Tomasz Malczyk
Zazielenienie działki siedliskowej :
projekt zieleni
Acta Scientiarum Polonorum. Administratio Locorum 2/1/2, 73-79
A dm in istratio Locorum 2(1-2) 2003, 73-79
ZAZIELENIENIE DZIAŁKI SIEDLISKOW EJ
- PR O JEK T ZIELENI
Tomasz Malczyk
Streszczenie. Projektowanie zieleni to proces złożony i oparty na wielu dyscypli nach naukowych. Jednakże, wykorzystując podstawowe zasady projektowania, można w znaczny sposób poprawić warunki życia mieszkańców wsi. Szczególnie dotyczy to wsi podmiejskich zlokalizowanych w pobliżu dróg obciążonych ruchem samochodowym. Słowa kluczow e: wieś, działka siedliskowa, tereny zieleni, projektowanie zieleni.
WSTĘP
Projektowanie zieleni jest procesem złożonym i interdyscyplinarnym. Opie ra się na naukach technicznych i rolniczych, tzn. obejmuje m. in. wiedzę archi tektoniczną, botaniczną, biologiczną, inżynieryjną, geologiczną. Niejednokrot nie projekty wymagają gruntownych konsultacji specjalistów, których wiedza i doświadczenie są gwarancją prawidłowego projektowania, późniejszej reali zacji i utrzymania zieleni. Dotyczy to zarówno zazielenień nowoprojektowa nych jak i odtworzenia i pielęgnacji założeń historycznych i zaniedbanych.
W przedstawionej koncepcji zazielenienia działki zagrodowej wykorzysta no podstawowe zasady projektowania uwzględniające m.in. lokalizację działki względem stron świata, osłonę od wiatru i przewietrzania działki oraz izolację działki od strony drogi o dużym natężeniu ruchu. Budynki mieszkalne często są zlokalizowane blisko jezdni, dlatego mieszkańcy są narażeni na zanieczysz czenia, hałas i wibracje powodowane przez samochody ciężarowe i maszyny rolnicze.
STUDIUM PROJEKTOWE
Koncepcje umiejscowienia zielni na działce przedstawiono na przykła dzie trzech działek zagrodowych o różnych powierzchniach (rys. 1). Cechą wspól ną jest lokalizacja względem drogi i stron świata. Przedstawione działki
A c ta S c i. P o l. L E GEN DA : 1. s tr e fa iz olacyjno- -o zd ob na 2 . st re fa m ie sz k a ln o - -wy po cz y nk o w a 3 . st re fa k o m u n ik a c y jn o - -g o sp o d a rc z a 4 . st re fa iz olacyjno- -u ż y tk o w a B u d y n k i: M m ie sz k a ln y O o b o ra S t s to d o ła P g p ły ta gn ojow a * p rz e w a ż a ją c e k ie ru n k i w ia tr ó w w g R a d o m sk ie g o * R óż a w ia tr ó w L E GE N D : 1. i so la ti o n -d e c o ra ti v e zone 2 . re si d e n ti a l-re c re a ti o n zone 3. t ra n sp o rt -e c o n o m ic zon e 4. i so la ti o n -u sa b le zon e B u ild in g s: M r e si d e n ti a l O co w sh e d S t b a rn P g p la te o f d u n g * p re d o m in a n t d ir e c ti o n s o f w in d a c c o rd in g to R a d o m sk i * W in d ro se 3 2 ? R y s. 1 P la n y mo delow ych d z ia te k wg p rz e d z ia łó w A , B , C — p ro je k t ziele ni Fi g. 1. P la n s o f mode l p lo ts o f a c c o rd in g to r a n g e s A , B , C p ro je c t of g re e n
A
B
C
-J T. M a lc z y kZazielenienie działki siedliskowej -projekt zieleni 75
reprezentują we wcześniejszych badaniach przedziały wielkościowe oznaczone jako A, S i C o powierzchniach odpowiednio: do 0,2 ha - działki małe, do 0,4 ha - działki średnie i do 0,8 ha - działki duże. Działki mają wydzielone cztery strefy, które mają charakterystyczne, zależne od pełnionej funkcji, zazielenie nie. Projektowana zieleń pełni funkcję osłonową, izolacyjną oraz funkcje do datkowe, do których można zaliczyć produkcję fitoncydów, jonizację powie trza, albedo (odbicie światła szczególnie wykorzystywane od niedoświetlonej strony północnej) oraz ciekawą formę architektoniczną. Fitoncydy to lotne sub stancje wydzielane przez rośliny, zabójcze dla niektórych bakterii, grzybów oraz pierwotniaków. W zależności od gatunku rośliny, warunków siedliskowych i klimatu odznaczają się różną intensywnością działania. Do substancji fiton- cydowych należą olejki eteryczne pozyskiwane z różnych roślin, które także mają właściwości bakteriobójcze. Obecność fitoncydów pozytywnie wpływa na nastrój i poprawia stan zdrowia. Zieleń wywołuje procesy elektryzacji atmos fery. Poszczególne gatunki mają zdolność działania jonizującego. Rozróżnić można jonizację dodatnią i ujemną. Jony to atomy lub cząsteczki mające nad miar lub niedomiar elektronów w stosunku do atomów lub cząsteczek elek trycznie obojętnych. Jony o ładunkach ujemnych wpływają bardzo korzystnie na organizm ludzki - zwalniają ruchy oddechowe, powodują spadek ciśnienia krwi i dobre samopoczucie, wpływają dodatnio na czynności serca i płuc. Dużą liczbę jonów ujemnych emitują brzozy, lipy, sosny i świerki, podobnie zacho wują się rośliny zielne, np. paprocie, fiołki. Jony o ładunkach dodatnich dzia łają niekorzystnie na człowieka, zwiększając wrażliwość organizmu na liczne choroby i działając przygnębiająco. Towarzyszą one m.in. dolinom, kotlinom, terenom inwersyjnym o złym przewietrzaniu. Jonizację dodatnią emitują dęby, klony, jesionolistne, robinie.
Wprowadzoną w projekcie zieleń oznaczono, co ułatwia identyfikację ga tunków, ich wielkość oraz funkcję, jaką pełni (tab. 1). Część projektowanego zazielenienia może być stosowana zamiennie z drzewami owocowymi. Przyję to zieleń najczęściej występującą na badanym obszarze. W wyniku projekto wania otrzymano działki o intensywnym zazielenieniu, ze znacznym udziałem drzew i krzewów iglastych. Zestawienie powierzchni projektowanej zieleni ni skiej oraz wysokiej ujęto w tabeli 2. Przedstawione wielkości umożliwiają po równanie powierzchni zieleni istniejącej i projektowanej.
76 T. Malczyk
Tabela 1. Zestawienie zieleni wysokiej w projektach modelowych działek wg trzech przedziałów wielkościowych
Table 1. Composition of high greenery in designs of model plots according to three size ranges
G a tu n e k K ind
Liczba
Q u a n tity czenieO zn a
n a działce D eno ta tio n on plot Ś red n ica korony D iam eter o f crown [m] W ysokość [m] H eig h t F u n k c je izolacyjne zielen i wysokiej Is o la tin g fu n ctio n s of h ig h g re e n e ry
D odatkow e fu n k cje zielen i w ysokiej A d d itio n al fu n ctio n s o f h ig h g re e n e ry iglaste conif erous liściaste deciduo us w iatr w ind słońce sun pyl du st h ałas noise produkcja fitoncydów production of germ icidal substances jonizacja pow ietrza air ionization albedo (odbicie) (reflection) ciekawa forma In te r esting form 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14
Przedział < 0,20 ha; R ange < 0.20 h a Cis Taxus 3 - 2 5 6 - + + + + + + -Świerk Picea 6 1 6 12 + - + + - + - -9* 4 7 + - - - + + - -6 5 8 - + - - + + - + 11 5 8 + + - - + + - -3 5 10 + - + + + + - -Tuja T h u ja 2 - 5 2 3 - + - - - -Jesion Fraxi-n us - 2 8* 10 15 + + - - - -12 8 10 + + - - - + Głóg C ra ta egus - 1 7 5 7 - + - - - + Brzoza B etula - 1 4 5 10 - - - + - + Bug F agus - 2 10* 10 15 + + - - - + - + 13 10 15 + - - - - + - + Razem Total 11 6 - - - 8 8 3 3 5 9 1 6 P rzedział 0,20 h a + 0,40 h a; R ange 0.20 h a + 0.40 h a Cis Taxus 2 - 7 4 5 + - + + + + + -Świerk Picea 11 - 1* 5 6 - + - - + - - -6 6 10 + - + + + + + -Tuja T h u ja 6 - 2 2 3 - + - - - + Brzoza B etula - 1 8 5 10 - - + + - - - + Dąb Quercus - 1 4 10 10 + + - - - + - + Grab C aprinus - 1 5 9 10 ■f - - - + - -Bug F ag u s - 3 3* 10 15 + + - - - + - + Razem Total 19 6 - - - 5 5 3 3 3 5 2 4
Zazielenienie działki siedliskowej - projekt zieleni 77 cd. tab. 1 cont. Table 1 I 1 I 2 I 3 1 4 I 5 I 6 I 7 I 8 1 9 I 10 I 11 | 12 | 13 | 14 | Przedział 0,40 h a + 0,80 h a; R ange 0.40 h a + 0.80 h a Cis Taxus 7 - 11 5 8 + - + + + + + + 9 5 6 + + - + + + + Jodła Abies 1 - 12 6 10 - - + + + - - -Świerk Picea 8 14 5 8 - - - - + + - + 4* 5 8 - + - - + + - -7 5 8 + - - - + + - -10 6 8 + - + + + + - -Tuja Thuja 9 1 2 3 - + - - - + 3 2 3 - + - - - + 13 2 3 - - + + - - - + Dąb Quercus - 4 5* 10 15 + + - - - + - + Głóg C ra ta egus -3 2 5 8 - + - - - + Jesion Fraxi-nus -1 8 10 15 + + - - - + Bug F agus - 1 6* 10 15 + + - - + + - + Razem Total 25 9 - - - 7 8 4 4 8 8 2 10
- do modelowania przyjęto korony drzew o średnicach od 2 do 10 m * (zamiennie z drzewami owocowymi)
- crowns of trees with diameters from 2 - to 10 m were accepted for modelling * (interchangeably with fruit trees)
Zmiany są szczególnie widoczne w odniesieniu do zieleni wysokiej - na stąpił wzrost powierzchni zieleni w przedziale A - 8,5-krotny, B - 7,9-krotny,
C — 6,4-krotny. Średnio dla wszystkich działek wynosi 6,3. Zieleń na działce projektowanej stanowi 53% powierzchni, w tym ok. 40% to zieleń wysoka. Na tomiast na działkach istniejących zieleń wysoka wynosiła zaledwie 7%.
W przedziale < 0,20 ha po projektowaniu zmalała powierzchnia komuni kacji i nieznacznie powierzchnia zieleni niskiej. Wzrosła natomiast wielokrot nie powierzchnia drzew i krzewów. Podobne wartości otrzymano w pozosta łych przedziałach. Niewiele zwiększyła się tu powierzchnia komunikacji, ale znacznie wzrosła powierzchnia zieleni wysokiej.
Obserwując rysunki, można zauważyć pewną prawidłowość, która świad czy o konsekwencji w projektowaniu. Przyjęta metoda projektowania zwiększa systematycznie, proporcjonalnie do rosnącej powierzchni działki, ilość zieleni wysokiej. Wzrost powierzchni działki o każde 0,1 ha, powinien zwiększać po wierzchnię zieleni wysokiej na działce o 0,01 ha. Odpowiada to ok. 2 drzewom.
78 T. Malczyk
Tabela 2. Zestawienie średnich wielkości działek z podziałem powierzchni wg funkcji Table 2. Composition of average size of plots with division of surface according to function
E lem e n ty działki E lem ents of plot
Pow. łączn ie d la A, B, C [ha] T otal a re a for A nd, B, C P rzed ział A R an g e A P rz e d z ia ł B R a n g e B P rz e d z ia ł C R a n g e C suma pow. total surface śred n ia average % pow. ogółem % total area pow. średnia fhal average area % pow. ogółem % total area pow. śred n ia fhal average area % pow. ogółem % total area pow. śred n ia fhal average a re a % pow. ogółem % total area z zielenią istniejącą / with existing greenery
Razem total 22.30 0.223 100 0.137 100 0.284 100 0.507 100
Pow. domów m ieszkalnych
A rea of dwelling houses 1.60 0.016 7.17 0.015 10.95 0.017 5.99 0.021 4.14
Pow. budynków gospodarskich
A rea of farm buildings 3.40 0.034 15.26 0.018 13.14 0.046 16.19 0.088 17.36
Pow. komunikacji Transport area 5.10 0.051 22.87 0.027 19.71 0.070 24.65 0.122 24.06 Zieleń niska Low greenery 12.20 0.122 54.70 0.077 56.20 0.151 53.17 0.276 54.44 Zieleń wysoka H igh greenery 0.076 0.008 3.59 0.006 4.38 0.009 3.20 0.014 2.76
z zielenią projektow aną / w ith designed greenery Pow. komunikacji Transport area 0.230 0.077 24.78 0.032 23.36 0.061 21.48 0.137 27.02 Zieleń niska Low greenery 0.493 0.164 53.23 0.072 52.55 0.160 56.34 0.261 51.48 Zieleń wysoka High greenery 0.212 0.071 22.84 0.051 37.23 0.071 25.00 0.090 17.75
WNIOSKI
W wyniku przyjętego sposobu projektowania zazielenienia działki zwięk szono proporcjonalnie do rosnącej powierzchni działki, ilość zieleni wysokiej, a tym samym uzyskano sprzyjający mikroklimat, zabezpieczono działkę przed uciążliwościami od strony drogi. Wprowadzone elementy zieleni, oprócz funk cji podstawowych, spełniają funkcje dodatkowe poprzez produkcję fitoncydów, jonizację powietrza, a także doświetlają, odbijając światło.
PIŚMIENNICTWO
Łukasiewicz A. 1995. Dobór drzew i krzewów dla zieleni miejskiej środkowo-zachodniej Polski, Wyd. Nauk. Uniwer. im. A. Mickiewicza, Poznań.
Malczyk T. 1998. Zieleń w obrębie działki siedliskowej. Zeszyty Naukowe Akademii Rolniczej we Wrocławiu, Koferencje XX, Wrocław, 219-224.
Niemirski W. 1973. Kształtowanie terenów zieleni. Arkady, Warszawa.
Orzeszek-Gajewska B. 1984. Kształtowanie terenów zieleni w miastach. PWN, Warszawa.
Zazielenienie działki siedliskowej - projekt zieleni 79 GREEN AREAS PLANNING - THE EXAMPLE OF A VILLAGE SITE
A bstract. Green areas planning is a complex process, requiring knowledge of seve ral scientific disciplines. However, it is possible to improve the living standards of rural inhabitants using the basic principles of green areas planning. This concerns first of all suburban villages located in the vicinity of motor roads.
Key words: village, village site, green areas, green areas planning.