A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S __________________FOLIA OECONOMICA 93, 1939________ ,_______
Izabela Rydlewska*
STRUKTURA ÍRÓDEL FINANSOWANIA
RE JONOWYCH PRZYCHODNI PRZEMYSŁOWYCH W POLSCE
Analiza źródeł finansowania opieki zdrowotnej staje się coraz bardziej uzasadniona ze względu na konieczność racjonalizacji gos- oodarki środkami pieniężnymi. Z tego powodu trzeba odpowiedzieć na pytanie, jakim celom ma służyć owa analiza źródeł finansowania. Są \toi
1) dostarczenie informacji o rozmiarach wydatków pochodzących z róinyeh źródeł finansowania w powiązaniu z ustalonymi zadaniami;
2) ustalenie struktury planowanych wydatków pochodzących z p o -szczególnych źródeł finansowania na podstawie diagnozy sytuacji bi eżące j j
3) uzasadnienie zmian proporcji udziału poszczególnych źródeł w finansowaniu określonej działalności;
4) uzupełnienie rachunku kosztów. (
W Polsce nakłady na przemysłową służbę zdrowia pochodzą z dwóch zasadniczych źródeł: budżetu I przedsiębiorstw przemysłowych.
Obowiązujące zasady finansowania przemysłowej służby zdrowia (psz) przez p r z e d siębiorstwa zostały uregulowane uchwałą nr 353 Rady M i n i s t r ó w z 19.11.1962 r. oraz zarządzeniem mini s t r a finansów z 24.10.1963 r. Zgodnie z treścią wymienionych aktów prawnych p r z e d -siębiorstwo, przy k t ó r y m istnieje placówka psz jest zobowiązane do pokrywania następujących rodzajów wydatków przeznaczonych na; inwe-stycje związany z Pudową lub rozbudową lokali dla zakładów p r z e m y -słowej służby zdrowia, które są real izowane łącznie z budową lub budową p r zeds iębi o r stwa i pochodzą z funduszu rozwoju; budowę lub roz-budowę lokali dla przemysłowej służby zdrowia finansowanych z
szów przeznaczonych na inwestycje soc jalno-kulturglne; remonty z lun- duszu Inwestycyjno-ramontowego, a w przypadku rarontów bieżących - ze Śrocków obrotowych. Ponad to zakłady pracy są zob owiązane pokr/wać koszty pierw-szego wypos aż en ia w sprzęt i aparaturę medyczną oraz w sprzęt gospodarczy. Pokr ywają one także wydatki na i ut rz ym an ie lokali za kł ad ów p r z e m y
-słowej służby zdrowia w o d p o w I a d n i m stanie h i g i en Icznym i te ch nicznym; zapewnienie fac ho wy m p r a c o w n i k o m przemys ło we j służby z d r o -wia na pełnych etat ac h korzys ta ni a ze świadczeń przewi dz ia ny ch dla p r a c o wników zakładu pracy; organ izowanie laboratoriów, badać środowiskowych, o ś rodków rehabilitacji zawodowej, pracowni p s y c h o -logii I fizjo-logii pracy; płace perso ne lu poza fachowymi pracownikami psz; drobne naprawy i konse rw ac ję sprzętu I aparatury; bież ąc e zaopa-trzenie w po trzebne m a t e r i a ł y i części aparat ur y med yc znej. W s z y -stkie po zostałe wydatki są pokrywa ne ze środków poc hodzących z budż etu paćstwa. Na leżą do nich kwoty na pokrycie płac perso ne lu med ycznego, wy po sażenie w ma t e r i a ł y opatrunkowe, leki pierwszej p o -mocy, odczynniki Itp. Specyfika źródła finansowania, jakim są środ-ki p r zeds iębi or stw polega na tym, że są one powią za ne z całą g o s -podarką finansową przed si ęb io rs tw a. Wokół togo zag ad ni en ia n a r o -sło już szereo opracować, które propo nu ją różne nowe roz wiązania
1
systemu finansowania przemysł ow ej służby zdrowia w zakresie p r z y -szłych proporcji I ro dzajów w y d a t k ó w przed s i ę b i o r s t w I budże tu paćstwa. Problema ty ka systemu finansowania pr ze my sł owe j służby zdrowia była pr z e d m i o t e m różnych dyskusji naukowych. W
Ifteratu-2 #
rze rozważa się pro po zycję ogranic ze ni a zakresu działalności psz, stawiając za punkt wyjś ci a m o t y w y jej wyo dr ęb ni en ia . Przyj mu je się, że nad rz ęd ną przyczyną powstan ia tej formy działalności w p r z e d s iębiorstwach było w y stępowanie chorób zaw od ow yc h związanych z warunkami Istniejącymi w m i e j s c u pracy oraz dążenie do z a p e w -nienia p r a c o w n i k o m dostępnej I w s z e c h s tronnej opieki pro f i I a k t
ycz-I
1 P r o b l e m ten porusz aj ą np.i J, К a I e t a, Fina ns e p r z e d s i ę -bio r s t w w war unkach reformy gos po darczej, P W E , War s z a w a 1985; U- sługi społeczne, red. A. Łukaszewicz, PWE, Wa r s z a w a 1984; Pr ob le my finansowania dziaialności niemater ia ln ej , red. J. Chechlić sk i, K. Piotrowska, PWE, Wa r s z a w a 1975; J. I n d u I s k i, L . .S z у m- b o r s k i , C. W ł o d a r c z y k , T . G d u l e w i c z , 0 - pieka zd rowotna л Polsce. Próba ocen y I kierunki usprawnieć, "Zdrowie Pub li cz ne " 1901, nr 11.
2 I
Pr ob lemy finansowania działalności niema te ri al ne j, red. J. Che • c h i I ć s k i , K, S z y m a ć s k a -P I o t r o w s k a , PWE, W a rszawa 1979, s. 230-234.
no- le czniczej w tych ga łęziach gospodarki, gdzie nast ęp uj e s t y c z -ność z warunkami szkodliwymi i uciążliwymi dla zdrowia. Ponadto po-stuluje się ro zs ze rz en ie działalności profilakty cz nej w ramach bieżąc eg o nadzor u nad ś r odowiskiem pracy. Nie jest jednak t a j e m n i -cą, że w praktyce przedstawione zadania zostają og ra niczone na rzecz spon tan icznie zgł as za ją cy ch się do lekarzy przem y s ł o w y c h c h o -rych oac jentów. Wy da je się zatem, że główny wysi łe k po wi nien z o -stać skierowany na wz mo cnienie działalności prof II ak tycznej oraz dz i a * a InoścI leczniczej w zakresie schorzeń p o w s tałych w wyn iku pra-cy w warun kac h niekorzystnych dla zdrowia w m i e j s c u pracy.
Działan ie na rzecz tak poj ęt eg o colu działalności psz m oże prze- bi ogać na wielu płaszc zy zn ac h, w tym m. in. w sferze finansowania pla-cówek ochrony zdrowia przez org an izacje gospodarcze.
To, że par ty cy pa cj a p r z e d s i ę b 1 o r stw w pokryw a n i u kos z t ó w d z i a -łalności na rzecz zdrowia p r a c o w n i k ó w jest ze wsz e c h miar p o ż y t e -czna, ni.? podleg a dyskusji. WątpHi wo śc l rozpoczy na ją się w m o m e n -cie ok re śl ania zakresu udział u w utrzymaniu pla ców ek opieki z d r o -wotnej. Pakt, iż wydatki za kł adów prac y na ochronę zdrowia swoich p racowników ma ją niejak o charakter inwestycyjny i odzw i e r c i e d l a j ą pełne koszty siły roboczej przema wi a również za p o z o s t a n i e m przy t e J formu Ie .
Rozpat ru je się także mo ż I i w o ś ć w y o d rębnienia funduszu b u d ż e t o -wego tworzonego z wpłat organizacji gospod ar cz yc h, k tórego przezna-czeniem byłyby wydatki na ochr on ę zdrowia za tr u d n 1onych w g o s -podarce narodowej". Jako po ds ta wę wpłat p r z e d s i ę b i o r s t w pr zy ję to by wielk oś ć zatrudnienia, u n 1ezaIeżni aJąc je od funduszu płac. P o -dobną zasadę w prowadzono od 1.01.1987 r. w stosunku do wpłat na fundusz socjalny, z któreg o nie są jednak p o k rywane kos zt y opieki zdrowotnej * . Przemysłowa służba zdrowia takiego rozw ią za ni a je-szcze się nie doczekała. 2 drugiej zaś strony w y o d r ę b n i e n i e f u n d u -szu p a r a b u d żetowego nasuwa obawę związ an ą z na d m i e r n ą liczbą opłat ob ciążających przedsiębi o r s t w o . K westia ta p o z o s t a j e wciąż nie r o z -strzygnięta.
\ » \
Po latach dyskusji i sporów na ten temat wy ł o n i ł y s i ę (w ra ma ch 3
P r o b l e m ten podd aj e dyskusji w swoi m art yku le 2. P 1 r o- Ż у ń s к i, Budżet a fi nansowanie działalności ni eprodukcyjnej, "Studia Finansow e" 1969, nr 7-8.
r,T. K o m o r n 1 c z a k , N owa ustawa o z a k ł a d o w y m fun duszu soc jalnym i mieszk an i o w y m w je dn ostkach gospodarki usp ołecznionej, "Praca i 2 a b e z p i e c z e n 1e Społeczne" 1987, nr 2.
pro je ktu reformy w ochronie zdrowia, propozycje co do zakresu u- dziatu p r zedsiębiorstw przemysłowych w fi nansowaniu psz. Dwa z nich całko wic ie prze ci ws ta wn e dot yc zą pokrywa ni a przez p r zeds i«b i o r stwa cał ko witych k osztów zali cz an yc h w koszty obrotowe - z jednej s tro-ny oraz utr zy ma ni e zasad dotychcz as ob ow iązujących - z drugiej
strony, przy założ en iu skądinąd słusznym, ogranicz en ia funkcji psz do działalności pr of il aktycznej.
Ponad to Zespół XIII Komisji ds. R eformy Gos podarczej wysunął pro-pozycją, aby koszty fu nk cjonowania pl acówek pr zem ys ło we j służby zdrowia, które nie dz iałają w m i e j s c u naraże ni a zawodowego, były pokr yw an e jedynie z zy sk ów za kł ad ów pracy~*. E f e k t e m tego mog ł o b y stać się ścisłe po wi ąz anie psz z przedsIę b! or st wam i popr ze z fl- nasow an ie jej z zysku, a nie jak dot ąd ze środków obrotowych. D l a t e -go też należy opo wi edzieć się za stworzeniem, z określo ne j części zysku, funduszu Świadczeń by to wych załogi. Propozycją ta wył oniła się na gruncie krytyki do ty chczasowych rozwiązań®, któ re s a n k c j o n o -wały fin ansowanie kos z t ó w św iadczeń m e d y c z n y c h udziel a n y c h tylko pe-wnej grupie pracow n i k ó w poprz ez stosowanie w y ższych cen wyr o b ó w
finalnych pr zedsiębiorstw.
K onfro n t a c j a tych stanowisk wym ag a stwierdzenia, jaki jest r z e -cz yw is ty obraz sytuacji w o m a w i a n y m zakresie. Poni ew aż do tej pory nie pr ow ad zono w Po ls ce ba dań em pirycznych poświę c o n y c h tym zagadni en i om, to nie m o ż n a było wy ko rzystać ich rezultatów.
Z tego względu prze d w y p r o wadzeń iem w n i o s k ó w o c eniających wyd aj e się celowe p rzedstawienie zas adniczych wyników badan ia emptry cz - nego typu ca se -s tu dy w p l a c ówkach psz, które są fin ansowane nie tylko z budże tu państwa. Przy dobor ze tych placówek k i e rowano się m o ż l i w o ś c i ą dokon an ia po ró wnań proporcji środków finansowych, p o -ch od zą cy-ch z poszczególnych iródeł Ich pokrycia. Zgodnie z zasadami
7
finansowania przychodni przyz a k ł a d o w y c h koszty bież ąc e były,
zgod-K . T y m o w s k a , C. W ł o d a r c z y k , Reforma w o- chronie zdrowia i opiece społecznej, [w:] Usługi społeczne, red. A. Łukaszewicz, P W E , War s z a w a 1904, s. 131-132.
® K . T y m o w s k a , P r oblemy rac hunku kosztów w służbie zdro-wia, sten badań, wybran e roz wi ąz an ia eks pe ry mentalne, do św ia dczenia
innych pa ństw eur opejskich w zak resie finansowania służby zdrowia, Prace Zakła du Budż et u Państwa, Instytut Finansów, W a r s z a w a 1975.
*7 \
Uch w a ł a nr 353 Ra dy M i n i s t r ó w '19.11.1962 r. w sprawie udzS al u zakładów p r z e m y s Iowycn w organ i z o w a n I u opieki паи z d r o w i e m p r a c o -wników, "Monitor Pols ki " 1962, nr 8?, poz. 384; Zar zą dzenie m inistra
nie z przyjętymi zasadami ogólnymi, finansowane z dwóch źródeł: b u d -żetu terenowego oraz środków p r z e d s i ębiorstw przemy sł ow yc h. P a r t y -cypacja pi er ws ze go z nich ks zt ał to wa ła się na poz'iomie 51,6% dla wsz ys tk ic h przychodni pr zy za kładowych, a dru gi eg o odpow ie dn io - 48,4*
(tab. 1). W odnie si en iu do po sz czególnych przychodni pr oporcje te są zr óżn i c o w a n e .
T a b e l a 1 Koszty bieżą ce przychodni za kładowych
wg źródeł finansowania (w %) P r2 ychodnla pr zyzakładowa Koszty ogó ł e m pokry wa ne ze środków b u d ż e t o -wych P1 100 57,4 P2 100 34,0 P3 100 46,6 P4 ICO 66,3 P5 100 67,9 P6 100 46, 1 Pr zec i ę tn i e Ю 0 51,6 Ź r ó d ł o : Ob I i czen i a w łasne.
Udział budże tu terenowego w finansowaniu k o s z t ó w bi e ż ą c y c h o g ó -łem /,ahał się od 34« w przychodni P 2 do 6 7 , 9% w przychodni P5. R o z -bieżn oś ć międ z y wielkościami ekstremalnymi wyd aje się z a s t a n a w i a j ą -ca, gdyż stanowi ona aż 33,9 punkta procen to we go . Jest to k o n s e -kwencją zróżni co wa ne go udz ia łu budże tu w po kry ci u k o l t ó w b e z p o -średnich (P2 - 44,6/í, P5 - 8 2 , 7ą)( tab. 2), a to z kolei zostało spo-
w o d o w a n e w / s o k i m u d z i a ł e m b u d ż e t u w p o k r y c i u k o s z t ó w p r a c o w n i k ó w
m edycz n y c h przychodni P5 (tab. 3) oraz znacznie n i ż s z y m u d z :a łem w finansow an iu b e z p o ś r e d n i c h k o s z t ó w rz ec zow yc h (P2) (tab. 4). Nie jest to jednak s k utkiem zatrudnienia i opłacania na j Iiczniejszej grupy p r a -c ow n i k ó w me d y -c z n y -c h w tej pr zý-chodn i , • a I e odwrotnie, najmniejszej licz-by pracowników. Z kolei udział prze d s i ę b i o r s t w p r z e mysłowych w finansów z 24. 10 .1 96 3 r. w sprawie sz czegółowych zasad fi nansowania w zakresie udzielania przez zakła dy przemy s ł o w e na rzscz z aKiadÓw przemysł ow ej służby zarowia świ ad cz eń zw ią za nych z opiekg zdr ow ot ną nad pracowni k a m i , “Monitor Polski " 1963, nr 85, p o z . 412.
I zabęią Rydlew;,ka
T a b e l a 2 Kos zty b e z p o ś r e d n i e I pośrednio
przychodni przyzakła do wy ch (w X)
Kosz ty Przychodnia
p r z y z a k ł a -dowa
ogó ł e m pośr edn ie p o k r y -wane ze środloćrt bezpośredn i e p o -krywa ne ze środków bezpo- średn i e pośre- dn i o budże- t owych p r z e d s 1ę- b iorstw b u d ż e -towych przeds I ę-- bi or s tw P1 76,0 24,0 1,02 99,0 75,1 24,9 P2 75,9 24,1 0,5 99,5 44,6 55,4 P3 93,7 6,3 5,0 95,0 49,4 50,6 P4 83,9 16,1 0,6 99,4 78,8 21,1 P5 81,3 18,7 3,3 96,7 82,7 17,2 P6 70,4 29,6 0,8 99,2 65,2 34,0 Przeć ię- tn i e 80,9 19,1 1.2 98,8 63,5 36,5 Í r í d ł ot Obliczenia własne.
pokr yc iu koszt ów bi eżących poszc z e g ó l n y c h przychodni waha się od 3 2 , IX w przychodni P5 do 66X w przychodni P2 (tab. 1). W tym p r z y -padku zróżni co wa ni e wynosi ок. 34X. W przychodni P5, gdzie środki p r z e d s i ębiorstw stanowią najni żs zy odsetek w globalnej kwocie ś r o d -ków fi na ns ujących dzia.ł a I no Ść placówki, struktura kos z t ó w p o k r y w a -nych przez nie jest od mienna niż w przychodni P2. W przychodni P5 gros środków p r z edsiębiorstwa jest pr zeznaczone na koszty osobowe, tj. prawie 90%. Natomiast przyc ho dn ia P2 na koszty osobow«» p r z e z n a -czyła 78X ogółu środków p r z e d s i ę b !o r stw oraz 11,5% na ko szty usług (w P5 wartość ta wynosi 3,5%) (tab. 5). Wya a j e się, że główną p r z y -czyną wy sokiego udzi ał u środków p r zeds iębi o r stwa w k o sztach p r z y -chodni P2 jest ich wysoki udział w pok ryciu kos z t ó w osobowych p e r -sonelu med ycznego, głównie średniego (tab. 3) oraz stosunkowo w y s o ki, jeśli chodzi o kos zt y rzeczowe. W przychodni P5 środki p r z e d s i ę -b i o r s t w stanowią niski odsetek w p okryciu kosztów.
Nale ż y również podkre śli ć zróżnico wany udział p o s z c zególnych przychodni p r zyzakładowych w gl obalnej kwocie kosżtów, jak i z u- wzgIędni en iem kosztów fin ans owanych z każde go ze iródeł oddzielnie. Na j w y ż s z y udział w kos ztach o g ó ł e m przychodni przem y s ł o w y c h m i ały
ч
T a b e l a 3 Kos z t y osobow e Pr zyc hod n i a x lekarzy pr acowni kó w m e d y c z n y c h per sonelu średn i ego personelu z wy ż s z y m w y -ksz t a ł c e n i e m pozos t ałego per soneI u. przyza-kładowa pokrywane ze środków
b u d żet o -wych przed-s i ę-b i or s tw przemy- słowych b u d ż e t o -wych pr zed- s i ę- b i or s tw przemy- słowych b u d że t o -wych przed- s ię- b i or s tw przemy- słowych b u d ż e t o -wych przed- się- b i or s tw p r z e m y -słowych b u d ż e t o -wych przed- się- b i ors tw pr zemy- słowych PI 100,0 74,5 25,5 57,2 42,8 100,0
-
_
_
P2 87,5 12,5 44,0 56,0 29,3 70,7 - 100,0 - 100,0 P3 64,8 35,2 48,5 51.5 36,6 63,4 - - - 100,0 Pi 100,0 - 78,5 21,5 61,1 38,9 100,0 - - 100,0 P5 100,0 - 79,8 20,2 61,7 38,3 - - - 100,0 P6 100,0 - 63,9 36,1 27,0 73,0 - 100,0 - 100,0 Przeć tę-tnie 89,4 10,6 62,5 37,5 44,4 55,6 44,2 55,8 - 100,0 Ź r ó d ł o : Obliczenia własne. ID Ю S t r u k t u r a ź r ó d e ł f i n a n s o w a n i a p r z y c h o d n iT a b e l a 4
Pr zycho- dnia p r z y ż a -le ładowa
Kcszt у pośrednie pokrywane ze środków K o s z t y bez pośrednie pokrywane ze środ kó w >udże t ow ych przeds i ębi or stw
przem y s ł o w y c h b udżetowych
przeds i ęb i or s tw przem y s ł o w y c h o s o - r z e - us ł ug pozo- ojso- r z e - us ług pozo- o s o - r z e - usług pozo- o s o - r z e - us ług pozo -bowe czowe .stałe bowe czowe stałe bowe czowe stałe bowe czowe stałe
P1 1.1 - - 100 98,9 100 100 74,5 100 - 75,2 25,5 m ' 24,8 P 2 • 2,9 - - 100 97,1 100 100 43,9 56,1 - 48,2 56,1 43,9 - 51,8 P3 “ 17,0 - 100 83,0 100 100 48,5 100 - 52,4 51,5 - -47,-6 Pi - 2,6 - 100 97,4 100 100 78,5 100 - 80,9 21,5 - - 19,1 P5 - 26,0 - - 100 74,0 100 100 79,8 100 - 80,9 20,2 - - 19,1 P6 - 4,2 - - 100 95,8 100 100 63,9 100 - 71,8 36,1 - - 28,2 Prze- ‘ с is-tnie 3,8 “ 100 96,2 100 100 62,5 88,8 - 66,3 37,5 11,2 - 33,7 Ź r ó d ł o : Ob l i c z e n i a własne.
T a b e l a 5
P r z y c h o d n !a p r z y z a k ł a
-Kosz t у
pok rywane ге środków budżetowych pokrywane ze środków p rzedsiębiorstw przemysłowych dowa o g ó ł o m osobowe r ze- us ług pozostałe o g ółem osobowe r ze- us ług pozostałe
czowe czowe PI 100 94,2 3,9
_
1,9 100 43,5 51,8 3,8 0,8 P 2 100 91,6 7,0 - 1,8 100 78,6 8,3 11,5 1.5 P3 100 94,1 6,1 - 1.9 100 89,9 2,9 5.5 1.6 Pi 100 96,0 2,1 - 1.9 100 71,8 10,2 16,5 1.5 P5 100 79,9 18,5 - 1.6 100 89,6 5.5 3.5 1.8 P6 100 92,7 5,5 - 1,8 100 77,4 9,4 CVJ O 1.2 Przeć 1ę-tnie 100 92,6 5,5 — 1,8 100 76,4 12,3 9,7 1.4 Ź r ó d ł o : Obliczenia własne. S t r u k tu i-a i r ó d e ł f i n a n s o w a n l a p r z y c h o d n i _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 1 0 1kosz'y bieżące przychodni P4 i stanowiły one 22,5%, ze względ u na dużą kwotę koszt ów osobowych (niskie koszty osobowe i usług), n a -tomiast naj ni żs zy - koszty przychodni P5 i wy ni osły 8,2%. Wst ępnie można przyjąć, że jest to związane z liczbą zatrudnionych, która w tych przych od ni ac h osiąga najwy żs ze rozmiary. O dpowiednio w sto-sunku do budżetu odsetki te przed st aw ia ły się następująco« 28,8% - przychodnia P4 (wysokie koszty osobowe), 10,8% - przy ch od ni a P5 (niskie koszty osobowe), a w odni es ie ni u do środków prze d s i ę b i o r s t w przemysłowych: 27,1% - przycho dn ia P2 (wysokie koszty osobowe I u- sług), 5,5% - przy ch od ni a P5 (niskie ws zystkie rodzaje kosztów) (tab. 1).
Z przy to cz on yc h danych liczbowych wynika,, że wysoki udział p r z y -chodni w kos ztach o g ó ł e m placówek lecznictwa p r zyzakładowego I- dzie w parze ze z n acznym u d z i a ł e m w kos zta ch przychodni p o k r y -wanych przez budżet. Nie zauważa się natomiast tego zwi ąz ku jeśli chodzi o środki finansowe przedsiębiorstw.
Rozpię to ść mię d z y ekstremalnymi wi elkościami jest dość z n acz-na, a przycz yn y tego wydają się być związane ze w s p ółzależnością struktury k osztów z warunkami funkcjonowania przychodni, tj. licz-bą podopiecznych, udzie lo ny ch porad oraz zatrudnionych. P rzychodnia P4 odznaczała się właśnie naj wi ęk sz ą liczbą p o d opiecznych i u- dzielony ch porad oraz jedną z na j I iczni e jszych grup zatrudnionych. Pr zy chodnia P5, która uzyskała na jm niejsze ko sz ty c h a r a k t e r y z o w a
-ła się najm ni ej sz ą liczbą porad, pod op ie cznych i p e r sonelu p r z y -chodni pr zyzakładowej. Nie oznacza to jednak, że uz yskała najniższe
é
wyniki działalności i wskaźniki zapewnienia opieki, a nawet w s k a -źnik średniej liczby przyjęć na 1 godzinę op łaconą lekarza o s i ą -gnęła najwy żs zy wśró d przychodni prz yz akładowych.
Związki mię d z y źródłami finansowania a kosztami bieżącymi p r z y -chodni przyzak ładowych pr zedstawiają się następująco.
W pr zypadku przychodni pr ze my słowych obj ętych b a d a n i e m wyst ąp ił y dwa źródła: budżet terenowy i środki p r z e d s iębiorstw przemysłowych, z który ch zostały wyasyg no wa ne kwoty na pok ry ci e b i e żących potrzeb prz/chodni (tab. 6),
Biorąc pod uwagę koszty w ukł adzie rodzajowym stwierdzono, że budżet terenowy pokrył koszty osobowe średnio w 56,4%, przy c z y m wartości kra ńc ow e jeoo udzia łu dotyc zy ły o r zychodni. P2 - 37,5% craz przychodni P1 - 74,5%. Po ró wn ując to z liczbą za tr ud nionych o p ł a c o -nych przez ZOZ nie stwierdzono zależności następ uj ąc ej : im wyższa
Przychodnia przyzakładowa
Kosz t у
osobowe pokrywane z r zeczowe pokrywane z usług pokrywane z pozostałe pokrywane z
budże tu pr zeds i ę b i or stw pr zemysło- wych budżet u przeds ię ~ b i or s i w p r z e m y s ł o -wych budże t u przeds i ę- b i o r stw przemy sło- wych budżet u przeds i ę- b i or s tw p r z e m y s ł o -wych P1 74,5 25,5 8,9 91,1 - 1 0 0 , 0 75,2 24,8 P2 37,5 62,5 29,0 71,0 - 1 0 0 , 0 38,5 61, Л P3 47,7 52,3 54,9 45,1 - 1 0 0 , 0 51,2 48,8 P4 72,4 27,6 28,4 71,6 - 1 0 0 , 0 71,3 28,7 P5 65,3 34,7 87,6 12,4 - 1 0 0 , 0 70,4 29,6 P6 50.6 49,4 33,3 56,7 - 1 0 0 , 0 57,0 43,0 Przeć i ętn i e 56,4 43,6 32,1 67,9 - 1 0 0 , 0 58,8 41,2 * Z r 6 d ł oi Obliczenia własne. S t r u k t u r a i r o d e ł f i n a n s o w a n i a p r z y c h o d n i 1 0 3
! ; z b ń p r acown i káv.1, tym wyższy udział procentowy budżetu. To samo inożr, .5 powiedzieć o k w o t a c h b e z w z g l ę d n y c h K o sztów.
Cztery spośród badanych placówek: P1, PA, P5, P 6 miały ponad połowę kosztów osobowych pokrytych przez budżet terenowy. Środki budżetowe były przeznaczono jedynie na sfinansowanie kwot z w i ą -zanych z personelem fachowym, tzn. grupą lekarzy, pe r s o n e l e m śred- n i ti oraz pozosi a ł ymi pr a-cown i-kaml medycznymi z w y ższym w y k s z t a ł c e -niem. Najwyższy udział budżetu zaznaczył się w pokryciu kosztów zatrudnionych lekarzy, tj. 89,4% średnio (od 64,8 przychodnia P3 do 100” w przychodniach P1, PA, P5, P 6 ) oraz kosztów personelu średniego, tzn. 44,4% (od 27% P 6 , do 61,7% P5). Pozostałą część kosztów obu w y -mienionych grup pokrywają p r zeds iębi o r stwa ze swoich środków p i e -niężnych. Fakt ten jest zastanawiający, chociażby z tego powodu, że zarządzenie ministra finansów z 24.10.1963 r. regulujące zasady udzielania świadczeó przez zakłady pracy na rzecz ochrony zdrowia, a mianowicie "płace personelu, z wy j ą t k i e m fachowych pracowników służby zdrowia, których zatrudnia właściwy zakład przemysłowej
służ-a
by z d r owia“ " są pokrywane ze środków własnych przedsiębiorstw. Wyn ika z tego, że w miarę potrzeb zakłady pracy mog ą w określony sposób poprawiać zabezpieczenie przychodni w kadrę medyczną, a tym samym stworzyć bardziej elastyczny sposób finansowania kosztów b l e ż ą c y c h .
W odniesieniu do kosztów rzeczowych udział środków budżetowych w ich sfinansowaniu wynosi średnio 32,1%, przy równoczesnych dość znacznych wahaniach od 8,9% w przychodni P1 do 87,6% w przychodni P5. Jak można zauważyć rozbieżność ta sięga prawie 80%.
W pięciu spośród 6 badanych przychodni p rzyzakładowych budżet jest jedynym źródłem finansowania bezpośrednich kosztów r z e c z o -wych, a tylko w jednej z nich pokrywa niewiele ponad połowę tej grupy kosztów bieżących. Kraóccwo odmiennie przedstawia się s y tua-cja w stosunku do pośrednich kosztów rzeczowych, w finansowaniu których budżet partycypuje tyikc w 2,7%. Jedyną pozycją kosztów, która nie jest finansowana przez środ!-.! po ch od zą ce z budżetu są k wot y związane z usługami obcymi, mat erialnymi i ni em at er ia ln ym i, świadczonymi na rzecz przychodni. Kosz t y te, traktowano jako p o ś r e
-U c h w a ł a nr 3 5 3 R a d y M i n i s t r ó w z 1 9 . 1 1 . 1 9 6 2 r . w sprawie u -
•iz i a ł,u z a k ł a d ó w p r z e m y s ł o w y c h w or gan i zowan i u opieki nad zd r o w i e m
dnie, w cełości pok ry wa ją przedsię bi or st wa przemysłowe. Środki te są p rzeznac zon e na utr zy ma ni e przychodni w gotowości do świadczenia u-
sług zdrowotnych na rzecz swoich podopiecznych.
Sformułowane, w toku analizy zw ią zk ów źródeł fi nansowania z k o -sztami bieżącymi, spostrzeżenia dotyc zy ły także w z a j emnych relacji międ z y źródłami poch od ze ni a środków fi nansowych a poszczegóInyml kategoriami kosztów w układzie ка I ku I а с у jhym. Poczynione poró wn an ia wskazały, że budżet pok ry wa średnio w grupie przychodni p r z y z a k ł a -dowych 63,5% kosztó w bezpośrednich oraz tylko 1,2% kos z t ó w p o ś r e -dnich, w finansowaniu który ch dominuj ąc ą rolę odgr yw aj ą środki p i e -niężne zakładó w przemysłowych. N a j w y ż s z y m u d z i a ł e m budż et u w p o -kryciu kosztów bez po średnich, w y n o s z ą c y m 82,7% c h a rakteryzowała się prz ych odn ia P 5 , natomiast n a j n i ż s z y m 44% - przyc ho dn ia P 2 .
Kos zty po średnie w 98,8% są pokry wa ne ze środków przedsiębiorstw, przy c zym zróżni co wa ni e mię d z y przychodni am! nie jest wys ok ie I wynosi 4,5% (95% - pr zy chodnia P3, 99,5% - przyc ho dn ia P2).
Zakres oma wi an yc h ba dań nie pozwa la pr ze są dz ić o tym czy z w i ą -zki mię d z y źródłami finansowania i kosztami działalności bieżącej mają charakter trwały, czy też jest to jedynie przyp ad ko wa s y t u a -cja. Chodzi tu przede w s z y s t k i m o to, aby wska za ć i zap ro po no wa ć e-
tapy prow ad zen ia analizy finansowania w o dniesieniu do psz, która dotychczas była podd aw an a anatizie finansowej w ba rdzo o g r a n i c z o -n y m zakresie, jako -nie w y o dręb-nio-ny eleme-nt ambulato ry jn ej opieki zdrowotnej w ramach ZOZ.
W wy nik u obserwacji pl acówek psz p o d legających organ i z a c y j n i e Zespołowi Opieki Zdrowotnej dla og ółu ludności stwierdzono, że n i e -zbędne wydaje się uwzględnienie na k ł a d ó w p r z e d s i ę b i o r s t w
przemy-1
słowych na psz w pl an ow aniu c ałkowitych nak ł a d ó w na szczeblu Z O Z , a także podjęcie syste mat yc zn yc h konsultacji co do wy sokości w y -dat kó w za kł adów prac y z odpowiednimi komórkami na sz czeblu ZOZ. Pona dt o nie do prz yjęcia jest w dalszej pe rs pektywie utrzymanie a- ktualneoo stanu dokumentacji finansowej dotyczącej przychodni p r z e -mysłow yc h. Ko nieczne jest u j e d nolicenie jej na sz czeblu ZOZ, jak I w przedsiębi o r stwach przemysłowych.
Kolejny postulat doty cz y w y o d rębnienia w całkow i t y c h k osztach psz kwot as ygnowanych przez przedsiębio rst wa , a także wy dz ielenie na kładów na nie z kwot do ty czących wszystkich form lecznictwa. W tym kontekście, m o ż n a zasta na wi ać się jak moż l i w e jest racjona ln e planowan ie w y d a t k ó w z p o s z c z ególnych źródeł finansowania, jeśli ZOZ
nio dysponuje danymi liczbowymi gromadzonymi w zakładach pracy, a stanowi jedyną, komp et en tn ą jednostkę do wyda wa ni a decyzji m e r y t o -rycznych .
W tym celu należ ał ob y wye li mi no wa ć szereg ogr an ic ze ń u t r u d n i a -jących czy un ie możliwiających prawidłową analizę źródeł f i n a n s o -wania .
Ge ne ra ln ie należy wyjść od stwierdzenia, że zas to so wa ni e wielu źródeł finansowania psz, ue la styczniających go sp od ar kę finansową, jest w a r u n k i e m jej racjonalizacji.
P r o b l e m e m w y m a g a j ą c y m przede w s z y s t k i m rozst rz yg ni ęc ia jest sy nc hronizacja strumieni środków płyną cy ch z różnych źródeł z a s i l a -nia, cho ci aż by w kon te kście p r z episów pra wnych reguluj ąc yc h tę kwestię. W wy ni ku obserwacji potwier dz ił y się domniemania, że z a -kłady pracy zat rudniają na swoich, za kł adowych eta ta ch pracow n i k ó w medyczn yc h. Wydaje się jednak, że wył ączne prawo do dec yd ow an ia o liczbie perso ne lu fachowego w рзг pow in ny mie ć placówki ko mp etentne m e r y torycznie łub w ich gestii powinno znajdować się opiniowanie pro-pozycji przedsi ęb io rs tw , co do zwi ększenia za trudnionych lekarzy i pielęgniarek, nawet opłacany ch przez p r zeds iębi o r s t w o . Brak takiej-kontroli mo że powod ow ać znaczne dysprop or cj e w zapewn ie ni u opieki populacji pracującej w zależności od zamożności zak ła dó w oracy i d e -cyzji w nich podejmowanych.
Inny aspekt tej sprawy dotyczy zasadności zatrud ni an ia p e r s o n e -lu m e d y c z n e g o przez dy rekcję przedsi ęb io rs tw . Może okazać się b o -wiem, ż e ś r o d k l przezna cz on e na ten cel są o wiele bardziej po- trzebne, np. na wymianę zużytej i prz es ta rz ał ej aparatu ry d i a g n o -stycznej, co. jest m ożliwe do stwierd ze ni a przez fachowych p r a c o -w ni k ó -w zespołu opieki zdrowotnej.
Izabela Rydi ew sk a
ST RUCTURE OF SOURCES OF FIN ANCING OF D ISTRICT MEDI CAL INDUSTRIAL CLINIC S
IN PO LAND
Analy si s of the structure of financial outlays co mi ng from v a rious sources of financing the industrial health service is sig n i f i -cant not only ir, the context of pla nn in g financial outlays on this sphere of services. It con st it ut es also an indispensable
^ K. P f o t r o w s k a-M a r с ż a k, M e t o d o l o g i c z n e i e w i -dencyjne pro blemy ustalan ia n akładów na oświatę, "Wiadomości Stały« stycrne"
1 9 8 5
, nr Э .and complementary element of the costs account dealing with tbo functioning of health care centres.
In the course of discussions on changes In principles of fi-nancing the Industrial health service, there appeared numerous propo-sitions concer ning changes in participation of particular enti- tiens in its financing. This provided an Inducement for an e m p i r i -cal study, whose aim was to answer several basic questions c o n n e c -ted with the formula of financing the industrial health service accepted In Poland.
