• Nie Znaleziono Wyników

"Verwaltungsliederung und Raumplanung in Polen und Ostdeutschland vor und nach 1945", Richard Breyer, "Zeitschrift für Ostforschung" 1959, h. 1 : [recenzja]

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share ""Verwaltungsliederung und Raumplanung in Polen und Ostdeutschland vor und nach 1945", Richard Breyer, "Zeitschrift für Ostforschung" 1959, h. 1 : [recenzja]"

Copied!
4
0
0

Pełen tekst

(1)

Cieślak, Tadeusz

"Verwaltungsliederung und

Raumplanung in Polen und

Ostdeutschland vor und nach 1945",

Richard Breyer, "Zeitschrift für

Ostforschung" 1959, h. 1 : [recenzja]

Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 2, 285-287

(2)

b) Przeprowadzono w stępną reform ę szkolną i kościelną w r. 1736. Wydane „prin cipia regu lativa” postaw iły zasadę, że zagadnienia te są spraw ą państwową.

c) Spowodowano zasadniczy wyłom w spraw ie indygenatu, łagodząc mimo w szystko problem stosunku sił wewnętrznych do sił zewnętrznych Prus K siążę­ cych. Istn iejący jeszcze w dalszym ciągu problem tzw. „rdzennych P rusaków ” („Ertzpreussen”) staw ał się powoli przeżytkiem , tym bardziej, że szlachta pruska zajm ow ała w tej spraw ie bardzo niezdecydowane (nijakie) stanowisko.

d) „E tats-M in isterium ” jako spadkobierca R ady N ajw yższej Prus K siążę­ cych i równocześnie jako urząd królew ski (władz berlińskich) traciło powoli, ale stale na znaczeniu wobec aktywności politycznej kam er wojenno- skarbowych.

Ostateczny upadek reliktu suwerenności państw ow ej Prus Książęcych prze­ prow adził F ryderyk II.

Tadeusz Grygier RICH ARD BREYER, Verw altungsgliederung und Raum planung in Polen lind O stdeutschland vor und nach 1945, Zeitschrift fü r Ostforschung, 1959, H. 1, s. 83 — 113.

Porównanie podziałów adm inistracyjnych ziem polskich w X IX i X X wieku przy próbie naszkicow ania zasad, przyśw iecających czynnikom decydującym 0 tych podziałach, stały się przedmiotem opracowania, dokonanego przez dra R icharda Breyera. W łaściwie należy wymienić jeszcze w spółautora, a m ia­ nowicie Ileinza H inkela, który opracow ał m apy i objaśnienia do nich. Pow stała in teresująca całość, zasługująca na poznanie przez polskiego czytelnika.

Punktem w yjścia był dla dra Breyera spadek po zaborcach w 1918 roku. Generalnie przyznaje dr Breyer zbyt w ielkie znaczenie spadkow i po zaborcach, a nie docenia historycznego spadku po Rzeczypospolitej Szlacheckiej, który został w term inologii i nawet niektórych podziałach podkreślony. Naturalnie, że nowy układ terytorialny, przebieg granic, wytyczenie nowych ośrodków na skutek założenia linii kolejowych narzucił szereg zmian. Bardzo trafnie naszki­ cował dr B reyer podziały adm inistracyjne, wprowadzone przez trzech zaborców. Zbyt m ałą jednak zwrócił uwagę dr B reyer na kilkakrotne zmiany, które zaborcy na ziemiach polskich przeprowadzali. Przecież i zaborca pruski m ody­ fikował swoje podziały prow incjonalne w 1824, 1878 r. i korektur takich było wiele we wszystkich trzech zaborach. Dr B reyer podał tylko relację o zm ia­ nach w zaborze rosyjskim i tym sam ym stworzył niezgodny z danym i histo­ rycznymi obraz w ielkiej stab ilizacji podziałów adm inistracyjnych w okresie zaborów. Słusznie uw ypuklił dr B reyer tendencje unifikacyjne okresu m iędzy­ wojennego, przejaw iające się m. in, w podziale adm inistracyjnym k raju. Różno­ rodność spadku po zaborcach zm uszała do koncentracji wysiłków na odcinku ujednolicenia nowego organizm u państwowego, a w tej dziedzinie dużą rolę odgryw ał podział adm inistracyjny k raju . Dr Breyer w skazuje na szereg elem en­ tów, uwzględnianych przy wytyczaniu granic okręgów adm inistracyjnych w okresie m iędzywojennym w Polsce. Były to nie tylko względy gospodarcze 1 kom unikacyjne, ale i narodowościowe. Pewną roię odegrała również chęć przeciw staw ienia się podziałom narzuconym przez zaborcę. Trudno zgodzić się z . dr Breyerem w w ysunięciu na plan pierw szy antypruskiego elementu w reform ie adm in istracyjn ej 1938 roku. Poszerzenie województwa pom orskiego na pewno trafn iej należy łączyć z tworzeniem organizmu bardziej odpornego na naciski sąsiednich prow incji pruskich niż z zacieraniem pruskiego ch arak­ teru polskich prow incji zachodnich. Zapom ina dr Breyer o ogromnym odpływie ludności niem ieckiej w końcowych latach w ojny i w okresie przed podpisaniem

(3)

tra k ta tu w e rsalsk ieg o . D o k on ała się w ów czas szy b k a p o lo n izacja w ielu o śro d ­ ków , że w spom nę T o ru ń , z k tórego od płyn ęła g ru p a u rzęd n icza i w o jsk o w a, zm ien iając zupełn ie c h a ra k te r m ia sta na n ajb a rd z ie j p o lsk i. N a pew no i w zg lę­ dy n arodow ościow e oraz zro zu m iała ten d e n c ja w iązan ia w jedn ym o k ręgu p o­ w iatów siln iejszy ch g o sp o d arczo ze słab szy m i nie były p om in ięte p rzy u s t a la ­ niu now ej k o n cep cji p o d ziału ad m in istracy jn eg o . K o le jn o ść elem en tów , u w zględ nianych p rzy now ym p odziale, ty m b a rd zie j w y m ag a p rzed y sk u to w an ia w obec zasto so w an ia od m ien nego k ry teriu m p rzy r e la c ji o zm ian ach p o d ziału w sąsied n ich p ro w in cjach p ru sk ich . P o w o łu jąc się n a w yw ody F. R o ssa, d o p a ­ tru je się dr B re y e r w p ru sk ie j re fo rm ie p o d ziału ad m in istra c y jn e g o z 1938 roku ten d en cji do łagod zen ia „sp o ró w w e rsa lsk ic h ” i u m acn ian ia w e r sa ls k ie j lin ii gran iczn ej. D r B re y e r p isze dosłow n ie: „V e rän d eru n g en in d e r V e r w a ltu n g s­ ein teilu n g, die m ehr a u f eine E n tsc h ärfu n g und F e stig u n g der V e r sa ille r G ren zzieh un g hin zu deuten sch ien en ” . M oim zdan iem ocena d ra B re y e ra je st n iezupełnie u zasad n io n a. P rzed e w szy stk im przech odzi do p o rząd k u dzien nego n ad fak te m stw orzen ia p o p ie rw sze j w o jn ie św iato w ej n iesły ch an ie d ziw acz­ nego stw oru, nie m a ją c e g o podobn ych so b ie w św iecie, w p o sta c i G ren zm ark P o sen — W estp reu ssen , czyli p ro w in cji p o gran iczn ej, u tw orzon ej w y łączn ie dla celów rew izjon istyczn ych i sk ła d a ją c y c h się z trzech oddzielon ych od sieb ie okręgów . L ik w id a c ja w 1938 ro k u tego kosztow n ego tw oru nie p rzy n io sła re z y g ­ n ac ji z p ro w o kacyjn y ch n azw daw nych p ro w in cji p ru sk ich . Z ach ow an e zo stały nazw y, ch ociaż w od n iesien iu do m n iejsze go okręgu, bo ty lk o re je n c ji, a le to św iad czy o p odtrzym yw an iu p o stu lató w re w izjon isty czn y ch . Z w ięk szą słu sz ­ n o ścią m ożna by p rz y jąć, że w iązało się to ze zm ian ą ta k ty k i h itlero w sk iej i przygotow an iem ge n eraln y ch rozstrzygn ięć. P rzecież le k c ja h istoryczn a n au czyła n as n ieu fn ości do w szelkich d e k la r a c ji h itlero w sk ich i posu n ięć, k tó ­ rych jedyn ym celem było p rze jścio w e „zam y d len ie oczu ” i stw orzen ie fa łs z y ­ w ego obrazu sw oich p okojow ych dążeń. Je szc z e je d n ą d rob n ą u w agę ch ciałb y m p rzy o k azji zgłosić pod a d re se m p ra c y d ra B re y e ra. M ian o w icie n iepokoi m n ie om aw ian ie sp ra w y G d a ń sk a m ięd zyw ojen n ego m ięd zy spraw 'am i p ro w in cji niem ieckich. D r B r e y e r om aw ia G d a ń sk m iędzy k w e stiam i P r u s W schodnich i Ś lą sk a . B yć m oże to p rzy p ad e k , ale n ie m n ie j budzi n iep o k ó j odnośnie o b iek ­ tyw izm u au to ra. Z in te re su jąc y c h i trafn y c h u w ag d ra B re y e ra o o k re sie m ięd zyw ojen n ym ch ciałbym jeszcze p rzytoczyć w sk azan ie na h a m u ją c y w pływ na p rzep ro w ad zan ie re o rg a n iz a c ji a d m in istra c y jn e j ze stro n y um ów m ięd zy ­ n arodow ych dotyczących G órnego Ś lą s k a oraz zapow iedź d a lsze j re o rg a n iz a c ji z u w agi na k o n cep cję stw o rzen ia C en traln ego O kręgu P rzem y sło w ego i w y n i­ k a ją c e stąd kon ieczności.

W od niesieniu do ok resu o k u p a c ji h itlero w sk iej ziem p olsk ich re je s tr u je d r B rey er w szy stk ie p rzep row ad zon e w ów czas zm ian y. A u to r w sk az a ł na n ieu w zględn ian ie p rzy nich m om en tów narodow ościow ych oraz na d e cy d u jąc y ch arak te r w zględów gospo darczych . M oim zdan iem n ale żało b y w p ro st n ap isa ć 0 e k sp lo a ta c ji go sp o d arc ze j i o p rzy gotow an iu w y n iszczen ia p o lsk ie g o c h a r a k ­ teru w szystk ich w o jew ództw zachodnich. E u fem izm term in ologiczn y z a c ie ra isto tę h itlerow sk iego p lan o w an ia a d m in istracy jn e g o na ziem iach p o lsk ich 1 stw arza ja k b y znak ró w n an ia m iędzy nim a je g o p o p rze d n ik am i i n astęp cam i. P rzecież nie chodzi o u przykrzon e p on aw ian ie ujem n ych ok reśleń h itleryzm u , a le o ocenę sp ecy ficzn ego działu jego w pływ ów . M oje zastrze że n ia od n oszą się do b rak u stw ierdzeń o p o m ijan iu nie ty lk o w zględów n arodow ościow ych , lecz i n arzu can iu ro zw iązań go sp o d arczy ch nie p o sia d a ją c y c h ro zsąd n ego u z a s a d ­ n ienia z żadn ego p u n ktu w id zen ia i n iew oln iczej e k sp lo a ta c ji sw oich są sia d ó w . T ego dow odem ch ociażby p rzesu n ię cia na terenie B iało sto cczy zn y , nie p rzy p o ­ m in ając ju ż pozostałych.

(4)

P rzy o m aw ian iu p od ziału ad m in istra c y jn e g o po d ru g ie j w o jn ie św iato w ej d r B re y e r szeroko cy tu je o k re ślen ia polskich au to ró w o zad an iach a d m in i­ s tr a c ji a szczególn ie rad n arodow ych . M oim zdan iem p o w stał ob raz n ie jasn y , bo c h a ra k te ry sty k a z asad a d m in istra c ji je st n ie w y sta rc za jąc a . To jed y n y roz­ dział, w k tó ry m d r B re y e r do głów n ego te m atu p o d ziału ad m in istracy jn eg o p ró b u je dołączyć jak o rów norzędny tem at zasad y o rg an izac ji a d m in istra c ji i to spow odow ało szereg kłopotów . P rz y z n a ję w iele z ale t te j części rozd ziału, k tó ra z a jm u je się podziałem , a le n ie w ielk ą w a rto ść p rz y zn a ję części z a jm u ją c e j się k w e stiam i z a sa d a d m in istracy jn y ch . D r B re y e r p o d a je in te re su ją c y r e je s tr p rzep row ad zan ych zm ian w p o d ziale ad m in istracy jn y m . Szczególn ie in te re su ­ ją c e są re la c je o now outw orzonych pow iatach , o w p row ad zen iu p o jęc ia „o sie d la ” . W zm ianki o k o m isjach PA N , z ajm u jący c h się p ro b le m aty k ą p lan o ­ w an ia p rzestrzen n ego G órn ego Ś lą s k a i g o sp o d a rk i w odn ej, byłyby cen n iejsze przez u zu pełn ien ie re la c ja m i z ogłoszonego dorobku tych k o m isji. O cena d ra B re y e ra o zaw ieszen iu od 1956 r. p ra k ty c z n e j d ziałaln o ści w dziedzin ie zm ian p od ziału ad m in istra c y jn e g o i p o p rze stan iu na k on tyn uo w an iu d y sk u sji nie z n a jd u je p o tw ierd zen ia u czy teln ik a D zien n ika TJstaw.

O statn i ro zd ział zatytu ło w an y je st: „D ie d eutsch en O stgebiete u n ter p oln i­ sch er V erw altu n g ” . D r B re y e r in fo rm u je w nim o historii o rgan izow an ia p o l­ s k ie j a d m in istra c ji na Z iem iach O dzyskan ych z w szy stk im i m u ta c ja m i p o ­ d ziału ad m in istracy jn e g o . P o d ział po d ru g ie j w o jn ie św iato w ej jest' stale porów n yw an y z podziałem , który obow iązyw ał p rzed w o jn ą, a w ięc w okresie p rzyn ależn ości do p ań stw a niem ieckiego. W zakończeniu dr B re y e r szk icu je podział ad m in istra c y jn y obw odu k alin in grad zk iego .

W tym ostatn im ro zd ziale d r B re y e r um ieszcza tw ierdzen ie, k tó re nie da się obronić w św ietle ogłoszonych m ateriałó w , jak o b y zniszczen ia w o jen n e były znacznie m n iejsze od zniszczeń pow ojen nych (str. 107). Do tego dołączone są k ilk ak ro tn e p rzy p om n ien ia o tym czasow ości i b ra k u ro zstrzy gn ięcia tra k ta tu p okojow ego. D r B re y e r przypom in a rów nież teo rię o jedn ym p ań stw ie n iem iec­ kim , p o d k re śla ją c , że „ein v ö lk errec h tlic h er V e rtra g ü b er die A btren nu ng d ie se r G eb iete von D eu tsch lan d nicht b e ste h t” (str. 106), co w obec um ów P o lsk i z N iem iecką R e p u b lik ą D em okratyczn ą je st n atu raln ie bezp od staw n ym określen iem .

P rac a d ra E re y e ra i do łączo n a do n iej m ap a, m im o zastrzeżeń odnośnie dołączan ych u szczypliw ości politycznych, je st in te re su ją c ą i pożyteczn ą re la c ją o szeregu zm ian podziałów a d m in istracy jn y ch n a terenach P o lsk i L u d o w ej. U w ażam ją rów nież za cenną su g e stię do o p raco w an ia ch ociażby szk icu o z a ­ chow anych tra d y c ja c h h istoryczn ych przy obecn ie istn ie jący m p od ziale a d m i­ n istracy jn y m n aszych ziem .

T ad eu sz C ieślak

KRONIKA NAUKOWA W OJEW ÓDZTW A OLSZTYŃSKIEGO

R O M U A L D O D O J

■ SPRAW OZDANIE Z PRAC W YKOPALISKOW YCH

W zw iązku z r e g u la c ją rzeki G u ber, p ły n ą c e j tu ż obok g ro d zisk a k rzy żac­ k ie g o z X I I I — X V w iek u w m iejsco w o ści R ó w n in a D olna, pow . K ętrzyn , oraz p ow ierzch n iow ym i zn iszczen iam i g ro d zisk a p rzez doły gosp o d arcze P G R -u z aszła kon ieczność p rzep ro w ad zen ia b ad ań w yk o p alisk o w y ch p rzez K o n se rw a ­ tora Z ab y tk ó w A rch eologiczn ych n a w o j. o lszty ń sk ie. B a d a n ia w sk u tek tru d ­ nych w aru n kó w e k sp lo ra c ji trw ały p raw ie dw a m iesiąc e (m a j — czerw iec 1959).

Cytaty

Powiązane dokumenty

W przeciwnym razie prawo, które przestaje być „osobo-centryczne”, autonomizuje się, ulega hipostazie i odgradza człowieka od Boga.. Schüller, Gesetz und

Eine solche Glühlampenbatterie für 50 Glühlampen stellen Fig. 6 zeigt die ganze Anordnung. Zwei Grundleisten m it Ösen zum Anhängen werden durch fün f Querleisten

i*in£f5nri£ total Geogr-htk.Aust tl Steindx v: C.L.Ksller

Zeitschrift für den physikalischen Einunddreißigster Jahrgang..

freiheit haben müssen. Diese w ird dadurch erreicht, daß sie durch zwei Fäden mit zwei in den vorderen Ecken des Grundbrettes befestigten Stiften verbunden

Die zweite Neuerung bezieht sich auf eine Vorrichtung, die Zahl der Stöße pro Zentimeter der Wand zu ermitteln. M innaeht bedient sich dazu nur einer Kugel oder

fassers“ liest, m it der er den historischen Teil abschließt. Dort erfährt man, daß ihn die Materie von frühester Jugend an außerordentlich gefesselt hat. Bekannt

Diese Trennung ermöglichte zugleich eine Drehung des Rohres um 180° ohne Umkehrung der Skala und damit eine vielseitige Anwendung der Meßvorrichtung, die noch