Bogdan Klepacki
Elementy narodowego programu
przygotowania Polski do członkostwa
w Unii Europejskiej w zakresie
agrobiznesu
Acta Scientifica Academiae Ostroviensis nr 2, 140-147
1999
1 4 0 Ac t a Sc i e n t i f i c a Ac a d e m i a e Os t r o y i e n s i s
Bo g d a n Kl e p a c k i
El e m e n t y n a r o d o w e g o p r o g r a m u p r z y g o t o w a n i a Po l s k i d o c z ł o n k o s t w a w Un i i Eu r o p e j s k i e j
W Z A K R E SIE A G R O B IZ N E SU
Jednym z w ażniejszym w yzw ań stojących przed Polską na przełom ie tysiącleci je s t dokonanie takich zm ian, aby integracja z U nią Europejską przebiegała ja k najspraw niej. D nia 13 czerw ca 1998 roku rząd przyjął więc narodow y program przygotow ania Polski do członkostw a w Unii E uropej skiej. Jest to bardzo szczegółow e opracow anie, obejm ujące w szystkie w ażniejsze dziedziny życia kraju. W program ie dotyczącym terenów w iej skich ustalono następujące priorytety:
- ustanow ienie spójnej polityki strukturalnej i rozw oju wsi,
- przyjęcie rozporządzeń w ykonaw czych, realizacja oraz egzekw ow anie w ym ogów w eterynaryjnych,
- przyjęcie rozporządzeń w ykonaw czych, realizacja oraz egzekw ow anie w ym ogów fitosanitarnych,
- popraw a stanu niektórych zakładów przetw órstw a spożywczego, a także służb diagnostyczno-badaw czych,
- dostosow anie się do zasad w zakresie zagadnień fitosanitarnych, - uw zględnienie ekologicznych aspektów rolnictw a,
- w drażanie polityki strukturalnej i rozw oju wsi,
- w ykształcenie zdolności w drażania w spólnej polityki rolnej.
C ały program dla terenów w iejskich je s t rozległy. Stąd też przedstawim y je d y n ie w ażniejsze inform acje z tego zakresu. Jako pierw szy priorytet w „P rogram ie...” przyjęto ustanow ienie spójnej polityki strukturalnej i roz w oju obszarów w iejskich. Jest to bow iem jed en z w ażniejszych elem entów dostosow ań Polski do UE.
Spójna polityka strukturalna ma przyjąć postać koncepcji program o w ej, która przedstaw i następujące zagadnienia:
- zakres zm ian struktury obszarow ej gospodarstw rolnych, - zm niejszenie zatrudnienia w rolnictw ie,
- dostosow anie struktury produkcji rolnej do potrzeb rynku i przetw ór stw a rolno-spożyw czego,
- pom oc gospodarstw om działającym w trudnych w arunkach produkcyj nych,
El e m e n t y n a r o d o w e g o p r o g r a m u p r z y g o t o w a n i a. .. 141 - w sparcie grup producenckich i m arketingow ych,
- w sparcie produkcji rolnej na cele nieżyw nościow e, - pom oc w tw orzeniu m iejsc pracy poza rolnictw em , - w spom aganie budow y infrastruktury na wsi.
Do realizacji polityki strukturalnej w ykorzystane będą instrum enty o charakterze socjalnym , ja k np. w cześniejsze em erytury, czy zasiłki, eduka cyjnym , zw łaszcza dokształcanie, zm iana kw alifikacji, stypendia, a także ekonom icznym , np. w spółfinansow anie osadnictw a rolniczego, zakupu ziem i, inw estycji m odernizacyjnych, w prow adzania nowych technologii, postępu biologicznego, budow y i rozbudow y przedsiębiorstw pozarolni czych. D la przygotow ania spójnej polityki strukturalnej i rozwoju obsza rów w iejskich niezbędne jest:
- ocena sytuacji i jej zróżnicow ania na obszarach wiejskich, - określenie celów polityki,
- opracow anie program ów rozw oju strukturalnego i rozwoju obszarów w iejskich,
- w ypracow anie m echanizm ów polityki, - pow ołanie odpow iednich instytucji,
- ocena w pływu środków polityki na środow isko naturalne, - określenie zasad finansow ania,
- przygotow anie harm onogram u realizacji program u,
- przedstaw ienie głów nych założeń i ocena ryzyka w prow adzenia pro gram u,
- zaproponow anie w skaźników m onitorow ania realizacji programu. W śród różnych sposobów realizacji polityki strukturalnej można w ym ienić dopłaty do oprocentow ania kredytów bankow ych na cele rolni cze, w sparcie inwestycji w rolnictw ie, przetw órstw ie rolno-spożywczym oraz usługach dla rolnictw a, popraw y struktury agrarnej, przedsięwzięć tw orzących now e m iejsca pracy w rolnictw ie, przetw órstw ie rol no-spożyw czym i usługach dla rolnictw a, rozw oju infrastruktury technicz no-produkcyjnej rolnictw a, przedsięw zięć w zakresie ośw iaty rolniczej, d oradztw a rolniczego, w drażania i upow szechniania rachunkowości w gospodarstw ach rolnych oraz inform acji i szkoleń w dziedzinie rolnictwa, realizow anych przez organizacje rządow e, sam orządow e i pozarządowe, rozw oju infrastruktury inform atycznej banków spółdzielczych, pow staw a nia i rozw oju tow arzystw ubezpieczeń w zajem nych w rolnictwie.
D rugim priorytetem zaw artym w „Program ie ...’’je st dostosow anie do zasad obow iązujących w zakresie w eterynarii, w tym zw łaszcza dostoso wanie prawa weterynaryjnego do standardów UE. Jednym z głównych celów jed n o lite g o rynku je st bow iem ułatw ienie sw obodnego przepływu tow a
1 4 2 Ac t a Sc i e n t i f i c a a c a d e m i a e Os t r o y i e n s i s
rów w handlu wewnętrznym i zewnętrznym. Niezbędne jest iiednoliicenie zasad postępowania dotyczących zdrowia zwierząt, weterynaryj\ej oclhrony zdrowia publicznego oraz ochrony zwierząt. Produkty spożywcze |.oclioc!lzenia zwierzęcego m uszą bowiem spełniać oczekiwania konsumentów pod w zglę dem jakości zdrowotnej i bezpieczeństwa dla ludzi. Funkcję kont-olną pełnić m a inspekcja weterynaryjna.
Jako zasadę w UE przyjęto wzajemne uznanie kompeteicji państw członkowskich. Komisja Europejska koordynuje działania legislacyjnie dla zapewnienia jednolitych standardów UE, zaś państwa członkowskie odpowia dają za kontrolę i zapewnienie, że standardy te są przestrzegane. Hinron izacja polskiego prawa weteiynaryjnego z prawem Unii jest warunkiem wstępnym wejścia Polski do jednolitego rynku, bez którego nie będzie możliwa wymiana handlowa zwierząt i towarów pochodzenia zwierzęcego.
N iezbędne je s t więc zgrom adzenie i przetłum aczenie odpowiednich przepisów , m onitorow anie w szelkich zm ian w ustawodawstwie weteryna ryjnym , tłum aczenie now o w ychodzących przepisów Wspólnot lu ro p ej- skich, a także opracowanie i wydanie polskich aktów weteryniryjjnych, sharmonizowanych z prawodawstwem W spólnot Europejskich.
Warunkiem rozszerzenia jednolitego rynku w dziedzinie weterynarii jest istnienie administracji z odpowiednio wyszkolonymi pracownikani, którzy byliby w stanie zapewnić funkcjonowanie kontroli weterynaryjnej. Wymaga to m.in. istnienia struktury władz weterynaryjnych, ustalenia zakresu ujaw nień służb weterynaryjnych, opracowania przejrzystych procedur i pr>gramów działania, a także wykwalifikowanego personelu. W ażną rolę pełnć będzie P aństw ow a Inspekcja W eterynaryjna, której celem będzie z b ie g n i e da nych o organizacji służb w eterynaryjnych w państwach członk)Wskich, określenie szczegółow ych zakresów zadań, obow iązków i upraw nień po szczególnych ogniw Inspekcji, stw orzenie biura G łównego Lekai^ W ete rynarii, a także uform ow ane terenow ej struktury weterynaryjnej.
Istotną rolę pełnić będzie także kontrola graniczna, bowiemw przy szłości punkty na granicy północnej, w schodniej i południowe oraz w portach lotniczych staną się zew nętrznym i przejściam i graniczn mi Unii Europejskiej. K onieczne będzie w yposażenie ich w sprzęt, w tyn kom pu terow y i telekom unikacyjny, a naw et przebudow a. Powstał ju? projekt, który przew iduje dostosow anie punktów granicznych do standailów UE, opracow anie podręcznika dla lekarzy granicznych, grupa lekarzjzostanie przeszkolonych w zakresie przepisów i procedur Unii Europejsku, a także pow stanie dokum entacja graniczna zgodna z zaleceniam i UE.
Podobnie ja k i inne państw a Polska ma w prow adzić system identyfi- kacyjny zw ierząt, który pozw oli na łatw y dostęp do danych umcżliwiają- cych kontrolę przem ieszczania zw ierząt. D otychczas w Polsce jrak je st
E l E M E N T Y N A R O D O W E G O P R O G R A M U P R Z Y G O T O W A N I A . 143 tak ich sysem ów , co m.in uniem ożliw ia efektyw ną kontrolę chorób zakaź nych . S ysem m oże być używ any także do tw orzenia rodow odów zwierząt, z b ieran ia i grom adzenia inform acji o użytkow ości zw ierząt oraz grom a d zen ia inf)rm acji o ocenie wartości hodowlanej zwierząt.
O d P 9 7 r. bydło, owce, kozy i św inie w Polsce m ogą być w prow a d zo n e do obrotu, jeżeli są zaopatrzone w św iadectw o m iejsca pochodzenia i oznakow ane, a konie zaopatrzone w św iadectw o m iejsca pochodzenia lub inny d o k u n en t identyfikacyjny. Musi być więc jed n ak opracow any jed n o lity s y s te n rejestracji i identyfikacji zw ierząt w Polsce. N iezbędne jest tak że stworzenie w eterynaryjnych laboratoriów diagnostycznych oraz system u wykryw ania chorób zakaźnych.
O c h n n ę fitosanitarną granic zew nętrznych unii, jakim i stanie się zn a czn a część granic Polski, m ają prow adzić obecnie 39 placówki odpraw celn y ch . Istnieje jed n ak szereg rozbieżności między prawem polskim i UE, dotyczących m. in. odm iennych w ykazów organizm ów szkodliwych dla noślin i produktów roślinnych, asortym entu tow arów , jakie podlegają kontroli i fitosanitarnych wym agań specjalnych. Przejścia graniczne w y zn aczone do kontroli fitosanitarnej m uszą dysponow ać zapleczem lokalo wym^ stanowiskam i kontrolnym i, a także pom ieszczeniam i do przeprow a d zan ia kontroli tow arów w porze zim owej i nocnej.
Celem w zm ocnienia konkurencyjności produkcji oraz wdrożenia unijnych norm higienicznych i zdrow otnych niezbędna jest poprawa po- ziomiu polskiego sektora m leczarskiego i m ięsnego. W Polsce w zasadzie nie m a aktów praw nych odnoszących się bezpośrednio do jakości mleka i je g o przetw orów analogicznych do rozporządzeń i dyrektyw Unii. W yjątek stan o w ią rozporządzenia w spraw ie wykazu substancji dodatkowych do zw olonych i zanieczyszczeń technicznych w środkach spożywczych i używ kach, pozostałości pestycydów oraz w spraw ie obowiązku stosow a nia P olskich Norm .
W zakresie uboju i przetw órstw a m ięsa w Polsce obow iązuje około 50 norm . Jednak w UE zakres szczegółow ości zasad warunków budowy ubojmi oraz zaplecza do przetw órstw a mięsa je st znacznie większy. Po nadto, ubojnie oraz zakłady przetw órcze m ają tam obow iązek wprowadzić system analizy niebezpieczeństw w punktach krytycznych, który pozwala na ich ciąg łą kontrolę i m onitorow anie. Polskie ubojnie będą także zobo w iązane d o w prow adzenia unijnych skali klasyfikacji półtusz. Konieczne więc będzie pow ołanie niezależnych klasyfikatorów półtusz oraz systemu rozstrzygania sporów i kontroli pracy klasyfikatorów .
144 Ac t a Sc i e n t i f i c a Ac a d e m i a e Os t r o y i e n s i s
W przetw órstw ie m ięsa spełnienia w ym ogów UE w zakresie higieny będzie trudne. D la zobrazow ania szczegółow ości istniejących tam regula cji praw nych w skażem y tylko niektóre z nich:
- w odoodporne, łatw o zm yw alne podłogi, odprow adzające wodę;
- gładkie, w ytrzym ałe, nieprzem akalne ściany w jasn ych kolorach, zm y walne, w ysokości co najm niej 2 m etrów, 3 m etry w ubojni oraz do wy sokości składow ania w chłodniach i m agazynach;
- m asyw ne drzwi w ykonane z nierdzew nych m ateriałów lub pokryte gładkim , nieprzem akalnym tw orzyw em na w szystkich pow ierzchniach; - w ystarczająca liczba stanow isk do m ycia rąk oraz do sterylizacji noży i
pozostałych narzędzi (sterylizacja w tem peraturze m inim um +82°C); - zapew nienie w yposażenia chłodniczego do przechow yw ania mięsa w
tem peraturze określonej dyrektyw am i;
- zaopatrzenie w w odę zdatn ą do picia (także pod ciśnieniem ); - pom ieszczenie do w yłącznego użytku służb w eterynaryjnych;
- stanow iska do czyszczenia i m ycia sam ochodów dostaw czych (w tym oddzielne stanow iska do m ycia sam ochodów dostaw czych w uboj niach);
- pom ieszczenie lub w ydzielone m iejsce do przechow yw ania detergen tów , środków dezynfekujących i tym podobnych substancji;
- pom ieszczenie do przechow yw ania m ateriałów służących do pakow a nia;
- oddzielone od siebie pom ieszczenia, w ystarczających rozmiarów, i przeznaczone w yłącznie na: opróżnianie i czyszczenie żołądków i jelit, obróbkę je lit przem ysłow ych, czyszczenie i obróbkę pozostałych podro bów, m agazynow anie skór, rogów, kopyt i szczeciny, jeśli nie są na bie żąco usuw ane z zakładu, do pakow ania podrobów , w ykonyw ania testów na obecność w łośnia, do pakow ania poćw iartow anego mięsa, przecho w yw ania m ięsa surow ego i produktów przetw orzonych;
- oddzielne pom ieszczenie przeznaczone do ćw iartow ania i filetowania m ięsa, w yposażone w aparaturę rejestrującą tem peraturę powietrza, któ ra nie m oże być w yższa niż + 12°C;
- pom ieszczenia do: usuw ania opakow ań, rozm rażania m ięsa surowego, cięcia, suszenia lub dojrzew ania, w ędzenia, odsalania, m oczenia lub in nej tego typu obróbki, pom ieszczenie do w stępnego oczyszczenia w yro bów gotow ych przed plasterkow aniem , cięciem i pakow aniem , po m ieszczenie do plasterkow ania, cięcia i pakow ania w yrobów (tem pera tura kontrolow ana, m aksim um 12°C) itd.
Inny priorytet prezentow any w „Program ie ...” dotyczy dostosowania do regulacji w zakresie zagadnień fitosanitarnych. N iezbędne jest tu m.in.
El e m e n t y n a r o d o w e g o p r o g r a m u p r z y g o t o w a n i a. 145 ustalenie w ykazu organizm ów szkodliw ych zbliżonego do obow iązującego w UE, ustanow ienia obow iązku zw alczania organizm ów szkodliwych, kontroli granicznej, obsługi eksportu i w ydaw ania św iadectw fitosanitar nych oraz rejestracji środków ochrony roślin.
Prawo polskie w zględem praw a UE w ykazuje pew ne braki, a zw łasz cza nie uw zględnia tw orzenia i funkcjonow ania stre f chronionych, reje stracji producentów i eksporterów roślin, a także nie określa zasad obrotu tow arów roślinnych. Inne są też przepisy dotyczące zapobiegania przeno szeniu się z zagranicy oraz zw alczania organizm ów szkodliwych.
W UE bardzo duża w aga przyw iązyw ana je s t do ekologicznych aspektów rolnictw a. W Polsce, uw zględniając pow iązania pom iędzy ro l nictwem a środow iskiem naturalnym m ożna w ym ienić jak o najważniejsze: prom ow anie działań na rzecz ochrony środow iska i krajobrazu w gospo darstw ach rolnych, zw iększania i popraw y stanu zasobów leśnych, ochro ny wód przed zanieczyszczeniam i azotanam i ze źródeł rolniczych, ochrony dzikiego ptactw a, ochrony naturalnych siedlisk oraz dzikiej fauny i flory.
Program y ochrony środow iska w rolnictw ie polegają na rekom pen sow aniu rolnikom straty dochodów lub dodatkow o poniesionych kosztów, bądź na stosow aniu zachęt ekonom icznych do działań na rzecz ochrony środow iska lub krajobrazu, np w form ie ekstensyfikacji produkcji zw ierzę cej, zakładania trw ałych użytków zielonych na glebach narażonych na erozję, a także ochrony rzadkich gatunków roślin i zwierząt.
Jako odpow iednie dla Polski program y ochrony środow iska uznano program ochrony różnorodności biologicznej, program m ający na celu odtw arzanie elem entów krajobrazu rolniczego, budowę i odbudow ę reten cji wodnej na terenach rolniczych, zaham ow anie erozji glebowej i prze ciw działanie je j niekorzystnym skutkom , zapobieganie i przeciw działanie szkodliw ym skutkom zanieczyszczenia wód. Ponadto, jak o istotny uznano program w spierania rozw oju rolnictw a ekologicznego i integrowanych m etod produkcji ow oców . Inny elem ent działania dotyczy edukacji, szko leń i projektów dem onstracyjnych.
Unia E uropejska w spiera rozwój gospodarki leśnej w gospodarstwach rolniczych, traktow anej jak o je d n ą z form dyw ersyfikacji działalności w gospodarstw ach rolnych, popraw ę wielkości i stanu zasobów leśnych Z w iększenie pow ierzchni lasów ma być elem entem w spom agania zw al czania efektu cieplarnianego globu i zw iększenie zdolności absorpcji dw utlenku w ęgla. O chrona lasów dotyczy także ochrony dzikiego ptactwa, naturalnych siedlisk fauny i flory.
1 4 6 Ac t a Sc i e n t i f i c a Ac a d e m i a e Os t r o y i e n s i s
Bardzo w ażnym priorytetem „Program u ...’’ je s t w ykształcenie zdol ności w drażania przez polskich rolników wspólnej polityki rolnej. Polska będzie m usiała dokonać wprow adzenia:
- zintegrow anego system u zarządzania i kontroli, - system u rachunkow ości rolnej,
- system u spraw ozdaw czości w odniesieniu do cen,
- utw orzenia Agencji Interw encyjnych dla głów nych grup tow arow ych, - przepisów dotyczących grup producenckich.
K luczow e znaczenie będzie m iało w prow adzenie zintegrow anego systemu zarządzania i kontroli. Z ostał on w prow adzony w (JE w 1 9 9 2 roku, zaś jeg o celem było:
- zapew nienie skutecznej realizacji przepisów dotyczących płatności bezpośrednich dla rolników;
- um ożliw ienie kontroli popraw ności stosow ania pom ocy przyznawanej w edług pow ierzchni uprawy;
- stw orzenie m ożliw ości w ychw ycenia błędów przy stosow aniu subw en cji z tytułu w yłączenia gruntów z uprawy.
O m aw iany system obejm uje zboża, rośliny oleiste, rośliny w ysokobiałko- we, chm iel, w ołow inę oraz baraninę, zaś ostatnio został rozszerzony o płatności z tytułu ochrony środow iska oraz o rolnictw o ekologiczne. W szystkie państw a członkow skie m uszą utw orzyć zintegrow any system zarządzania i kontroli, który obejmuje:
- skom puteryzow aną bazę danych o każdym rolniku ubiegającym się o płatności bezpośrednie;
- alfanum eryczny system identyfikacji działek użytkow anych rolniczo, - alfanum eryczny system identyfikacji i ew idencji zwierząt,
- podstaw ow e w nioski o subwencje, - zintegrow any system kontroli.
K om puterow a baza danych obejm uje grom adzenie i przechow yw anie danych dotyczących każdego rolnika ubiegającego się o płatności kom pensacyjne w ram ach w spólnotow ych program ów pom ocow ych. Baza ta ma um ożliw iać uzyskanie danych dotyczących przynajm niej trzech ostat nich lat kalendarzow ych lub trzech kolejnych kam panii. Alfanum eryczny system identyfikacji działek użytkow anych rolniczo natom iast będzie oparty na planach i dokum entach katastrow ych, m ateriale kartograficz nym, ew entualnie zdjęciach lotniczych lub satelitarnych.
Podstaw ow ym problem em do rozw iązania je s t opracow anie rejestru gospodarstw rolnych, i to z wielu powodów:
El e m e n t y n a r o d o w e g o p r o g r a m u p r z y g o t o w a n i a. 147 - pomoc bezpośrednia w produkcji roślinnej i zw ierzęcej stosow ana jest
w oparciu o krajow y rejestr podm iotów upraw nionych do jej otrzym a nia,
- w ramach om aw ianego system u realizow ana je s t pom oc finansow a do tycząca program ów środow iskow ych,
- rejestr gospodarstw je s t podstaw ą spraw ozdaw czości rolniczej.
W ażną częścią priorytetu w ykształcania zdolności w drażania wspólnej polityki rolnej je st zunifikow any system rachunkow ości gospodarstw rol niczych. W UE istnieje obow iązek dostarczania do Brukseli standardo wych indyw idualnych w yników rachunkow ości z reprezentatyw nego zbio ru gospodarstw rolniczych. Także w P olsce podjęto opracow anie jed n o li tego system u rachunkow ości do m asow ego w drożenia w gospodarstwach rolniczych. O pracow ano system zgodny z m etodyką stosow aną w UE (FADN). Zakłada się, że rachunkow ość obejm ie 2% gospodarstw w skali kraju.
Kraje członkow skie UE m ają obow iązek zbierania (m onitorow ania) i przekazyw ania inform acji rynkow ych. D latego też i w Polsce istnieje po trzeba dostosow anie krajow ego system u cenow ej informacji rynkowej do wymagań i na potrzeby W spólnoty. Z ajm ie to praw dopodobnie około pię ciu lat.
A nalizując „Program ...” m ożna stw ierdzić, że olbrzym ie zadania stoją przed polską w sią i władzam i w zakresie niezbędnych prac legislacyjnych, instytucjonalnych, a także technicznych. N ajw ażniejsze jed n ak w ydaje się doprow adzenie do św iadom ości ludności wiejskiej skali stojących przed n ią wyzw ań, ich rodzajów i pożądanych sposobów postępowania. Im w cześniej bowiem producenci i przedsiębiorcy w iejscy będą znali rozw ią zania prawne stosow ane w Unii Europejskiej, a więc docelow o także i w Polsce, tym lepiej będą mogli się do nich dostosow ać i podjąć wyzw ania konkurencyjne producentów z krajów , które stanow ią jednolity rynek, szczególnie trudny w zakresie produktów rolniczych i spożywczych.
