DOI: http://dx.do.org/10.18290/rt.2017.64.3-2
KS. TADEUSZ ZADYKOWICZ
NAKAZY I ZAKAZY NA SPRZEDAZ
?
TEOLOGIA MORALNA W DOBIE KOMERCJALIZACJI WIEDZY
ORDERS AND PROHIBITIONS FOR SALE?
MORAL THEOLOGY AT THE TIME OF KNOWLEDGE COMMERCIALIZATION A b s t r a c t. Nowadays, very strong aspirations aiming to link science with the economy, are known. These aspirations create specific problems for human sciences, which don’t genera-te products, genera-technology and pagenera-tents for sale, and thereby they don’t bring measurable benefits to industry and universities. Moral theology, which essential part is to define norms and prohi-bitions, may seem to be rather a suppresion brake for innovative economy than its driving force. However, moral theology provides practical indications which can give a more human character to the technological development. It is possible only when its relationship with business at the level of scientific research will be as small as possible, and its financing com-pletely independent from the market law.
Key words: knowledge commercialization; moral theology; humanities; higher education; innovation; know-how.
Nauki humanistyczne i spoeczne, ich sytuacja i perspektywy rozwoju, stay sie ostatnio przedmiotem szczególnego zainteresowania osób i instytucji odpowiedzialnych za ksztatowanie polityki pan´stwa. Co wiecej, uwaza sie je za jeden z priorytetów tej polityki1, swoiste „oczko w gowie”2, poniewaz
Ks. dr hab. TADEUSZZADYKOWICZ, prof. KUL – dyrektor Instytutu Teologii Moralnej KUL; Katedra Teologii Moralnej Fundamentalnej i Ekumenicznej; adres do korespondencji: Al. Racawickie 14, 20-950 Lublin; e-mail: tadeuszz@kul.pl
1Takie deklaracje padaj a czesto z ust przedstawicieli Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa
Wyzszego, m.in. podczas spotkania z dziennikarzami 4 lutego 2016 r. Por. Biuletyn nauka.gov. pl (5.02.2016).
zajmuj ac sie wartos´ciami, na których winno opierac´ sie cae zycie spoeczne, przyczyniaj a sie one do budowania tozsamos´ci kulturowej, narodowej, poczu-cia wiezi z dawnymi pokoleniami. Dlatego znaczenie, problemy i potrzeby polskiej humanistyki stanowi a temat wielu spotkan´, debat, konferencji. Nie mniejsz a trosk a wadz jest powi azanie nauki z gospodark a, wykorzystanie potencjau s´rodowiska naukowego do podniesienia jej innowacyjnos´ci3, a to – jak sie okazuje – nie jest mozliwe bez wiekszej wspópracy nauki z biz-nesem i bez tego wszystkiego, co wi aze sie z tzw. komercjalizacj a wiedzy, u podstaw której lezy zaozenie, ze wynik naukowy moze byc´ towarem, a ba-dania naukowe – przedmiotem kontraktu, w którym inwestor oczekuje kon-kretnego wyniku4.
W tak okres´lonych zaozeniach nie byoby nic niepokoj acego gdyby nie fakt, ze w praktyce sprowadza sie je do jednego: takze nauki humanistyczne musz a „zaproponowac´” jakis´ „towar” na sprzedaz; inaczej s a bezuzyteczne. Taka sytuacja stanowi szczególne wyzwanie dla teologii moralnej, która jest refleksj a nad moralnos´ci a, tzn. dobrem i zem ludzkich czynów oraz nad osob a, która ich dokonuje5. Nauka ta stawia sobie za cel wskazanie pewnego ideau oraz opracowanie zespou norm postepowania, w tym takze nakazów i zakazów, które do tego ideau prowadz a6. W dodatku normy te wyprowa-dzane s a nie tylko z ludzkiego rozumu, ale nade wszystko z wiary, która za
2Minister Nauki i Szkolnictwa Wyzszego J. Gowin uzy takiego stwierdzenia w
wywia-dzie uwywia-dzielonym PAP 10 stycznia 2016 r. Por. Biuletyn nauka.gov.pl (15.01.2016).
3Takie zaozenia posiada, podpisana 4.11.2016 r. przez prezydenta Andrzeja Dude,
Usta-wa o innoUsta-wacyjnos´ci, któr a przygotowao MNiSW. Zakada ona ulgi podatkowe i uatwienia proceduralne dla firm chc acych inwestowac´ w badania i rozwój. Ustawa prezentuje szeroki pakiet rozwi azan´ maj acych na celu stworzenie bodz´ców dla dziaalnos´ci innowacyjnej: zachety w postaci ulg podatkowych, ustabilizowania finansowania komercjalizacji wyników badan´ naukowych czy uatwien´ proceduralnych. Wspópracy nauki z gospodark a i administracj a dla rozwoju innowacyjnos´ci pos´wieca sie specjalne konferencje (jedna z nich miaa miejsce 8-9.12.2016 r. we Wrocawiu). Ich celem jest zdefiniowanie barier utrudniaj acych wspóprace nauki z gospodark a oraz znalezienie rozwi azan´ wspieraj acych kreowanie innowacji, przepyw wiedzy pomiedzy nauk a a biznesem, wdrazanie nowych rozwi azan´ i komercjalizacje odkryc´ naukowych.
4Por. T.B. K
ALINOWSKI, Modele komercjalizacji i transferu technologii, w: Komercjali-zacja wiedzy i technologii a wasnos´c´ intelektualna, ódz´ 2010, s. 11.
5 Por. VS 29. Por. takze: I. M
ROCZKOWSKI, Teologia moralna. Definicja – przedmiot – metoda, Pock 2011, s. 22.
6 Por. T. ZADYKOWICZ, Miejsce „nakazów” i „zakazów” w posudze Kos´cioa wobec
czowieka i s´wiata, w: Archidiecezjalne Wyzsze Seminarium Duchowne w Biaymstoku, Informa-tor 2001/2002, red. A. Proniewski i in., Biaystok 2001, s. 19-30.
fundament zycia uznaje Boze obdarowanie – nowe zycie w Chrystusie7. Trze-ba przyznac´, ze tak okres´lony „produkt” nie jest atwy „do sprzedania”. Nie jest nim zainteresowany rynek, któremu przypisuje sie role gównego inspira-tora kierunków badan´ naukowych. Nie jest nim zainteresowany czowiek „alergicznie” wrecz reaguj acy na wszelkie zakazy i nakazy. Jaka zatem przy-szos´c´ czeka teologie moraln a w dobie komercjalizacji wiedzy oraz w opartej na wiedzy innowacyjnej gospodarce?
1. WSPÓCZESNE OCZEKIWANIA WOBEC NAUKI
Za istote i cel nauki zawsze uwazano poszukiwanie prawdy i d azenie do jej odkrywania8. Takie zadania stawiali przed sob a zarówno przedstawiciele nauk przyrodniczych, jak i humanistycznych. Realizacja tak sformuowanych celów jest dzisiaj szczególnie trudna, i to nie tylko ze wzgledu na koniecz-nos´c´ ogromnego wysiku, jaki trzeba wozyc´ w zrozumienie nowych rzeczy i zjawisk, nie tylko ze wzgledu na stosunkowo niskie wynagradzanie takiej pracy, ale takze ze wzgledu na nowe cele, jakie stawia sie nauce. Oprócz funkcji poznawczych ma ona suzyc´ realizacji celów praktycznych, a dokad-niej innowacyjnej gospodarce i rozwojowi technologicznemu.
Byc´ moze nie byoby w tym nic zego, gdyby spróbowano dostrzec specy-fike poszczególnych nauk i nie wyznaczac´ takich zadan´, które w ramach danych dyscyplin s a po prostu nie do zrealizowania. Tymczasem za cel
WSZYSTKICH nauk uznano wpyw na technologie i gospodarke oraz
podno-szenie jej innowacyjnos´ci. Dlatego faworyzowane s a projekty o wyraz´nym profilu praktycznym, a za kryterium jakos´ci badan´ uznano ich transfer do przemysu oraz stopien´ wspópracy z biznesem. Co wiecej, ocene pracownika naukowego uzalezniono od ilos´ci zozonych i pozyskanych grantów. Wadze pan´stwowe oraz wadze uczelni staraj a sie na rózne sposoby zmotywowac´ pracowników naukowych do komercjalizacji (urynkowienia) prac badawczych. Na naukowca naozono obowi azek udowadniania, w jaki sposób wyniki pro-wadzonych przez niego badan´ rozwi azuj a problemy przedsiebiorstw i co
7 Por. J. N
AGÓRNY, Natura teologii moralnej, w: Polska teologia moralna. 40 lat po Soborze Watykan´skim II, red. J. Nagórny, J. Gocko, Lublin 2006, s. 92-93.
8Por. A. B
IAAS, Istota i cel nauki – spojrzenie fundamentalisty, „PAUza Akademicka. Tygodnik Polskiej Akademii Umiejetnos´ci” 3(2011), nr 127, s. 1.
bedzie podstaw a dziaan´ komercjalizacyjnych wyników prac badawczych9. Was´ciwie wszystkie kierunki wiedzy próbuje sie wprz ac w pozyskiwanie kapitau finansowego oraz w poszukiwania z´róde finansowania wasnych badan´.
Wspóczesny naukowiec zatem, zanim przyst api do opisu i wyjas´niania rzeczywistos´ci10, zanim podejmie czynnos´ci badawcze was´ciwe dla jego dyscypliny, musi pytac´, a was´ciwie jest pytany, czy mozliwe bed a praktyczne zastosowania; czy wartos´c´ naukowa, stworzona podczas badania, moze two-rzyc´ wartos´c´ transakcyjn a dla uczelni, generuj ac a umowy licencyjne i przeka-zanie know-how; czy parametry techniczne mozna zamienic´ na parametry rynkowe, zwi azane z zaspokojeniem potrzeb odbiorcy (np. przedsiebiorcy)11. Sowem: komercjalizacja zostaa w aczona do celów badan´ naukowych. Uczel-nie maj a stac´ sie bardziej aktywne na rynku, posiadac´ ozywione kontakty z przedsiebiorcami i administracj a publiczn a, a prowadzone przez nie badania musz a miec´ uzasadnienie ekonomiczne. Prowadzenie badan´ niekon´cz acych sie wdrozeniami i transferem technologii do przemysu nie ma uzasadnienia ekonomicznego12. Wprawdzie zwolennicy takiej wizji nauki askawie zauwa-zaj a, ze nie wszystkie badania powinny kon´czyc´ sie wdrozeniem na rynek, ale ostatecznie to rynek wyznacza cel i uzasadnienie badan´. On takze stanowi gówn a sie napedow a, kieruj ac a do nauki ogromne strumienie pieniedzy13. Nauka akademicka, która zgodnie ze swoj a definicj a, powinna suzyc´ praw-dzie i dobru wspólnemu, zostaa zawaszczona przez pragmatyzm i pieni adz. Humanistyka ma wiec problem. Jak wszystkie dyscypliny naukowe, zna-laza sie pod presj a praktycznej uzytecznos´ci prowadzonych badan´. Jej „przy-datnos´c´” ma zweryfikowac´ zwi azek z innowacyjn a gospodark a, „uprzemyso-wieniem”, biznesem. Taka sytuacja skania teologa moraliste do refleksji nad swoim „produktem” na sprzedaz i nad potencjalnym nabywc a. Nalezy byc´ raczej sceptycznym, by ktos´ chcia kupic´, w dodatku dobrze pac ac, zestaw nakazów i zakazów, norm i wymagaj acych wartos´ci. Co wiecej, teolog mora-lista byby zainteresowany raczej „bezpatnym” udostepnieniem wyników swoich badan´, bo jest przekonany, ze w dalszej perspektywie normy, które
9Por. D. T
RZMIELAK, Sz. BYCZKO, Zarz adzanie wasnos´ci a intelektualn a w przedsiebior-stwie i na uczelni, Gdan´sk 2010, s. 102.
10Te cele nauki widzia juz Arystoteles. 11Por. D. T
RZMIELAK, Sz. BYCZKO, Zarz adzanie wasnos´ci a intelektualn a w przedsiebior-stwie i na uczelni, s. 123.
12Por. tamze, s. 124. 13Por. M. G
odkrywa i aplikuje do aktualnej sytuacji, pozytywnie wpywaj a takze na go-spodarke. Niestety, widzi sie w nich tylko ograniczenie dla wolnos´ci, takze wolnos´ci gospodarczej, co powoduje, ze mao kto jest zainteresowany „zamó-wieniem” lub „kupnem” takiego „produktu”. Wszelki zwi azek z biznesem, pozostawanie pod presj a finansow a czy polityczn a szkodzi teologii moralnej, jak mao której dziedzinie. Moze sie bowiem okazac´, ze zacznie ona dostar-czac´ norm wyprowadzonych nie z obiektywnego porz adku, ale z potrzeby finansowej. Czyzby wiec teologia moralna bya skazana na utrate statusu nauki, skoro nie jest w stanie zrealizowac´ tego celu, jakim jest sprzedaz produktu. A moze jednak istniej a jakies´ modele komercjalizacji wiedzy mozli-we do zastosowania w odniesieniu do dyscyplin teologicznych, a zwaszcza do teologii moralnej?
2. ISTOTA I MODELE KOMERCJALIZACJI WIEDZY
Najpierw nalezy zaznaczyc´, ze dla teologa moralisty samo sowo „komer-cjalizacja” posiada konotacje negatywne. Oznacza ono bowiem jakies´ pod-porz adkowanie czowieka i zycia spoecznego reguom handlowym. Tak rozu-miana komercjalizacja jest wyrazem materializmu oraz postaw konsumpcyj-nych, a zarazem takie postawy pogebia. W odniesieniu do nauki obniza ona prestiz spoeczny profesora uniwersytetu na rzecz sprawnego przedsiebiorcy czy handlowca14. Trudno wiec sie dziwic´, ze zobowi azanie do komercjali-zacji budzi sprzeciw teologa moralisty w punkcie wyjs´cia, z racji terminolo-gicznych. Moze jednak za t a niezbyt szczes´liw a terminologi a kryje sie jakas´ pozytywna tres´c´? Warto zatem zajrzec´ do z´róda, jakim jest akt prawny, który okres´la istote i zasady komercjalizacji w odniesieniu do dziaalnos´ci nauko-wej. Aktualnie obowi azuj aca ustawa Prawo o szkolnictwie wyzszym15 mówi o komercjalizacji w dwóch znaczeniach. Komercjalizacja bezpos´rednia to sprzedaz wyników badan´ naukowych, prac rozwojowych lub know-how zwi a-zanego z tymi wynikami albo oddawanie do uzywania tych wyników lub know-how, w szczególnos´ci na podstawie umowy licencyjnej, najmu oraz dzierzawy16. Komercjalizacja pos´rednia natomiast oznacza obejmowanie lub nabywanie udziaów lub akcji w spókach w celu wdrozenia lub
przygotowa-14Por. A. K
OJ, Przemówienie podczas spotkania z Janem Pawem II (Kraków, 8.06.1997).
15Ustawa z dnia 27 lipca 2005 roku. W czasie przygotowywania artykuu prowadzone s a
prace nad zmian a tej Ustawy.
nia do wdrozenia wyników badan´ naukowych, prac rozwojowych lub know-how zwi azanego z tymi wynikami17. Ustawa zobowi azuje pracownika nau-kowego do wspódziaania w procesie komercjalizacji, w tym w postepowa-niach zmierzaj acych do uzyskania praw wy acznych18. Szczegóowo okres´la zasady podziau s´rodków uzyskanych z komercjalizacji miedzy uczelni a a pra-cownikiem naukowym19. Okres´la takze zasady powoywania spóek kapitao-wych w celu komercjalizacji bezpos´redniej20. Wspópraca pomiedzy sfer a nauki a biznesu opiera sie na zarz adzaniu relacjami miedzy przemysem a s´rodowiskiem akademickim21. Zarz adzanie to obejmuje zarz adzanie kon-traktami oraz wasnos´ci a intelektualn a. Inicjatywa uniwersytetu w celu uzy-skania wspópracy i zawarcia kontraktu generuje strategie pchania (push) dla oferty sprzedazy wyników badan´. Przedsiebiorstwa natomiast wyszukuj a re-zultaty badan´ najczes´ciej przez poszukiwanie partnerów naukowych (strategia pull – ci agnienia). Istniej a dwie podstawowe formy komercjalizacji wyników badan´ uzyskanych na uczelni. W pierwszym przypadku komercjalizacji doko-nuje sie za pomoc a uniwersyteckiego os´rodka transferu technologii (np. cen-trum transferu technologii lub powoanych do tego instytucji). Taki model komercjalizacji nazywa sie opting-in (wejs´cie w relacje z uczelnianymi os´rod-kami). Jes´li uczelnia lub naukowiec wybiera tak a strategie, komercjalizacj a zajmuje sie uniwersytecki os´rodek transferu technologii, natomiast naukowiec moze sie zaj ac´ dalszymi badaniami. Uczelnia sprzedaje licencje lub wnosi zasoby niematerialne do spóki z udziaami uczelni. Drugi model to komercja-lizacja samodzielna, zwana opting-out (wyjs´cie poza uczelnie z komercjali-zacj a)22. Praktycznie zaden z wyzej wymienionych modeli nie jest mozliwy do zastosowania w naukach humanistycznych. Wskazuje sie co prawda na mozliwos´ci przygotowania wdrozeniowych prac licencjackich lub magister-skich, zawieraj acych propozycje sposobu rozwi azania konkretnego, realnego problemu zgoszonego lub zidentyfikowanego przez pracodawce (np. w zakre-sie kultury organizacji w firmie, wpywu okres´lonych barier na wyniki finan-sowe itp.) lub pomysu stworzonego przez interdyscyplinarne zespoy studen-tów (np. pomys na aplikacje internetow a, scenariusz gry video itp.). Tego
17Art. 2, §1, p. 36. 18Art. 86e, §5, p. 4. 19Art. 86f.
20Art. 86a. §1. 21Por. D. T
RZMIELAK, Sz. BYCZKO, Zarz adzanie wasnos´ci a intelektualn a w przedsiebior-stwie i na uczelni, s. 104.
22Por. tamze, s. 106-107. Por. takze: G. G
AWLIK, T. ASECKI, J. SIELEWIESIUK, Komer-cjalizacja wiedzy. Podrecznik dla naukowców, Wrocaw 2015, s. 54.
typu prace maj a za zadanie uatwienie absolwentom nauk humanistycznych i spoecznych znalezienie pracy23. Dla teologii moralnej oznaczao by to znaczne ograniczenie zakresu badan´, co wynika przede wszystkim z charakte-ru tej nauki.
3. TEOLOGIA MORALNA A NAUKI PRAKTYCZNE
Dla okres´lenia mozliwos´ci komercjalizacji i najlepszych jej modeli nie-zbedne jest uwzglednienie specyfiki poszczególnych dyscyplin. Trzmielak i Byczko dziel a w zwi azku z tym badania naukowe na badania podstawowe, przemysowe i przedkonkurencyjne24. Pierwsze z nich to prace eksperymen-talne lub teoretyczne, podejmowane w celu zdobycia nowej wiedzy o podsta-wach zjawisk bez nastawienia na praktyczne zastosowania ani uzytkowanie. Badania przemysowe s a wykonywane w celu opracowania nowych produk-tów, procesów i usug lub wprowadzenia ulepszen´ do istniej acych produktów, procesów i usug. W badaniach tych nastepuje ocena przydatnos´ci technologii. Badania te nie zapewniaj a wprawdzie przejecia nowej wiedzy w praktyce, ale poszukuj a aplikacji, ksztatuj a zal azki prototypu, który testuj a najczes´ciej w warunkach laboratoryjnych. Konkretne przeozenie biznesowe maj a nato-miast badania przedkonkurencyjne. S a one zwi azane z przeksztaceniem wyni-ków badan´ przemysowych w plany, zaozenia lub projekty nowych, zmodyfi-kowanych lub udoskonalonych produktów, procesów, oprogramowania i usug, takich jak na przykad budowa prototypu rynkowego, który nie moze byc´ wykorzystany komercyjnie. Badania te obejmuj a projekty demonstracyjne b adz´ pilotazowe25.
Inne podziay nauk uwzgledniaj a róznice w przedmiocie badan´, metodach, rodzaju formuowania oraz sposobie uzasadniania twierdzen´26. Jedn a z pod-staw podziau nauk s a mozliwos´ci i dziedziny wykorzystania. Nauki teoretyczne realizuj a bezpos´rednio zadania poznawcze, natomiast stosowane zajmuj a sie problemami pragmatycznymi27. Tak okres´lone granice s a jednak pynne,
po-23Takie zaozenia stoj a u podstaw ogoszonego przez Ministerstwo Rozwoju konkursu na
innowacyjne rozwi azania dla humanistów. Por. Biuletyn nauka.gov.pl (15.07.2016).
24Por. Zarz adzanie wasnos´ci a intelektualn a w przedsiebiorstwie i na uczelni, s. 105. 25Por. tamze.
26 Por. J. APANOWICZ, Metodologiczne elementy procesu poznania naukowego w teorii
organizacji i zarz adzania, Gdynia 2000, s. 14-15.
niewaz takze nauki teoretyczne dostarczaj a naukom stosowanym wiedzy wdra-zanej do praktyki, a nauki praktyczne stanowi a podbudowe dla teorii. W kaz-dym razie nauki podstawowe (teoretyczne) mog a, ale nie musz a miec´ zastoso-wanie w praktyce. Ich celem jest zgebianie teorii28, choc´ nie brakuje opinii, ze nawet badania podstawowe musz a byc´ oparte na wartos´ciach dla potencjal-nych nabywców. Bez podejs´cia rynkowego na etapie badan´ podstawowych znacznie trudniej jest znalez´c´ póz´niejsze zastosowanie w praktyce29.
Teologie moraln a zdecydowanie nalezy umies´cic´ ws´ród nauk podstawo-wych, teoretycznych. Nie znaczy to oczywis´cie, ze nie posiada ona celów praktycznych30. Przeciwnie, stawia ona sobie za zadanie rozwi azywanie kon-kretnych problemów, choc´ nie w znaczeniu takim, jak badania przemysowe czy nauki stricte praktyczne. Pewnym optymizmem moze napawac´ fakt, ze podczas konferencji „Rozwój humanistyki. Co i jak zmieniac´ w naukach spoecznych i humanistycznych w Polsce?” w Toruniu, która bya drugim spotkaniem w ramach przygotowan´ do Narodowego Kongresu Nauki, wicepre-mier Jarosaw Gowin powiedzia: „To nieprawda, ze wspóczesny rynek pracy potrzebuje jedynie w asko wyspecjalizowanych fachowców. Równie potrzebni s a ci, którzy dysponuj a szerokimi kompetencjami ogólnymi i rozumiej a kon-tekst kulturowy. To wielka szansa, stoj aca przed naukami humanistycznymi i spoecznymi”31. Minister zaznaczy, ze nie przez przypadek na samym po-cz atku rozwazan´ kongresowych poruszany jest problem humanistyki. „Wszy-scy tu obecni – mówi – mamy chyba s´wiadomos´c´, ze ucieczka od tego ob-szaru nauki i dbania o dziedzictwo narodowe to ucieczka donik ad”32. Juz w zapowiedzi tej konferencji zwrócono uwage, ze „zmieniaj ace sie otoczenie spoeczno-gospodarcze, preferuj ace s´cise i techniczne kierunki nauki spowo-dowao, ze dos´c´ powszechne jest przekonanie o tym, iz humanistyka i nauki spoeczne nie maj a praktycznego i rynkowego znaczenia. Tym samym nie docenia sie ich kluczowego znaczenia cywilizacyjnego. Realizuj ac postulat rozwoju polskiej humanistyki i nauk spoecznych, warto poddac´ refleksji wazne aspekty badan´ i nauczania w tym obszarze. Podczas konferencji w To-runiu omówione zostao m.in. znaczenie poszczególnych nauk
humanistycz-28Por. tamze, s. 16. 29Por. D. T
RZMIELAK, Sz. BYCZKO, Zarz adzanie wasnos´ci a intelektualn a w przedsiebior-stwie i na uczelni, s. 106.
30Praktycznym ukierunkowaniem teologii moralnej autor zajmowa sie w swoim
wczes´-niejszym artykule Chrystopraksyzm refleksji teologicznomoralnej, RT 61(2014), z. 3, s. 49-64.
31Cyt. za: Biuletyn nauka.gov.pl (25.11.2016). 32Tamze.
nych oraz ich wkad w zycie spoeczno-gospodarcze kraju, a takze tworzenie narzedzi wspierania promocji dorobku polskiej humanistyki33.
Takze w odniesieniu do nauk humanistycznych próbuje sie wdrazac´ pewne projekty badawcze, których wyniki s a istotne dla kultury i dziedzictwa naro-dowego34. Finansowanie takich projektów umozliwia m.in. prace o charakte-rze dokumentacyjnym i z´ródowym, tumaczenia, a pcharakte-rzez to pcharakte-rzepyw najwaz-niejszych dzie i mys´li miedzy humanistyk a s´wiatow a a polsk a. Z drugiej jednak strony dostrzega sie ambiwalencje relacji miedzy biznesem a nauk a, zwaszcza naukami humanistycznymi. Taki zwi azek bowiem przyczynia sie niew atpliwie do rozwoju cywilizacyjnego, ale tez niesie ze sob a powazne niebezpieczen´stwa i wyzwania35. Te niebezpieczen´stwa zwi azane s a z tym, ze biznes nie zawsze dziaa w interesie publicznym, do czego jest powoany. Naukowiec zas´ nie zawsze dziaa w interesie prawdy. Na takie niebezpieczen´-stwo moze byc´ takze narazona teologia moralna. Podporz adkowana bez reszty prawom rynku, moze ona zacz ac´ dziaac´ nie w interesie prawdy, ale niejako na zamówienie, ograniczaj ac pole swoich zainteresowan´ do aspektów histo-rycznych, kulturowych, porównawczych, czy tez rezygnuj ac ze swego charak-teru normatywnego na rzecz nie-dyrektywnego opisu36. Jakie zatem s a jej szanse w konfrontacji z dzisiejsz a sytuacj a?
4. SZANSE TEOLOGII MORALNEJ JAKO NAUKI PODSTAWOWEJ W KONFRONTACJI Z PRAGMATYZMEM
Komercjalizacja i partnerstwo z biznesem maj a za zadanie ukierunkowac´ nauke na innowacyjn a gospodarke. Dlatego systemowo wzmacnia sie wspóprace miedzy s´rodowiskiem naukowym a otoczeniem gospodarczym oraz wspiera sie i promuje te osi agniecia naukowe, które maj a wpyw na rozwój innowacyjnos´ci. Powstaj a specjalne programy, które maj a wspomagac´ proces zarz adzania wynika-mi badan´ naukowych i prac rozwojowych, w szczególnos´ci w zakresie komercja-lizacji37. Taka strategia dla nauki i szkolnictwa wyzszego w gruncie rzeczy nie
33Cyt. za: Biuletyn nauka.gov.pl (28.10.2016).
34Taki charakter ma Narodowy Program Rozwoju Humanistyki. 35Por. M. G
RABSKI, Uczciwos´c´ i wiarygodnos´c´ nauki. Praktyka, „Nauka” 2(2009), s. 41.
36Por. T. Z
ADYKOWICZ, Etyka pracy naukowej i dydaktycznej teologa moralisty, w: Ksi adz Profesor Janusz Nagórny – teolog moralista (1950-2006), red. K. Jezyna, J. Gocko, W. Rzepa, Lublin 2010, s. 200-201.
dotyczy teologii. Teolog moralista bowiem, jak kazdy naukowiec, odczuwa sa-tysfakcje, gdy udaje mu sie odkryc´ cos´ nowego, zinterpretowac´ przesanie Biblii w zmieniaj acych sie okolicznos´ciach, zastosowac´ ogólne normy moralne do nowych zjawisk i postaw. Czy to jednak jest wystarczaj ace kryterium „innowa-cyjnos´ci” tej dyscypliny? W dodatku, czy ktos´ to uzna za „produkt” suz acy innowacyjnej gospodarce? Sowem, czy ktos´ to kupi?
Teologia moralna dostarcza wyników, które mog a byc´ zastosowane takze w praktyce. Mog a one przyczynic´ sie do rozwoju gospodarczego. Zasady, które formuuje, s a pozyteczne i potrzebne dla osoby i spoeczen´stwa38, takze dla biz-nesu. Sowem, wie jak (know-how) i na czym oprzec´ zycie indywidualne i spo-eczne39. Zgodnie wiec z logik a komercjalizacji, spoeczen´stwo powinno byc´ tak a wiedz a zainteresowane. Trzeba byc´ jednak naiwnym, by twierdzic´, ze w dzi-siejszym s´wiecie ktos´ bedzie chcia „pacic´” za wskazanie czego mu nie wolno. Jako teologowie moralis´ci stajemy wiec przed dramatycznym wyborem: albo prawda, albo zysk. Pierwsze kryterium skazuje nas na niedochodowos´c´. Drugie na ograniczenie naszych badan´ tylko do niektórych tematów. Jes´li ulegniemy hasom o potrzebie komercjalizacji takze naszej dziedziny, to zaczniemy tworzyc´ nauke s´mieciow a (junk science), a pomijac´ istotne – choc´ nie zawsze niewygodne – kwestie.
Komercjalizacja, przeksztacaj ac nauke w dziaalnos´c´ handlow a, odbiera jej wolnos´c´ i niezaleznos´c´. W naszej dziedzinie moze ona doprowadzic´ do tego, ze dla poprawienia budzetów wasnych i uczelni bedziemy gotowi uzasadnic´ dowol-ny pogl ad i okazemy sie niezdolni do przedstawienia jednoznacznej opinii na temat dobra i za. Zainteresowani „darmowym” dostarczeniem swoich wyników spoeczen´stwu, nie wykazemy sie wynikami komercjalizacji, nie okres´limy ko-rzys´ci, wpywu na gospodarke i poprawe zycia. Mozna oczywis´cie próbowac´ opracowywac´ tzw. projekty, starac´ sie o granty i w biurokratycznym zargonie zamykac´ np. problematyke sakramentu pokuty czy Dekalogu, ale s a to raczej dziaania karkoomne i bardziej pozoruj a komercjalizacje niz s a ni a w rzeczywi-stos´ci. Trzeba powiedziec´ wprost – na teologii moralnej nie da sie zarobic´. Czy jest zatem sens wymuszac´ na teologach moralistach „komercjalizowanie” swojej wiedzy, skoro dziaania w tym kierunku mog a osi agn ac´ tylko jeden cel – zape-nienie rubryk w sprawozdawczos´ci?
38Por. J. GOCKO, Nauka spoeczna Kos´cioa w poszukiwaniu wasnej tozsamos´ci,
Warsza-wa 2013, s. 27.
39Termin know-how zosta tu uzyty celowo, choc´ dotyczy fachowej wiedzy oraz
dos´wiad-czen´ w zakresie technologii i procesu produkcyjnego okres´lonego wyrobu. W sensie s´cisym wiec nie moze byc´ zastosowany do wiedzy z zakresu teologii moralnej.
*
Cay obecny system szkolnictwa wyzszego i jego przemiany w kierunku wiekszego zwi azku z gospodark a jest szczególnym wyzwaniem dla teologii mo-ralnej, podobnie zreszt a jak dla wielu innych dyscyplin, zwaszcza humanistycz-nych. Trudno odmówic´ dobrych intencji tym, którzy staraj a sie uczynic´ gospodar-ke bardziej innowacyjn a. Trudno tez sie dziwic´, ze ktos´ chce czerpac´ zyski mate-rialne ze swoich odkryc´, zwaszcza technicznych. Trzeba jednak uznac´, ze istnie-j a takie z´róda innowacji, rozwoju, których nie da sie wycenic´, a jeszcze trudniej je sprzedac´. Takimi z´ródami zajmuje sie teologia moralna. Istnieje wiec ogromne pole spoecznego zaangazowania teologów moralistów40. Jes´li jednak dyscyplina ta chce zachowac´ wasn a tozsamos´c´, winna dzielic´ sie wynikami swoich badan´ takze wtedy, gdy nie ma na nie „nabywców”.
BIBLIOGRAFIA
Ustawa o zmianie niektórych ustaw okres´laj acych warunki prowadzenia dziaalnos´ci innowacyj-nej z dnia 4 listopada 2016 roku. Ustawa Prawo o szkolnictwie wyzszym z dnia 27 lipca 2005 roku.
APANOWICZ J., Metodologiczne elementy procesu poznania naukowego w teorii organizacji i zarz adzania, Gdynia 2000.
BIAAS A., Istota i cel nauki – spojrzenie fundamentalisty, „PAUza Akademicka. Tygodnik Polskiej Akademii Umiejetnos´ci” 3(2011), nr 127, s. 1.
GAWLIK G., ASECKI T., SIELEWIESIUK J., Komercjalizacja wiedzy. Podrecznik dla naukow-ców, Wrocaw 2015.
GOCKO J., Nauka spoeczna Kos´cioa w poszukiwaniu wasnej tozsamos´ci, Warszawa 2013. GRABSKI M., Uczciwos´c´ i wiarygodnos´c´ nauki. Praktyka, „Nauka” 2(2009), s. 37-59. KALINOWSKI T.B., Modele komercjalizacji i transferu technologii, w: Komercjalizacja wiedzy
i technologii a wasnos´c´ intelektualna, red. D. Trzmielak, ódz´ 2010, s. 11-27. KOJ A., Przemówienie podczas spotkania z Janem Pawem II (Kraków, 8.06.1997). MROCZKOWSKI I., Teologia moralna. Definicja – przedmiot – metoda, Pock 2011.
NAGÓRNYJ., Natura teologii moralnej, w: Polska teologia moralna. 40 lat po Soborze Waty-kan´skim II, red. J. Nagórny, J. Gocko, Lublin 2006, s. 91-125.
OLES´P., O niektórych etycznych i nieetycznych obrzezach uprawiania nauki, „Nauka” 4(2007), s. 19-34.
TRZMIELAK D., BYCZKO Sz., Zarz adzanie wasnos´ci a intelektualn a w przedsiebiorstwie i na uczelni, Gdan´sk 2010.
ZADYKOWICZT., Chrystopraksyzm refleksji teologicznomoralnej. RT 61(2014), z. 3, s. 49-64.
40Znaczenie ludzi nauki w ogóle jako ekspertów jest niepodwazalne. Por. P. O
LES´, O nie-których etycznych i nieetycznych obrzezach uprawiania nauki, „Nauka” 4(2007), s. 31.
ZADYKOWICZT., Etyka pracy naukowej i dydaktycznej teologa moralisty, w: Ksi adz Profesor Janusz Nagórny – teolog moralista (1950-2006), red. K. Jezyna, J. Gocko, W. Rzepa, Lublin 2010, s. 199-211.
ZADYKOWICZ T., Miejsce „nakazów” i „zakazów” w posudze Kos´cioa wobec czowieka i s´wiata, w: Archidiecezjalne Wyzsze Seminarium Duchowne w Biaymstoku. Informator 2001/2002, red. A. Proniewski i in. Biaystok 2001, s. 19-30.
NAKAZY I ZAKAZY NA SPRZEDAZ ?
TEOLOGIA MORALNA W DOBIE KOMERCJALIZACJI WIEDZY
S t r e s z c z e n i e
Wspóczes´nie daj a o sobie znac´ bardzo silne d azenia do powi azania nauki z gospodark a. Stwarzaj a one szczególne problemy dla nauk humanistycznych, które nie wytwarzaj a produk-tów, technologii, patentów na sprzedaz, a tym samym nie przynosz a wymiernych korzys´ci dla przemysu i uczelni wyzszych. Teologia moralna, której istotn a czes´ci a jest okres´lenie norm, nakazów i zakazów, moze wydawac´ sie bardziej hamulcem innowacyjnej gospodarki niz jej koem napedowym. Dostarcza ona jednak praktycznych wskazan´, które mog a nadac´ bardziej ludzki charakter rozwojowi technologicznemu. Moze ona jednak spenic´ tak a role tylko wtedy, gdy jej zwi azek z biznesem na etapie badan´ naukowych bedzie jak najmniejszy, a finansowanie cakowicie niezalezne od praw rynku.
Sowa kluczowe: komercjalizacja wiedzy; teologia moralna; humanistyka; szkolnictwo wyzsze; innowacyjnos´c´; know-how.
