View of The So-Called Psychology of Cultural Participation and Cultural Studies Research
12
0
0
Pełen tekst
(2) 60. OLGA URBAN. wyznaczaj wartoci/cele do realizacji. Przekonania dyrektywalne wskazuj natomiast dziaania, jakie w okrelonych okolicznociach stanowi wystarczajce lub/i niezbdne rodki do urzeczywistnienia wyznaczonych celów 3. Kultur pojmowan jako zbiór norm i dyrektyw utosamia si tu z zespoem form wiadomoci spoecznej 4. Poszczególne formy wiadomoci spoecznej wyznaczaj poszczególne dziedziny kultury, a te z kolei reguluj, w trybie spoeczno-subiektywnym5, odpowiednie typy praktyki spoecznej. Ksztat tego procesu regulacji jest funkcjonalnie uzaleniony od zapotrzebowa obiektywnych6 kierowanych do kadego typu praktyki spoecznej ze strony innych typów. Zasadniczym typem praktyki spoecznej jest praktyka materialna (a w jej ramach produkcja, konsumpcja, wymiana dóbr). Pozostae praktyki (m.in. jzykowa, artystyczna, religijna) s mniej lub bardziej cile funkcjonalnie z ni powizane. W obrbie tak rozumianej kultury wyrónia si dwie sfery. Pierwsza z nich to sfera techniczno-uytkowa, na któr skada si zespó przekona normatywno-dyrektywalnych, stanowicych spoeczno-subiektywny regulator praktyki materialnej. Druga sfera kultury to kultura symboliczna. W jej ramach wyodrbnia si jeszcze dwa dziay: kultur wartoci uchwytnych praktycznie (obejmuje ona takie dziedziny kultury jak jzyk, obyczaj, sztuka, nauka, wiadomo polityczno-prawna) oraz wiatopogldow warstw kultury (a w jej obrbie magi, religi i wieck filozofi wiatopogldow). 3. Tame s.38. Trzeba jednak powiedzie , e w wietle omawianej koncepcji obszar kultury nie pokrywa si z obszarem wiadomoci spoecznej, ta druga ma szerszy zasig. W skad kultury wchodz wycznie takie przekonania normatywno-dyrektywalne, które bezporednio reguluj czynnoci podejmowane w ramach rónych typów praktyki spoecznej. Natomiast w skad wiadomoci spoecznej wchodz równie przekonania, które nie maj bezporedniego charakteru regulatywnego, przykadowo takie wierzenia religijne, które nie dyktuj okrelonych przekona normatywnych i/lub dyrektywalnych regulujcych praktyk religijn. Zob. tame s.45. 5 Regulacja w trybie spoeczno-subiektywnym sprawia, e ksztat czynnoci wchodzcych w skad konkretnego typu praktyki spoecznej jest wyznaczany przez powszechnie respektowane przekonania normatywne i dyrektywalne w taki sposób, aby praktyka ta bya waciw odpowiedzi na odnone zapotrzebowanie spoeczne. Zob. tame s.19-23. 6 Praktyka spoeczna dziejca si w okrelonych warunkach obiektywnych jest, w wietle koncepcji Kmity, pewn zhierarchizowan caoci, która w sposób cigy reprodukuje zastane przez siebie warunki obiektywne, wytwarzajc nowe warunki. W tym kontekcie zapotrzebowanie obiektywne kierowane do poszczególnych typów praktyki spoecznej jest funkcjonalnie podporzdkowane reprodukowaniu i wytwarzaniu przez caoksztat praktyki spoecznej nowych warunków obiektywnych. Zob. J. K m i t a. Szkice z teorii poznania naukowego. Warszawa: PWN 1976 s. 23-25. 4.
(3) TAK ZWANA PSYCHOLOGIA PARTYCYPACJI KULTUROWEJ. 61. W ten sposób rozumiana kultura i regulowana przez ni praktyka spoeczna ewoluuj zgodnie z tzw. mechanizmem funkcjonalno-genetycznym. Gdy zmieniaj si obiektywne warunki, w ramach których tocz si praktyki spoeczne, wtedy okrelone typy praktyk lub ich caoksztat trac dotychczasow efektywno . Pojawiaj si nowe zapotrzebowania funkcjonalne, adresowane bd do okrelonych typów praktyki spoecznej, bd do jej caoksztatu. W odpowiedzi na te nowe zapotrzebowania zmienia si dotychczasowy zespó norm i dyrektyw regulujcych praktyk spoeczn, w efekcie zmianie ulegaj równie czynnoci wchodzce w jej skad. Jako elementy kultury utrwalaj si przy tym tylko te zmiany, które zapewniaj rzeczywisty wzrost funkcjonalnoci konkretnego typu praktyki spoecznej w stosunku do jej poprzedniej formy – jest to tzw. determinanta funkcjonalna. Kady zmieniony typ praktyki spoecznej zawsze nawizuje ponadto do typu praktyki spoecznej poprzedzajcej go – jest to tzw. determinanta genetyczna. W kontekcie funkcjonalnie ujmowanych poszczególnych typów praktyki spoecznej i zwizanych z nimi, regulujcych je dziedzin kultury teoria Jerzego Kmity rozpatruje jednostk ludzk. Zasadniczym przymiotem jednostki jest kierowanie si zasad racjonalnoci, co znaczy, e po pierwsze orientuje ona swoje dziaania na zrealizowanie konkretnych wartoci, i po drugie trafnie okrela wybór procedur, za których pomoc moe je zrealizowa 7. Punkt pierwszy z drugim wie tak zwane zaoenie o racjonalnoci, które mówi, e podmiot dziaajcy wybiera owe cele i wdraa w ycie dziaania prowadzce do ich realizacji, zgodnie z wiedz, któr posiada. T waciwo ludzkich dziaa opisuje te Kmita za pomoc pojcia uwarunkowania subiektywno-racjonalnego8. Istotne w tej teorii, jeli chodzi o dziaanie jednostek w obrbie kultury, jest rozrónienie na akceptowanie i respektowanie przekona normatywno-dyrektywalnych9. S to równoczenie dwa uwzgldniane przez Kmit typy uczestnictwa jednostek w kulturze. Od tego, czy jednostki akceptuj czy respektuj odpowiednie przekonania, uzaleniona jest intensywno ich partycypowania w kulturze. I tak akceptowanie przekona kulturowych to wiadome uznawanie przez jednostk okrelonego sdu normatywnego, z którym to sdem zgodny jest cel podejmowanej przez ni czynnoci. Akceptowanie danego sdu nie musi si przy tym koniecznie wiza z podejmowaniem jakiejkolwiek czynnoci. 7. B a n a s z a k, K m i t a. Spoeczno-regulacyjna koncepcja kultury s.23. Tame s.19-23. 9 Tame s. 39-40. 8.
(4) 62. OLGA URBAN. W spoeczno-regulacyjnej teorii kultury przyjmuje si, e ta forma uczestnictwa w kulturze jest pogbiona i ma znacznie wiksze znaczenie dla ksztatowania si oraz rozwoju symbolicznej sfery kultury. Respektowanie przekona jest natomiast zwizane z czyim systematycznie powtarzajcym si dziaaniem. Jednostka respektuje dane przekonanie, jeli konsekwentnie podejmuje odpowiedni czynno , tak jak gdyby owo przekonanie akceptowaa jako subiektywno-racjonaln przesank tej czynnoci. Do czasu, kiedy funkcjonalno przekona na poziomie strukturalnym utrzymuje si, zagwarantowana jest te ich efektywno indywidualna, to znaczy, e czynnoci podejmowane przez jednostk respektujc/akceptujc owe przekonania prowadz j do realizacji celu. W momencie, kiedy funkcjonalno przekona na poziomie strukturalnym stopniowo dezaktualizuje si, zanika równie gwarancja efektywnoci indywidualnej odnonych przekona , a to z kolei oznacza, e jednostka podzielajca te przekonania przestaje osiga zamierzone cele. W takiej sytuacji istotn rol odgrywaj m.in. innowacje indywidualne. Polegaj one na tym, e jednostki zaczynaj opracowywa i stosowa nowe normy lub/i dyrektywy. Aby jednak racjonalno zachowa wyznaczanych przez normy zostaa zachowana, innowacje owe musz spenia warunki determinacji funkcjonalno-genetycznej. Jak ju zostao powiedziane, komponent funkcjonalny tej determinacji wskazuje na fakt, e nowe przekonania musz by bardziej efektywne/skuteczne/funkcjonalne ni wczeniejsze, natomiast jej komponent genetyczny dotyczy takiej waciwoci owych przekona , e nie s one nowe, a s jedynie odpowiednimi przeksztaceniami obowizujcych poprzednio. Tak wic indywidualne innowacje zdeterminowane s funkcjonalnie przez obiektywne warunki praktyki spoecznej. S one ponadto zdeterminowane przez wiadomo spoeczn. Wszelkie nowe propozycje przekona normatywnych i/lub dyrektywalnych w jakiej dziedzinie kultury pojawiaj si w kontekcie zespou przekona dotd spoecznie akceptowanych w tej dziedzinie i musz stanowi ich transformacj. W ujciu spoeczno-regulacyjnej teorii kultury jednostka – nawet traktowana jako innowator – wciela jedynie w ycie normy i dyrektywy zawarte w odpowiednich przekonaniach kulturowych, przyczyniajc si w ten sposób przede wszystkim do tego, e praktyka spoeczna danego typu przebiega w sposób regulowany przez przekonania normatywno-dyrektywalne przynalene odnonej dziedzinie kultury. Indywidualna wiadomo i rodzaje indywidualnie podejmowanych dziaa w adnym wypadku nie s tu niezalene.
(5) TAK ZWANA PSYCHOLOGIA PARTYCYPACJI KULTUROWEJ. 63. od wiadomoci spoecznej, przeciwnie – poziom indywidualnego mylenia i dziaania jest przez wiadomo spoeczn ksztatowany. Badajc proces partycypacji kulturowej, spoeczno-regulacyjna teoria kultury koncentruje si na przedmiotowym jego aspekcie, którego cechy determinowane s przede wszystkim przez wasnoci poszczególnych dziedzin kultury. Krystyna Zamiara mówi tu o tzw. modelowej lub idealizacyjnej charakterystyce tego procesu, zgodnej z podstawowymi twierdzeniami omawianej teorii10. Uczestnik kultury jest w jej wietle swoistym ucielenieniem zbioru przekona normatywno-dyrektywalnych z zakresu danej dziedziny kultury. Jest on niewtpliwie czynnikiem sprawczym, jednake sprawczo. w tym ujciu ma niewiele wspólnego z realn innowacyjnoci. W ramach tej charakterystyki nie bierze si pod uwag moliwoci posiadania przez partycypanta innych ni pochodzce z danej dziedziny kultury przekona . Pomija si tu zatem wasnoci realnych jednostek i ich uwarunkowania. Taki uczestnik kultury nie musi by nawet ludzk jednostk ani zespoem jednostek. Moe by rodzajem jakiej pozaosobowej instytucji spoecznej. Ujcie takie – jak przyjmuje Zamiara – wymaga uzupenienia o aspekt podmiotowy, którego zbadanie i scharakteryzowanie naley przede wszystkim do kompetencji psychologii. W efekcie owego uzupenienia otrzymujemy tzw. pochodn (w odrónieniu od modelowej) charakterystyk procesu partycypacji kulturowej11. W ramach charakterystyki pochodnej wiadomo i sposób zachowania uczestnika kultury s równie okrelane przez obiektywne warunki caoksztatu praktyki spoecznej. Przyjmuje si jednak, e ywione przez niego przekonania oraz podejmowane czynnoci mog by jedynie wzorowane na modelowych (pozostaj z nimi w ródowym i treciowym zwizku), równoczenie w rónym stopniu od nich odbiegajc. Uwzgldnia si tutaj, e jednostki uczce si partycypacji w kulturze i praktyce spoecznej mog osiga. róne stopnie i poziomy owej partycypacji. Charakterystyka pochodna podmiotu, przeciwnie ni modelowa, jest wic charakterystyk skonkretyzowan. Przypisuje si tu jednostkom dziaajcym w kulturze pewne rzeczywiste cechy, dajce si ustali empirycznie. Zaplecze teoretyczne owej pochodnej charakterystyki podmiotu stanowi. moe wiedza psychologiczna dotyczca funkcjonowania jednostek i/lub grup 10. K. Z a m i a r a. Konstrukcja podmiotu w spoeczno-regulacyjnej teorii kultury Jerzego Kmity. W: Ta (red). Humanistyka jako autorefleksja kultury. Pozna : CIA BOOKS 1993/ 1995 s. 67-69. 11 Tame..
(6) 64. OLGA URBAN. ludzkich w rónego typu warunkach kulturowych oraz sytuacjach spoecznych. W efekcie uwzgldnienia wiedzy psychologicznej przy analizowaniu procesu partycypacji kulturowej bierze si w rachub nie tylko podobie stwa, ale take rónice w sposobie spoeczno-kulturowego funkcjonowania jednostek ludzkich. Przy tym, jak podkrela Krystyna Zamiara, okrelenie wiedza psychologiczna nie oznacza tutaj elementów jakiej ugruntowanej wiedzy z zakresu psychologii. Wskazuje ono raczej okrelony typ treci poznawczych ni status wyraajcych je twierdze . Twierdzenia te, zdaniem tej autorki, mog by równie dobrze skadnikami wiedzy potocznej 12. Mona przyj , e swoisto omówionych powyej dwóch sposobów rozpatrywania procesu partycypacji kulturowej (zwerbalizowanych jako charakterystyka modelowa i pochodna) oraz rónice midzy nimi wynikaj z historycznie ugruntowanych rónic midzy refleksj socjologiczn i kulturoznawcz a refleksj psychologiczn. Idc dalej, powiedzie naley, e te dwa sposoby badania partycypowania jednostek w kulturze zwizane s z alternatywnymi wzgldem siebie perspektywami poznawczymi 13, wyrónionymi tutaj równie za Krystyn Zamiar: perspektyw naturalistyczno-psychologistyczn i perspektyw antyindywidualistyczno-antypsychologistyczn14. Kada z tych perspektyw wyznacza odmienny obraz wiata spoeczno-kulturowego, proponuje inn wizj jednostki, róne waciwoci ma równie ukad relacji midzy jednostk a spoecze stwem i kultur 15. Perspektywa naturalistyczno-psychologistyczna wraz z takimi swoistymi dla niej zaoeniami teoriopoznawczymi, jak psychologizm metodologiczny, indywidualizm metodologiczny, naturalizm metodologiczny i naturalizm przedmiotowy, jest waciwa przede wszystkim, chocia nie wycznie, psychologii16. 12. Tame s. 68 Perspektywa poznawcza jest to teoriopoznawczy kontekst danej dyscypliny, ogólny sposób widzenia przedmiotu bada oraz moliwoci i sposobów jego naukowego poznawania, czyli metod badawczych (T a . Dwa typy mylenia w humanistyce o ukadzie jednostka kultura. W: K. a s t o w s k i, P. Z e i d l e r (red.). Filozofia wobec nauki, czowieka i spoeczestwa. Pozna : Wydawnictwo Naukowe UAM 2006 s. 115.) 14 Tame s.116-126. 15 Zamiara wyrónia take trzeci perspektyw poznawcz – indywidualistyczno-antypsychologistyczn. Funduj j zaoenia teoriopoznawcze, takie jak indywidualizm metodologiczny i antypsychologizm. Koncepcje oparte na niej, mówic o poszczególnych jednostkach, nie uwzgldniaj ich waciwoci psychobiologicznych, nie odwouj si do koncepcji przyrodzonej natury ludzkiej, bior natomiast pod uwag waciwoci sytuacji zewntrznej, najczciej pojmowanej jako otoczenie spoeczno-kulturowe (Tame s. 126). 16 Tame s. 118. 13.
(7) TAK ZWANA PSYCHOLOGIA PARTYCYPACJI KULTUROWEJ. 65. Psychologizm generuje tu ujcie jednostki jako nosiciela genetycznie okrelonych potencjaów psychologicznych, które s pierwotne wzgldem partycypowania jednostki w kulturze. Zarówno cechy jednostek, jak i wasnoci instytucji spoeczno-kulturowych tumaczy si tutaj przez odwoanie si do praw psychologicznych. Naturalizm przedmiotowy sprawia, e wszelkie zjawiska spoeczno-kulturowe s ujmowane jako zdeterminowane w caoci lub czciowo przez prawidowoci o charakterze przyrodniczym. Kultura w tym ujciu jest czsto poszerzeniem biologicznych narzdzi czowieka, sucych jego adaptacji do rodowiska. Inaczej mówic, kultura stanowi tu swoiste przeduenie i pochodn wiata natury. Za spraw indywidualizmu metodologicznego natomiast zjawiska spoeczno-kulturowe uwaa si za uwarunkowane przez zjawiska jednostkowe i – co za tym idzie – wyjania si je w terminach zjawisk indywidualnych. Uczestnictwo jednostki w kulturze okrelone jest przez prawidowoci psychologiczne, naturalne, przyrodnicze. W ramach koncepcji zbudowanych na bazie tej perspektywy szczególn uwag zwraca nadrzdno natury wzgldem tego, co spoeczne i kulturowe. Kiedy, pozostajc w ramach tej perspektywy, mówi si o partycypacji kulturowej, to jednostk ujmuje si jako podmiot tego procesu. Na spoecze stwo patrzy si tu jak na zbiór jednostek, a rzeczywisto spoeczn uznaje si za efekt dziaa tych jednostek. S one w takim ujciu aktywnymi czonkami spoeczno-kulturowej rzeczywistoci i gównym czynnikiem zmian w niej zachodzcych. Przyjmuje si tu, e kultura jest wytworem czowieka, e jest pochodna wzgldem jego funkcjonowania. Gównymi komponentami drugiej z omawianych perspektyw antyindywidualistyczno-antypsychologistycznej s natomiast nastpujce zaoenia teoriopoznawcze: antypsychologizm metodologiczny, antyindywidualizm metodologiczny, antynaturalizm metodologiczny17. Perspektywa ta jest waciwa przede wszystkim socjologii i naukom o kulturze. Zgodnie z antyindywidualizmem metodologicznym uznaje si, e istniej takie struktury spoeczno-kulturowe, których waciwoci (wszystkich lub niektórych) nie da si sprowadzi do wasnoci jednostek i czcych je relacji. Skutkiem przyjcia antypsychologizmu jest natomiast przekonanie, e zjawiska spoeczne stanowi rzeczywisto najbardziej pierwotn, wyznaczajc wszystkie inne, w tym take zjawiska jednostkowe. Te zaoenia generuj koncepcje, w których mówi si przede wszystkim o waciwociach struktury spoecznej i kultury, jako okrelajcych wasnoci jednostek i sposób ich funkcjonowania. Koncepcje takie 17. Tame s. 120..
(8) 66. OLGA URBAN. odmawiaj zwykle jednostkom autonomii i istotnego wpywu na funkcjonowanie spoecze stwa. Kiedy w ramach tej perspektywy rozwaa si problem partycypacji kulturowej, to za podmiot tego procesu uznaje si wanie kultur. Przekazuje ona, a czsto narzuca jednostkom okrelone wymagania, dotyczce takich zachowa i dziaa , które odpowiadaj kulturowo okrelonemu porzdkowi i przyczyniaj si do utrwalania ksztatu systemu spoecznego. Ignorowane jest przy tym psychobiologiczne wyposaenie jednostek. Rzeczywisto. spoeczno-kulturowa jest tu zawsze nadrzdna w stosunku do poszczególnych jednostek. Struktura spoeczna i sposób funkcjonowania spoecze stwa wyznacza – w tym ujciu – sposób funkcjonowania jednostek, a nie odwrotnie. Punktem wyjcia dla skonstruowania teoretycznych podstaw psychologii partycypacji kulturowej stao si spostrzeenie, e adne z dwóch powyej przedstawionych uj – ani indywidualistyczne, ani kolektywistyczne – nie prowadzi do trafnego rozpoznania istoty uczestnictwa kulturowego. Pierwsze – poniewa przecenia rol jednostki jako twórcy kultury, drugie – poniewa rol t umniejsza. Te skrajne sposoby mylenia o relacjach midzy jednostk a kultur Zamiara stara si przezwyciy , konstruujc plan teorii uwzgldniajcej okrelone zaoenia metateoretyczne. Pierwsze z tych zaoe gosi, e spoecze stwo nie jest sum jednostek, lecz caoci, której przysuguj cechy róne od wasnoci jej czonków i do tych ostatnich nie sprowadzalne. Po drugie, ta spoeczna cao i zarzdzajce ni mechanizmy wpywaj w sposób istotny, ale zrónicowany na funkcjonowanie jednostek. Po trzecie, owe jednostki, czonkowie danego spoecze stwa, maj okrelony wpyw na funkcjonowanie przynajmniej niektórych dziedzin ycia spoeczno-kulturowego. Wreszcie po czwarte, funkcjonowanie spoeczne jednostek naley ujmowa jako okrelone przez dwojakiego rodzaju czynniki: zwizane cile z systemem spoecznym oraz niezalene od niego18. Teoria powstaa w efekcie przyjcia takich zaoe opieraaby si na krytycznym przezwycieniu ogranicze psychologistycznej perspektywy poznawczej z jednej strony i skrajnie antypsychologistycznej i antywidualistycznej perspektywy z drugiej. Uwzgldniaaby ona oddziaywanie otoczenia spoecznego i kulturowego na jednostki, jednak wpywów tych nie ujmowaaby jako czysto mechanicznych. Jednostki mogyby w takich warunkach przynajmniej po czci kontrolowa swe dziaania i za ich porednictwem powodowa realne zmiany w otaczajcym je wiecie. 18. T a . Czy opozycja: indywidualizm – kolektywizm wymaga przezwycienia? „Czowiek i Spoecze stwo” 16 : 1998 s. 124..
(9) TAK ZWANA PSYCHOLOGIA PARTYCYPACJI KULTUROWEJ. 67. W rezultacie przyjcia owych zaoe , moliwe sta by si miao okrelenie na nowo relacji midzy naukami o kulturze a psychologi. Te pierwsze, posikujc si konkretn teori kultury, zajmowayby si przedmiotowym aspektem partycypacji kulturowej jednostek, badayby „sam kultur, jej ogólne formy i waciwoci, mechanizmy rozwoju”19. W przypadku spoeczno-regulacyjnej teorii kultury chodzioby przede wszystkim o proces rónicowania si kultury na dziedziny, czyli np. jzyk, sztuk, obyczaj, nauk, oraz wskazanie podstawowych determinant ustalajcych takie, a nie inne waciwoci kultury20. Psychologia natomiast uzupeniaaby te rozwaania o aspekt podmiotowy. Jej zadaniem byoby wskazanie mechanizmów psychologicznych, które s odpowiedzialne za uczenie si przez jednostki partycypowania w kulturze, ustalenie, jak przebiega proces uczestnictwa w kulturze w rzeczywistoci empirycznej, zarówno w zwykych warunkach, jak i w pewnych okolicznociach szczególnych, i jakie s psychologiczne wyznaczniki tego uczestnictwa. Inaczej mówic, badaaby ona, jak proces partycypacji kulturowej realizowany jest przez jednostki ludzkie o okrelonych, indywidualnie zrónicowanych waciwociach psychobiologicznych i psychospoecznych21, przy wanym zaoeniu, e rodowiskiem podstawowym, niejako naturalnym, wikszoci, a moe nawet wszystkich ludzkich dziaa jest przestrze aranowana spoecznie i kulturowo. Doprecyzowujc: psychologia, przybliajc podmiotowy aspekt procesu partycypacji kulturowej, odpowiadaaby m.in. na nastpujce pytania: czym jest od strony psychologicznej respektowanie, a czym wiadoma akceptacja przekona normatywnych i dyrektywalnych nalecych do rónorodnych dziedzin kultury, inaczej mówic: co – patrzc od strony jednostki – warunkuje stopie zaawansowania jej uczestniczenia w kulturze? Jakie czynniki psychologiczne implikuj moliwo partycypacji kulturowej jednostek w poszczególnych dziedzinach kultury (nie kady przecie moe uczestniczy. w nauce, czy sztuce)? Od jakich czynników psychologicznych zaley tzw. partycypacja nadawcza w kulturze, od jakich natomiast tzw. partycypacja odbiorcza (inaczej mówic: od czego zaley np., kto jest artyst, a kto odbiorc sztuki)? Co czyni czowieka raczej biernym anieli czynnym party19. T a . Epistemologiczny kontekst psychologii partycypacji kulturowej. W: K. Z a m i a r a, M. G o l k a (red.). Sztuka i estetyzacja. Studia teoretyczne. Pozna : Wydawnictwo Fundacji Humaniora 1999 s.146. 20 Tame. 21 Tame..
(10) 68. OLGA URBAN. cypantem w kulturze (czyli: kto podejmuje próby przetwarzania, czy te modyfikacji zastanych przekona normatywno-dyrektywalnych przynalenych okrelonej dziedzinie kultury, a kto jedynie wciela je w ycie w formie niezmienionej)22? Przy tym warunkiem odpowiedzi na te i podobnie postawione pytania oraz podstaw ukonstytuowania si rozszerzonego sposobu rozumienia procesu partycypacji kulturowej musi by , zdaniem Zamiary, rezygnacja psychologii z zaoe epistemologicznych, takich jak naturalizm przedmiotowy, indywidualizm metodologiczny i psychologizm, zwaszcza w ich wersjach uskrajnionych23. W swoich projektach Zamiara nie jest przy tym odosobniona. Jako podobn prób wykorzystania ustale obu powyszych przeciwstawnych sobie orientacji do jak najpeniejszego opisu procesu partycypacji kulturowej jednostek, mona potraktowa m.in. propozycj socjologa Ireneusza Krzemi skiego24. Ten sposób widzenia rzeczywistoci spoecznej lokuje autor w obrbie tzw. perspektywy pierwotnych relacji. Perspektywa ta, w jego opinii, pozwala opuci obszar sporów przedstawicieli indywidualizmu i kolektywizmu oraz umoliwia przedstawienie koncepcji takiego dziaania ludzkich jednostek, które jest istotnym elementem wiata spoeczno-kulturowego. W ramach mylenia zgodnego z t perspektyw jednostka, spoecze stwo oraz kultura to równowane elementy, midzy którymi dochodzi do nieustannych kontaktów. Efektem tych kontaktów s wzajemne przeksztacenia. Jednostki partycypuj w kulturze, dostosowujc do niej swe indywidualne preferencje, ale równoczenie przyczyniaj si do przeobrae zjawisk kultury, zgodnych z ich wasnymi potrzebami. W myl takiego rozwizania jednostki pojawiaj si na wiecie niejako wraz ze spoecze stwem i kultur, a tych ostatnich nie da si pomyle bez indywidualnie mylcych, czujcych i samodzielnie dziaajcych jednostek 25. 22. T a . Kulturoznawcze a psychologiczne badania nad uczestnictwem w kulturze. W: J. K m i t a, K. a s t o w s k i (red.). Biologiczne i spoeczne uwarunkowania kultury. Warszawa-Pozna : PWN 1992 s. 49-51 23 Tame s.39-55 24 O. U r b a n. Podmiotowo jednostki ludzkiej jako przedmiot bada nauk humanistycznych. Pozna : Wydawnictwo Naukowe Bogucki 2008, s. 215 25 Oprócz tego Krzemi ski uwzgldnia w swych rozwaaniach jeszcze dwie perspektywy: perspektyw bytów kolektywnych, zgodnie z któr indywidualne cechy jednostek i rodzaj relacji midzy nimi s ksztatowane przez spoecze stwo, oraz perspektyw naturalistycznego indywidualizmu, gdzie spoecze stwo skada si z jednostek takich, e cechy ich osobowoci maj zasadnicze znaczenie dla jego ksztatu i organizacji (I. K r z e m i s k i. Co si dzieje midzy lud%mi? Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego 1992 s. 10-13.)..
(11) TAK ZWANA PSYCHOLOGIA PARTYCYPACJI KULTUROWEJ. 69. Na koniec naley powiedzie , e zdaniem Krystyny Zamiary, której projekt tzw. psychologii partycypacji kulturowej sta si zasadniczym przedmiotem tego artykuu, w naukach o kulturze od duszego ju czasu formuje si wiedza oparta na takiej odmiennej perspektywie, rónej od skrajnie indywidualistycznego i skrajnie antyindywidualistycznego obrazu relacji midzy jednostk a jej spoeczno-kulturowym otoczeniem26. Mona stwierdzi , e bardzo bliskie takiemu ujciu problemu jest m.in. stanowisko brytyjskiego socjologa Anthony’ego Giddensa27. Mówic w ogromnym skrócie, w koncepcji Giddensa dziaalno jednostek ludzkich ma walor podmiotowy, przy równoczesnym spenianiu przez nie spoecznie i kulturowo wyznaczonych celów. Dylemat midzy tym, co jednostkowe, a tym, co spoeczno-kulturowe, Giddens stara si rozwiza za pomoc kluczowego w swej koncepcji pojcia strukturacji. Procesy strukturacji cile wi dziaania jednostek ludzkich ze struktur spoeczn i kultur, w której partycypuj. Struktura przestaje by tu rozumiana jako niezmienna determinanta podejmowanych przez nie dziaa . W tym nowym ujciu staje si ona podstaw ich podejmowania, dostarczajc jednostkom niezbdnego surowca do realizowania zamierzonych przez nie celów28. Innymi przykadami podej badawczych, które wpisuj si w omawian w artykule problematyk, mog by : tzw. psychologia kulturowa, która skupia si przede wszystkim na próbach zidentyfikowania psychologicznego profilu jednostek, uksztatowanego w ramach konkretnie wyodrbnionej organizacji kulturowej, np. kultury narodowej, oraz tzw. psychologia midzykulturowa. Mówic ogólnie, t drug rozumie si jako dyscyplin, której obiektem bada s jednostki ludzkie i ich funkcjonowanie w rónych kontekstach kulturowych. Na jej gruncie powstaje wiedza na temat psychologicznych podobie stw oraz rónic midzy lud mi, w tym takich, których ródem okazuje si by kultura. Jest to niezwykle cenne podejcie, zwaszcza w warunkach wiata zglobalizowanego, w którym kontakty ludzi pochodzcych z odmiennych kultur s istotnym faktem. Wyniki bada psychologów midzykulturowych s nie do przecenienia, jeli chodzi o wiadome ksztatowanie rónorodnych relacji w procesach komunikowania si ludzkich jednostek – reprezentantów odmiennych kultur. 26 Sama autorka w tym kontekcie wskazuje m.in. badania nad komunikacj niewerbaln prowadzone przez E.T. Halla oraz tzw. psycholingwistyk zaproponowan przez N. Chomsky’ego (Z a m i a r a. Epistemologiczny kontekst psychologii partycypacji kulturowej s. 140-141). 27 U r b a n. Podmiotowo jednostki ludzkiej jako przedmiot bada nauk humanistycznych s. 217. 28 A. G i d d e n s. Nowe zasady metody socjologicznej. Kraków: Zakad Wydawniczy NOMOS 2001 s. 174..
(12) 70. OLGA URBAN. BIBLIOGRAFIA B a n a s z a k G., K m i t a J.: Spoeczno-regulacyjna koncepcja kultury. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Kultury 1994. G i d d e n s A.: Nowe zasady metody socjologicznej. Kraków: Zakad Wydawniczy NOMOS 2001. K m i t a J.: Szkice z teorii poznania naukowego. Warszawa: PWN 1976. K r z e m i s k i I.: Co si dzieje midzy lud mi?. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego 1992. U r b a n O: Podmiotowo jednostki ludzkiej jako przedmiot bada nauk humanistycznych. Pozna : Wydawnictwo Naukowe Bogucki 2008. Z a m i a r a K: Kulturoznawcze a psychologiczne badania nad uczestnictwem w kulturze. W: J. K m i t a, K. a s t o w s k i (red.). Biologiczne i spoeczne uwarunkowania kultury. Warszawa–Pozna : PWN 1992 s. 39-55 Z a m i a r a K: Konstrukcja podmiotu w spoeczno-regulacyjnej teorii kultury Jerzego Kmity. W: T a (red.). Humanistyka jako autorefleksja kultury. Pozna : CIA BOOKS 1993/1995 s. 63-75. Z a m i a r a K: Czy opozycja: indywidualizm – kolektywizm wymaga przezwycienia?. „Czowiek i spoecze stwo” 1998 t. XVI s.119-126. Z a m i a r a K: Epistemologiczny kontekst psychologii partycypacji kulturowej. W: K. Z a m i a r a, M. G o l k a. Sztuka i estetyzacja. Studia teoretyczne. Pozna : Wydawnictwo Fundacji Humaniora 1999 s. 137-151 Z a m i a r a K: Dwa typy mylenia w humanistyce o ukadzie jednostka kultura. W: K. a s t o w s k i, P. Z e i d l e r (red.). Filozofia wobec nauki, czowieka i spoecze stwa. Pozna : Wydawnictwo Naukowe UAM 2006 s. 114-130... THE SO-CALLED PSYCHOLOGY OF CULTURAL PARTICIPATION AND CULTURAL STUDIES RESEARCH Summary The main aim of this article is a draft of so-called psychology of cultural participation by Krystyna Zamiara, which is based on a sample of overcoming a cognitive perspective typical of psychological research participation of individuals in a culture and an extremely anti-individualistic, anti-psychologist perspective typical of cultural sciences, represented in this article by social-regulational concept of culture by Jerzy Kmita. As a result of overcoming limitations deriving from the two extreme points of view, would become possible to determine an area of effective cooperation between them in the research of cultural participation. Summarised by Olga Urban. Sowa kluczowe: psychologia, nauki o kulturze, partycypacja w kulturze, perspektywa poznawcza, spoeczno-regulacyjna koncepcja kultury. Key words: psychology, cultural sciences, participation in culture, cognitive perspective, socialregulational concept of culture..
(13)
Powiązane dokumenty
Goźdź-Roszkowski, Problem restytucji dóbr ziem- skich zabranych przez monarchę nullo iure w konstytucjach pierwszych sejmów egzekucyjnych, [w:] Parlamentaryzm i prawodawstwo
Conceptualizing public campaigning as chains of speech acts, defined here as both linguistic and nonlinguistic acts, offers an analytical tool that works across
Jak wiadomo z listów Radlińskiej do Jana Hulewicza, w czasie okupacji praco- wała również nad rozszerzonym wydaniem książki o Staszicu 35 (Listy Heleny Radli ńskiej do
Its recommended components are: (1) indicative timetabling and inclusion of the content into the thematic units; (2) the inclusion of specific topics implemented in each lesson;
Streszczenie. Artykuł przedstawia sylwetkę ppłk. Rudolfa Ksieniewicza, jednego z oficerów wojska Drugiej Rzeczypospolitej. Urodzony na estońskiej wyspie Dago, po przeprowadzce z
Projekt przywrócenia znaczenia filozofii Whiteheada przedstawiony przez Lucasa nie do kon´ca jest jednak przekonuj ˛ acy, a to głównie dlatego, z˙e zbyt powierzchownie analizuje
W układach elektronicznych stosowane są termistory elementy półprzewodnikowe, których rezystancja silnie zależy od temperatury oraz ich wartość
W części tej odnajdujemy opis zagadnień: Rozwijanie kapitału ludzkiego; Istota kapitału ludzkiego; Znaczenie kapitału ludzkiego i kapitału intelektualnego; Udział
