Historia chemii (wraz z farmacją)

414

O. A. L e ż n i e w a (ZSRR) w c i e k a w y m s t u d i u m p o r ó w n a w c z y m o p o c z ą t k o w y m okresie r o z w o j u f i z y k i w Rosji i w Stanach Z j e d n o c z o n y c h oraz W. F. Cannon (Stany ZjedinocBOme), referujący w y o d r ę b n i a n i e s i ę w e Francji, w początkach X I X w. f i z y k i jako samodzielnej .dyscypliny akademickiej. D. S. Minczenko (ZSRR) p r z e d s t a w i ł ścieranie s i ę n e w t o ń s k i e j i kartezjańskiej f i z y k i w pracach petersburskiej A k a d e m i i Nauk w I połowie X V I I I w. z a k o ń c z o n e z w y c i ę s t w e m n e w t o n i a n i -stów. K. Stiegler (NRF) w s k a z y w a ł na źródła laplaee'owskiego determinizmu w pra-cach Boszkowicza i (pośrednio) Leibniza.

Z o p r a c o w a ń s z c z e g ó ł o w y c h w y m i e n i ć trzeba zgłoszony na k o n g r e s i n t e r e s u jący referat L. M. v a n Broeckpovena (Belgia) o ibadaniach Y o u n g a nad i n t e r f e -rencją oraz iP. P. W i t k i e w i c z i u s a (ZSRR) o m a w i a j ą c y badania nad m a g n e t y z m e m prowadzane w Wilnie przez Stefana S t u b i e l e w i c z a w latach 1805—1814.

W grupie r e f e r a t ó w astronamioznyah tylko nieliczne m i a ł y 'za temat w c z e ś -niejsze epoki dziejów tej dyscypliny. A. S. Abraimian (ZSRR) z r e f e r o w a ł p o d s t a w y starożytnego k a l e n d a r z a ormiańskiego o długości i podziale roku analogicznych do kalendarza egipskiego (12 X 30 = 5 dni). G. Rosińska m ó w i ł a o i n s t r u m e n t a l n y c h traktatach a s t r o n o m i c z n y c h z Krakowa, a A. K e m p f i przedstawił stan pracy nad edycją k o p e r n i k o w s k i e g o Listu do Bernarda Wapowskiego.

Większość r e f e r a t ó w ś w i a d c z y ł a o s k u p i e n i u u w a g i h i s t o r y k ó w n a u k i n a p i e r w s z y c h 'stuleciach n o w o ż y t n e j astronomii. iNa w s p o m n i e n i e zasługują przede w s z y s t k i m n o w e u s t a l e n i a z a w a r t e w r e f e r a t a c h T. B. Settle (Stany Zjednoczone) o w k ł a -dzie Borellego w o d k r y c i e parabolicznych orbit k a m e t a r n y c h i C. Tabarroniego (Włochy) o mowo odkrytym druku u l o t n y m J. D. Oasisiniego, w e r y f i k u j ą c e g o II pra-w o Keplera na p o d s t a pra-w i e Obserpra-wacji słonecznych. P. B. Mhirsep (ZSRR) analizo-w a ł euHeroanalizo-wską .teorię ruiohiu Ksliężyca, а К. M. Pedensein (Dania) o m a analizo-w i a ł rozanalizo-wój k l u c z o w e j w astronomii X V I I I w. teorii aberracji światła.

Ostatnie posiedzenie S e k c j i poświęcone było historii astronomii X I X w. E. R y b -ka o m ó w i ł k o r e s p o n d e n c j ę p e t e r s b u r s k o - k r a k o w s k ą W. S t r u v e g o z M. Weisse. Z i n n y c h r e f e r a t ó w u w a g ę zwróciło studium R. L. N u m b e r s a (Stany Zjednoczone) 0 analogii K i r k w o o d a (1849) i jej roli w k o n t r o w e r s j i n a temat kosmogonicznej teorii Laplace'a.

Jerzy Dobrzycki

H I S T O R I A CHEMII (WRAZ Z F A R M A C J Ą )

N a X I I I M i ę d z y n a r o d o w y m Kongresie Historii N a u k i referaty p o ś w i ę c o n e za-g a d n i e n i o m historii chemii i f a r m a c j i /były w y za-g ł a s z a n e w r a m a c h Sekcji VII, obra-dującej pod p r z e w o d n i c t w e m W. K u z n i e c o w a w dniaclh 21—24 VIII 1971. Niezależnie od prac tej s e k c j i o d b y ł o się 24 VIII specjalne s y m p o z j u m p o ś w i ę c o n e zagadnie-n i o m zagadnie-nauczazagadnie-nia d y d a k t y k i historii chemii w szkołach wyższych, zorgazagadnie-nizowazagadnie-ne 1 p r o w a d z o n e przez w y b i t n e g o radzieckiego historyka Chemii — N. A. F i g u r o w -skiego. N a K o n g r e s i e w y g ł o s z o n o 70 r e f e r a t ó w i prelekcji z w i ą z a n y c h z historią chemii. W kilku przypadkach w m i e j s c e z g ł o s z o n y c h r e f e r a t ó w p o j a w i ł y się n o w e nie zapowiedziane p r o g r a m e m .

Udział poszczególnych k r a j ó w w obradach Sekcji VII przedstawiał się n a s t ę -pująco: ZSRR — 22 r e f e r a t y , Stany Zjednoczone — 9, Wielka Brytania — 5, Franc j a — 3, Holandia — 3, Japonia — 3, K a n a d a — 3, P o l s k a — 2, Węgry — 2, B r a z y -l i a — 1, Czechosłowacja — 1, N R D — 1, N R F — 1 , R u m u n i a — 1.

T e m a t y k ę r e f e r a t ó w m o ż n a podzielić na 3 grupy:

1. R e f e r a t y p o ś w i ę c o n e zagadnieniom metodologii i periodyzacji historii c h e -m i i (np. M. Tanaka, W. I. Kuzniecow, S. A. S z u k a r e w i inni).

XIII Międzynarodowy Kongres Historii Nauki ₄₁₅ 2. Tematyka związana z historią chemii XIX i XX w., która była najliczniej reprezentowana, a referaty z tej dziedziny dotyczyły okresu prawie współczesnego, jak np. historia rozwoju papierowej chromaitografii w zastosowaniu do badań kompleksów (A. Abłow i C. Konunowa — ZSRR). W tej grupie znalazł się referat Z. Wojtaszka o pierwszych latach kriogeniki w świetle korespondencji Karola Ol-szewskiego.

3. Okres historii chemii do XVIII w., który był tematem 8 referatów, w tym 4 poświęcone okresowi średniowiecza i renesansu, 4—chemii końca XVIII w.

W. Raibinowicz— ZSRR wystąpił z referatem Symbolizm w zachodnioeuropej-skiej alchemii i tradycja Avorroesa. W. Hubicki mówił o alchemii i chemii w Pol-sce w XIV i XV w. Bardzo aieikawy był referat A. Debusa — Stany Zjednoczone — poświęcony problemowi pojęcia ruchu w alchemii renesansowej. Referaty Sadoun--Goupil'a (Francja), Ahlers'a {Francja), Guedon'a (Kanada), Huilbauera (Stany Zjed-noczone), Raskrna (ZSRR) dotyczyły historii chemii ostatnich dwóch dziesiątków lat XVIII w. Referat Matematyczne i alchemiczne traktaty przypisywane Ryszar-dowi Anglikowi (G. Baader) znalazł się, niestety, w Sekcji IV.

Dysproporcję w .ilości referatów dotyczących dziejów wczesnej Chemii oraz chemii XIX i XX w. można tłumaczyć tym, że wielu wybitnych badaczy historii chemii, takich np. jak: H. Guerlaic, A. Ihde, R. Hooykaas, M. Plesner, J. Need ham, W. Smeaton, H. Boklund, S. Lindroth — uczestników poprzednich kongresów w kongresie moskiewskim udziału nie wzięło. Trzeba podkreślić, że po wygłoszeniu większości referatów miała miejsce bardzo ożywiona dyskusja.

Wspomniane wyżej sympozjum, poświęcone dydaktyce historii chemii, dało ciekawy przegląd poglądów na istotę, sens i zakres wykładów historii chemii w szkołach akademickich. Wśród 15 przedstawiających swoje referaty osób zna-leźli islię itacy, znani ze ,swych prac i książek uczeni, jak iN. A. FAgurowski (ZSRR), M. P. Crosland (Anglia), A. Debus (Stany Zjednoczone), F. Forbeis (Anglia), Ch. Gilliepie (Stany Zjednoczone), G. Holton (Stany Zjednoczone), D. Knight (Anglia), C. Scriba (NRF), H. Woolf (Stany Zjednoczone), M. Tanaka (Japonia). Przedsta-wione poglądy często miały charakter kontrowersyjny. W dużym stopniu wypły-wało to z odmiennego w różnych krajach podejścia do zagadnienia historii chemii. Historia farmacji była reprezentowana zaledwie 5 referatami.

Niezależnie od referatów, które były wygłoszone w Sekcji VII, chemicy mogli spotkać interesujące ich zagadnienia w sekcjach poświęconych historii fizyki, geo-logii i biogeo-logii oraz w referatach plenarnych, zwłaszcza B. Kedrowa (ZSRR), P. Kapicy (ZSRR) i G. Seaborga (Stany Zjednoczone).

Imponująco wyglądała wystawa wydawnictw radzieckich z zakresu historii nauki. Obejmowała ona około 200 wydawnictw książkowych. Jak wiadomo, historią chemii w Związku Radzieckim interesuje się czynnie duża grupa badaozy, na czo-ło której wysuwają się prof. prof. M. Figurowski, В. Kiedrow, N. Rodnyj, W. Kuz-niecow, J. Sołowiew i I. Znaczko-Jaworski.

Włodzimierz Hubicki

HISTORIA NAUK O ZIEMI H I S T O R I A G E O G R A F I I I O C E A N O G R A F I I

Podsekcja VIIIA, Historia geografii i oceanografii, obradowała w ramach Sek-cji VIII, Historia nauk o Ziemi, której przewodniczył prof. I. A. Fiedoäiejew z In-stytutu Historii Przyrodoznawstwa i Techniki AN ZSRR. Posiedzenia tej podsekcji