K
R
O
N
I
K
A
K O M I T E T H I S T O R I I N A U K I I T E C H N I K I P A N
S P R A W O Z D A N I E Z D Z I A Ł A L N O Ś C I Z A R O K 1983
W rok u spraw o zd aw czym liczne zadan ia K H N i T b y ły re alizo w an e pod k ie runkiem P rezy d iu m Kom itetu; znaczną ak tyw ność i w ielo k ieru n k ow ość d ziałan ia w y k az ały poszczególne K om isje Komitetu.
Sekretarz N a u k o w y P A N p ow ierzy ł K om iteto w i H isto rii N a u k i i T ech nik i spraw ę przygo tow an ia analizy i oceny re alizac ji ustaleń II K o n gresu N a u k i P o ls kiej dotyczących bad ań w zakresie historii n au k i i techniki. W opracow aniu, które na zlecenie P rezy d iu m K om itetu p rzy gotow ał doc. B ohdan Jaczewski, podkreślon o m. in. znaczenie przekształcenia Z a k ła d u H istorii N a u k i i T ech nik i w Instytut H istorii N au k i, O św iaty i Techniki P A N oraz rolę, ja k ą o d e grał w sp o m n a n y I n
stytut w ro z w o ju oraz in tergracji b ad ań dotyczących d ziejó w poszczególnych d ys cyplin oraz d ziejó w oświaty. D o p od staw ow ych przeszkód, które u tru d n iają ro z w ó j i upowszechnienie historii techniki, zaliczono ograniczenie tytułów i a rk u szy wydaw niczych, a także niedostateczny dostęp do n au k o w ej lite ratu ry zagran icznej.
N a zlecenie Prezydiu m p rzgotow ano ró w n ież opinię (1982 i 1983), dotyczącą czasopism z zakresu historii nauki, o św iaty i techniki oraz ocenę I V tom u Historii nauki polskiej.
W dniu 1 czerw ca odbyło się p len arn e posiedzenie K om itetu pośw ięcone dys k u sji nad Zakończeniem (pió ra prof. E ugenju sza O lszew skiego) I V tomu Historii nauki polskiej (1864— 1918). N a posiedzeniu o m aw iano ró w n ież dotychczasową p r a cę Kom itetu i p ro gra m je g o działalności. 15 grud n ia o b ra d o w a ło kolejne p osie dzenie plenarne Komitetu, którego przedm iotem b y ł p rojek t utw orzenia Film oteki N a u k i Polskiej. N a zebranie zostali zaproszeni p rzedstaw iciele środ ow isk film o w ych i arch iw aln ych zainteresow anych projektem , a prezes Polskiego S t o w a rz y szenia F ilm u N a u k o w e g o — prof. Jan Jacoby — p rzedstaw ił tezy m em oriału g r u p y in icjatorów w sp raw ie p ow o łan ia Film oteki N a u k i Po lsk iej. D ysk u sję i w n io sk i organizacyjne w sp ra w ie Film oteki poprzedził pokaz krotkom etrażow ych film ó w poświęconych T ad euszow i K otarbińsk iem u i W ik to ro w i D edze oraz I K o n g re s o w i N au k i Polskiej. P o przeprow adzon ej dysk usji Kom itet uznał p ow o łan ie F ilm oteki N au k i Polskiej za celow e i zw rócił się do w n io s k o d a w c ó w o p rzygotow an ie w perspektyw ie konkretnych m ateriałó w dotyczących tej spraw y.
W roku spraw ozd aw czym pod opieką P rezy d iu m K om itetu kon tyn uow an o serię w y d a w n ic z ą w językach obcych (studium prof. Jerzego P iaskow skiego : O stali demasceńskiej oraz prof. P a w ła Rybickiego: R ecepcja A rystotelesa u progu ery n ow ożytnej). Jednocześnie Kom itet n a posiedzeniu w dniu 15 gru d n ia w y ra z ił p o dziękowanie prof. Iren ie Stasiew icz-Jasiuk ow ej za zbieranie i p u b lik o w a n ie na łam ach „ K w a rta ln ik a N a u k i i Techniki” au to bio grafii nau kow ych w y bitn ych uczo nych polskich; uznano za celow e kontynuow an ie tej ak cji oraz w y d a n ie w p e rs p ektyw ie w form ie książki zbioru tych au to bio grafii pod re d a k c ją I. S tasiew icz- -Jasiu kow ej.
714
KronikaW roku sp raw o zd aw czym znaczną ak tyw ność p rze ja w ia ła K om isja d/s n au cza nia historii nauki i techniki, której przew odniczyła prof. I. Stasiew icz-Jasiuk ow a. W ram ach K o m isji działały następujące g ru p y robocze: G ru p a d/s nauczania p o w szechnej historii nauki (przew odnicząca — prof. B a rb a ra Bień kow ska, W a rs z a w a ); G ru p a d/s nauczania historii m edycyny (przew . — prof. med. Tadeusz Brzeziński, Szczecin); G ru p a d/s nauczania historii nauk ścisłych (przew . — prof. A n d rze j K. W ró b le w sk i, W a rsz a w a ). G ru p a d/s nauczania historii nauk leśnych (przew . — prof. Józef Broda, Poznań); G ru p a d/s nauczania historii techniki (przew . — prof. A lfr e d W iślicki, W a rsz a w a ). Do pow ażn ych osiągnięć K o m isji należy in sp irow anie au to ró w do pisania pod ręczn ików i sk ryp tó w przeznaczonych dla studentów w y ż
szych uczelni. W p rzy gotow an iu zn ajd uje się podręcznik historii m edycyny pióra 10 au to ró w ; w y d a w c ą jest P Z W L . D o w y d a w n ic tw a przekazano podręcznik z h is torii leśnictw a pióra Józefa B ro d y oraz skrypt z historii ro z w o ju pojęć chem icz nych, którego autorem jest Rom an M ierzecki. R ów nież przekazano do w y d a w n ic tw a skrypt pośw ięcony historii nauk społecznych pióra Tadeusza B ieńkow skiego.
W k ręgu zainteresow ań K om isji z n a jd o w a ła się sp ra w a w y k ła d ó w z zakresu historii nauki. O d października 1983 r. przedm iot pod n a z w ą N aukoznaw stw o ze szczególnym uw zględnieniem historii nauki obow iązuje na studiach biblio tek o z n aw stw a w w y m iarze 150 godzin; jest on fin alizow an y egzaminem. Ponadto dla w arszaw sk ich studentów trzeciego roku biblio tek ozn aw stw a p ro w ad zi się w y k ła d m onograficzny z historii nauki. W oparciu o w y n ik i ankiety w sp raw ie nauczania historii techniki na w yższych uczelniach technicznych Kom itet sk ierow ał pism o do M in isterstw a N au k i, Szkolnictw a W yższego i Techniki, w którym postuluje w p r o w adzen ie w y k ła d ó w z historii techniki na wszystkich w yższych uczelniach tech nicznych w Polsce. Interesu jącą in icjatyw ę w sp raw ie kształcenia w y k ła d o w c ó w historii chemii p o d ją ł doc. R om an M ierzeck i d ziałający w ram ach G ru p d/s n a u czania historii nauk ścisłych; zaplan ow an o m ianow icie na czerw iec 1984 r. Szkołę L etn ią d la w y k ła d o w c ó w historii chemii, której organizatoram i są: Sekcja H istorii C hem ii Polskiego T o w a rz y stw a Chemicznego, W y d z ia ł C hem ii U n iw ersytetu W a r szaw skiego i Instytut Chem ii U n iw ersytetu W ro cław skiego.
W 1983 r. K o m isja H istorii Techniki, której przew odniczy p ro f. Tadeusz M . N o w a k , k o n tyn u ow ała prace nad konspektem I tomu Historii techniki polskiej. P rzep row ad zo n o K onsultacje z autoram i poszczególnych rozdziałów , a konspekt m akiety historii techniki do 1795 r. został p rzekazany do I H N O i T P A N . Rozpoczęto prace nad II tomem H istorii techniki polskiej (1795— 1918). U stalon o listę autorów , zakres tematyczny, a także p rzygotow ano w stęp n ą w e rsję konspektu.
P ra c e K o m isji P ra sy Technicznej (przewodniczący: prof. Jan P a zd u r) o gra n i czone b y ły w yłączn ie do bad ań in dyw idualnych . M g r H elen a Starosteck a-C h rza- n ow ska ko n tyn uow ała k w e ren d ę m ateriałó w do rozbu d ow y pt. Polskie czasopiś m iennictw o budow lane 1918— 1919, zaś d r W in cen ty P a w ło w s k i do pracy o czaso piśm iennictwie następnym w latach 1945— 1982; J. P a zd u r o p u blik o w ał studium : L w ow sk i ośrodek prasy technicznej do 1914 r. W zw iązku ze w strzym aniem serii w y d a w n iczej R ad y P ra sy Technicznej nie opu blikow an o p rzygotow anych w cz eś niej ro zpraw , a także w strzym ano prace nad m o nografią czasopiśm iennictwa tech nicznego w Polsce w okresie 1875— 1918.
Kom itet H istorii N a u k i i Techniki reprezen tow ał polskie środow isko n au k ow e h istoryków nauki i techniki na arenie m iędzynarodowej utrzym ując przede w szy s tkim zw iązki z Sekcją H istorii N a u k i M ięd zyn aro dow ej U n ii H istorii i Filozofii N a u k i; znaczną ak tyw ność w y k a z y w a ła polska G ru p a Kom itetu W sp ó łp ra cy M ię d zynarodow ej w Z akresie H istorii Techniki (IC O H T E C ).
Z aniepokojenie członków Kom itetu w y w o ła ło ograniczenie m ożliwości w y ja z d ów zagranicznych — dotyczy to szczególnie członków K om itetu nie będących
Kronika
715
p racow n ikam i P A N . Zastrzeżenia w zbu d ziła działalność B iu ra W s p ó łp ra c y z Z a granicą, które nierzadko „ b lo k u je ” zaopin iow ane p ozytyw nie przez W y d z ia ł I N a u k Społecznych w n iosk i dotyczące w y ja z d ó w członk ów Kom itetu (ró w n ież b e z d e w i zowych). Bohdan Jaczewski (W a rs z a w a ) I N S T Y T U T H I S T O R I I N A U K I , O Ś W I A T Y I T E C H N I K I P A N S P R A W O Z D A N I E Z P R A C N A U K O W O - B A D A W C Z Y C H I N S T Y T U T U H IS T O R II N A U K I , O Ś W I A T Y I T E C H N I K I P A N Z A R O K 1983 I. R E A L I Z A C J A P L A N U B A D A N
R ealizacja zadań bad aw czych p rzebiegała n a ogół zgodnie z plan em k o o rd y n acyjnym . W rok u spraw o zd aw czym p lan ten u legł nieznacznym m odyfikacjom , p olegającym na zwiększeniu ilości zadań w niektórych grup ach tematycznych oraz przesunięciu k ilk u zadań do p lan u Instytutu. W realizacji bad ań b ra ła u d ział większość p raco w n ik ó w Instytutu oraz liczni w sp ó łp raco w n icy ze szkół w yższy ch i p laców ek nau kow ych (U J , U W , U M C S , U A M , U M K ; W S P w K ra k o w ie, K ie l cach, Rzeszowie, Olsztynie; A k ad em ia M edyczna w W a rsza w ie , K ra k o w ie, Szcze cinie; Politechnika W a rsza w sk a , M uzeum Z ie m i P A N , A rc h iw u m P A N , I H K M P A N , B iblio tek a P A N w G d ańsku i W IH ). P ra c e Instytutu m ia ły w ro k u 1983 przew ażnie charak ter kontynuacji bad ań perspektyw icznych, których zakończenie p rze w id u je się na lata późniejsze. D o w ażniejszych d łu go falo w y ch zadań należą: w ie lo tom ow a Historia nauki polskiej, syntetyczne opracow an ie d zie jó w techniki polskiej oraz D z ieje edukacji w Polsce.
Zakończono opracow anie m aszynopisu I V tomu syntezy Historia nauki pols kiej (red. prof. B. Suchodolski) w e d łu g założeń p lan u bad ań na ro k 1983. Jednakże założenia te u legły zm ianie po kolejnej dysk usji przeprow adzon ej w czerwcu! 1983 r. na plen arn ym posiedzeniu Kom itetu H istorii N a u k i i Tech niki P A N . R e d akcja p rzy jęła w niosek K om itetu o uzupełnienie treści tom u rozdziałem n a te m at p op ularyzacji nauki i zam ów iła jego opraco w an ie z term inem ukończenia w styczniu 1984 r. O p racow an o ponadto siedem dalszych ro zdziałó w do V (ostatnie go) tomu H istorii nauki polskiej, obejm ującego lata 1918— 1951, a na ukończeniu jest ostateczna w e r s ja I V tomu, zaw ierającego b ib lio g ra fię do I I I i I V tomu (w o - p raco w an iu m g r J. Schiller).
K o n tyn u o w an e b y ły prace nad I tomem H istorii techniki polskiej (red. prof. T . M. N o w a k ). Teksty poszczególnych ro zdziałów tomu zam ów iono u w s p ó łp ra c o w n ik ó w z uczelni i I H K M P A N ; k ilk u au to ró w złożyło ju ż gotow e teksty (o łącznej objętości 6 ark.). Ponadto ukończono jeden z trzech p lan ow a n y ch tom ów ( w I r e dakcji) syntezy R o z w ó j polskiej techniki lotniczej do 1939 r. pod re d ak cją m gra A . Glassa.
Z a a w a n s o w a n e są bad an ia nad losam i o św iaty i n au ki polskiej w latach w o j n y i okupacji — prow adzone przez p ra c o w n ik ó w Instytutu (prof. S. M au ersberg, dr W . G arbo w sk a, dr R. T erlecki) oraz w sp ó łp ra c o w n ik ó w ze szkół wyższych. Znacznie rozszerzono także pole b a d a ń n ad ro lą o św iaty w kształtow aniu k u ltu ry n arodow ej w okresie zaborów (p ro f. J. M iaso, doc. K . Bartnicka, dr R. Terlecki,
