View of Professor Ryszard Łużny as a Researcher of the 19thCentury Russian Poetry

Pełen tekst

(1)ROCZNIKI Tom LXI,. HUMANISTYCZNE zeszyt 7 – 2013. WITOLD KOWALCZYK. PROFESOR RYSZARD UNY JAKO BADACZ POEZJI ROSYJSKIEJ XIX WIEKU Profesor Ryszard uny by czowiekiem spenionym. W swojej autobiografii zatytuowanej Autor o sobie samym, czyli szkic do biografii1 pisa: [...] przechodz w stan spoczynku z przewiadczeniem, i udao mi si jako filologowi, badaczowi literatury i historykowi kultury zrobi w zasadzie wszystko, co zamierzaem, doprowadzi do szczliwego finau wszystko, co mnie w trakcie owych 45 lat zainteresowao, co rozpoczem i staraem si jako ów filolog, nauczyciel, organizator nauki, pisarz-tumacz zrealizowa 2.. W swojej autobiografii, zawierajcej take podsumowanie dorobku naukowo-badawczego, Profesor podkreli, e chocia na pierwszy rzut oka jego dorobek moe wydawa si „zbyt tematycznie, problemowo zrónicowany, zdekoncentrowany nawet [...], zwaszcza kiedy si go ujmuje w planie chronologicznym”, to jednak „dorodkowe, centryczne rysy czy tendencje da si w nim zauway , wydoby ”3. Ta cz owego dorobku, o której chcielibymy mówi w zwizku z proponowanym tutaj tematem, dotyczy gównie lat siedemdziesitych minionego wieku. Wtedy bowiem Profesor zainteresowa si dziewitnastowieczn literatur i myl rosyjsk, problemami, postaciami, dzieami i zjawiskami tej literatury DR HAB. WITOLD KOWALCZYK, PROF. NADZW. UMCS – kierownik Zakadu Literatury i Kultury Rosyjskiej XVIII-XIX wieku w Instytucie Filolofii Sowia skiej UMCS w Lublinie; e-mail: witkowal@o2.pl 1 Ryszard uny: spis publikacji 1955-1997, red. G. Przebinda, J.

(2) wiey, Kraków: UJ, Instytut Filologii Wschodniosowia skiej 1997. 2 Tame, s. 86. 3 Tame, s. 84..

(3) 54. WITOLD KOWALCZYK. „w jej wartociach immanentnych (A. Puszkin i jego proza oraz Eugeniusz Oniegin, F. Tiutczew) oraz w powizaniach z myl filozoficzno-religijn (tene, Tiutczew, A. Hercen, F. Dostojewski, L. Tostoj, z czasem W. Iwanow i M. Fiodorow)”4. Niektórzy badacze, jak np. Jerzy Bartmi ski, uwaaj, e przecitny ywot ksiki z dziedziny nauk humanistycznych trwa okoo piciu lat. S, oczywicie, pewne wyjtki, kiedy okrelone dzieo czasami „na zawsze” wpisuje si w histori danej dziedziny wiedzy. Majc to na uwadze spróbujmy spojrze z dzisiejszej perspektywy na badania prof. R. unego dotyczce poezji rosyjskiej XIX wieku. W sensie metodologicznym pomoc posu nam uwagi samego Profesora w wanym przegldzie Polskie badania nad literatur romantyczn w Rosji5. Artyku ten moe by doskona pomoc dla magistrantów czy doktorantów uczcych si przygotowania i prezentowania stanu bada we wasnej praktyce badawczej. Profesor omawia tutaj dokonania polskich rusycystów odnoszce si do literatury romantycznej w Rosji. Pisze m.in.: „o literaturze rosyjskiej czasów Rylejewa i Puszkina pisano u nas i mówiono najchtniej i najczciej, e a do 1939 roku bya ona gównym obiektem zainteresowa naszej rusycystyki, e wreszcie w tym zakresie osigna wyniki najistotniejsze i dzi jeszcze wci si liczce”6. Przypominajc, e polska rusycystyka historycznoliteracka zostaa tak piknie zainaugurowana przez Adama Mickiewicza i Michaa Grabowskiego, Profesor omawia dokonania najwybitniejszych polskich puszkinologów. Susznie uznaje przy tym Wodzimierza Spasowicza za „rzeczywistego twórc naszej dziewitnastowiecznej puszkinologii”7. Dziki temu uczonemu bowiem problematyka puszkinowska staa si „zagadnieniem koronnym naszej rusycystyki”8. Podjli j potem tacy badacze, jak Józef Tretiak, Marian Zdziechowski, Aleksander Br§ckner, a z czasem – Wacaw Lednicki. Tego ostatniego uwaa Profesor za „najwybitniejszego i najbardziej zasuonego polskiego znawc romantyzmu rosyjskiego”9. Powica mu zreszt wasn prac pt. Wacaw Lednicki – puszkinolog10. Podsu 4. Tame, s. 85. Studia rusycystyczne z epoki romantyzmu. Prace krakowskiego orodka slawistycznego powicone VII Midzynarodowemu Kongresowi Slawistów w Warszawie w r. 1973, red. R. uny, Wrocaw–Warszawa–Kraków–Gda sk: Ossolineum PAN 1973, s. 5. 6 Tame, s. 6. 7 Tame, s. 7. 8 Tame. 9 Tame, s. 8. 10 Zob. Nadbitka ze Sprawozda z posiedze Komisji Naukowych Oddziau PAN w Krakowie. Kraków: PAN stycze -czerwiec 1968, s. 124-126; por. take: R. u n y, Wacaw Lednicki jako 5. .

(4) PROFESOR RYSZARD UNY JAKO BADACZ POEZJI ROSYJSKIEJ XIX WIEKU. 55. mowujc osignicia uczonego Profesor krytycznie ocenia stosowan przez niego metod biograficzno-psychologiczn, która spowodowaa, e jego szkice biograficzno-psychologiczne odznaczay si „du subiektywnoci i impresyjnoci sdów”11. Za imponujce natomiast uwaa osignicia badawcze zawarte w studium Z historii poetyckiej przyja ni oraz prac o tzw. przeciwpolskiej trylogii lirycznej Puszkina, które jego zdaniem „s równie dzi w peni naukowo aktualne”12. Negatywnie ustosunkowuje si prof. R. uny do dorobku polskiej puszkinologii w okresie powojennym. Mówi o oznakach, jeli nie regresu, to przynajmniej zastoju. Wedug niego „rusycystyka akademicka i uniwersytecka w powojennym wier wieczu nie moe si poszczyci jakimi istotnymi osigniciami”13. Mimo prób podejmowanych przez Leona Gomolickiego czy Mariana Toporowskiego, nadal nie powstaa ani naukowa, ani popularna monografia czoowego rosyjskiego poety. Nie podejmowano take w tym okresie problematyki puszkinowskiej jako tematów rozpraw doktorskich i habilitacyjnych. Dopiero ostatnio zdobyto si na syntetyczne, monograficzne ujcia takich wybitnych dzie Puszkina, jak Je dziec miedziany oraz Eugeniusz Oniegin. Trudno powiedzie , czy w owym czasie, na pocztku lat siedemdziesitych XX wieku, prezentujc stan polskich bada nad literatur romantyczn w Rosji, prof. R. uny zamierza pój ladami swoich wybitnych poprzedników-puszkinologów w kierunku jakiej nowej, wspóczesnej syntezy monograficznej caej twórczoci Puszkina. Piszcy te sowa dopiero rozpoczyna wtedy prac na Uczelni i nie by w stanie oceni planów swojego przyszego Promotora. Dobrze jednak zapamita fakt, i Profesor mówi wówczas o „innoci” podejcia polskich rusycystów do bada nad literatur rosyjsk i skary si na ingerencj cenzury przy wydawaniu w roku 1970 pierwszego tomu zbiorowej Literatury rosyjskiej, pod red. Mariana Jakóbca. W tomie tym, a pó niej w jego zmienionej badacz Puszkina, „Zeszyty Naukowe UJ”. Prace Historycznoliterackie 17(1970), s. 177-186 (bibliografia prac W. Lednickiego, s. 187-199). 11 Tame, s. 126. 12 Tame. 13 Tame, s. 9; por. R. u n y, Poezja rosyjska w krgu zainteresowa badawczych rusycystów rodowiska krakowskiego, [w:] O poezji rosyjskiej. Od pieni ludowej i poezji staroruskiej do liryki nowoytnej i wspóczesnej. Ksiga pami tkowa sesji naukowej „Dziesi wieków rozwoju form wypowiedzi poetyckiej w literaturze rosyjskiej” (Kraków, dnia 12-14 stycznia 1979 r.), red. R. uny, Kraków: UJ 1984, s. 231-239. Profesor pisze tutaj: „Problematyka «poetycka» zdaje si stawa obecnie rzeczywicie jeli nie najwaniejsz, to przynajmniej jedn z najistotniejszych, moe nawet najbardziej reprezentacyjnych specjalnoci krakowskiego rodowiska rusycystycznego” (s. 238).. .

(5) 56. WITOLD KOWALCZYK. i uzupenionej edycji z roku 1976, Profesor by autorem nie tylko kilku rozdziaów powiconych literaturze staroruskiej (Sowo o wyprawie Igora), rosyjskiemu pimiennictwu XVII w. (proza artystyczna, problem baroku), czasopimiennictwu XVIII w., ale te obszernego rozdziau Aleksander Puszkin w ramach czci trzeciej monografii zatytuowanej Literatura rosyjska pierwszej poowy XIX wieku14. Oceniajc pierwsze wydanie Literatury rosyjskiej Profesor mówi o „wasnym”, tj. polskim widzeniu procesu literackiego Rosji w pierwszej poowie XIX wieku przez polskich rusycystów, podkrela „samodzielne ujcie” zasadniczych problemów jej ycia artystycznego, „oryginalno i odmienno ujcia, przejawiajc si w nieskrpowaniu w wyborze tematu i sposobu jego opracowania, w moliwoci odwoywania si do rónych dyrektyw metodologicznych, w tym równie do dowiadcze nowej myli literaturoznawczej”15. Wszystko to nazywa „now, zdrow tendencj” w badaniach literaturoznawczych i, jak si pó niej okazao, sam stosowa bardzo skutecznie we wasnych badaniach w czasie kolejnych lat swojej aktywnoci naukowej. Pozwala te na to i mobilizowa do takiego wanie podejcia swoich licznych doktorantów i podopiecznych habilitantów. Na marginesie warto doda , e owa „nowa tendencja” dotyczya nie tylko bada naukowych. Tak postaw prezentowa prof. R. uny take wobec wasnych studentów w Krakowie i Lublinie. Wielokrotnie podkrela, e jest nauczycielem akademickim, któremu „zaley nie tylko na tym, by w dziaalnoci dydaktycznej przekazywa jedynie pewn sum wiedzy czy okrelony zasób wiadomoci i umiejtnoci, przysposabia do ycia zawodowego, do okrelonej tylko profesji”16. Udowodni to, ryzykujc ca swoj karier zawodow, kiedy bra aktywny udzia w 1980 r. w tworzeniu akademickiej „Solidarnoci” w UJ, kiedy towarzyszy rodzeniu si niezalenego ruchu studenckiego, kiedy wspólnie ze studentami uczestniczy „w narodowych i obywatelskich rekolekcjach w warunkach strajków roku 1981” i w skutkach „wydarze strasznego grudnia tego roku”17. 14. Por. Historia literatury rosyjskiej, t. I, red. M. Jakóbiec, Warszawa: PWN 19762, s. 440-486. R. u n y, Polskie badania nad literatur romantyczn w Rosji, [w:] Studia rusycystyczne z epoki romantyzmu..., s. 11. 16 T e n e, Plus ratio, quam vis! Podpisany maszynopis. Kraków: dnia 9 listopada 1984, s. 1; zob. take: Przemówienie prof. R. unego na wiecu w auli Collegium Novum (Dokumenty: reakcje po zamordowaniu ks. Jerzego Popieuszki), „Arka” 1984, nr 9, s. 72-74; t e n e, Plus ratio, quam vis! Wyjtki z przemówienia prof. R. unego wygoszonego do studentów zgromadzonych w dniu 9 XI 84, zorganizowanego w zwizku z zamordowaniem ks. Jerzego Popieuszki, w sali Collegium Novum UJ, „Sygna” 1984, nr 72 (grudzie ), s. 4-5. 17 Tame. 15. .

(6) PROFESOR RYSZARD UNY JAKO BADACZ POEZJI ROSYJSKIEJ XIX WIEKU. 57. Bibliografia puszkinologiczna Profesora liczy kilkanacie pozycji. Zawiera ona rozmaite publikacje o rónym ciarze gatunkowym: recenzje, wstpy, posowia i przypisy, artykuy w tomach prac naukowych i rozdziay w monografiach. Na czele tej listy trzeba by ulokowa , jak si wydaje, caociowe opracowanie twórczoci Aleksandra Puszkina w pierwszej i drugiej edycji polskiego podrcznika do historii literatury rosyjskiej pod red. M. Jakóbca. Ta obszerna synteza, liczca 46 stron, skada si z trzech czci: krótkiej biografii poety, szczegóowego opisu ewolucji jego pogldów ideowych i drogi twórczej oraz podsumowania mówicego o miejscu Puszkina w dziejach literatury rosyjskiej. Przygotowana zostaa z wykorzystaniem najnowszych osigni ówczesnej puszkinologii rosyjskiej i polskiej. Drog twórcz Puszkina podzieli Profesor na sze okresów: Okres dzieci stwa i pobyt w Liceum Carskosielskim; Okres petersburski (1817-1820); Lata zesania: Kiszyniów i Odessa (maj 1820-lipiec 1824); Lata zesania: Michajowskoje (sierpie 1824-sierpie 1826); Lata 1826-1830: Moskwa-Petersburg-Kaukaz-Bodino; Ostatnie lata ycia i twórczoci (1831-1837). W ramach kadego okresu zostay zasygnalizowane podstawowe fakty biograficzne oraz omówione najwaniejsze utwory Puszkina. Jest tutaj wszystko to, co powinno si znale w takim omówieniu. Umiejtnie pokazane s gówne tendencje w rozwoju twórczoci poety. Profesor po mistrzowsku godzi „szczupo ” miejsca z wag poruszanych problemów. Nie pomija nawet modzie czej poezji Puszkina, chocia ma ona jeszcze charakter wtórny. W okresie petersburskim zwraca uwag na wiersze polityczne i utwory satyryczne poety oraz poemat Rusan i Ludmia. Podkrela niezaleno duchow Puszkina, miae denie do swobody i niech do krpujcych jednostk wizów. Susznie zauwaa typowy dla okresu przedromantycznego ostry i wyra ny przedzia midzy poezj obywatelsk i osobist Puszkina. W poemacie Rusan i Ludmia natomiast widzi oryginaln syntez – poczenie „europejskiego poematu romansowo-bohaterskiego i tradycji osiemnastowiecznej epiki heroikomicznej z rosyjsk ludow bajk i bylin”18, prób wykorzystania historii ojczystej oraz poezji ludu rosyjskiego, dokonan w formie ulubionego pó niej czterostopowego jambu. W podobny sposób omawiane s pozostae okresy twórczoci Puszkina, z wyakcentowaniem oczywicie najbardziej interesujcej nas tutaj poezji. W latach pierwszego zesania poety (1820-1824) Profesor szczególnie podkrela jego przejcie na pozycje romantyzmu, „waciwe zapocztkowanie tego kierunku 18. . T e n e, Aleksander Puszkin, [w:] Historia literatury rosyjskiej..., s. 447..

(7) 58. WITOLD KOWALCZYK. w Rosji”19. Charakteryzujc za struktur wierszy lirycznych i poematów z tego czasu, pisze: Podmiot liryczny wierszy poety, wyraajc sprawy nawet intymne i przeycia indywidualne, staje si równoczenie wyrazicielem postaw i nastrojów caego pokolenia, a bohater poematów, posta uogólniajca cechy i denia pewnej czci wspóczesnego spoecze stwa, atwo utosamia si z autorem-narratorem; liryczne sposoby ksztatowania obrazu wiata zaczynaj górowa nad postaw epick, o g ó l n e ulega indywidualizacji, o s o b i s t e podniesione zostaje do rangi spraw najistotniejszych20.. To do skomplikowane zdanie, niezalenie od jego zawartoci merytorycznej, ukazuje jeszcze jedn cech Profesora, a mianowicie pewn „barokowo ” jego stylu; Profesor lubi zarówno w dyskursie naukowym, jak i np. w korespondencji prywatnej, stosowa dugie, zoone zdania, przypominajce nieco sekwencje aci skie. Jego uczniowie byli do tego przyzwyczajeni, ale innym odbiorcom mogo to sprawia trudno . Do najlepszych fragmentów w omawianej syntezie mona zaliczy rozwaania na temat gatunku powieci poetyckiej w ogóle oraz poematu dygresyjnego Eugeniusz Oniegin. Interesujcy jest te opis drogi, jak przeszed Puszkin w swoim rozwoju do roku 1830. Profesor pisze o tym nastpujco: od modzie czego, typu dekabrystowskiego, frondyzmu – do waciwego dojrzaemu wiekowi poczucia koniecznoci historycznych opierajcego si na obserwacji, dowiadczeniu i refleksji nad histori dawn i najwiesz; od egzotycznej tematyki, niezwykych postaci i wtków – do przedstawienia mocno osadzonych w realnej i prozaicznej spoeczno-obyczajowej rzeczywistoci bohaterów i konfliktów Eugeniusza Oniegina; od romantycznego poematu typu byronicznego z jego stylem i osobliwociami kompozycyjnymi – do nowoytnej prozy obyczajowej, historycznej i fantastycznej21.. Swoje dowiadczenia zwizane z omawianiem Eugeniusza Oniegina w syntezie podrcznikowej pod redakcj M. Jakóbca, wykorzysta i pogbi Profesor w dwóch kolejnych edycjach tego utworu w serii Biblioteki Narodowej. W ostatniej z nich, z roku 1993, poprawionej i uzupenionej, znowu poprzedzi wydanie poematu wasnym, bardzo obszernym Wstpem. Wstp ten podzielony jest na sze rozdziaów. Profesor mówi kolejno o latach 1823-1830 w yciu Puszkina, o genezie dziea, ksztacie literackim utworu, jego temacie, postaciach i zawar 19. Tame, s. 448. Tame, s. 449. 21 Tame, s. 466. 20. .

(8) PROFESOR RYSZARD UNY JAKO BADACZ POEZJI ROSYJSKIEJ XIX WIEKU. 59. toci ideowej, a take ukazuje miejsce Eugeniusza Oniegina w literaturze rosyjskiej i jego recepcj w Polsce. Najbardziej interesujcy wydaje si rozdzia nieco archaicznie zatytuowany: Ksztat literacki „Eugeniusza Oniegina”. Profesor prezentuje tutaj cechy gatunkowe utworu jako poematu dygresyjnego, osobowo autora-narratora, funkcje narratora, narracj epick, formy opowiadaniowe, jzykowo-stylistyczne struktury wiata bohaterów (monolog, formy dialogowe), dygresje liryczne, kompozycj utworu, jego jzyk i styl, budow wierszow. Zagadnienia w poszczególnych podrozdziaach ukazywane s w sposób interesujcy i bardzo kompetentny. Pewne zastrzeenia moe budzi jedynie kolejno podrozdziaów (kompozycj mona by np. przedstawi wczeniej) oraz „nakadanie si” niektórych tytuów podrozdziaów. Nie umniejsza to jednak generalnie merytorycznej wartoci Wstpu. Otrzymujemy bowiem bardzo bogate, caociowe kompendium wiedzy na temat znakomitego puszkinowskiego poematu dygresyjnego. Warto przy okazji wspomnie o jeszcze jednej inicjatywie puszkinologicznej Profesora. Mamy tu na myli tumaczenie ksiki Wikientija Wieriesajewa Puszkin ywy (Wybór autentycznych relacji), dokonane przez A Sarachanow, do którego wybór, wstp i przypisy przygotowa Ryszard uny22. Tumaczenie to winno sta si, jak si wydaje, podrczn ksik kadego rusycysty, gdy ukazuje poet jako ywego czowieka, odbrzawiajc jego zafaszowany obraz z podrczników tzw. okresu radzieckiego. Po czternastu latach od swojej pierwszej refleksji na temat stanu puszkinologii akademickiej w Polsce Profesor podejmuje – przy okazji sesji naukowej w Krakowie w roku 1987, zatytuowanej Aleksander Puszkin a kultura duchowa Rosjan – prób nowego, „nie cakiem kompetentnego”, jak twierdzi, „czstkowego i wyrywkowego”, „odznaczajcego si subiektywizmem oraz zaweniem pola obserwacji”23, spojrzenia na badania polskich rusycystów nad twórczoci Puszkina. Zawsze wysoko stawiajc sobie poprzeczk, Profesor pisze, e od czasu rozdziau puszkinowskiego w zbiorowej historii literatury rosyjskiej pod redakcj Mariana Jakóbca, kilku studiów szczegóowych24 oraz dwóch tomów w serii Biblioteki 22. R. u n y, Wstp, [w:] A. P u s z k i n. Eugeniusz Oniegin. Romans wierszem, prze. A. Wayk, wstp i przypisy R. uny, Wrocaw–Warszawa–Kraków: Ossolineum 19933, s. VCXXII. 23 T e n e, Wiedza o Puszkinie dzi oraz jej polskie aspekty, „Studia Rossica Posnaniensia” 21(1991), s. 170. 24 Zob. np. Aleksander Puszkin, oprac. R. uny, D. Matlak-Piwowarska, [w:] Pisarze i krytycy. Z recepcji nowoytnej literatury rosyjskiej w Polsce, red. B. Galster, J. Kamionkowa, K. Sierocka,. .

(9) 60. WITOLD KOWALCZYK. Narodowej, „nie ma nic nowego na ten temat do powiedzenia, bo nie prowadzi od tamtych lat i od czasu tamtych publikacji adnych samodzielnych, oryginalnych w danym zakresie bada ”25. Wymienia natomiast szereg nazwisk badaczy, z rónych orodków rusycystycznych w kraju, którzy wnieli swój wkad do tych bada : Samuela Fiszmana, Bohdana Galstera, Jerzego

(10) widzi skiego, Tadeusza Koakowskiego26, Mariana Jakóbca, Andrzeja Dworskiego, ucji Kusiak, Krystyny Galon-Kurkowej, Wiktora Jakubowskiego, Bogusawa Muchy27, Lucjana Suchanka, Barbary Stawarz, Adama Bezwi skiego, Zygmunta Grosbarta, Agnieszki Kaczkowskiej, Justyny Kara. Tylko jedno nazwisko – Wiktora Woroszylskiego, autora jedynej w okresie powojennym obszernej monografii ycia i twórczoci Puszkina – pochodzi spoza tych orodków. Ko czc swoje omówienie Profesor pisze: „Nie zdobyli si nasi literaturoznawcy, poza ksik pisarzapoety i tumacza, na solidn, «klasyczn» monografi Puszkina, na gruntowny i pogbiony zarys jego drogi twórczej na tle prdów epoki – jest to wci jeszcze dla nas zadanie i wyzwanie równoczenie”28. Jeli chodzi o badania Profesora nad poezj rosyjsk XIX wieku, to na pierwszym miejscu stawia on Puszkina. Na drugim natomiast by Fiodor Tiutczew. Temu wybitnemu poecie powieci Profesor w cigu trzech lat (1976-1978) takie artykuy, jak: Czy Fiodor Tiutczew „wielkim realist by”?29; Poezja Fiodora Tiutczewa oraz jej polscy interpretatorzy30; Z obserwacji nad waciwociami kompozycyjno-gatunkowymi liryki Fiodora Tiutczewa31. Na kanwie tych artykuów powstaa kolejna monografia Profesora w ramach serii Biblioteki przy wspóudziale A. Piorunowej, Wrocaw–Warszawa–Kraków–Gda sk: Ossolineum PAN 1975, s. 39-70; R. u n y, Sztuka pisarska Puszkina-epika, [w:] O poetyce Aleksandra Puszkina, Pozna : UAM 1975, s. 5-14 [nadbitka]. 25 T e n e, Wiedza o Puszkinie dzi... s. 170. 26 Po mierci tego badacza, w marcu 1990 r. ukazaa si jego kontynuacja monografii bibliograficznej Toporowskiego – bibliografia polskich puszkinianów do poowy lat osiemdziesitych [uwaga Profesora – W. K.]. 27 Zob. równie: B. M u c h a, Aleksander Puszkin. Opowie biograficzna (w dwusetn rocznic urodzin poety). Piotrków Trybunalski: Filia kielecka WSP 1999. 28 u n y, Wiedza o Puszkinie dzi... s. 173. 29 T e n e, Czy Fiodor Tiutczew „wielkim realist by” (Uwagi o waciwociach kompozycyjno-gatunkowych liryki Tiutczewa) [streszczenie], „Sprawozdania z posiedze Komisji Naukowych Oddziau PAN w Krakowie” t. XIX/2 (lipiec-grudzie 1975), Wrocaw: PAN 1976, s. 363-364. 30 T e n e, Poezja Fiodora Tiutczewa oraz jej polscy interpretatorzy, [w:] Tradycja i wspóczesno. Powinowactwa literackie polsko-rosyjskie, red. B. Galster, Wrocaw: Ossolineum 1978, s. 129-137. 31 T e n e, Z obserwacji nad waciwociami kompozycyjno-gatunkowymi liryki Fiodora Tiutczewa, „Rusycystyczne Studia Literaturoznawcze” 2(1977), s. 43-55.. .

(11) PROFESOR RYSZARD UNY JAKO BADACZ POEZJI ROSYJSKIEJ XIX WIEKU. 61. Narodowej: Fiodor Tiutczew, Wybór poezji (Wrocaw 1978)32. Wybór ten by najobszerniejszym, w porównaniu z dotychczasowymi publikacjami ksikowymi wierszy Tiutczewa, zbiorem utworów tego poety w jzyku polskim. Zawiera 166 wierszy, czyli cao tego, co z wierszy poety u nas przeoono i ogoszono drukiem. Wczone do wyboru wiersze uoono w porzdku chronologicznym, opatrujc kady dwiema datami – dat powstania utworu i dat ogoszenia wiersza drukiem (w nawiasie). Jeli utwór by przekadany kilkakrotnie przez rónych tumaczy, do wyboru wczono translacje najwierniejsze i artystycznie najbardziej dojrzae. Inne odnotowano w przypisach do poszczególnych wierszy33. Przypisy opracowane przez prof. R. unego charakteryzuj si wyjtkow starannoci i skrupulatnoci. Przygotowujc je Profesor korzysta z najnowszych wówczas publikacji rosyjskich, m.in. Kiria Pigariowa. Bardzo wan cz omawianego tomu stanowi wstp, który Profesor zatytuowa: Fiodor Tiutczew: zarys monografii. Wydaje si, e taki tytu, ze wzgldu na zawarto wstpu i jego poziom merytoryczny, jest jak najbardziej uprawniony. Zarys skada si z piciu czci. Po uwagach wprowadzajcych Profesor ukazuje twórczo poety na tle dróg rozwojowych poezji rosyjskiej XIX wieku, a nastpnie omawia biografi, dziaalno i osobowo Tiutczewa. Ostatni, pity rozdzia nosi tytu: Tiutczew a Polska. Z naszego punktu widzenia najbardziej interesujcy wydaje si rozdzia czwarty, zatytuowany Dzieo poetyckie, z takimi podrozdziaami, jak np.: Polityk i historia; Poeta-myliciel, Przyroda i czowiek; Poetyka. Najwiksze wraenie w sensie metodologicznym robi rozwaania z podrozdziau Poetyka. Bardzo oryginalne s propozycje analityczno-interpretacyjne dotyczce modeli lirycznych u Tiutczewa. Profesor dochodzi np. do wniosku, i w spuci nie Tiutczewa dominuje zdecydowanie typ poredniej wypowiedzi lirycznej, we wszystkich swoich odmianach, ze szczególnym jednak nasileniem postaci liryki «drugiej osoby» [...] oraz liryki maksymalnie zobiektywizowanej, uprzedmiotowionej [...], co cznie stanowi trzy czwarte [...] caej tej twórczoci”34.. Taki wniosek jest do nieoczekiwany, gdy okazuje si, e Tiutczew by twórc „tak mao «egocentrycznym», introspektywnym, tak bardzo za skiero 32. F. T i u t c z e w, Wybór poezji, oprac. R. uny, Wrocaw–Warszawa–Kraków–Gda sk: Ossolineum 1978. 33 Tame, s. LXXXIX [Nota wydawcy]. 34 Tame, s. LVI.. .

(12) 62. WITOLD KOWALCZYK. wanym na ekstrawersj, na wiat zewntrzny”35. Tego typu wniosków mona znale w rozwaaniach Profesora sporo. Inny przykad: „Tiutczewowski styl jest upoetyczniony w stopniu minimalnym, przetworzenia semantyczne stosowane s oszczdnie i z umiarem, ksztatowany jest on raczej w sensie retorycznym, komunikatywnym, nie merytorycznym i emocjonalnym”36. I w ramach podsumowania: Wyniki genologicznego opisu liryki Tiutczewa, dziki któremu jawi si ona jako typ wypowiedzi poetyckiej wyjtkowo «uprzedmiotowiony», a w maym stopniu «podmiotowy», jej za autor jako twórca wyra nie nastawiony na odtwarzanie urody wiata zewntrznego, pozaosobistego – mog stanowi waki materia dowodowy przy próbie caociowej oceny roli i znaczenia dziea poety w rozwoju rosyjskiej liryki romantycznej [...]37.. Zdaniem Profesora moe to by istotne przy próbach rozwizania spornych zagadnie zwizanych z granicami chronologicznymi romantyzmu rosyjskiego i kwesti jego dugowiecznoci. Oryginalnoci i wagi owych specjalistycznych wniosków nie s w stanie umniejszy nawet tak bardzo tradycyjne w dyskursie Profesora wyraenia, jak: „szata jzykowa”, „wywody o zawartoci treciowej”, czy nie do ko ca prawidowe w odniesieniu do poezji lirycznej okrelenie „liryczny wiat przedstawiony”. Generalnie mona powiedzie , e zarys monografii Fiodora Tiutczewa w ujciu prof. R. unego to swoisty majstersztyk. Jeli chodzi o innych poetów rosyjskich XIX wieku, to Profesor w zasadzie nie zajmowa si ich twórczoci w jaki szczególny sposób. Warto jednake przypomnie , e by on autorem kilkunastu hase w Encyklopedii Katolickiej. Wród nich byy nazwiska: Jewgienija Baraty skiego, Konstantina Batiuszkowa, Wadysawa Chodasiewicza. Opracowania tych hase nie wyróniay si czym bardzo szczególnym. Najbardziej istotne byo jednak to, e wspóprac z redakcj katolick podj uczony-rusycysta, który w biografiach wymienionych poetów i innych przedstawicieli kultury rosyjskiej potrafi zwróci uwag na elementy religijne, gównie chrzecija skie. W owym czasie w uprawianej przez niego dyscyplinie bya to nadal jeszcze rzecz wyjtkowa. Rekapitulujc nasze rozwaania trzeba stwierdzi , i badania prof. Ryszarda unego nad poezj rosyjsk XIX wieku, a konkretnie nad twórczoci Aleksandra Puszkina i Fiodora Tiutczewa, niewiele straciy na swej aktualnoci mimo 35. Tame, s. LVII. Tame. 37 Tame, s. LVIII-LIX. 36. .

(13) PROFESOR RYSZARD UNY JAKO BADACZ POEZJI ROSYJSKIEJ XIX WIEKU. 63. upywu lat. Nadal pochylaj si nad nimi z zainteresowaniem badacze i studenci, którzy chc si zapozna z najwybitniejszymi przedstawicielami kultury rosyjskiej „zotego wieku”.. ! $ #¤% £I£ /<=>/ |QvQ}/ ^v||>vQ^`?v=Q| ^v\Q `<?/|Qq\\ _\}|\\ ~/q\\ v^v ~q\\, _\|?/qq/ ^~||\{ _\x<`` XIX ?/v. ¤Q\, _^// ?|/\, |QvQ}` qv Q/>~ _^\`<?//q`{ . . #~`qv ` . . =Q/?v. #\|/ ` vqv`<v v?Q\^ _^`\`Q ??\~, Q\ | Q//q`/> ?^/>/q` \q` q/ _\Q/^` |?\/{ vQ~v}q\|Q` ` _\_^/q/>~ >\~Q |~`Q} `\\v>-^~|`|Qv>: qv~q> ^v\Qq`v> ` |Q~/qQv>, ? v/|Q?/ ~/\ \^v<v, v ? _\<qv?vQ/}q\>, Qv ` ? >/Q\\\`/|\> |>|/. PROFESSOR RYSZARD UNY AS A RESEARCHER OF THE 19TH-CENTURY RUSSIAN POETRY Summary This article discusses the works of the renowned Polish scholar Ryszard uny devoted to the 19th-century Russian poetry. These are predominantly his reflections on the works by A. Pushkin and F. Tiutchev. Having analysed the ideas expressed by uny, the author of this article concludes that they are still relevant and topical. They can be of much use to contemporary researchers and students of Russian studies, since they provide outstanding research models thanks to their epistemological and methodological solutions. Translated by Konrad Klimkowski. Sowa kluczowe: XIX wiek – literatura rosyjska – poezja – literaturoznawstwo – Ryszard uny.

(14) : XIX ?/ – ^~||v `Q/^vQ~^v – _\x<` – `Q/^vQ~^\?//q`/ – v^ ~q. Key words: Key words: 19th century, Russian literature, poetry, literary theory, Ryszard uny.. .

(15)