nieniom wychowania m oralnego. W g ustaleń A u tora „Nowe ideały, zestawy cnot oraz wzory osobowe stanowić miały rodzaj drogowskazów, według których miał postępować rozwój jednostki i społeczeństwa. W zgląd na użyteczność zadecy dował, że przedstawiciele tego ruchu stali się zwolennikami niektórych propozycji etyki utylita rnej” (s. 545).
W sumie, lektura książki Profesora W. Ty- burskiego dowodzi jak ważnym elem entem pol
skich koncepcji edukacyjnych były idee moralne. Nie jest to jednak jednostronna relacja, bowiem z rozważań Autora wynika, iż prawie zawsze polskie koncepcje etyczne tworzono z m yślą o edukacji narodu polskiego i „naprawie Rzeczy pospolitej” . D latego też om aw iana publikacja jest godna polecenia nie tylko tym, którzy interesują się dziejami etyki, ale także tym, którzy pragną poznać polskie tradycje w ychowania moralnego.
Władysława Szulakiewicz
Noty
Lech Mokrzecki, Wokół staropolskiej nauki i oświaty, Wydaw
nictwo Gdańskie, Gdańsk 2001, ss. 486
Wybitny gdański historyk ośw iaty i nauki okresu staropolskiego Lech M okrzecki przez lata wiele publikował na różnych łamach. Teraz część z tych cennych rozpraw drukowanych w roz maitych czasopismach specjalistycznych, regiona lnych, czasami trudno dostępnych została zebrana i opublikowana w om aw ianym tomie przez W y dawnictwo Gdańskie.
Autor, jak zaznacza w e wstępie, dokonał w pierwotnych tekstach wielu poprawek i zmian, dążąc do uaktualnienia zawartych w rozw aża niach, powstających przecież w ciągu w ielu lat poszukiwań i pracy naukowej, danych, opinii i poglądów. Tak więc otrzym ujem y tom zaw iera jący znane ju ż teksty, ale w now ym ujęciu i, co bardzo cenne i wygodne dla czytelnika, zebrane razem. Tom obejmuje im ponującą ilość tekstów uzupełnioną bibliografią prac L. M okrzeckiego za okres 1996-2000 (w cześniejsze prace zostały zebrane w bibliografii dołączonej do Księgi ofia rowanej profesorowi M okrzeckiem u z okazji ju b i leuszu trzydziestolecia pracy naukowej i sześć dziesiątych urodzin wydanej w G dańsku w 1996 roku pod tytułem Szlakam i przeszłości i czasów
współczesnych).
32 teksty zawarte w om aw ianym tomie poru szające zasadniczo tematykę dziejów ośw iaty i nauki w dawnym Gdańsku, m ożna podzielić na
kilka grup omawiających zbliżoną tem atykę i je d nocześnie wyznaczających główne kierunki badań i zainteresowań autora.
Pierwsza grupa obejmuje teksty om awiające zagadnienia ogólne, takie jak chronologiczne uję cie dziejów gdańskiej oświaty, rolę nauki i ośw ia ty w życiu mieszczan gdańskich, wizje nauki i ośw iaty dawnych uczonych.
Druga zawiera rozważania o działalności i twórczości uczonych gdańskich. Tutaj autor om aw ia m.in. problem atykę m orską w pracach Reinholda Curicke, twórczość w ybitnego praw nika i historyka Jana Schultza-Szuleckiego, na stępnie Joachim a Hoppego i jego bratanka Sa m uela Joachima, dwóch wybitnych przedsta wicieli nauki historycznej. Obok omówienia rozważań Samuela Fryderyka W illenberga na tem at nauki i edukacji znajdujem y również przedstaw ienie sylwetki innego wybitnego uczo nego związane z G dańskiem - historyka, pe dagoga, profesora Gdańskiego Gimnazjum A ka demickiego Joachim a Pastoriusa. Z tą szkołą związani byli także prezentow ani w omawianym tomie Jerzy W ende, Bartłomiej Keckermann. W śród sylwetek uczonych widzimy również Jana Am osa Komeńskiego, wprawdzie nie zwią zanego z Gdańskiem w taki sposób jak w y mienieni wyżej uczeni, ale będącego znaczącą
osobow ością w dziejach dydaktyki i oddziaływ u jącego na nauczanie we w szystkich ówczesnych
szkołach.
Trzecia grupa to rozprawy związane z prob lem atyką morską. M amy więc tutaj teksty doty czące nauczania wiedzy związanej z m orzem oraz rozwoju nauk morskich w okresie od X V I do XVIII wieku w Gdańsku.
W reszcie czwarta grupa to prace dotyczące dziejów instytucji edukacyjnych istniejących w Gdańsku w okresie staropolskim . Oczyw iście na plan pierw szy dziejów ośw iaty w dawnym Gdańsku wysuwa się działające tam od 1558 roku Gimnazjum Akademickie. Stąd w om aw ianym tomie nie mogło zabraknąć tekstów dotyczących działalności luterańskich gim nazjów w Prusach Królewskich. W ym ienieni w yżej uczeni byli w większości profesoram i Gdańskiego Gim naz jum Akademickiego, tak więc prace o ich działal ności i twórczości są jednocześnie związane z problem atyką gimnazjum.
W śród szerokich zainteresowań L. M okrzec- kiego ważną rolę odgryw ają dzieje nauczania
konkretnych przedmiotów. O nauczaniu tych związanych z m orzem ju ż wspomniano, ale to tylko fragm ent zainteresowań autora omawianego tomu. Znajdujem y w nim także rozważania na tem at wychowania m uzycznego w gimnazjach akademickich, nauczania historii nie tylko w daw nym Gdańsku, ale także w całej Rzeczypospolitej na tle europejskim oraz uwagi o wychowaniu i wiedzy wojskowej w oświacie I Rzeczypos politej. W reszcie omawia autor (wspólnie w Kazi m ierzem Puchowskim) programy szkolnictwa sta ropolskiego w XVI i XVII wieku.
Jako ostatni zamieszczono tekst o kształ towaniu się obowiązku szkolnego w Polsce od XVI do końca XX stulecia. Tom kończy biblio grafia prac L. M okrzeckiego oraz indeks naz wisk.
Om awiany tom z pew nością zainteresuje wszystkich zajmujących się okresem staropol skim, dziejami oświaty tego okresu, problem atyką m orską, historiografią staropolską, czy po prostu dziejami Gdańska.
Dorota Żołądź-Strzelczyk
Pedagogika Nowego Wychowania w Polsce u schyłku XIX
i w pierwszej połowie XX wieku, pod red. Andrzeja Meissnera
i Czesława Majorka, „Galicja i jej dziedzictwo” Tom 14, Wyd.
WSP w Rzeszowie, Rzeszów 2000, ss. 445
Pedagogika Nowego Wychowania w Polsce u schyłku X IX i w pierw szej połow ie X X wieku to
kolejny ju ż 14 tom studiów publikow any w ra m ach serii wydawniczej Galicja i j e j dziedzictwo. Zaw iera on materiały z M iędzynarodowej Kon ferencji zorganizowanej przez Zakład Historii W ychowania Instytutu Pedagogiki W yższej Szko ły Pedagogicznej w Rzeszow ie w dniach 1 2 -1 4 października 1998 r., pośw ięconej właśnie peda gogice „Nowego W ychow ania” . Uczestniczyli w niej historycy w ychow ania z Polski, Słowacji i Ukrainy.
Konferencji przyświecały dwa zasadnicze cele. Po pierw sze podjęto próbę zaprezentow ania głównych idei pedagogiki „N ow go W ychow ania” na ziemiach polskich pod koniec XIX w. i w I po
łowie wieku XX. Po drugie, podjęto również próbę ukazania roli idei pedagogicznych „N ow e go W ychow ania” w przebudowie polskiej szkoły w om aw ianych okresach historycznych. Pojawiła się też potrzeba oceny tego kierunku pedagogicz nego zarówno w odniesieniu do wypracowanych teorii, jak i praktycznych rozwiązań. Jest rzeczą interesującą, czy „Nowe W ychow anie” przeszło ju ż do historii, czy też nadal żyje we współczes nej pedagogice? Czy twórcze niegdyś rozw iąza nia i projekty reform szkolnych m ogą być dziś wykorzystane w procesie reform owania polskiego szkolnictwa?
Om awiany tom składa się z czterech części odpowiadających czterem sekcjom problem o wym.