jest także czynnikiem okreś- lającym rokowanie co do rozwoju i dalszego jego przebiegu. W celu uzyskania większej skuteczności w postępowa-niu terapeutycznym wobec chorych cierpiących na nieswoiste choroby zapalne jelit wskazane byłoby propagowanie i wprowadzenie rutynowej oceny jakości życia przez lekarzy, pielęgniarki, dietetyków i psychologów z wykorzy-staniem specjalistycznych walidowanych kwestionariuszy. U wszystkich badanych pacjentów stan odżywienia nie miał wpływu na jakość ich życia.

Cel pracy. Ocena jakości życia pacjentów z nieswoistymi chorobami zapalnymi jelit w zależności od stanu

odży-wienia chorych.

Materiał i metody. W badaniu uczestniczyli pacjenci z udokumentowanym rozpoznaniem choroby Leśniowskiego-

-Crohna i wrzodziejącego zapalenia jelita grubego potwierdzonym w badaniu radiologicznym, endoskopowym i histopatologicznym – 100 osób, które nie były dotychczas poddane zabiegom chirurgicznym z powodu nieswoistych chorób zapalnych jelit. Oceny stanu somatycznego dokonano na podstawie skal objawów kwestionariusza QLQC-30 oraz aktywności choroby z użyciem wskaźnika CDAI dla choroby Leśniowskiego-Crohna i wskaźnika Rachmilewitza – CAI dla wrzodziejącego zapalenia jelita grubego. Oceny stanu psychicznego określanego stopniem przystosowania do choroby i wpływu choroby na życie pacjentów dokonano z użyciem kwestionariusza QLQ-30 i skali HADS.

Wyniki. Ciągłą remisję potwierdzono u 5 osób chorych na wrzodziejące zapalenie jelita grubego oraz u 16, u

któ-rych rozpoznano chorobę Leśniowskiego-Crohna. Aktywną postać choroby miało natomiast 41 pacjentów choktó-rych na wrzodziejące zapalenie jelita grubego oraz 39 na chorobę Leśniowskiego-Crohna. Wszyscy pacjenci, którzy byli w okresie remisji nie zgłaszali dolegliwości dyspeptycznych, biegunek ani innych objawów gastroenterolo-gicznych. Obecność objawów pozajelitowych pod postacią bólów stawów stwierdzono u pacjentów chorych na wrzodziejące zapalenie jelita grubego – 73,91% (n = 34) oraz chorobę Leśniowskiego-Crohna – 77,78% (n = 42), zapalenie tęczówki miało 18,52% (n = 10) osób z rozpoznaniem choroby Leśniowskiego-Crohna i 13,04% (n = 6) z rozpoznaniem wrzodziejącego zapalenia jelita grubego, rumień guzowaty rozpoznano w przypadku choroby Leśniowskiego-Crohna u 6 chorych (11,11%), stłuszczenie wątroby w chorobie Leśniowskiego-Crohna u 24,07% chorych (n = 13) i 23,91% (n = 11) u pacjentów chorych na wrzodziejące zapalenie jelita grubego. Wartość wskaź-nika BMI w zakresie poniżej 18,5 kg/m2 _{– świadczącego o niedowadze – obserwowano u 13% badanej populacji.} Średni wynik ogólny dla grupy badanej wskazywał na niski poziom nasilenia objawów wszystkich trzech badanych emocji: depresji, lęku, agresji (skala HADS-M).

Piel. Zdr. Publ. 2013, 3, 3, 241–248 ISSN 2082-9876

PRACE ORYGINALNE

Współczesna medycyna ma za zadanie nie tyl-ko przedłużać życie chorego, ale także poprawiać jakość jego życia. W swoich obszarach zaintereso-wań coraz częściej poszukuje się nowych metod oceny satysfakcji z życia i wpływu choroby na róż-ne aspekty życia chorego oraz sposobów podnoszą-cych tę jakość. Jest to kierowane w szczególności do pacjentów dotkniętych chorobami przewle-kłymi. Analiza wielu badań wykazała, że stopień nasilenia choroby w ujęciu klinicznym nie zawsze przekłada się proporcjonalnie na jakość życia [1, 2]. W związku z tym oprócz oceny przedmiotowej pacjenta istotna jest także ocena wpływu choroby i sposobu leczenia na psychikę i funkcjonowanie chorego. Rutynowa ocena jakości życia w czasie opieki medycznej poprawia relacje między pa-cjentem i lekarzem, wzmacnia skuteczność leczenia i zmniejsza częstość zaburzeń psychoemocjonal-nych związapsychoemocjonal-nych z chorobą [3]. Takie holistyczne podejście pozwala na szybsze rozpoznanie i leczenie różnych objawów chorobowych oraz rozwiązanie problemów osobistych, rodzinnych i zawodowych wynikających z przebiegu klinicznego choroby [1].

Próby zdefiniowania pojęcia Quality of Life (QoL) napotykały na różne trudności, wszyscy badacze zgadzają się jednak, że ma ono charak-ter wielowymiarowy i jest pojęciem subiektyw-nym.

Wśród tradycyjnych kryteriów oceny lecze-nia pacjentów cierpiących na nieswoiste choroby zapalne jelit (n.ch.z.j.), takich jak: okresy remisji, aktywność choroby, odpowiedź na wdrożone po-stępowanie terapeutyczne (w tym zalecenia diete-tyczne), niepożądane objawy leczenia, dostrzega się także potrzebę jakości życia.

Wnikliwej analizy oraz oceny prowadzonej terapii zwykle dokonuje lekarz, należy jednak mieć na uwadze, że pojęcie analizy jakości życia uwzględnia przede wszystkim punkt widzenia pacjenta, ponieważ „Jakość życia jest zawsze war-tością subiektywną i w dużym stopniu zależy od stanu psychicznego, cech osobowości i upodobań oraz systemu wartości danego człowieka”.

Nieswoiste choroby zapalne jelit to pojęcie ogólne określające grupę przewlekłych chorób za-palnych o nieznanej etiologii, zajmujących prze-wód pokarmowy, do których zalicza się: wrzodzie-jące zapalenie jelita grubego (w.z.j.g.), chorobę Leśniowskiego-Crohna (ch.LC) oraz nieokreślone zaplenia jelita [4]. Zarówno w.z.j.g., jak i ch.LC należą do schorzeń o nieznanych czynnikach etio-logicznych, a głównąa rolę odgrywa połączenie czynników genetycznych, środowiskowych i im-munologicznych.

Zapadalność na w.z.j.g. jest mniej więcej stała i w Europie wynosi ok. 10 przypadków na 100 000

Wnioski. Mimo niezwykle istotnej roli leczenia żywieniowego u pacjentów z nieswoistymi chorobami zapalnymi

jelit w przeprowadzonych badaniach nie obserwowano wpływu niedowagi lub nadwagi na jakość życia w tej grupie pacjentów (Piel. Zdr. Publ. 2013, 3, 3, 241–248).

Słowa kluczowe: nieswoiste choroby zapalne jelit, jakość życia, stan odżywienia.

Abstract

Background. The Qality of Life (QoL) estimation in patients with ulcerative colitis and Crohn’s disease is an

impor-tant factor for optimalization of therapy in every individual patient. The emotional status in patients suffering beu-cause of chronic disease reflects the ability of acceptation of the disease symptoms and influences an the prognosis and course of the disease.There is a neccesity of routinely entering colaboration of psychologist and dietetitian in the therapeutic team for patients with inflammatory bowel disease. Among all the analysed patients there was no influence of hiper – or hipoalimentation on the QoL.

Objectives. Estimation of quality of life patients with inflammatory bowel disease depending on nutrition status. Material and Methods. Participants of this study were hundred patients with Crohn’s disease or ulcerative

coli-tis confirmed by radiological, endoscopic and histopathological methods without previous surgical interventions. Estimation of somatic status was based on QLQC-30 questionnaire and CDAI (Crohn’s Disease Activity Index) for Crohn’s disease or CAI (Colitis Activity Index) for ulcerative colitis. QLQ-30 questionnaire and HADS scale was used to define psychological status of examined patients.

Results. Constant remission was approved in 5 patients with UC and 16 patients with CD, active stadium was

confirmed in 41 patients with CU and 39 patients with CD. All patients with constant remission had no dyspepsia, diarrhea nor other gastroenterological symptoms. Parenteral symptoms like rheumatological pain was reported by 73.91% of patients with UC (n = 34) and 77.78% of patients with CD (n = 42), iritis was diagnosed in 18.52% (n = 10) of patients with CD and 13.04% (n = 6) of patients with UC, erythema nodosum wad diagnosed in 6 patients (11.11%) patients with CD, steatohepatitis was diagnosed in 24.07% of patients with CD and 23.91% patients with UC. BMI below 18.5 kg/m2 _{was estimated in 13% of study population. All patients in study had low level of} depres-sion, anxiety and aggression (HADS scale).

Conclusions. In spite of essential role of nutritional therapy in inflammatory bowel disease patients there wasn’t

observed significant influence neither of underweight nor overweight on quality of life in study patients (Piel. Zdr.

Publ. 2013, 3, 3, 241–248).

ludzi rocznie, a szacunkowa zachorowalność jest na poziomie 70–150 na 100 000. Występuje przede wszystkim w krajach wysoko uprzemysłowionych, a w Polsce nie ma dokładnych danych dotyczących epidemiologii tej choroby. Roczna zapadalność w Unii Europejskiej to 16 nowych przypadków na 100 000 mieszkańców [5].

Choroba Leśniowskiego-Crohna występuje w wysokorozwiniętych krajach Europy Zachod-niej i Ameryki Północnej. Obecnie zapadalność w krajach Unii Europejskiej to ok. 5 przypadków na 100 000 ludzi rocznie [5, 6]. Choroba Leśniow-skiego-Crohna oraz wrzodziejące zapalenie jeli-ta grubego dotyczą w większości ludzi młodych, w drugiej i trzeciej dekadzie życia, mających do-piero wkroczyć w życie zawodowe lub będących w wieku produkcyjnym. Zwłaszcza tym pacjentom przewlekła choroba, uciążliwe leczenie i częsta ho-spitalizacja zakłócają aktywność zawodową i ży-ciową oraz funkcjonowanie w społeczeństwie.

Postępowanie terapeutyczne w n.ch.z.j. z uwagi na brak leczenia przyczynowego ma na celu ogra-niczenie i wyhamowanie reakcji zapalnych oraz zapobieganie niedożywieniu i wyniszczeniu, które wynika z jednej strony z hipoalimentacji, a z drugiej – z katabolizmu towarzyszącego chorobie zapalnej. W związku z tym oprócz leczenia farmakologiczne-go, zaplanowane i prowadzone postępowanie diete-tyczne ma niebagatelne znaczenie.

W aktywnym procesie choroby pacjenci ma-ją z reguły duże niedobory nie tylko masy ciała,

ale także znaczące niedobory zarówno białkowe, wodno-elektrolitowe, witaminowe, jak i pierwiast-ków śladowych. Leczenie jest ukierunkowane na wyrównanie niedoborów wodno-elektrolitowych wdrożenie postępowania farmakologicznego in-dukującego remisje oraz odpowiednie postępowa-nie żywieniowe w celu wyrównania postępowa-niedoborów i odbudowy organizmu.

Materiał i metody

W przedstawionej pracy wykorzystano na-stępujące narzędzia pomiarowe: ocenę stanu so-matycznego na podstawie skali objawów kwe-stionariusza QLQ C-30 (European Organization

for Research and Ttreatment of Cancer Quality of Life Questionnaire Core 30) i aktywność choroby

z użyciem wskaźnika CDAI (Crohn’s Disease

Ac-tivity Index) dla ch.LC i wskaźnika

Rachmilewit-za – CAI (Colitis Activity Index) dla w.z.j.g. oraz ocenę stanu psychicznego określanego stopnia przystosowania do choroby i wpływu choroby na życie pacjentów – przydatne narzędzie to kwestio-nariusz QLQ C-30 i skala HADS (Hospital Ankiety

and Depression Scale Zigmonala i Snaitna).

Badanie przeprowadzono w Klinice Gastroen-terologii, Żywienia Człowieka i Chorób Wewnętrz-nych oraz w Klinice Chorób WewnętrzWewnętrz-nych, Meta-bolicznych i Dietetyki Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu.

Tabela 1. Skale funkcjonalne i skale objawów – kwestionariusz QLQ-C30 Table 1. Functional scales and symptoms scale – QLQ-C30 questionare

Skale Skrót nazwy Numer pozycji Liczba pozycji Zakres punktów Skale funkcjonalne Funkcjonowanie fizyczne FF 1–5 5 5–10 Funkcjonowanie w rolach FR 6,7 2 2–4 Funkcjonowanie poznawcze FP 20, 25 2 2–8 Funkcjonowanie emocjonalne FE 21–24 4 4–16 Funkcjonowanie społeczne FS 26, 27 2 2–8 Skale objawów Zmęczenie Z 10, 12, 18 3 3–12 Nudności/wymioty NW 14, 15 2 2–8 Ból B 9, 19 2 2–8 Duszność D 8 1 1–4 Zaburzenia snu Z 11 1 1–4 Brak łaknienia A 13 1 1–4 Zaparcia zap. 16 1 1–4 Biegunka bieg. 17 1 1–4 Finanse F 28 1 1–4

NIE TAK 1. Czy odczuwasz trudności wykonując męczące czynności takie, jak dźwiganie ciężkiej siatki z

zakupa-mi czy walizki? 1 2

2. Czy sprawia Ci trudność długi spacer? 1 2 3. Czy sprawia Ci trudność krótki spacer wokół domu? 1 2 4. Czy powinieneś pozostawać w łóżku lub fotelu przez większą część dnia? 1 2 5. Czy potrzebujesz pomocy przy jedzeniu, ubieraniu się, myciu lub przy korzystaniu z toalety? 1 2 6. Czy jesteś w jakiś sposób ograniczony podczas wykonywania swojej pracy zaodowej lub domowej? 1 2 7. Czy jesteś całkowicie niezdolny do wykonywania pracy zawodowej lub zajęć domowych? 1 2

PODCZAS OSTATNIEGO TYGODNIA (zakreśl cyfrę kółkiem):

Zupełnie

nie Trochę Znacznie Bardzo

8. Czy brakowało Ci tchu? 1 2 3 4

9. Czy coś Cię bolało? 1 2 3 4

10. Czy potrzebowałeś odpoczynku? 1 2 3 4 11. Czy miałeś kłopoty ze snem? 1 2 3 4

12. Czy czułeś się słaby? 1 2 3 4

13. Czy brakowało Ci apetytu? 1 2 3 4 14. Czy odczuwałeś nudności? 1 2 3 4

15. Czy wymiotowałeś? 1 2 3 4

16. Czy miałeś zaparcie? 1 2 3 4

17. Czy miałeś biegunkę? 1 2 3 4

18. Czy byłeś zmęczony? 1 2 3 4

19. Czy ból zakłócał Twoją codzienną aktywność? 1 2 3 4 20. Czy miałeś trudności w koncentrowaniu się na takich sprawach

jak czytanie gazet lub oglądanie telewizji? 1 2 3 4

21. Czy czułeś się napięty? 1 2 3 4

22. Czy byłeś zmartwiony? 1 2 3 4

23. Czy czułeś się rozdrażniony? 1 2 3 4 24. Czy czułeś się przygnębiony? 1 2 3 4 25. Czy miałeś trudności w przypominaniu sobie czegoś? 1 2 3 4 26. Czy Twój stan fizyczny albo leczenie zakłócało Twoje życie

rodzinne? 1 2 3 4

27. Czy Twój stan fizyczny albo leczenie zakłócało Twoją aktywność

społeczną? 1 2 3 4

28. Czy Twój stan fizyczny albo leczenie spowodowało kłopoty

finansowe? 1 2 3 4

KWESTIONARIUSZ QLQ C-30

Interesują nas niektóre sprawy dotyczące Pana i Pani zdrowia. Prosimy o odpowiedź na wszystkie pyta-nia, zakreślając kółkiem cyfrę, która najbardziej do Pana(i) pasuje. Nie ma tu dobrych lub złych odpowiedzi. Udzielone przez Pana(nią) informacje pozostaną w ścisłej tajemnicy.

W projekcie uczestniczyli pacjenci z udo-kumentowanym rozpoznaniem ch.LC i w.z.j.g. potwierdzonym w badaniu radiologicznym, en-doskopowym i histopatologicznym. W badaniu brało udział 100 osób, które nie były dotychczas poddane zabiegom chirurgicznym z powodu n.ch.z.j. Do badań zakwalifikowano 46 pacjen-tów chorych na w.z.j.g. oraz 54 z rozpozna-niem ch.LC. Badana populacja liczyła 49 kobiet i 51 mężczyzn. Wiek chorych mieścił się w prze-dziale 18–70 lat. Czas trwania choroby od roz-poznania w.z.j.g. lub ch.LC obejmował okres od 6 miesięcy do 17 lat [11].

Wyniki

W czasie hospitalizacji oceniano aktywność n.ch.z.j. za pomocą wskaźnika Rachmilewitza – CAI dla w.z.j.g. oraz wskaźnika CDAI w przy-padku ch.LC [5]. Ciągłą remisję potwierdzono u 5 osób chorych na w.z.j.g., a aktywną postać cho-roby miało 41 chorych. Wśród pacjentów z ch.LC 16 osób było w okresie remisji, a 39 chorych miało aktywną postać choroby.

Objawy pozajelitowe, które często rozpoznaje się u pacjentów z potwierdzonym rozpoznaniem w.z.j.g. oraz ch.LC dodatkowo wpływają na stan kliniczny pacjenta. W przeprowadzonym bada-niu analizowano takie choroby, jak: zapalenie tęczówki, rumień guzowaty, bóle stawów, stłusz-czenie wątroby. Bóle stawów odczuwała znacząca większość pacjentów zarówno z rozpoznaniem

w.z.j.g. – 73,91% (n = 34), jak i ch.LC – 77,78% (n = 42).

Ogółem zapalenie tęczówki miało 18,52% (n = 10) osób z rozpoznaniem ch.LC i 13,04% (n = 6) z w.z.j.g.

Rumień guzowaty wykryto w przypadku ch.LC u 6 chorych, co stanowi 11,11%.

Klinicznie potwierdzono stłuszczenie wątro-by w ch.LC u 24,07% chorych (n = 13) i 23,91% (n = 11) u pacjentów z w.z.j.g.

Do oceny wpływu choroby na stan kliniczny pacjentów użyto wskaźnika masy ciała – Queteleta

BMI (Body Mass Index).

Ocena BMI nie jest precyzyjną metodą, ale wskaźnik ten jest rekomendowany przez WHO. Na podstawie analizy według najczęściej przyjmowanych kryteriów wskaźniki BMI w za-kresie 25–29,9 kg/m2_{, które są miernikiem}

nadwa-gi, wyliczono dla 3 pacjentów – 2 osób z w.z.j.g. oraz jednego chorego z ch.LC. Wszyscy pacjenci byli w okresie remisji i nie zgłaszali dolegliwości dyspeptycznych, biegunek ani innych objawów ga-stroenterologicznych.

Wartość wskaźnika BMI poniżej 18,5 kg/m2_,

świadczącego o niedowadze, zaobserwowano u 13 osób, co stanowi 13% badanej populacji, w tym 9 pacjentów z ch.LC oraz 4 z w.z.j.g. Pod-stawowe dane analizowanych osób przedstawiono w tabelach 2 i 3 w zależności od masy ciała.

Wśród mechanizmów wpływających na nie-dożywienie pacjentów cierpiących na n.ch.z.j. wyróżnia się takie, które mają znaczący wpływ na stan kliniczny [9]:

W NASTĘPNYCH PYTANIACH ZAZNACZ KÓŁKIEM CYFRĘ MIĘDZY 1 A 7, KTÓRA NAJLEPIEJ DO CIEBIE PASUJE.

29. Jak oceniłbyś swój ogólny stan fizyczny podczas ostatniego tygodnia?

30. Jak oceniłbyś ogólną jakość swojego życia podczas ostatniego tygodnia?

PROSZĘ SPRAWDZIĆ CZY ODPOWIEDZIAŁEŚ NA WSZYSTKIE PYTANIA

Poniższe wolne miejsce proszę wykorzystać na ewentualne komentarze lub dodatkowe uwagi.

1 2 3 4 5 6 7

bardzo zły wyśmienity

1 2 3 4 5 6 7

Tabela 2. Choroba Leśniowskiego-Crohna – niedowaga Table 2. Crohn’s disease – low body mass

Ogółem

(n) Płeć CDAI Powikłania pozajelitowe Nudności, wymioty Biegunki Brak łaknienia Ból K M remisja aktywność

średnia aktywność duża

9 3 6 1 5 3 9 9 9 9 9

Tabela 3. Wrzodziejące zapalenie jelita grubego – niedowaga Table 3. Ulcerative colitis – low body mass

Ogółem

(n) Płeć CAI Powikłania po-zajelitowe Biegunki Brak łaknienia Ból K M remisja postać aktywna

4 4 0 1 3 4 4 3 4

Ryc. 1. Wykres zależności

depresji i aktywności choroby

Fig. 1. Corelation beetween

depresion and disease activity – CDAI

−  pacjenci ograniczają posiłki w związku z brakiem łaknienia,

−  posiłki wywołują dolegliwości bólowe lub biegunki, w związku z czym chorzy unikają posił-ków,

−  utrata przez przewód pokarmowy białek, mikro- i makroelementów,

−  interakcja leków ze składnikami spożyw-czymi – np. Sulfasalazyna z witaminą B12 i kwasem

foliowym,

−  aktywność choroby zwiększa zapotrzebowa-nie na energię przez nasilezapotrzebowa-nie reakcji katabolicz-nych w organizmie.

Choroby somatyczne, do których zalicza się

n.ch.z.j. wywołują nie tylko zaburzenia w fizjolo-gicznym funkcjonowaniu człowieka, ale wpływają także na jego stan psychiczny, zmuszając go do po-dejmowania działań zaradczych [10].

Oceny stanu emocjonalnego badanych osób dokonano za pomocą skali HADS-M. W prze-prowadzonym badaniu średni wynik ogólny dla grupy wskazywał na niski poziom nasilenia obja-wów wszystkich 3 badanych emocji: depresji, lęku, agresji. Poziom agresji był najniższy, a wyższe, lecz umiarkowane nasilenie lęku lub depresji zaobser-wowano w pojedynczych przypadkach.

Na podstawie analizy wykresu rozrzutu zmien-nych charakteryzujących stopień aktywności

cho-roby ocenianymi testami klinicznymi – CDAI w przypadku ch.LC oraz CAI dla chorych na w.z.j.g. nie ujawniono istotnego powiązania z ob-jawami depresji.

Omówienie

Z klinicznego punktu widzenia, w odniesieniu do pacjentów chorych na n.ch.z.j., bardzo istot-ne jest znalezienie wskaźników pozwalających

korzystnie monitorować proces adaptacyjny do choroby. Należy sądzić, że mimo długiego okre-su choroby, a może właściwie dlatego, objawy de-presyjno-lękowe nie odgrywają aż tak ważnej roli w sytuacji pacjentów z n.ch.z.j. W licznych bada-niach wykazano, że lęk pełni rolę motywacyjno-re-gulacyjną, a jego odczuwanie jest silną motywacją do działania zorientowanego na ograniczenie lęku lub całkowitą jego eliminację [7, 8].

Pacjenci, którzy otwarcie i naturalnie stanęli przed faktem choroby wykazują większą skutecz-ność adaptacyjną we wszystkich sferach funkcjo-nowania człowieka.

Dzięki znacznej mobilizacji i aktywnej posta-wie uruchamiają się przystosowawczo-efektywne mechanizmy w radzeniu sobie z przykrymi prze-życiami oraz objawami w postaci zaburzeń funkcji fizjologicznych chorych [11].

Na podstawie przeprowadzonych badań pa-cjentów cierpiących na n.ch.z.j. nie stwierdzono objawów depresyjno-lękowych w grupie pacjen-tów z niedowagą (13%) wywołaną procesem cho-robowym.

Analizując tę grupę pacjentów nie obserwowa-no zaburzeń w innych ocenianych sferach życia: zawodowej, rodzinnej, fizycznej, w poznawczej, emocjonalnej oraz społecznej.

Istniejące odchylenia miały związek z aktyw-nością choroby, a nie z niedoborami żywieniowy-mi i dotyczyły: bólu, duszności, zaburzenia snu oraz relacji interpersonalnych.

Rutynowa ocena jakości życia ma wpływ na wybór i skuteczność postępowania, co motywuje chorego do samokontroli i stosowania się do zale-ceń oraz skraca czas potrzebny do poznania obaw i problemów pacjenta.

Mimo niezwykle istotnej roli leczenia żywie-niowego u chorych na n.ch.z.j. w przeprowadzo-nych badaniach nie obserwowano wpływu nie-dowagi lub nadwagi na jakość życia w tej grupie pacjentów.

Tabela 4. Analiza zależności między lękiem i depresją

a skalami funkcjonalnymi i objawów

Table 4. Corelation among fear, depresion and functional

scale QLQ C-30 Skale Lęk Depresja FF 0,2932 0,3935* FR 0,1515 0,2843 FP 0,0237 0,2180 FE 0,0680 0,2405 FS 0,2021 0,3878* zmęcz. 0,0524 0,2950 N/W 0,1530 0,2278 B 0,3329* 0,3099* D –0,0010 0,3424* zab. snu 0,1591 0,3506* A 0,0363 0,1567 zap. –0,0338 0,0534 bieg. 0,2834 0,0025 F 0,2269 0,2024 o.g.j. –0,2335 –0,2857 * poziom istotności p < 0,005.

Analiza statystyczna ujawniła istotne zależności między wynikami skali jakości życia QLQC-30 a wynikami skali HADS-M. Objawy lęku były istotnie powiązane z nasilen-iem dolegliwości bólowych.

Piśmiennictwo

[1] Guyatt G.H., Ferrans C.E., Halyard M.Y.: Jakość życia zależna od stanu zdrowia – od badań klinicznych do

prak-tyki lekarskiej. Med. Dypl. 2008, 4, 24–38.

[2] Wołowicka L.: Jakość życia w naukach medycznych. AM Poznań, Poznań 2002.

[3] Fallowfield L.J., Hall A., Maguire G.P.: Psychological outcomes of different treatment policies in women with

ear-ly breast cancer outside a clinical trial. Br. Med. J. 1990, 301, 575–580.

[4] Konturek S.J.: Gastroenterologia i hepatologia kliniczna. Wyd. Lekarskie PZWL, Warszawa 2000.

[5] Bartnik W.: Wytyczne postępowania w nieswoistych chorobach zapalnych jelit. Przegl. Gastroenterol. 2007, 2(5),

215–229.

[6] Lotus E.V.: Clinical epidemiology of inflammatory bowel disease: Incidence, prevalence, and environmental

influ-ences. Gastroenterology 2004, 126, 1504–1517.

[7] Salmon P.: Psychologia w medycynie. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2002.

[8] Miehsler W., Weichselberger M., Offerlbauer-Ernst A.: Which patients with IBD need psychological

interven-tions? A controlled study. Inflamm. Bowel Dis. 2008, 14, 1273–1280.

[9] Mawdsley J.E., Rampton D.S.: Psychlogical stress in IBD: new insights into pathogenic and therapeutic

[10] Jarosz M.: Praktyczny podręcznik dietetyki. Instytut Żywności i Żywienia 2010, 24.

[11] Marcinkowska E.: Jakość życia pacjentów z nieswoistymi chorobami zapalnymi jelit w zależności od przebiegu,

aktywności i sposobu leczenia. Praca doktorska 2010.

Adres do korespondencji:

Emilia Marcinkowska

Katedra i Klinika Chorób Wewnętrznych, Metabolicznych i Dietetyki Szpital im. Heliodora Święcickiego

ul. Przybyszewskiego 49 60-355 Poznań

Konflikt interesów: nie występuje Praca wpłynęła do Redakcji: 2.10.2013 r. Po recenzji: 9.10.2013 r.

Zaakceptowano do druku: 17.10.2013 r. Received: 2.10.2013

Revised: 9.10.2013 Accepted: 17.10.2013