View of The Slavist Ryszard Łużny and his Passion of Polish Studies

Pełen tekst

(1)ROCZNIKI Tom LXI,. HUMANISTYCZNE zeszyt 7 – 2013. MIROSAWA ODAKOWSKA-KUFLOWA. . SLAWISTY RYSZARDA UNEGO POLONISTYCZNE PASJE. Wypowied moja, jakkolwiek krótka, bdzie miaa a trojaki wstp: biograficzny, anegdotyczny i wspomnieniowy. Rozpoczn od szczegóów biograficznych. Profesor Ryszard mia istotne formalne zwizki z krakowsk i lubelsk polonistyk. W Krakowie polonistyk studiowa na Uniwersytecie Jagiello skim – równolegle do rusycystyki – suchajc wykadów czy uczestniczc w proseminariach tak znakomitych profesorów, jak Kazimierz Nitsch, Zenon Klemensiewicz, Juliusz Kleiner, Stanisaw Pigo oraz Kazimierz Wyka. Studiów tych nie uko czy, gdy jeszcze jako student zosta zatrudniony w charakterze zastpcy asystenta na swoim podstawowym kierunku, czyli na rusycystyce. Z czci dotychczasowych zaj naturaln kolej rzeczy musia zrezygnowa . W Lublinie, w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim, zosta zatrudniony (w poowie roku akademickiego 1981/1882) jako kierownik od lat wakujcej Katedry Filologii Sowia skiej, która nie tylko formalnie bya przypisana do sekcji filologii polskiej. Profesor prowadzi wówczas seminarium magisterskie dla studentów polonistyki. Pod jego kierunkiem prace napisao i tytu magistra uzyskao 19 polonistów. Wstp anegdotyczny wie si ze wspomnieniowym. Jak wiadomo, przez cay czas swojej lubelskiej aktywnoci naukowo-dydaktycznej prof. uny dojeda do Lublina z Krakowa w odstpach dwutygodniowych i zatrzymywa si w oddanym do jego dyspozycji pokoju w KUL-owskiej kamienicy przy ul. Chopina 29. Od 1990 r. staam si wraz z rodzin jego najblisz ssiadk, tak i podczas pobytów w Lublinie Profesor by codziennie naraony na spotykanie nie tylko dwojga raczej zdyscyplinowanych dorosych, ale take trójki maych, niesfor-. PROF. DR HAB. MIROSAWA ODAKOWSKA-KUFLOWA – Instytut Filologii Polskiej KUL, Katedra Literatury Wspóczesnej; adres do korespondencji: Al. Racawickie 14, 20-950 Lublin..

(2) MIROSAWA ODAKOWSKA-KUFLOWA. 88. nych, czasami krzykliwych i kapryszcych dzieci. To w czasie tych wanie spotka , w zalenoci od sytuacji, uruchamia w swojej pamici zasoby znanych na pami cytatów z literatury polskiej. Wspomn tu tylko o jednym, mao dzi znanym. Gdy nasz kilkuletni wówczas syn pojawi si w polu widzenia Profesora w do poplamionym ubranku – a o taki jego stan, jak wiadomo, nietrudno, gdy waciciel ma lat kilka – usysza fragment wiersza Stanisawa Jachowicza: Sta na sukni zrobi plam Pacze i przeprasza mam.. Wierszyk ten, adresowany do dzieci, ma bardzo umoralniajcy cig dalszy: Korzystajc z chwili mama Rzecze: „Na sukni wypierze si plama, Ale strze si moje dzieci Brzydkim czynem splami ycie, Bo ci Stasiu powiem szczerze, Ta si plama nie wypierze” 1.. Profesor jednak nie zamierza wystpowa w roli moralizatora mówicego w sposób przenony o poplamionym ludzkim sumieniu, natomiast „korzystajc z chwili” inaczej ni mama, wyjani Józiowi, e chodzi w wierszyku nie o sukni mamy, ale Stasia, bo w dawniejszych czasach mali chopcy nosili sukienki. Jednake krótkie objanienie dotyczce uytkowania sukien wypywao nie tylko z umiejtnoci a nawet potrzeby Profesora nawizywania kontaktu z maymi dzie mi. Byo równie krypto-komentarzem filologicznym, jakich wiele mimochodem „rozsiewa”. Otó w rodowisku wspóczesnych filologów polonistów, równie tych starszej daty, znacznie bardziej od wierszyka Jachowicza znana jest parodia jego utworku pióra Tadeusza Boya-ele skiego wpleciona w wiersz O bardzo niegrzecznej literaturze polskiej i jej strapionej ciotce: Sta na sukni zrobi plam, Obla bowiem ponczem mam; A widzc j w srogim gniewie, Jak przeprasza , sam ju nie wie. „Plama gupstwo – mama doda – Ale ponczu, ponczu szkoda!"2. 1 2. S. J a c h o w i c z, Powiastki i bajki, Warszawa 1842, s. 29. B o y [T. e l e s k i], Sówka, Kraków 1968, s. 21..

(3) SLAWISTY RYSZARDA UNEGO POLONISTYCZNE PASJE. 89. Profesor, nie tylko – swoim zwyczajem – siga do literackich róde, ale take „ubezpiecza” odbiorc przed faszywym rozumieniem literackiego pierwowzoru, takim chociaby, jakiego przykad da Boy-ele ski, zamieniajc poplamion przez nieostrono sukienk synka na oblan pczem sukni mamy. Wstp wspomnieniowy dotyczy faktu, i jestem duniczk Profesora nie tylko ze wzgldu na jego ssiedzk wyrozumiao wobec moich dzieci. Gdy byam na etapie rozmylania o temacie swojej przyszej habilitacji, jedn z moliwoci, jak braam pod uwag, byo badanie twórczoci Stanisawa Vincenza. W rozmowie z Profesorem wspomniaam o tym, nie zdajc sobie zupenie sprawy z jego fascynacji tym autorem, okrelanym czsto mianem Homera Huculszczyzny. Jak dowiedziaam si pó niej, w jego lubelskim ksigozbiorze, pieczoowicie kompletowanym, znajdowa si take egzemplarz Vincenzowej tetralogii, z której czsto przed snem czyta sobie któr z pooni skich gadek. Zachta ze strony prof. Ryszarda unego bya przekonywajca, tym bardziej, e poparta konkretn pomoc. To za jego spraw otrzymaam wkrótce przysane mi na koszt Andrzeja Vincenza, syna pisarza, trzy tomy cyklu Na wysokiej pooninie z londy skiej Oficyny Poetów i Malarzy. W zaoonym i kierowanym przez Profesora Midzywydziaowym Zakadzie Bada nad Kultur Bizanty skoSowia sk KUL miaam mono wygosi swój pierwszy odczyt o Vincenzie, a wkrótce te, dziki jego rekomendacji, znalazam si na sesji powiconej pisarzowi, organizowanej w Karpaczu przez „vincenzologów” z Uniwersytetu Wrocawskiego. W Karpaczu poznaam wielu przedstawicieli polskiego i zagranicznego rodowiska uczonych zajmujcych si spucizn Stanisawa Vincenza. W ko cu prof. uny by recenzentem wydawniczym mojej pracy habilitacyjnej, a traktowa t swoj rol powanie, nie grzecznociowo, jak si to czsto zdarza, i zanotowa na ostatnim etapie ksztatowania si pracy wiele cennych spostrzee , za które niezmiennie jestem mu wdziczna. Zatem obiektywne fakty, jak te subiektywne dowiadczenia, daj mi legitymacj do tego, by mówi o polonistycznym aspekcie w naukowych badaniach Ryszarda unego. W swojej wypowiedzi, Autor o sobie samym, czyli szkic do biografii3, swoistym podsumowaniu dziaalnoci naukowej, napisanej w zwizku z przejciem na emerytur, przedstawia w porzdku chronologicznym rozwój swoich zainteresowa badawczych, obejmujcych coraz to nowe i szersze krgi, by stwierdzi , i coraz bardziej pocigaa go szeroka problematyka kulturolo3 R. u n y, Autor o sobie samym, czyli szkic do biografii, [w:] Ryszard uny. Spis publikacji, red. G. Przebinda, J.

(4) wiey, Kraków 1997, s. 68-86..

(5) MIROSAWA ODAKOWSKA-KUFLOWA. 90. giczna4. Ma tu na uwadze zarówno odstpienie od wsko-filologicznego sposobu uprawiania nauki na rzecz szerokiego, interdyscyplinarnego widzenia zjawisk kulturowych, ale te wykroczenie poza badania jzyka i literatury rosyjskiej, która staa si w nowej optyce jedn z literatur sowia skich. Przede wszystkim umieszcza j oczywicie w kontekcie innych kultur wschodniosowia skich, ale w swoich pracach wielokrotnie, zarówno w szczegóowych analizach, jak i w syntezach szerszych zjawisk konfrontuje kultury Sowian wschodnich z zachodnimi, przede wszystkim z polsk, jakkolwiek okazjonalnie wspomina o czeskiej i sowackiej. Przechodzc do konkretów i wskazujc przestrzenie polonistycznych zainteresowa Profesora, zaczynam zatem niejako od ko ca, od jego punktu dojcia, czyli od tego, e literatur i kultur polsk, którym powici wiele swoich wypowiedzi, mia mono oglda zawsze na szerokim tle, przy czym, o ile w wikszoci polonocentrycznych wypowiedzi porównawczego kontekstu poszukuje si w zjawiskach zachodzcych w tym samym czasie lub wczeniej w przestrzeni aci sko-zachodniej europejskiej kultury, o tyle Ryszard uny, zawsze wiadomy procesów zachodzcych w wiecie zachodnim, jednoczenie przywoywa szerokie przestrzenie kulturowego ta wschodniosowia skich ssiadów Polski. Dawa temu niejednokrotnie wyraz w syntetycznych wypowiedziach. T wiadomo wyczuwa si take w wielu artykuach, w których przedmiotem analizy s jakie poszczególne utwory czy problemy. Spojrzenie syntetyczne, któremu zreszt wiele trafnych uwag powicia przy innej okazji Anna Wo niak5, prowadzio do wskazywania, jak kultura polska oddziaywaa na sowia ski Wschód, ale take do konstatacji, i literatura i kultura polska niemao temu Wschodowi zawdzicza. Najwyraziciej to swoje stanowisko przedstawi, jak si wydaje, w pracy Chrzecijaskie i europejskie korzenie kultury polskiej. Kultura midzy Wschodem a Zachodem6. Umiejtno syntetycznego porównywania wielu nurtów kulturowych i mylowych pozwalaa prof. unemu na swobodne poruszanie si wród zjawisk, które miay swoje róda po prostu w ssiedzkich kontaktach, a mówic mao eleganckim naukowym „argonem”, nie tylko na uprawianie „wpywologii”. 4. Tame, s. 74. Ryszard uny – filolog, slawista, „Warszawskie Zeszyty Ukrainoznawcze” 1999, nr 8-9, s. 438-444, zw. s. 444. 6 R. u n y, Chrzecijaskie i europejskie korzenie kultury polskiej. Kultura midzy Wschodem a Zachodem, [w:] Spór o wartoci w kulturze i wychowaniu, red. F. Adamski, Kraków 1991, s. 205-213. 5.

(6) SLAWISTY RYSZARDA UNEGO POLONISTYCZNE PASJE. 91. Pozwalaa take na zaobserwowanie pewnych wspólnych zjawisk w historii rozwoju idei u Sowian wschodnich i Polaków, przy czym podobie stwo to nie wypywao z prostego wpywu tych ostatnich na wczeniej wymienionych. Chodzi mianowicie o analogiczne nurty myli owieceniowej. Jak zauwaa w swojej pracy pt. Owieceniowe antynomie wiatopogl dowe na Ukrainie, w Rosji i w Polsce7, pimiennictwo wymienionych narodów wykazuje istnienie w owieceniu nurtów alternatywnych, wobec traktowanych najczciej jako typowe, postaw filozoficznych, „inspirowanych przez stanowiska materializmu w ontologii, empiryzmu i racjonalizmu w teorii poznania, utylitaryzmu etycznego”8, natomiast w filozofii praktycznej, demokratyzmu, tzw. postpowoci, a take zewiecczenia czy antyreligijnoci i ateizmu9. Ryszard uny dowodzi przede wszystkim tego, e zarówno w pimiennictwie polskim, jak i rosyjskim i ukrai skim, istnieje bardzo silny nurt refleksji, któr mona okreli mianem „filozofii religii”. Jakkolwiek filozofia ta nie jest uprawiana na sposób akademicki i rozwijana jako samodzielna teoria, a ujawnia si w postaci wyra nie istniejcego tematu w tekstach publicystycznych, zwaszcza polemicznych oraz literackich, jej istnienie jest znamienne dla wszystkich trzech wymienionych kultur. Nie miejsce tu, by szczegóowo streszcza wywody autora charakteryzujcego „religi filozoficzn”, jak gosili luminarze polskiego owiecenia. Wystarczy powtórzy za nim, i czoowi myliciele polskiego owiecenia nie byli ani wyznawcami skrajnych przekona , czyli ateizmu, ani te nigdy nie przyjmowali postawy wrogiej katolickiej ortodoksji. „Zasadnicza wic kontrowersja wiatopogldowa epoki – spór o istot monizmu filozoficznego bd spirytualizmu z doktryn materialistyczn – nie ujawnia si […] zupenie, nie stanowic w yciu intelektualnym kraju podstawowego wtku mylowego”10. Nawet jeli we miemy pod uwag, e Ryszard uny nie by pierwszym autorem, który t prawidowo zauway – a powoywa si gównie na Histori filozofii polskiej Wiktora Wsika, wydan jeszcze w 1958 r.11 – zwrócenie przez niego uwagi na t kwesti w 1983 r., byo bardzo wane. Teza ta sza pod prd. 7. T e n e, Owieceniowe antynomie wiatopogl dowe na Ukrainie, w Rosji i w Polsce, [w:] Z polskich studiów slawistycznych, seria 6: Literaturoznawstwo, folklorystyka, problematyka historyczna. Prace na IX Midzynarodowy Kongres Slawistów w Kijowie 1983 r., Warszawa 1983, s. 301-311. 8 Tame, s. 302-303. 9 Por. tame, s. 303. 10 Tame, s. 305. 11 Historia filozofii polskiej, t. I: Scholastyka, Renesans, Owiecenie, Warszawa 1958..

(7) 92. MIROSAWA ODAKOWSKA-KUFLOWA. marksistowskim, bardzo popularnym charakterystykom epoki owiecenia, obowizujcym do upadku komunizmu. Ponadto uny ukazywa, i polscy intelektualici w swej postawie nie byli odosobnieni, bowiem analogiczne traktowanie idei przychodzcych z Zachodu odnajdujemy u wschodnich sowia skich ssiadów. Jakkolwiek sformuowanie takie w artykule Ryszarda unego nie pada, nasuwa si wniosek, i w charakterze Sowian leao co, co nie pozwalao ich owieceniowym, intelektualnym elitom na cakowit wrogo wobec postawy religijnej i chrzecija stwa, niezalenie, czy tem bya religia katolicka, czy te prawosawna albo wywodzca si z grecko-bizanty skiego pnia grecko-katolicka. Idc w myleniu tym torem dalej, mona si zbliy do tezy, i musiano zada wielki gwat tak kulturze polskiej, jak i rosyjskiej, ukrai skiej i biaoruskiej, by realizowa w ich przestrzeni ideologi wojujcego ateizmu. Na oficjalne publikowanie takich twierdze wszake w 1983 r. byo zdecydowanie za wczenie. Dla znawcy literatury i kultury polskiej otwarcie wiadomoci na równolego zjawisk w yciu umysowym Polaków oraz Sowian wschodnich byo czym cennym, take dlatego, e ukazywao bogatsz, niejednowymiarow rzeczywisto . Nasze zawsze oczywiste cienie okcydentalistyczne okazuje si bowiem podszyte mniej oczywistym sprzeciwem wobec pewnych zachodnioeuropejskich nurtów mylowych. W opozycyjnoci natomiast znajdujemy niespodziewanych sojuszników – nie w nurcie oficjalnie propagowanym i narzucanym przez odgórn ideologi, która do praktycznego absurdu moga doprowadzi i doprowadzia teoretyczne pomysy zachodnich filozofów, ale w ywych, spontanicznie si rodzcych refleksjach i postawach wyraajcych gbokie potrzeby duchowe intelektualnych elit spoecznych. Z przyjmowania szerokiej, kulturowej perspektywy w ogldzie literatury i w ogóle pimiennictwa Polaków oraz Sowian wschodnich rodzia si te praktyczna postawa Profesora – dziaanie na rzecz zblienia kultur i narodów. Zostaa ona niewtpliwie umocniona przez papieski autorytet Jana Pawa II, któremu profesor wielokrotnie okaza wdziczno za przypomnienie i Polakom, i Europie oraz wiatu, e chrzecija stwo na starym kontynencie nie ko czy si na katolickim i protestanckich wyznaniach, a prawosawie ze wszystkimi zdobyczami chrzecija skiej kultury jest cennym europejskim skarbem. Poniewa ta tematyka zostanie przedstawiona w innej wypowiedzi, zaznacz tylko, i dla Ryszarda unego wielkim symbolem byo to, e papieem Sowianinem, który przypomina o istnieniu podwójnych róde chrzecija stwa w Europie, by Polak,.

(8) SLAWISTY RYSZARDA UNEGO POLONISTYCZNE PASJE. 93. przy czym Polak ten by spadkobierc wielkich polskich tradycji kulturowoliterackich i sam by poet oraz dramaturgiem12. Jeszcze jedna cecha syntetyzujcego spojrzenia Profesora jest godna podkrelenia. Jakkolwiek nigdy tego nie demonstrowa, prof. uny by dumny z faktu, i kultura polska na pewnym etapie bardzo wydatnie wspomagaa Rusinów w zachodzcych u nich procesach cywilizacyjnych. Przebija to, cho delikatnie, z wielu wypowiedzi, chociaby z prac dotyczcych funkcji, jak jzyk oraz literatura polska speniy w Akademii Kijowsko-Mohyla skiej w XVI i XVII w.13 Nigdy jednake nie mia zakusów aneksyjnych, a stara si kademu odda to, co mu si naley. Wiedzia, i o przynalenoci do konkretnego krgu kulturowego nie decyduje samo tylko uywanie waciwego tej kulturze jzyka, cho by byo najbardziej sprawne i nacechowane artyzmem. Tote zjawiska pograniczne widzia w caym ich skomplikowaniu i zoonoci. Mia take wiadomo , i na kontakcie z przestrzeni wschodniej sowia szczyzny wiele zyskali polscy pisarze14, o czym wiadczy cho by kazus Marka Skwarnickiego, autora akatystów pisanych po polsku i dla polskiego odbiorcy, czy te uytkownika tej modlitewnej formy. Ryszard uny autentycznie cieszy si z pojawienia si tej formy gatunkowej w polskiej poezji religijnej i kilkakrotnie omawia utwory Marka Skwarnickiego15.. 12 Por. np. R. u n y, Encyklika sowiaska, [w:] Myl sowiaska Jana Pawa II. Zbiór artykuów. Red. J. Orowski, A. Wo niak, Lublin 2008 s. 39-41; M. B o b r o w n i c k a, R. u n y, Karol Wojtya – Jan Pawe II w krgu spraw sowiaskich, tame, s. 58-65. 13 Por. np.: t e n e, Dawne pimiennictwo ukraiskie a polskie tradycje literackie, [w:] Z dziejów stosunków literackich polsko-ukraiskich, red. S. Kozak, M. Jakóbiec, Wrocaw 1974, s. 7-36; t e n e, Pisarze polscy, pisarze ruscy? Z problemów jzykowo-etniczno-kulturowych pogranicza, [w:] Midzy Wschodem a Zachodem, cz. II: Pimiennictwo pogranicza, red. R. uny i S. Nieznanowski. Warszawa 1991; t e n e, Chrzecijaskie i europejskie korzenie kultury polskiej. Kultura midzy Wschodem a Zachodem, [w:] Spór o wartoci w kulturze i wychowaniu, red. F. Adamski, Kraków 1991, s. 205-213. 14 Te n e, Rosyjska pie ludowa w literaturze polskiej, [w:] Opuscula polonica et russia, t. II, Toru 1994, s. 7-19; t e n e, Problemy relacji kulturowych , [w:] Polsko-wschodniosowiaskie powi zania kulturowe, literackie, jzykowe, t. I: Literatura i kultura, red. A. Bartoszewicz, Olsztyn 1994, s. 9-26; t e n e, Dziedzictwo cyrylometodiaskie a kultura chrzecijaska w Polsce – dzi, „Zeszyty Naukowe KUL” 1988, nr 3, s. 55-66. 15 Te n e, Akathistos polski Marka Skwarnickiego, „Zeszyty Naukowe KUL” 1982, nr 2-4, s. 187-200; t e n e, „Akatysty polskie – stroniczki z dziejów ekumenicznej poezji religijnej w Polsce, [w:] Chrzecijaski Wschód a kultura polska, red. R. uny, Lublin 1989, s. 253-260; t e n e, Bizantysko-sowiaski akatyst oraz jego poetyckie amplifikacje w literaturze polskiej – dawnej i nowej, [w:] Literatura a religia. Tekst sakralny – tekst inspirowany liturgi , red. M. Kami ska, J. Oko , ód 1997..

(9) 94. MIROSAWA ODAKOWSKA-KUFLOWA. Szczegóowe zainteresowania polonistyczne prof. unego take uwidaczniaj charakterystyczne prawidowoci. Przede wszystkim interesowaa go twórczo artystów sowa zwizanych poprzez przestrze geograficzn, a jeszcze bardziej kulturow, z wschodni sowia szczyzn16. Jest to u slawisty zajmujcego si t przestrzeni kulturow jak najbardziej naturalne. Moe zadziwia natomiast bogactwo nazwisk, jakie pojawiaj si w jego pracach. Wypisujc je, uzyskujemy przekrój caej literatury polskiej, od czasów staropolskich do wspóczesnoci: staropolscy kronikarze, Jan Kochanowski, Piotr Kochanowski, Piotr Skarga, Maciej Kazimierz Sarbiewski, Józef Bartomiej Zimorowic, Szymon Zimorowic, Jan abczyc, Samuel ze Skrzypny Twardowski, Franciszek Bohomolec, Ignacy Krasicki, Wojciech Bogusawski, Adam Mickiewicz, Juliusz Sowacki, poeci romantycznej „szkoy ukrai skiej”, jak Bohdan Zaleski, Seweryn Goszczy ski czy Antoni Malczewski; ponadto Józef Kraszewski, Henryk Sienkiewicz, Józef Korzeniowski, Stefan eromski, Stanisaw Brzozowski, Jerzy Stempowski, Jerzy Harasymowicz, Marek Skwarnicki, a wród twórców nowej „szkoy ukrai skiej” badacz umieszcza: Stanisawa Vincenza, Jarosawa Iwaszkiewicza, Andrzeja Chciuka, Józefa obodowskiego, Michaa Czajkowskiego, Jana Adamskiego, Jerzego Harasymowicza, Tadeusza Konwickiego, Wodzimierza Odojewskiego. List t, po bardzo szczegóowej lekturze caoci spucizny Profesora, z pewnoci naleaoby jeszcze uzupeni . Oczywicie, niektóre z nazwisk s przywoywane tylko w zwizku z histori literatury rosyjskiej czy ukrai skiej – rzadziej biaoruskiej – gdy wskazywane byy wpywy czy te inspiracje literatury polskiej17. Wielokrotnie jednak Profesor omawia konkretne dziea, analizujc je do szczegóowo, a wówczas interesowao go to, co z kulturowej przestrzeni Sowian wschodnich przenikao do literatury polskiej, albo te w jaki sposób pisarze polscy angaowali si w kwestie istotne dla ssiadów18 – zwaszcza istotna dla niego bya sprawa unii brzeskiej, ukazywanej np. w pismach Piotra Skargi19. Szczególnie interesowao Ryszarda. 16 Por. np. t e n e, Literatura polska a wspóczesne zblienie kulturowe Ukraiców i Polaków, „Roczniki Humanistyczne” 45(1997), z. 1, s. 257-269. 17 Np.: t e n e, Motywy polskie w twórczoci Hercena, „Slavia Orientalis” 1971, nr 1, s. 31-39; t e n e, Nurt tradycji staropolskiej w procesie literackim rosyjskiego Owiecenia, „Ruch Literacki” 1973, nr 4, s. 213-219. 18 Por. np.: t e n e, Autorzy staropolscy o Wschodzie bizantysko-sowiaskim, „Roczniki Humanistyczne” 41(1993), z. 7, s. 75-87. 19 Por. t e n e, Ksidza Piotra Skargi SJ widzenie Kocioa wschodniego, [w:] Jezuici a kultura polska, red. ks. L. Grzebie SJ, ks. S. Obirek SJ, Kraków 1993, s. 199-207..

(10) SLAWISTY RYSZARDA UNEGO POLONISTYCZNE PASJE. 95. unego to, w jaki sposób przedstawiane s w spuci nie pisarzy polskich stosunki polsko-rosyjskie i polsko-ukrai skie20. Wiele miejsca powici tym zagadnieniom przy okazji omawiania twórczoci Stanisawa Vincenza21. Take w pracy dydaktycznej Profesora, prowadzcego seminarium dla studentów filologii polskiej, widoczne jest jego „orientalistyczne” nachylenie slawisty. Wykorzysta je, by ksztaconych przez siebie polonistów wyczuli na relacje zachodzce pomidzy literatur polsk a literatur i kultur rosyjsk oraz ukrai sk. Oto kilka przykadowych tematów prac prowadzonych przez Ryszarda unego: Stanisaw Brzozowski wobec literatury rosyjskiej, Folklor ukraiski w twórczoci Michaa Czajkowskiego, Gatunek powieci otrzykowskiej w literaturze polskiej i rosyjskiej poowy XIX wieku, Obraz Kresów poudniowo-wschodnich w polskiej powieci powojennej. Seminarium prowadzone dla polonistów byo tylko etapem przejciowym w pracy dydaktycznej Profesora w KUL-u. Gdy tylko powstay po temu formalne moliwoci, Ryszard uny zacz ksztaci slawistów. Moe zrodzi si pytanie: dlaczego tak akcentuj polonistyczne zainteresowania Profesora. Wszak to oczywiste, e Polak, rusycysta i ukrainista, jest zainteresowany relacjami zachodzcymi pomidzy jego ojczyst kultur a tymi, którymi zajmuje si zawodowo – niezalenie czy wybór zawodu dokonywa si cakowicie swobodnie, czy te by w jakikolwiek sposób sterowany przez przyczyny zewntrzne lub przypadek. Warto jednak zaznaczy , e nie kady rusycysta i ukrainista dysponuje tak szerok i gruntown wiedz pozazawodow, nawet jeli dotyczy ona jego literatury ojczystej. Nie kady z równ swobod moe porusza si w obszarze wiedzy historycznoliterackiej ogólnej i szczegóowej, dotyczcej literatury polskiej, jak wiadectwo tego mamy w spuci nie Ryszarda unego. y on problemami literatury polskiej na kadym etapie swojej dziaalnoci naukowej. Na przykad w momencie, kiedy komunizm w naszym kraju ju chyli si ku upadkowi, w 1988 r., Profesor dokona syntetycznego podsumowania polskiej literatury powojennej, której prawdziwe oblicze wanie w tym czasie si odsaniao. Móg to uczyni , gdy ledzi stopniowo odkrywane dla krajowego czytelnika oblicze literatury emigracyjnej, doskonale take orientowa si w waniejszych pub20. Np.: t e n e, Autorzy staropolscy o Wschodzie bizantysko-sowiaskim, s. 75-87. Te n e, Vincenz a kultura ludowa Rusinów, [w:] Studia o Stanisawie Vincenzie, red. P. Nowaczy ski, Lublin 1994, s. 201-214; t e n e, Ukraiski Koció greckokatolicki w powieciowym „wiecie przedstawionym” Stanisawa Vincenza, [w:] [wiat Vincenza, red. J.A. Chorosz, J. Kolbuszewski, Wrocaw 1992, s. 53-65; t e n e, Topos „listów z nieba”w dziele epickim Stanisawa Vincenza, [w:] O dialogu kultur wspólnot kresowych, red. S. Uliasz, Rzeszów 1994, s. 69-90. 21.

(11) MIROSAWA ODAKOWSKA-KUFLOWA. 96. likacjach ukazujcych si w wydawnictwach niezalenych. Sam zreszt w nich publikowa. Std móg z pen kompetencj powiedzie , i kilkadziesit lat wysików powojennej wadzy w Polsce i powoanych przez ni fachowców od reglamentacji kultury spezo na niczym. Starali si oni o uformowanie jednolitej, atwo dajcej si sterowa , podporzdkowanej oficjalnej ideologii literatury, co na szczcie si nie udao i co Profesor, wymieniwszy ujawniajce si w latach osiemdziesitych zjawiska, skwitowa komentarzem: O tym, e lata 1939-1944/45 nie stanowiy w procesie rozwojowym kultury polskiej jakiego radykalnego przeomu, e nie zostaa przerwana jego organiczna cigo , wiadczy midzy innymi wanie fakt utrzymania si, a nawet znacznego w ostatnich latach w wiadomoci narodowej oywienia si chci kontynuowania takiej wanie bogatej, zrónicowanej, a nie innej tradycji kulturowej i dawania temu wiadectwa w kulturze, zwaszcza za w pimiennictwie – literaturze piknej i naukowej22.. Móg tak podsumowa biece zjawiska kto, kto je z zainteresowaniem i znawstwem ledzi. Jednake o profesorze unym jako o znawcy literatury polskiej mona mówi take z tego istotnego wzgldu, e wówczas, gdy analizowa fascynujce go utwory, interesowaa go nie tylko ich warstwa semantyczna, ale sposób uksztatowania dziea, zwaszcza to, jak motywy, które go poruszay, funkcjonuj i jak odgrywaj rol w caociowej kompozycji utworu. Najlepszym przykadem jest praca dotyczca genologicznej zagadki Vincenzowej tetralogii Na wysokiej pooninie, czyli refleksje Profesora o tym, „jak jest zrobione”23 to dzieo24. Nad kwesti t amao sobie gow wielu komentatorów Vincenzowego cyklu, a ze wzgldu na bardzo syntetyczne uwagi Profesora na ten temat niejednokrotnie inni historycy literatury nie potrafili skorzysta z jego podpowiedzi. Kwestie te zreszt zostay ju szczegóowo omówione25.. 22. R. , Józefa obodowskiego „pisarstwo kresowe”, „Libertas” 1988, nr 12, s. 8. Tytu, z którego zaczerpnity zosta cytat, nie przypadkiem nawizuje do synnej pracy B. E. Eichenbauma, Kak sdieana Szyniel Gogola ([w:] O prozie. Sbornik statiej, Leningrad 1969, s. 306326). Ryszard uny wykorzystuje w swojej wypowiedzi narzdzia analityczne wypracowane przez tego rosyjskiego formalist. 24 R. u n y, „Epos huculskie” Stanisawa Vincenza, czyli „Jak jest zrobione” dzieo Na wysokiej pooninie, [w:] Sprach- und Kulturkontakte im Polnischen. Gesammelte Aufsätze für A. de Vincenz zum 65. Geburstag herausgegeben, von G. Hantschel, G. Ineichen, A. Pohl, München 1987. 25 Szczegóowo kwesti wartoci genologicznych docieka Ryszarda unego, jak te w ogóle jego wkadu do zrozumienia dziea Stanisawa Vincenza omawiam w pracy Ryszard uny jako badacz Stanisawa Vincenza, „Roczniki Humanistyczne” 48-49(2000-2001), z. 7, s. 111-119. 23.

(12) SLAWISTY RYSZARDA UNEGO POLONISTYCZNE PASJE. 97. Podobnie postpowa uny z poezj Józefa obodowskiego, twórcy zwizanego z Lublinem poprzez lata dzieci stwa i modoci. Nalea zreszt Profesor do tych, którzy najwczeniej zaczli przywraca pami o poecie, jego nazwisko wymienia Ryszard uny wród innych z nowej „szkoy ukrai skiej”. A trzeba byo zarówno przypomnie przedwojenn twórczo obodowskiego, jak i ukaza jego powojenny, emigracyjny twórczy dorobek. Zatem autor artykuu o nim pokrótce przedstawi yciorys i bogat twórczo poety. Zrozumiae jest, e slawista skupi si na tomie Zota hramota, zbierajcym wikszo utworów obodowskiego, powstaych na kanwie jego biograficznych, ideowych oraz emocjonalnych zwizków z Ukrain, która niestety, do ko ca ycia poety pozostawaa jednym z krajów wcielonych do sowieckiego imperium. Wypowied Profesora, zamieszczona zarówno w emigracyjnym kwartalniku „Libertas”, jak i w wychodzcych w drugim obiegu „Spotkaniach”, jest rzeczow filologiczn analiz poetyckiego tomu. Najpierw analizie poddana zostaa symbolika i semantyka tytuu, nastpnie z kadej sporód szeciu czci Ryszard uny wydoby dominant tematyczn, charakteryzowa odmienny liryczny nastrój uzyskiwany poprzez specyficzn struktur wierszy i zastosowane w nich rodki poetyckiego wyrazu, odnalaz literackie nawizania czytelne nie tylko w warstwie semantycznej, ale take np. wersyfikacyjnej czy rytmicznej. Dziki takiemu komentarzowi odsonita zostaa przemylana kompozycja caoci, uwypuklone artystyczne zalety liryki autora, który poprzez liczne swoje teksty poetyckie, zamieszczone w innych tomach, moe nawet zniechca czytelnika polityczn publicystyk uprawian za pomoc zupenie nielirycznego jzyka. Ryszard uny nalea do tych profesorów, którzy za jedno ze swych istotnych zada uznaj promowanie modych adeptów nauki, niezalenie czy zaliczaj si oni do grona uczniów, czy nie. Tak postpowa równie wobec mojej osoby, jak to staraam si przedstawi na wstpie, cho zetkn nas czysty przypadek. Wszake postawa ta rozszerzaa si nie tylko na wielu ludzi, lecz równie na bardzo szerokie obszary literatury i kultury. Take literatura polska bya jej beneficjentk..

(13) 98. MIROSAWA ODAKOWSKA-KUFLOWA. ! " #£ !$ /<=>/ v^ ~q v\v^ |?\/>~ \^v<\?vq`=, _^\?\`>> `vQ`/|`> <vqQ`> `, _^// ?|/\, v\v^ |?\`> `qQ/^/|v>, q/ Q\}\ |_/`v`|Q\> _\ ?\|Q\q\|v?q|\{, q\ Qv/ _\}|\{ `Q/^vQ~^/. |?\` ^v\Qv \q _\v<?v |?\` <qvq` ? xQ\{ \v|Q` |\ |Qv^\_\}|\\ _/^`\v \ qv` q/{. v<?v qv q/<v>//qq/ ^vq// ?/q`, qv_^`>/^, \`/ /^Q >|/qq Q//q`{ \Q`v=`/ `Q/^vQ~^~ v?q \Q <v_vq\/?^\_/{|` Q/q/q`{, Qv v ?vq> qv_^v?/q`/> ? /\ `||/\?vq` ` `qQ/^Q/|Q~v}q/ `||/\?vq`. \q\ `vq\|Q`^\?v ~}Q~^q/ ?/q` v?q` x_\ ` qv|Q\/\.. THE SLAVIST RYSZARD UNY AND HIS PASSION OF POLISH STUDIES Summary By virtue of his education, his career as a lecture and his research interests, Ryszard uny was an expert in East Slavic and Polish literature. In his writings, he exhibited profound knowledge of Polish literature, beginning with Old Polish up to contemporary works. He was first to demonstrate the existence of such phenomena as common features of intellectual currents in Slavic writings and in West European trends, which are often considered distinct by specialists in the field. A significant portion of his research focused on intertextuality. He was able to make apt diagnoses of the cultural phenomena in contemporaneity and in the past. Translated by: Józef Kufel Sowa kluczowe: Ryszard uny, zainteresowania polonistyczne, pisarze polscy, relacje polsko-wschodniosowia skie.

(14) : v^ ~q, _^\/>vQ`v _\}|\{ ~}Q~^, _\}|`/ _`|vQ/`, _\}|\-?\|Q\q\|v?q|`/ |?<`. Key words: Ryszard uny, interest in Polish studies, Polish writers, Polish-EastSlavic relations Translated by Józef Kufel.

(15)