Jan Grześkowiak,Artur Trapszyc
Toruń - Zespół Staromiejski
Informator Archeologiczny : badania 22, 139-140
1988
Inform a tor Archeolog lenny 10 8 6
139
B a d a n In prow adzili a rc h eo lo d zy pod k ie ru n k ie m d r J a n a G rześk o w iak a. A u to r s p ra w o z d a n ia m gr A rtu r T rapszyc. F in an so w ało P rzed sięb io rstw o G o sp o d a rk i M ieszkaniow ej. B iuro O dnow y Z esp o łu S ta ro m ie jsk ie g o . Ś red n io w iecze I c z a sy now ożytne.
K o n ty n u o w a n o n a d z o ry arc h e o lo g ic z n e n a d p ra c a m i ziem nym i p ro w ad zo n y m i n a te re n ie Z esp o łu S ta ro m ie jsk ie g o w T o ru n iu .
N adzory tc - p o d o b n ie J a k w la ta c h u biegłych - polegały n a o b serw acji w ykopów , s p o rz ą d z a - n lu o p is u n a w a rstw ie ń o raz o d k ry ty c h reliktów a r c h ite k tu ry a ta k ż e n a w y k o n y w an iu d o k u m e n ta c ji ry su n k o w ej 1 fotograficznej.
N ajw ięcej p ra c z ie m n y c h pro w ad zo n o w zw iązku z z a k ła d a n ie m sieci w odociągow ej, c ią g n ą cej się n a p ó łn o c n o -w s c h o d n ic h o b rz e ż a c h Z espołu S taro m iejsk ieg o , w zd łu ż Alei 7 00-lecln T o ru n ia . D uża ilość gotyckiego I now ożytnego g ru z u ceglanego, z a le g ająca na całej n iem al d łu g o ści w y kopu (ok. 2 5 0 m), b ą d ź lo w p o sta c i czy sty ch w a rstw g ru z u ceglanego z z a p ra w ą w a p ie n n ą , b ą d ź Jak o s k ła d n ik w a rstw ziem nych, św iad czy o In te n sy w n o śc i r u c h u b u d o w la n e go w tej części m ia s ta , co p raw d o p o d o b n ie n ależ ało b y w iązać ze w zn o szen io m n o w ożytnych u m o c n ie ń o b ro n n y c h , w y ch o d zący ch poza o b ręb śred n io w ieczn y ch m u ró w m iejsk ich .
Potw ierdzeniem takiego s t a n u rzeczy może być od k ry ty na Placu R apackiego zespół m urów ceg la n y ch l k am ien n y ch , zalegający n a głębokości ok. 120 cm od obecnej pow ierzchni g ru n tu . Tw orzą go dw a. praw ic równoległe do siebie m u ry ceglane w p o staci łuków , pom iędzy którym i w y stęp u je m u r k am ien n y . W ielkość tego założenia (szerokość m urów dochodzi do 180 cm) św iadczy, i e m am y tu do czynienia z fragm entem pow ażniejszego przedsięw zięcia budow lanego. Trzeci lu k ceg lan y zarejestro w an o k ilk an aście m etrów w k ie ru n k u południow ym od wyżej w ym ie nionego o b iek tu . N iew ykluczone, żc m a on zw iązek fu n k cjo n aln y ze w sp o m n ian y m zes|x>łcm m urów .
N iestety, p o d czas p e n e tra c ji w yk o p u n ie znaleziono - p o za nielicznym i fra g m e n ta m i c e r a m iki now ożytnej t w sp ó łczesn ej - ż a d n y c h elem en tó w d a tu ją c y c h . Nie pozw ala to n a d o k ła d n ie js z e o k re ś le n ie c h ro n o lo g ii z a re je s tro w a n y c h n a w a rs tw ie ń p rz y m u r a e h . D o d atk o w ą tr u d n o ś ć s ta n o w i fakt. że n ie z d o ła n o - ze w ig lę d u na liczne s k u c ia m u ró w - w ym ierzyć w iększej Ilości cegieł o ra z u s ta lić te c h n ik i w iązań. Z u z y sk a n y c h J e d n a k fra g m e n ta ry c z n ie d a n y c h n ależy w nosić, żc o d sło n ię te relik ty w iązać m o żn a z b u d o w lą now ożytną.
Na e le m e n ty a r c h ite k tu r y m u ro w an ej n a tk n ię to się rów nież w w y k o p ach przy u l. W. H orzy cy, gdzie z a re je stro w a n o ce g la n e fu n d a m e n ty sto ją c y c h lu Jeszcze n a p o c z ą tk u XX w. now ożyt n y c h k a m ien ic. O d sło n ięto ta k ż e I2 -o m etrow e) d łu g o ści fra g m e n t d o ln y c h p a rtii m u ró w m ie jsk ic h . Na całej d łu g o ści j e s l on d o ść d o b rze z ach o w an y , łącznie z tow arzyszącym i m u przy p o ram i. W arto d o d ać, żc te n ż e m u r (ceglany) p o sia d a ł k a m ie n n y f u n d a m e n t zaczy n ający się od głęb o k o ści 4 m od o b ecn ej p o w ierzch n i ulicy. Ze w zględu n a szy b k i n ap ły w w ody · m im o JcJ w ypom pow yw ania - sto p ę fu n d a m e n to w ą o d sło n ięto Jedynie n a b ard zo m alej p rz e s trz e n i.
P o n a d to n ad z o ro w a n o p ra c e ziem n e w cza sie re m o n tu k a m ie n ic . Na ogół w y stę p u ją relikiy m u ró w z w c z eśn iejszy ch p rz e b u d ó w w sk a z u ją c y c h w n iek tó ry ch p rz y p a d k a c h n a w ielo fazo - w o ść budow li. P rzy k ład em w ro z p la n o w a n iu piw nic m oże być w ykop przy ulicy Ł aziennej 1Θ. gdzie z a re je s tro w a n o m u ry św ia d c z ą c e o w y stęp o w an iu podpiw niczonego przed pro i a przy w ejściu d o k a m ien icy . Również w p iw n icac h p o sesji n r 8 p rzy ul R a b la ń sk lc j, p o d czas p ra c rem o n to w o -b u do w la n y c h o d k ry to p lą ta n in ę m u ró w w s k a z u ją c ą n a w lelofazow ość b u d y n k u od schyłkow ego p óźnego śred n io w iecza do czasó w now ożytnych d a to w an eg o .
W tra k c ie p ra c rem o n to w y ch p ro w ad zo n y ch w k a m ie n ic y przy ul. M ałe G a rb a ry 5, tu ż pod ΧίΧ-w lecznym fu n d a m e n te m b u d y n k u n a tra fio n o n a s tu d n ię , której ceg la n a c em b ro w in a p o sad o w io n a była n a poziom o u ło żo n y ch b e la c h d re w n ia n y c h , w z m o cn io n y c h pionow o w b ity m i ko łk am i. D ru g ą s tu d n ię - ch o ć Ju ż b ez k o n s tru k c ji d re w n ia n e j - o d k ry to w piw nicy k a m ie n ic y przy ul Rn bl a ń sk lej 8. W tejże piw nicy - w n a ro ż n ik u p o łu d n io w o -w sc h o d n im - n a tk n ię to się rów nież n a w kop o raz w y stę p u ją c y b ezp o śred n io n a d n im w stro p ie , z a m u ro w a n y o tw ó r s u g e ru ją c y , że w m ie js c u ty m zn ajd o w ał się piec. B udow ę o b u s tu d n i a ta k ż e 1 pieca d a to w a ć m o ż n a n a szero k i p rzed ział czasow y od p o c z ą tk u XVII do k o ń ca XVIII w.
O gółem w ro k u sp raw o zd aw czy m n a te re n ie Z espołu S ta ro m ie jsk ie g o u d o k u m e n to w a n o 15 p u n k tó w I w szy stk ie o n e w y stę p u ją w m ie js c a c h w ż a d e n s p o s ó b n ie p e n e tro w a n y c h a rc h e o logicznie.
O prócz tego zw rócić n ależy uw agę n a odkrycie d o k o n a n e poza o b rę b e m S taró w k i, P odczas bud o w y k o le k to ra ściekow ego n a te re n ie P rzed m ieścia C h ełm iń sk ieg o , ściślej n a sk rzy żo w an iu ulic B orow lackleJ I W ybickiego n a tra fio n o na ru ro c ią g d re w n ia n y z ale g ający w żółtym , czy sty m p la s k u n a głęb o k o ści 2 0 0 cm od o b ecn ej pow ierzchni g r u n tu . R u ro ciąg w y k o n a n y był z s o s n o w ych b ali o śre d n ic y ok. 3 5 c m I d łu g o ści 4 9 0 -5 0 0 c e n ty m etró w . Ś re d n ic a w ydrążonego w e w n ą trz beli o tw o ru w y n o siła 9 cm . Na sty k u r u r y łączo n e były p ie rśc ie n ia m i żelaznym i
PP P raco w n ie K o n serw acji Z ab y tk ó w P ra c o w n ia A rc h e o lo g ic z n o -K o n se r w a to rs k a O d d ział w T o ru n iu
140
PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE0 ś re d n ic y w ew n ę trz n e j 7 cm . Nie u z y sk a n o d a n y c h , k tó re pozw oliłyby n a d a to w a n ie b u d o w y 1 u ż y tk o w a n ia ru ro c ią g u . W stęp n ie 1 n ie obow iązuj ąco m o żn a o d n ie ś ć go d o c z a só w pom iędzy XV a XVIII w.
N a d z o ry b ę d ą k o n ty n u o w a n e ,
I T rzem eszno, woj. bydgoskie, s t. 1 - p a trz w czesne średniow iecze.
U h r u t k , g m . W ola U h ru »
k m , I
W ojew ódzki K o n se rw a to r Z ab y tk ó w w o j. c h e ł m s k i e , | w C hełm ie■t. 1 1 / 5 0
I
---B a d a n ia pro w ad ziła m gr U rsz u la R u szk o w sk a-K o g u clk . k o n s u l ta n t d r Ire n a K utylow ska. F in an so w a) WKZ w C hełm ie. P ierw szy s e z o n b a d a ń . O s a d a w czesn o śre d n io w ie c z n a o ra z c m e n ta rz p rzy k o ścieln y p ó ź n o śre d niow ieczny 1 now ożytny.W U h ru s k u . p rzy cerkw i p raw o sław n ej, w p u b lik a c ja c h lo kalizow ane J e s t d o ty c h c z a s zw yczajow o g ro d z isk o w czesn o śred n io w ieczn e d a to w a n e n a ΧΙΙ-ΧΗΙ w., Id en ty fik o w an e z g ro d e m R om a no więzów.
B a d a n ia ΛΖΡ w y k azały w są sie d z tw ie tej cerkw i w y stęp o w an ie n a p o w ierzch n i m a te ria łó w p rad ziejo w y ch 1 w czesn o śred n io w ieczn y ch . Niew ielkie w y n iesien ie p rzy cerk w i u z n a n o za n a s y p k u r h a n u , k tó ry wg Inform acji m iejscow ych lu d zi w ykorzystyw ano też p o d c z a s n a b o ż e ń s tw n a w o ln y m pow ietrzu.
Na s ta n o w is k u (ΛΖΡ, s t. 1 1 /5 0 ) w m iejscow ości Uh r u s k założono dw a w ykopy b ad aw cze. J e d e n z n ic h n a s to k u po łu d n io w y m o w y m ia ra c h 21 x 2 m p rz e c in a ł c a łe o b e c n e w y n iesien ie od Jego k u lm in a c ji do p odnóża, d ru g i, m n iejszy o w y m ia ra c h 5 x 1 m założono w c e la c h k o n tro ln y c h n a zb o czu w sc h o d n im .
Poczyniono w n ic h p o n iższe ob serw acje:
1. C alec w p o s ta c i m a rg lu kredow ego bez zach o w an ej p a rtii h u m u s u p ierw o tn eg o w y k a zyw ał niew ielki s p a d e k w k ie r u n k u połu d n io w y m I w sch o d n im . R óżnica w y so k o ści w ynosiła
1,5 m n a o d c in k u d łu g o śc i 21 m.
2. Powyżej z a ch o w ała się fra g m e n ta ry c z n a w a rstw a o s a d n ic z a z n ieliczn y m m a te ria łe m c e ra m ic z n y m pradziejow ym (k u ltu ry łużyckiej) I w czesnośredniow iecznym d a to w an y m od V1/VII w ieku do po). ХШ w.
3. W arstw ę tą niszczyły g ro b y w ielopoziom ow e c m e n ta rz a szkieletow ego. Z n alezio n e przy s z k ie le ta c h m o n e ty d a tu ją c m e n ta rz od poł. XV w. do pol. XVII w. Poziom y w y stę p o w a n ia p o zw alają d o m y śla ć się, że c m e n ta rz uży tk o w an o ró w n ież później - być m o ic I w XIX w.
4. W p a rtii szczytow ej w y n ie sie n ia zach o w ały się relik ty sp alo n ej w k o ń c u XVI w. za b u d o w y m ie sz k a ln e j. P oniew aż w są s ie d z tw ie tej z a b u d o w y zn ajd o w ały się g ro b y j u ż z k o ń ca XV w, m o żn a tylko w n io sk o w ać, że m a m y do czy n ie n ia z c m e n ta rz e m p rzy k o ścieln y m I p le b a n ią . R zekom y k u r h a n o k a z a ł się w sp ó łc z e sn y m n a sy p e m .
Żródla a rc h iw a ln e Inform ują, żc s ta ła tu cerkiew u n ic k a przed o b ecn ą św iątyni;) praw o sław n ą w zniesioną w 1849 r. Z p ozyskanych m ateriałów archeologicznych w ynika, Iż u n ici przejęli s ta r s z ą św iąty n ię najpew niej praw osław ną, której początki d a tu je c m e n ta rz na poł. XV w.
Na s ta n o w is k u n ie u z y sk a n o m ateriałó w , k tó re potw ierdziłyby w ty m m ie jsc u lok alizo w an e w lite r a tu rz e p rz e d m io tu g ro d zisk o w czesn o śred n io w ieczn e. J a k w ynika z topografii s ta n o w i s k a Je s t to niew ysokie w y n iesien ie - Językow alo w c ię ta k raw ęd ź zach o d n iej te r a s y n a d z a le w o wej B u g u . N a to m ia st o b e c n a form a kopcow a la sta n o w is k a p o w sta ła w w y n ik u n iw elo w an ia te r e n u w sąsie d z tw ie sta re g o c m e n ta rz a , p od cerk iew p ra w o sła w n ą w XIX w., I szk o ły p o d s ta w owej w y staw io n ej w c z a s a c h w sp ó łczesn y ch .
B a d a n ia ΛΖΡ nic zlokalizow ały g ro d zisk a w czesn o śred n io w ieczn eg o n a ż a d n y m Innym s ta n o w is k u po tej s tro n ie B ugu. P raw d o p o d o b n ie Istn iało o no n a d ru g im b rzeg u B u g u . na te re n ie ZSRR.
M a te ria ły s ą p rzech o w y w an e w M u zeu m okręgow ym w C hełm ie.
U h ru sk , gm . Wola U h ru sk a , woj. ch e łm sk ie , sl. 1 3 /5 2 - p a lrz o k re s now ożytny. W ą c h o c k i
w o j, k ie l e c k ie
□
W ojew ódzki O ś ro d e k A rcheologicz n o -K o n se rw a to rsk i w K ielcach
B a d a n ia prow adzili d r Leszek W ojda 1 m gr L. W lew lóra. F in a n so w a ł WOA-K w K ielcach, Kościół p.w . NMP 1 św . F lo ria n a ХШ-ХХ w.
B a d a n ia m iały c h a r a k te r p ra c rato w n iczy ch I pro w ad zo n o Jc w zw iązku z ro b o ta m i I n s ta la cyjn y m i c.o . W ykop u s y tu o w a n y był n a osi N-S w naw ie jjołudnlow cJ - od w ejścia do naw y w iodącego n a k ru ż g a n k i - I p o sia d a ł w ym iary 2 ,2 x 1 m (część "A"). P a rlla “B ' w ykopu z n a jd o w a ła się w naw ie głów nej I m iała w ym iary 5 ,3 x 2 m.
