Piotr Piątek
W osiemdziesiątą rocznicę
plebiscytów na Warmii, Mazurach i
Powiślu : sprawozdanie z konferencji
Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 1, 95-97
Piotr Piątek
W osiemdziesiątą rocznicę plebiscytów
na Warmii, Mazurach i Powiślu
Sprawozdanie z konferencji
W dniach 16— 18 czerwca 2000 r. w Olsztynie odbyła się m iędzynarodowa konferencja naukow a zorganizow ana przez Historische Kom m ission für ost- und westpreußische Landesforschung. Miejscem spotkania była sala konferen cyjna O środka B adań N aukow ych im. W. Kętrzyńskiego w D om u Polskim. Sesja poświęcona była plebiscytowi w Prusach W schodnich 1920 r. Obrady toczyły się w języku niemieckim.
Licznie przybyłych uczestników konferencji, a zwłaszcza gości z Republiki Federalnej Niemiec reprezentujących różne organizacje społeczne i placówki naukowe, pow itał dyrektor OBN prof, dr hab. Stanisław Achremczyk, zwrócił uwagę n a symbolikę miejsca odbywania się konferencji. Przypomniał, że w 1920 r. w D om u Polskim mieścił się M azurski K om itet Plebiscytowy. Następnie poprosił dr. B ernharta Jähniga z tajnego archiwum państwowego w Berlinie-Dahlem o otwarcie sesji. W śród gości i uczestników byli m.in. przedstawiciele tajnego archiwum państwowego w Berlinie-Dahlem, Niemiec kiego Instytutu H istorycznego w W arszawie, Uniwersytetu M ikołaja K opernika w T oruniu, Uniwersytetu W rocławskiego, Uniwersytetu Gdańskiego, Uniwer sytetu W arm ińsko-M azurskiego w Olsztynie, Wyższego Seminarium D uchow nego „H osianu m ” .
Referat pt. Prawo do samostanowienia, czy walka o suwerenność państwową? Plebiscyt w Prusach Wschodnich 1920, autorstw a prof. dr. Wojciecha W rzesiń skiego pod jego nieobecność odczytał m gr Rafał Wolski. W referacie poruszono problem przestrzegania norm generalnych na konferencji pokojowej w Paryżu, które m iały określać postanow ienia szczegółowe trak tatu z Niemcami. Referują cy poświęcił dużo uwagi sytuacji międzynarodowej (rewolucja bolszewicka, wojna polsko-rosyjska, koalicja anty niem iecka)1.
D r Stefan H artm an n wygłosił referat pt. Refleksje nad polskim stanowiskiem w przedmiocie plebiscyt w 1920. Przypom niał, że tylko 2% głosów w plebiscycie z 11 lipca 1920 r. padło za Polską. Jednak nie to powinno stanowić przedm iot badań, istotne są antagonizm y pomiędzy dwom a narodam i i ich konsekwencje. A utor odniósł się do poglądów m.in. Józefa Feldm ana i K u rta Forstreutera, który stwierdził, że plebiscyt był nie tylko ważnym elementem polskiej i niemiec kiej historii, ale przede wszystkim m iał znaczenie dla ludzi zamieszkujących
1 T ekst referatu prof. W. Wrzesińskiego zamieszczono w „K om unikatach M azursko-W arm ińskich” , 2000, nr 4, ss. 617—627.
Komunikaty
tereny plebiscytowe. Podsum owując, dr S. H artm ann wyraził nadzieję, że plebiscyt 1920 r., stanowić będzie punkt wyjścia do dokonania syntezy wszyst kich źródeł historycznych, co przyczyni się do normalizacji stosunków polsko- -niemieckich w przyszłej zjednoczonej Europie. Wystąpienie S. H artm ann a z uwagi na stawianie śmiałych wniosków wywołało żywą dyskusję wśród uczestników sesji, zwłaszcza konkluzje dr L. Kunigk-Helbing z D ortm undu.
Trzeci referat — Nastroje ludności mazurskiego obszaru plebiscytowego — wygłosił d r H ans W erner R autenberg. Zwrócił on uwagę na dobrą obecnie koniunkturę dla Prus W schodnich. Po zmianach politycznych, jakie nastąpiły po 1989 r., była prow incja Niemiec została odkryta na nowo. Stwierdził, że duże zainteresowanie byłymi Prusam i W schodnimi występuje wśród pisarzy. Są to m.in. R alph G iordano i Siegfried Lenz. Stwierdził też, że żaden z profesjonalnych historyków nie oczekuje, iż pisarze stworzą dokum ent, natom iast jest praw dopodobne, że stw orzą środki, które m ogą ukierunkować badania w tym przedmiocie. Referujący podkreślił rolę prof. Wojciecha Wrzesińskiego oraz jego duży wpływ n a badaczy niemieckich. D r H. W. Rautenberg skupił się bardziej na obecnej sytuacji niż — jakby to wynikało z tem atu — na historii. Pod koniec wystąpienia stwierdził, że M azurzy m uszą sami wiedzieć, w którą stronę winni skierować swoją przynależność.
Po przerwie, w czasie której uczestnicy sesji zwiedzili Archiwum Państwowe w Olsztynie oraz wizytowali Polsko-Niemieckie Centrum Młodzieży w Olsz tynie, z kolejnym referatem pt. Prusy Zachodniej Pomorze — przejście od Rzeszy Niemieckiej do Rzeczypospolitej Polskiej bez perspektyw plebiscytu wystąpił dr Peter Letkm ann. A u to r przedstawił m .in. kontekst międzynarodowy, stosunki narodowościowe oraz całą złożoność sytuacji mającej wpływ na rozstrzygnięcia kwestii przynależności Prus Zachodnich.
Kolejnym referentem był prof, d r hab. Mieczysław Wojciechowski, który omówił tem at Prusy Zachodnie podczas I wojny światowej i wydarzeń po je j zakończeniu.
Pierwszy dzień obrad podsumowali prof. M. Wojciechowski, dr H .W . Rautenberg oraz d r P. Letkm ann.
Kolejny dzień obrad poprow adził prof, dr hab. M arian Biskup. M gr Paweł Kosiński wystąpił z referatem pt. Mentalność ludności Prus Zachodnich podczas I wojny światowej.
Następnie głos zabrała dr Lieselotte Kunigk-Helbing, występując z referatem Zachodniopruski powiat Sztum a plebiscyt. A utorka przedstawiła szczegółowo wyniki plebiscytu w tym powiecie. Przypom niała oficjalny protest gmin polskich powiatu sztumskiego przeciwko przyłączeniu ich do Prus Wschodnich.
Referat pt. Dzialdowszczyzna podczas plebiscytu wschodniopruskiego w 1920 roku przedstawił dr Piotr Bystrzycki. Przypomniał, że powiat działdowski stanowił silną bazę wypadow ą do działalności propolskiej w Prusach W schod nich. Obszernie scharakteryzow ał form y tej działalności oraz jej efekty.
Przedpołudniow ą część drugiego dnia konferencji zakończył m gr R obert K em pa referatem Północno-wschodnia część M azur w plebiscycie 1920 roku. Zobrazow ał przygotow ania i przebieg oraz wyniki plebiscytu na tym obszarze. Szczególnie dużo uwagi poświęcił powiatowi giżyckiemu.
Tem atem wystąpienia dr. R oberta T raby były S kutki plebiscytu dla ,.pamięci zbiorowej". D r R. T rab a stwierdził m .in., że plebiscyt był nie tylko ważnym elementem polskiej i niemieckiej historii, ale przede wszystkim m iał olbrzymie znaczenie dla ludzi zamieszkujących M azury. Referat wywołał dyskusję nad pojęciami: polskim „ojczyzna” i niemieckimi „H eim at” i „V aterland” . Brali w niej udział m .in. d r S. H artm ann, d r L. Kunigk-Helbing, m gr R. Wolski.
D yskusja, k tó rą wywołały referaty, świadczy o potrzebie kontynuow ania tego typu spotkań.
Sesję zam knął dr B ernhardt Jähnig, podziękował wszystkim zgromadzonym za uczestnictwo w sesji. O bradom przysłuchiwali się studenci Uniwersytetu W arm ińsko-M azurskiego w Olsztynie.
N astępnego dnia uczestnicy konferencji odbyli wycieczkę do M ikołajek, Giżycka i nad Wielkie Jeziora M azurskie.
Piotr Piątek
