• Nie Znaleziono Wyników

Kilka uwag krytycznych w związku z dyskusją na temat krzywej Phillipsa

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Kilka uwag krytycznych w związku z dyskusją na temat krzywej Phillipsa"

Copied!
15
0
0

Pełen tekst

(1)

A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S

FOLIA OECONOMICA 84, 1988

К l a u e M u l l e r * KILKA UWAG KRYTYCZNYCH

W ZWIĄZKU Z DYSKUSJĄ NA TEMAT KRZYWEJ PH IL L IP S A

" D y s k u s j ę p h l l l i p s o w s k ą " , k t ó r ą w 1 9 5 8 r . z a p o c z ą t k o w a ł d z i a -ł a j ą c y w L o n d o n S c h o o l o f E c o n o m i c s n o w o z e l a n d z k i e k o n o m i s t a A. W. P h i l l i p s , t r z e b a z a p e w n e u z n a ć , s z c z e g ó l n i e z u w a g i n a j e j z a -s i ę g i c z a -s t r w a n i a o r a z n a w a g ę z a g a d n i e n i a z s o c j a l n o - c k o n o m i - c z n e g o p u n k t u w i d z e n i a , z a n a j w a ż n i e j s z ą z p r ó b , j a k i e p o d e j m u -j ą , s z c z e g ó l n i e w o s t a t n i c h l a t a c h , e k o n o m i ś c i b u r ż u a z y j n i . I c h z a u i e r z e n i e n . j e s t , a ż e b y n a d r o d z e a n a l i z y z j a w i s k p o w i e r z c h n i o -w y c h d o j ś ć d o -w n i o s k ó -w o c h a r a k t e r z e p r z y c z y n o w y m i w o p a r c i u o n i e n a d a ć t y m z j a w i s k o m z n a c z e n i e f u n k c j i p o d s t a w o w y c h - f u n k c j i a p o l o g e t y c z n e j i f u n k c j i p r a k t y c z n o - g o s p o d a r c z e j 1 .

I . 0 CfcSEZlE DYSKUSJI WOKÓŁ ZALEŻNOŚCI PHILLIPSA

A . W. P h i l l i p s w y k a z a ł , p o c z ą t k o w o t y l k o w o d n i e s i e n i u d o j e d n e g o s t u l e c i a ( 1 8 6 2 - 1 9 5 7 ) , ż e n a j w i ę k s z e p r z y r o s t y l i c z b y b e z -r o b o t n y c h w y s t ę p o w a ł y w*-.edy, g d y s p a d a ł y p ł a c e n o m i n a l n e . N a j -n i ż s z e p r z y r o s t y m o ż n a b y ł o n a t o m i a s t z a n o t o w a ć z a w s z e w t e d y , g d y

* P r o f . d r , Wyższa S zk o ta T e c h n ic z n a , K arl Marx S t a d t , Niemiecka R e p u b li-ka Demokratyczna.

' a . W. P b i 1 1 i p i , The R e la tio n Between Unenployment and th e Rat«? o f Change o f Honey Wage K ates in th e U n ite d Kingdom, 1S61 -1 9 5 7 , "Economica" 1958, Vol. 25, s . 283-299. Z a l e ż n o ś ć t a nazwana p ó ź n i e j "krzywa P h i l l i o s a " sformułowana z o s t a l a ju ż w c z e ś n i e j p rze z 1. F i s h e r а , Д S t a t i s t i c a l R e la tio n betw een Unemployment and P r is e Changes, " i n t e r n a t i o n a l Labour Re-v ie w " , Vol. 13, s . 785-792. Opublikowane ponownie w: " j o u r n a l o f P o l i t i c a l Economy"(1973), Vol. 18, s . 49o-502.

(2)

p ł a c e n o m i n a l n e r o s ł y . E m p i r y c z n e p o t w i e r d z e n i e t y c h z a l e ż n o ś c i n i e b y ł o z b y t p r z y d a t n e , z w ł a s z c z a ż e i c h i n t e r p r e t a c j a m o g ł a w y-p a ś ć t y l k o n a " k o r z y ś ć r o b o t n i k ó w " . N a r z u c a j ą c y s i ę t u t a j w n i o -s e k o r o z w i ą z a l n o ś c i p r o b l e m u n a d r o d z e p o d n o s z e n i a p ł a c , k ł ó c i s i ę z b u r ż u a z y j n y m i i n t e r e s a m i i a m b i c j a m i . D o p i e r o o b e c n y , g ł o ś -ny r e z o n a n s i p o w s z e c h n e u z n a n i e z a l e ż n o ś c i w y n i k a j ą c y c h z k r z y -w e j P h i l l i p s a s p o w o d o w a ł o w m o n t o w a n i e j e j d o t e o r e m a t y o p ł a c a c h i c e n a c h , k t ó r y o d r z u c i l i j u ż k i e d y ś D. R i c a r d o 1 K. M a r k s , a l e k t ó r y w t e o r i i b u r ż u a z y j n e j c i ą g l e j e s z c z e u w a ż a s i ę z a a k s j o -m a t . J e g o n i e n a u k o w o ś ć ma s w e ź r ó d ł o w i g n o r o w a n i u t e o r i i w a r -t o ś c i w o d n i e s i e n i u d o u s -t a l a n i a c e n y i r e a l n e j m o ż l i w o ś c i t r w a -ł e j p o p r a w y d o c h o d ó w p r a c o w n i k ó w . Z t e g o t e ż p o w o d u n i e d z i w i f a k t , ż e e k o n o m i a b u r ż u a z y j n ą z t a k i m i a u t o r a m i n a c z e l e , j a k P . A . S a m u e l e o n i R. M. S o l o w , s t a r a s i ę n a d a ć p h i l l l p s o w s k i e j z a l e ż n o ś c i t a k ą f o r m ę , k t ó r a d o p u s z c z a ł a b y m o ż l i w o ś ć b a r d z i e j s t o s o w n y c h d l a b u r ż u a z j i i n t e r p r e t a c j i i z a l e c e ń o c h a r a k t e r z e p o l i t y c z n y m . W ł ą c z a j ą c d o r o z w a ż a ń s p i r a l ę p ł a c a - c e n a , o b a j Ame-r y k a n i e d o c h o d z ą d o d a l e k o i d ą c y c h w n i o s k ó w o c h a r a k t e r z e t e o r e - t y c z n o - g o s p o d a r c z y m i g o s p o d a r c z o - p o l i t y c z n y m . O t o z w i ę k s z a j ą c a s i ę s t o p a i n f l a c j i - b ę d ą c a j a k o b y n a s t ę p -s t w e m r o -s n ą c y c h p ł a c , m a l e j ą c y c h o d s e t e k i p o w i ę k s z a j ą c e j s i ę m a s y p i e n i ą d z a - p o w o d u j e i c h z d a n i e m z m n i e j s z a n i e s i ę s t o p y p r z y -r o s t u b e z -r o b o c i a . M i ę d z y i n f l a c j ą i b e z r o b o c i e m z a c h o d z i n i e d a -j ą c y s i ę p r z e z w y c i ę ż y ć a u t o m a t y z m z a m i e n n o ś c i 2 . T a d r u g a w e r s j a k r z y w e j P h i l l i p s a s p r a w i a p r a ż e n i e z a l e ż n o ś c i o p a r t e j n a p r a w i -d ł o w o ś c i p r z y c z y n o w e j m i ę d z y s t o p ą i n f l a c j i i l i c z b ą b e z r o b o t -n y c h , p r z y c z y m z a l e ż n o ś ć t a o b e j m u j e n i e d a j ą c ą s i ę o b r o n i ć t e -z ę o z a n k n i ę t y m k r ę g u p ł a c a - c e n a . Z g o d n i e z n i ą , p r o d u c e n c i p r y -w a t n i t r a k t u j ą s w o j e c e n y j a k o f u n k c j ę p ł a c i r e g u l u j ą j e d r o -g ą s t a ł e g o n a r z u t u d o k o s z t ó w j e d n o s t k o w y c h , w y n i k a j ą c y c h z k s z t a ł t o w a n i a s i ę p ł a c . M o ż n a p o w i e d z i e ć , ż e p r z e z s z e r e g l a t e k o n o m i a b u r ż u a z y j n ą m o g ł a b r o n i ć t e j t e z y . S p r a w i a ł a t o p r ż y z w o i t a s t o p a w z r o s t u g o -s p o d a r c z e g o w l a t a c h p i ę ć d z i e s i ą t y c h i s z e ś ć d z i e s i ą t y c h . R e l a t y -w n i e n i s k i -w s k a ź n i k b e z r o b o c i a i ł a g o d n a j e s z c z e , c h o c i a ż z w i ę k -2 P. A. S a n u e l s o n , В. H. S o l o w , A n a ly tic a l A s p e c ts o f An-t i - I n f l a An-t i o n P o lic y , "American Economic Review, Paper* and P r o c e e d i n g s ” I960, Vol. 50, s . 185-194.

(3)

s z a j ą c a s i ę j u ż i n f l a c j a w y d a w a ł y s i ę n a d a w a ć o w e j t e z i e w a g ę e m - p i r y c z r i ą . K e y n e s J zir o s i ą g n ą ł s w ó j p u n k t s z c z y t o w y . J e d n a k j u ż w l a t a c h s z e ś ć d z i e s i ą t y c h z a c z ę ł y b y ć w i d o c z n e p e w n e s y m p t o n y z m i a -ny t e j s y t u a c j i . W o k r e s i e t y m p o c z ę ł o s i ę j u ż z a r y s o w y w a ć n i e -z n a n e d o t ą d , t r w a j ą c e d o d z i ś , ł ą c z e n i e s i ę p o w s z e c h n y c h , d ł u g o -t r w a ł y c h z j a w i s k k r y z y s o w y c h z t a k i i r i ż z j a w i s k a m i o c h a r a k t e r z e c y k l i c z n y m i k r ó t k o t r w a ł y m . P om im o z w i ę k s z a j ą c e j s i ę i n f l a c j i b e z r o b o c i e r o s ł o . T r z e b a b y ł o j e d n a k p e w n e g o c z a s u , z a n i m z w o l e n n i c y J . M. K e y -n e s a z r o z u m i e l i , ż e w w y n i k u r z e c z y w i s t y c h w y d a r z e ń i c h d o g m a t y t e o r e t y c z n e p o z b a w i o n e z o s t a ł y p o d s t a w . Pomim o g o r l i w y c h s t a r a ń , o b r o n y , a r g u m e n t a c j i , k t ó r ą p o l u b i o n o , i w y s u w a n i a p o d n a p o r e m "d o w o d ó w o p r z e c i w n y m k i e r u n k u " t w i e r d z e n i a , ż e n a p r z y s z ł o ś ć k o -n i e c z -n e s ą i -n f l a c j e o w i ę k s z y c h w y m i a r a c h , b y móc w y k u p i ć s i ę o d b e z r o b o c i a (w t e z a c h t a k i c h g ł o s z o n o , ż e n i e z m i e n i ł a s i ę s a m a z a s a d a w y m i e n i a l n o ś c i , l e c z t y l k o w y m i a r y t e j ż e ) , l o s b y ł n i e -u b ł a g a n y d l a k e y n e s i z m u : n i e u d a ł o s i ę u n i k n ą ć n a r a s t a n i a z a -s t r z e ż e ń c o d o w i a r y g o d n o ś c i i n i e p o d w a ż a l n o ś c i j e g o a r g u m e n t a -c j i , k t ó r a m i a ł a w y j a ś n i ć z w i ą z k i m i ę d z y ż y c i e m g o s p o d a r c z y m a g o s p o d a r c z o - p o l i t y c z n y m i s p o s o b a m i w p ł y w a n i a n a j e g o r o z w ó j . W s z y s t k o t o s p o w o d o w a ł o , ż e w l a t a c h s i e d e m d z i e s i ą t y c h z y s k u -j e b e z s p o r n i e n a z n a c z e n i u m y ś l e n i e k o n s e r w a t y w n o m o n e t a r n e . Z a -ł o ż e n i e b o w i e m , j a k o b y k o n t r o l o w a n a i n f l a c j a s t a n o w i ł a w a r u n e k b e z k r y z y s o w e g o w z r o s t u g o s p o d a r c z e g o i w y s o k i e g o z a t r u d n i e n i a , s t a ł o s i ę z u p e ł n i e n i e p r z y d a t n e d l a a p o l o g i i r e a l i ó w k a p i t a l i z -mu z c h w i l ą , g d y n i e m o ż n a b y ł o n i e z a u w a ż y ć , ż e i n f l a c j a i b e z -r o b o c i e -r o s n ą j e d n o c z e ś n i e o b o k s i e b i e . P r o s t y f a k t n i e p o s i a d a -n i a w i & r y g o c m e g o , o p a r t e g o -n a e -n p i r i i w y j a ś n i e n i a f e n o m e n u s t a g -f l a c j i c h a r a k t e r y z u j e w ł a ś c i w y d y l e m a t , w k t ó r y m z n a l a z ł a s i ę 3 t e o r i a e k o n o m i c z n a k e y n e s i z m u . W t a k i t o s p o s ó b d o c z e k a l i s i ę s w o j e g o c z a s u “n e o m o n e t a r y - ś c i " . J e d n a k t o , c o o n i m o g l i z a o f e r o w a ć , n i e b y ł o p o d ż a d n y m w z g l ę d e m c z y m ś o r y g i n a l n y m - o z n a c z a ł o t y l k o p o w r ó t d o n e o k l a s y - c z n e g o t e o r e m a t u z a t r u d n i e n i a , z g o d n i e z k t ó r y m p ł a c a i z a t r u d

-3 P o r. z J . W. D e a n s , Der Z e r f a l l d es k e y n e s ia n is c łie n K o n sen ses, [ w : ] 0. B e l l , I . K r i s t o l , Die K r is e in d e r W i r t s c h a f t s t h e o r i e , S p r i n g e r - V e r l a g , B e r l i n (W est)-H eidelberg-N ew York-Tokyo 1984, s . 29 i n . ; M. H. W i 1 l e s , R a tio n a le Erwartungen a ls e i n e G e n e n r e v o lu tio n , [ w : ] i - bid em , s . 107 i n .

(4)

n i e n i e p o z o s t a w a ł y w z g l ę d e m s i e b i e w s t o s u n k u o d w r o t n o ś c i . J . M. K e y n e s n a t o n d a s t z m u s z o n y b y ł . p o d w p ły w em n i e o d p a r t y c h dowodów e m p i r y c z n y c h n i e t y l k o d o o d r z u c e n i a z a ł o ż e n i a m ó w i ą c e g o , ż e r e -d u k c j a p ł a c n o m i n a l n y c h z a b e z p i e c z a a u t o m a t y c z n i e " r ó w n o w a g ę p e ł -4 n e g o z a t r u d n i e n i a " . W n o w e j , t z n . t r z e c i e j , n e o m o n e t a r y s t y c z n e j w e r s j i k r z y w e j P h i l l i p s a , s k o n s t r u o w a n e j w d r u g i e j p o ł o w i e l a t s z e ś ć d z i e s i ą t y c h , z d o b y w a s o b i e , c h o c i a ż t y l k o n a k r ó t k i c z a s , u z n a n i e t w i e r d z e n i e , ż e g o s p o d a r k a n a r o d o w a c h c ą c z m n i e j s z y ć j e d n o m u s i a ł a b y p o g o d z i ć s i ę z e z w i ę k s z e n i e m u d z i a ł u d r u g i e g o . T w i e r d z e n i e t o u z n a w a n e b y ł o t a k d ł u g o , d o p ó k i p ł a c o b i o r c y z a c h o w y w a l i s i ę n i e r a c j o n a l -n i e , l i c z ą c -n a m n i e j s z e z w y ż k i c e n n i ż t e , j a k i e m i a ł y m i e j s c e w r z e c z y w i s t o ś c i . G ł o s i ł o o n o , ż e p o pew nym c z a s i e d o p a s o w y w a n i a p ł a c d o c e n , k t ó r e z d ą ż y ł y " u c i e c d o p r z o d u " , o s i ą g n i e s i ę p o -n o w -n i e d a w -n y , o k r e ś l a m y j a k o " n a t u r a l n y ” , p o z i o m b r a k u z a t r u d -n i e -n i a , c h o c i a ż t y m r a z e m o c z y w i ś c i e j u ż p r z y p o d w y ż s z o n y c h c e -n a c h . A r g u m e n t a c j a t a u z y s k a ł a r o z g ł o s p o p r o s t u d l a t e g o , ż e p o t r z e b n a b y ł a d o w y j a ś n i e n i a , d l a c z e g o w b re w t e z o m z w o l e n n i k ó w J . M. K e y n e s a n i e d a j e s i ę z l i k w i d o w a ć b e z r o b o c i a . P o n i e w a ż z a ś w a r t o ś c i s z a c u n k o w e t a k i e g o t e o r e t y c z n i e s k o n s t r u o w a n e g o " n a t u -r a l n e g o 4 b e z -r o b o c i a d a w a ł y s i ę b e z t r u d u d o p a s o w a ć d o w a r t o ś c i r z e c z y w i s t y c h p r z y r o s t ó w l i c z b y b e z r o b o t n y c h , z n a l a z ł o s i ę w t e n s p o s ó b w y j a ś n i e n i e , k t ó r e n i e t y l k o , ż e m i a ł o p o z o r y n a u k o w e g o w y j a ś n i e n i a u s t a l o n e g o s t a n u s t a g f l a c j i , a l e d a w a ł o s i ę r ó w n i e ż s p r a w d z i ć e m p i r y c z n i e . W t a k i t o s p o s ó b u d a ł o s i ę p o r a z k o l e j n y p r z e z w y c i ę ż y ć p r z e -c i w i e ń s t w o , j a k i e w y s t ę p o w a ł o m i ę d z y w y j a ś n i e n i e m t e o r e t y c z n y m a r z e c z y w i s t o ś c i ą . A r g u m e n t a c j a t a s k i e r o w a n a j e s t j e d n o c z e ś n i e p r z e c i w k o i n g e r e n c j i p a ń s t w a w s p r a w y z a t r u d n i e n i a , z w a l n i a j ą c j a k o b y p a ń s t w o , r ó w n i e ż z p u n k t u w i d z e n i a t e o r i i , o d g w a r a n t o w a -n i a z a t r u d -n i e -n i a , k t ó r e j t o g w a r a -n c j i i t a k n i e j e s t o n o w s t a -n i e u d z i e l i ć . A j e d n a k t o , c o z p u n k t u w i d z e n i a t e o r i i w y d a w a ł o s i ę k o n s t r u k c j ą n a d z w y c z a j n i e j a s n ą , n i e z r o z u m i a ł ą , b y ł o b a r d z o , p r o s t ą k o n s e k w e n c j ą o d s t r o n y p o l i t y c z n e j i p r a g m a t y c z n e j . C h o -d z i m i a n o w i c i e o t o , ż e k l a s a r o b o t n i c z a p o t r a f i ł a , w a l c z ą c n a p r z e s t r z e n i t y l u l a t p r z e c i w k o k a p i t a ł o w i , n i e d o p u ś c i ć d o o b n i -4 P o r . J . И. K e y n e s , A llg e m e in e T h e o rie d e r B e s c h ä ftig u n g , d es O eldes und des Z in s e s , V e r la g Duncker and Humbold, B e r l i n (W e s t) 1955, s . 219 i D.

(5)

ż e n i ą p ł a c y r e a l n e j pom im o z w y ż e k c e n . Z t e g o t e ż w z g l ę d u n a s t ę -p o w a ł z e s t r o n y k a p i t a ł u m o n o p o l i s t y c z n e g o c o r a z w y r a ź n i e j s z y z w r o t w s t r o n ę p o l i t y k i n a c i s k u n a c e n y n o m i n a l n e . Pomim o t e g o a r g u m e n t a c j a t a j e d n a k d o p u s z c z a ł a j e s z c z e k r ó t k o o k r e s o w ą z a m i a -n ę m i ę d z y b e z r o b o c i e m a i n f l a c j ą , c o u d a w a ł o s i ę d z i ę k i p e r m a -n e -n t -n e m u w p r o w a d z a -n i u w b ł ą d p ł a c o b i o r c ó w , j e ś l i c h o d z i ł o o k s z t a ł t o w a n i e s i ę i c h p ł a c r e a l n y c h . P e w n a g r u p a e k o n o m i s t ó w b u r ż u a z y j n y c h , p r z y j m u j ą c y c h l o g i k ę " r a c j o n a l n y c h o c z e k i w a ń " s k o n s t r u o w a n ą p r z e z j . f . M u t h a 5 , wy-k l u c z a m o ż l i w o ś ć , ż e w ś r ó d u c z e s t n i c z ą c y c h w g o s p o d a r c e m ogą p o -w s t a -w a ć o c z e k i -w a n i a s t a l e o d b i e g a j ą c e o d r z e c z y w i s t o ś c i , a t o г t e j p r z y c z y n y , ż e m u s i e l i b y s i ę o n i w t e d y p e r m a n e n t n i e m y l i ć . W s k a z y w a n i e n a n i e z w y k ł o ś ć p e r m a n e n t n e g o p o w t a r z a n i a s i ę j e d n e j i t e j s a m e j p o m y ł k i n i e j e s t o c z y w i ś c i e j e s z c z e dow odem n a t o , ż e t a k a p o m y ł k a n i e m o ż e m i e ć m i e j s c a , n a w e t j e ś l i b y p r z y j ą ć , ż e t r u d n o j e s t w t o u w i e r z y ć , p o n i e w a ż t r z e b a m i e ć n a u w a d z e t o , ż e l u d z k a z d o l n o ś ć u c z e n i a s i ę i k o r y g o w a n i a s t a l e j e s t n i e d o c e -n i a -n a . T e z a , z j a k ą w y s t ą p i l i t a c y e k o n o m i ś c i , j a k : R o b e r t L u c a s , T h o m a s S a r g e n t , N e i l W a l l a c e i i n n i w " t e o r i i r a c j o n a l n y c h o - c z e k i w a ń " , j a k o b y u c z e s t n i c z ą c y w g o s p o d a r c e f o r m u ł o w a l i r a c j o -n a l -n e o c z e k i w a -n i a , n i e p o z w a l a l i s i ę j u ż ł u d z i ć i p o t r a f i l i z d o s t a t e c z n ą d o k ł a d n o ś c i ą a n t y c y p o w a ć r o z w ó j r z e c z y w i s t o ś c i , n i e j e s t w ż a d n y m r a z i e b a r d z i e j p r z e k o n u j ą c a . R ó w n i e ż i n a n i e j c i ą ż y z a r z u t n i e w i a r y g o d n o ś c i . " D o s k o n a ł a I n f o r m a c j a " j e s t t a k s a m o n i e r e a l n a j a k " p e r m a n e n t n e m y l e n i e s i ę " . P o n i e w a ż p ł a c o b i o r - c y o r a w i d ł o w o p r z e w i d y w a l i b y k s z t a ł t o w a n i e s i ę c e n , p o d e j m o w a l i -b y t e ż p r a w i d ł o w e d e c y z j e ( j a k b y p o t r a f i l i s a m i t o c z y n i ć ) , a w w y n i k u t e g o r ó w n i e ż k r ó t k o t r w a ł y p r z y r o s t z a t r u d n i e n i a b y ł b y n i e -m o ż l i w y . E f e k t n e g a t y w n y , k t ó r y p r z y j m u j ą M. F r i e d m a n i E . S . P ľ i e x p s , n a s t ę p o w a ł b y z a t e m n i e z o p ó ź n i e n i e m , a l e n a t y c h m i a s t . R z e c z n i c y " r a c j o n a l n y c h o c z e k i w a ń " p o r u s z a j ą s i ę w i ę c , j a k w i d a ć , w o b r ę b i e k o n w e n c j o n a l n e g o s c h e m a t u a r g u m e n t a c j i . W k a ż d y m r a z i e w e d ł u g u j ę c i a a n t y k e y n e s o w s k i e g o m a s a p i e n i ą d z a w c h ł a n i a n a j e s t w p e ł n i p r z e z p o z i o m c e n r a z z e s k u t k i e m n a t y c h m i a s t o w y m , i n n y m z a ś r a z e m z c z a s o w y m o p ó ź n i e n i e m . U w a r u n k o w a n i e s u k c e s ó w

J . F. M u t h . R a tio n a l E x p e c ta tio n s and th e Theory o f P r ic e tto v e- v e n ts , "E c onom etric a" 1961, Vol. 29, s . 315-355.

(6)

p o l i t y c z n o - g o s p o d a r c z y c h w s i a ł o b y w i ę c z e s t a n o w i s k a " t e o r i i r a -c j o n a l n y -c h o -c z e k i w a ń " p o l e g a ć n a t y r a , ż e i n s t a n c j e p o l i t y c z n o - g o s p o d a r c z e m i a ł y b y p r z e w a g ę w s t o s u n k u d o u c z e s t n i c z ą c y c h w g o s p o d a r c e p o d w z g l ę d e m i n f o r m a c j i , w p r z e c i w n y m r a z i e s u k c e s m ó g ł b y z a i s t n i e ć t y l k o n a s k u t e k o s z u k a n i a . P r z y r a c j o n a l n y m p o -s t ę p o w a n i u z a m i e n n o ś ć m i ę d z y i n f l a c j ą i b e z r o b o c i e m n i e b ę d z i e r z e k o m o m o ż l i w a n a w e t n a k r ó t k i o k r e s . S t w i e r d z e n i e t a k i e w a ż n e j e s t r ó w n i e ż w p e r s p e k t y w i e a p o l o g i i : w t e o r i i m o n e t a r y s t y c z n e j j a k i w " t e o r i i r a c j o n a l n y c h o c z e k i w a ń " b e z r o b o c i e d a s i ę o k r e -ś l i ć j a k o d o b r o w o l n e . B e z r o b o t n y m i s ą z a t e m t y l k o c i , k t ó r z y n i e p r z e j a w i a j ą g o t o w o ś c i d o p o d j ę c i a p r a c y z a o s i ą g a l n ą d l a n i c h p ł a c ę r e a l n ą . C h o d z i t u t a j o c a ł k i e m " p o w a ż n e " k o m e n t o w a n i e w y m i e n i o n e j t e -z y p r -z e -z t e o r i ę . T w i e r d -z i s i ę m i a n o w i c i e , ż e n a t u r a l n e b e z r o b o c i e o d z w i e r c i e d l a o b o k k o m p o n e n t ó w s t r u k t u r a l n y c h i w y p a d k o w y c h p r z e -d e w s z y s t k i m a k t u a l n ą l i c z b ę " l u d z i l e n i w y c h i w z b r a n i a j ą c y c h s i ę p o d j ą ć p r a c ę " . T e n t e o r e t y c z n y z w r o t k u n i e f r a s o b l i w o ś c i i s z k a l o w a n i u s t a n o w i o s t r y k o n t r a s t w s t o s u n k u d o c i ę ż k i e g o l o s u t y c h , k t ó r z y d o t k n i ę c i z o s t a l i p l a g ą b e z r o b o c i a , i w y w o ł u j e s ł u -s z n e o b u r z e n i e t e o r e t y k ó w z w i ą z a n y c h z k l a s ą r o b o t n i c z ą . I I . KRYTYKA MARKSISTOWSKO-LENINOWSKA Z g e n e z y " a r g u m e n t a c j i p h i l l i p s o w s k i e j " w y n i k a p r z e d e w s z y s t -k i m , ż e b u r ż u a z y j n ą e k o n o m i a p o l i t y c z n a , p e ł n i ą c o b i e s w o j e fu n k -c j e p o d s t a w o w e , d ą ż y s t a l e d o t e g o , b y sw e t e z y t e o r e t y c z n e u - c z y n i ć s p r a w d z a l n y m i n a d r o d z e e m p i r y c z n e j . Z m i a n y d o k o n u j ą c e s i ę w e m p i r i i z m u s z a j ą b e z u s t a n n i e t ę e k o n o m i ę d o s p r a w d z a n i a i e - w e n t u a l n y c h k o r e k t ú r a k c e p t o w a n y c h d o t e g o c z a s u z a ł o ż e ń . T a " z d o l n o ś ć d o s t o s o w y w a n i a s i ę " n i e d o d a j e j e j j e d n a k ż e z a s z c z y t u , p r z y p o m i n a o n a r a c z e j p o w i e d z e n i e o c h o r ą g i e w c e n a d a c h u , k t ó r ą d y r y g u j e w i a t r . W ś w i e c i e , k t ó r y i s t n i e j e d z i ę k i w i e l o ś c i c z y n -n i k ó w w z a j e m n i e n a s i e b i e o d d z i a ł u j ą c y c h , z m i a n a p u n k t u w i d z e n i a n i e j e s t c z y m ś t r u d n y m , j e ś l i w y m ag a t e g o z a c h o w a n i e f u n k c j i p o d s t a w o w y c h . U p r a w i a j ą c p o w i e r z c h o w n y s p o s ó b a n a l i z o w a n i a m o ż-n a z a w s z e ż-n a ś w i e t l a ć c z ę ś c i o w e a s p e k t y o g ó l n y c h z a l e ż n o ś c i , n i e w y c h w y t u j ą c t e j w ł a ś c i w e j , i s t o t n e j z a l e ż n o ś c i . R ó w n i e ż i " a r -g u m e n t a c j i p h i l l i p s o w s k i e j " w ł a ś c i w y j e s t ów s p e c y f i c z n y , o g ó l n y

(7)

n i e d o w ł a d o r a z m a n k a m e n t y u o g ó l n i e n i a t e o r e t y c z n e g o , k t ó r e p r z e -j a w i a -j ą s i ę w n a s t ę p u -j ą c y s p o s ó b . Po p i e r w s z e , k r z y w a P h i l l i p s a t r a k t u j e i i n t e r p r e t u j e r e l a c j e o d k r y t e n a d r o d z e e m p i r i i a p r i o r i w z n a c z e n i u p r z y c z y n o w y m , n i e f o r m u ł u j e p o l i t y c z n i e i e k o n o m i c z n i e u z a s a d n i o n y c h a r g u m e n t ó w w s k a z u j ą c y c h n a r z e c z y w i s t e w y s t ę p o w a n i e i n i e z m i e n n o ś ć d a n e j r e -l a c j i , n i e m ó w i ą c j u ż o p o s z u k i w a n i u p r z y c z y n j e j " p r a w i d ł o w o -ś c i " . A t o b y ł o b y w ł a ś c i w i e z a d a n i e m a n a l i z y t e o r e t y c z n e j , a l e de f a j t o n i e p o d e j m u j e s i ę j e j . K o r e l a c j e o d k r y t e n a d r o d z e em-p i r y c z n e j z a s t ę em-p u j ą p r a c ę t e o r e t y c z n ą . J e d n a k ż e z e m p i r y c z n y c h s z c z e g ó ł ó w , m o g ą c y c h b e z w ą t p i e n i a r z e c z y w i ś c i e w y s t ę p o w a ć , z a -r ó w n o t y c h , k t ó r e w s k a z u j ą n a r o z w ó j w ty m sa m y m , j a k i p r z e -c i w s t a w n y m k i e r u n k u , j a k n p . b e z r o b o c i e i i n f l a c j a , n i e m o ż n a w ż a d e n s p o s ó b w y c z y t a ć i s t o t n e g o z w i ą z k u l e ż ą c e g o u i c h p o d s t a w . P r z y c z y n r o z m i a r u i z m i a n y r e l a c j i m i ę d z y p ł a c ą i z a t r u d n i e n i e m l u b c e n a m i i b e z r o b o c i e m t r z e b a s z u k a ć p o z a o b r ę b e m t y c h z a l e ż -n o ś c i - m i a -n o w i c i e w m e c h a n i z m i e a k u m u l a c j i , r e a l i z a c j i i m e c h a -n i z m i e k r y z y s u - p om im o ż e w y s t ę p u j ą o c z y w i ś c i e m o ż l i w o ś c i w z a -j e m n e g o u w a r u n k o w a n i a t y c h k a t e g o r i i , a l e w z a l e ż n o ś c i o d c y k l u r o z w o j o w e g o s ą o n e c a ł k i e m r ó ż n e g o r o d z a j u . C h a r a k t e r y s t y c z n ą c e c h ą e k o n o m i i b u r ż u a z y j n e j j e s t t o , ż e z w i e l o ś c i s t o s u n k ó w p r z y c z y n o w y c h i w z a j e m n y c h z a l e ż n o ś c i p o d n o s i o n a w ł a ś n i e t a k i a s p e k t , d a j ą c y s i ę s t w i e r d z i ć e m p i r y c z n i e , k t ó r y n a j b a r d z i e j n a d a j e s i ę d l a s t r o n n i c z e j o c e n y b u r ż u a z y j n e j . Na pew-n o s ł u s z pew-n e j e s t p r z y ty m s t w i e r d z e n i e , ż e w o b r ę b i e f a z k r y z y s o -w y c h n a s t ę p u j e z a w ę ż e n i e m o ż l i w o ś c i p o d w y ż s z a n i a c e n , m o ż l i w o ś c i z a t r u d n i e n i a z m n i e j s z a j ą s i ę g w a ł t o w n i e , a p ł a c e u l e g a j ą r e d u -k o w a n i u , p o d c z a s g d y w o b r ę b i e w z r o s t o w y c h fas! c y k l u m o ż n a o b -s e r w o w a ć o d w r o t n o ś ć p o p r z e d n i e g o o b r a z u : p o d n o s i s i ę s t o p a w z r o -s t u c e n , r o -s n ą p ł a c e , w z a l e ż n o ś c i o d k s z t a ł t o w a n i a s i ę w y d a j n o -ś c i o r a z s k ł a d u o r g a n i c z n e g o , m o ż e s i ę r ó w n i e ż p o l e p s z y ć p o d a ż m i e j s c p r a c y , p r z y c z y m j e s t t o m o ż l i w o ś ć , k t ó r a z a r ó w n o w o - b e c n y m c z a s i e , j a k i w d a j ą c e j s i ę p r z e w i d z i e ć p r z y s z ł o ś c i o d -g r y w a , j a k p o w s z e c h n i e w i a d o m o , n i e w i e l k i e z n a c z e n i e . Z n a j o m o ś ć r e l a c j i p o w i e r z c h n i o w y c h s t a n o w i d l a n a u k i m a r k s i -s t o w -s k i e j p r a w d ę p o s p o l i t ą , a n i e w ł a ś c i w y p r o b l e m t e o r e t y c z n y . J u ż K. M a r k s w y k a z a ł w r a m a c h s w e j t e o r i i a k u m u l a c j i , ż e k s z t a ł -t o w a n i e s i ę p ł a c j e s t w y n i k i e m d y n a m i k i z a t r u d n i e n i a ( p o p y t u n a s i ł ę r o b o c z ą ) i n a s k u t e k o g r a n i c z e n i a m o ż l i w o ś c i r e a l i z a c j i p r o

(8)

-d u k t ó w m oże o -d -d z i a ł y w a ć h a m u j ą c o n a a k u m u l a c j ę 1 z m n i e j s z a ć m o ż-l i w o ś c i z a t r u d n i e n i a . J e d n a k z a r ó w n o u j ę c i e o d s t r o n y t e o r i i p o -p y t u , j a k i -p o d a ż y s t a n o w i ą t y l k o c z ę ś c i o w e u j ę c i a p r o b l e m u , z k t ó r y c h k a ż d e s a m o d l a s i e b i e p o z o s t a n i e n i e p e ł n e , n a t o m i a s t n a ‘c a ł o ś c i o w e u c h w y c e n i e w z a j e m n y c h p o w i ą z a ń p o z w a l a d o p i e r o u - w z g l ę d n i e n i e o b u u j ę ć t r a k t o w a n y c h j a k o c a ł o ś ć r z e c z y w i ś c i e i s t -n i e j ą c a , n i e w o l n a o d s p r z e c z n o ś c i . R ó w n i e ż w s p o r z e m i ę d z y k e y n e s i z m e m i " n e o k l a s y k ą " ( n e o m o n e - t a r y z m e m ) d o t y c z ą c y m " z a l e ż n o ś c i p h i l l l p s c w s k l c h " n a s t ę p u j e i n -s t y t u c j o n a l i z a c j a o c z y w i -s t e j n i e m o c y b u r ż u a z y j n e j e k o n o m i i p o l i -t y c z n e j , j e ś l i c h o d z i o d i a l e k t y c z n e p o j m o w a n i e r z e c z y w i s t o ś c i , t z n . p o j m o w a n i e j e j j a k o s p r z e c z n e j w s o b i e j e d n o ś c i p r z e c i -w i e ń s t -w , g d z i e j e d n o p r z e c i w i e ń s t w o z a k ł a d a i s t n i e n i e d r u g i e g o , g d z i e p r z e c i w i e ń s t w a w z a j e m n i e s i ę w a r u n k u j ą 1 w y k l u c z a j ą . W t e j e k o n o m i c z n e j r z e c z y w i s t o ś c i m o ż n a s o b i e w y o b r a z i ć r ó ż n o r a k i e z a -l e ż n o ś c i m i ę d z y k s z t a ł t o w a n i e m s i ę c e n i z a t r u d n i e n i a , a i n t e n -s y w n o ś ć o b u p r o c e -s ó w z a l e ż e ć b ę d z i e r ó w n i e ż o d t e g o , w j a k i m o - t o c z e n i u e k o n o m i c z n y m t e r e l a c j e s i ę p r z e j a w i a j ą . P o d r u g i e , w p o z o r n i e s p r z e c z n y c h z e s o b ą u j ę c i a c h e k o n o m i -s t ó w b u r ż u a z y j n y c h — r ó ż n i c e s p r o w a d z a j ą s i ę d o u z a s a d n i e n i a s z c z e g ó ł ó w - p ł a c e t r a k t u j e s i ę j e d n a k o w o z a r ó w n o j a k o p r z y c z y n ę i n f l a c j i , j a k i b e z r o b o c i a . A p r z e d s t a w i a j ą c l u d z i u z a l e ż n i o n y c h o d p ł a c j a k o b u r z y c i e l i s t a b i l n o ś c i g o s p o d a r c z e j , u d z i e l a s i ę sy-s t e m o w i n i e t y l k o p o m o c y w p o s t a c i a p o l o g i i , 1 о з г u k a z u j e mu s i ę r ó w n i e ż n a d a j ą c e s i ę p o d w z g l ę d e m k l a s o w y m d o p r z y j ę c i a m o ż-l i w o ś c i u t r z y m a n i a i n f l a c j i i b e z r o b o c i a w r o z m i a r a c h , k t ó r e m o ż n a k o n t r o l o w a ć w s e n s i e s o c j a l n y m . P o d c z a s g d y d l a z w o l e n n i -ków t e o r i i J . M. K e y n e s a p ł a c e r e a l n e s t a n o w i ą w i e l k o ś ć k l u c z o -w ą ( g d y b y o b n i ż y ć j e p o n i ż e j p o z i o m u i n f l a c j i , m o g ł o b y n a s t ą p i ć z w n i e j s z e n i e b e z r o b o c i a ) , t o p r o b l e m d l a n e o m o n e t a r y s t ó w i n e o - k l a s y k ó w " t k w i w z b y t w y s o k i c h p ł a c a c h n o m i n a l n y c h n i e d l a t e g o , ż e b y t r a k t o w a l i k e y n e s o w s k ą t e z ę o p ł a c a c h r e a l n y c h j a k o c h y b i o -n ą , l e c z d l a t e g o ż e o b n i ż e n i e p ł a c r e a l n y c h p o n a d z w y ż k i c e n o w e - c o j e s t z r e s z t ą s p r z e c z n e z f a k t y c z n y m r o z w o j e m - u w a ż a j ą z a n i e t . i o ż l i w e d o p r z e p r o w a d z e n i a . D l a t e g o w ł a ś n i e t o z b y t w y s o k i e p ł a c e n o m i n a l n e m a j ą r z e k o m o p r o w a d z i ć n i e t y l k o d o i n f l a c j i ( c h o c i a ż r ó w n i e ż i d o t e g o , w c o ż a d e n k e y n e s i s t a n a t u r a l n i e n i e w ą t p i ; , l e c z j e d n o c z e ś n i e d o z m n i e j s z e n i a z a t r u d n i e n i a .

(9)

Z w i ą z e k m i ę d z y w2r o s t e m a o s p o d a r c z y m , k s z t a ł t o w a n i e m s i ę p ł a c , c e n i z a t r u d n i e n i e m j e s t j e d n a k d a l e k o b a r d z i e j w i e l o p o s t a c i o w y , z r ó ż n i c o w a n y i z a w i e r a w s o b i e w i ę c e j s p r z e c z n o ś c i * n i ż p o t i a f i ą t o o d d a ć t e n i e d i a l c k t y c2n i e s k o n s t r u o w a n e , m o n o k a u z a l i s t y c z n e k o m e n t a r z e b u r ż u a z y j n e . N i e m o ż n a g o p r z e d e w s z y s t k i m a n a l i z o w a ć w o d e r w a n i u o d s u m a r y c z n e g o z e s p o ł u c z y n n i k ó w e k o n o m i c z n y c h 1 n i e z a l e ż n i e o d c y k l i c z n e g o p r z e b i e g u p r o c e s u r e p r o d u k c j i . S p o ś r ó d w i e l o ś c i m o ż l i w y c h ' z a r z u t ó w , u m i a r k o w a n y c h r e l a t y w i z a c j i i k o -n i e c z -n y c h k o r e k t w s k a ż ę t y l k o n a t o , ż e p ł a c e s t a n o w i ą n i e t y l -k o c z y n n i -k -k o s z t ó w , l e c z r ó w n i e ż i e l e m e n t p o p y t u . R e l a t y w n e z w o l n i e n i e i c h w z r o s t u p r o w a d z i z a t e m n i e t y l k o j e d y n i e d o p o -p r a w y m o ż l i w o ś c i r e a l i z a c j i k a p i t a ł u ; p r o w a d z i o n o j e d n o c z e ś n i e d o p o g o r s z e n i a t y c h w a r u n k ó w , g d y ż b ę d ą c d e c y d u j ą c ą m o t y w a c j ą w y -p ł a c a l n e g o -p o -p y t u ( c o m o ż n a z a u w a ż y ć w w y s t ę p u j ą c y c h w o s t a t n i c h c z a s a c h w i e l k i c h k r y z y s a c h c y k l i c z n y c h k a p i t a ł u ś w i a t o w e g o ) , o - b i e K t y w n i e m u s i p r z y c z y n i a ć s i ę d o z a o s t r z e n i a k r y z y s u . A p o z a t y m s c y k l i c z n o ś ć , p r z y s p i e s z e n i e w z r o s t u , w z g l ę d n i e c o f a n i e s i ę , b e z r o b o c i e i i n f l a c j a n i e s ą , g e n e r a l n i e r z e c z u j m u j ą c , p r o b l e -mem c z y w y p a d k o w ą p ł a c y , n i e s ą a n i s k u t k i e m r z e k o m o z b y t w y s o -k i c h c z y r o s n ą c y c h , a n i z b y t n i s k i c h c z y m a l e j ą c y c h p ł a c , a l e s ą r ó ż n o r a k o p o w i ą z a n e z k s z t a ł t o w a n i e m s i ę p ł a c i s t a n o w i ą s k ł a -d o w ą c z ę ś ć n a d z w y c z a j s k o m p l i k o w a n e g o s p l o t u c z y n n i k ó w i m e c h a -n i z m u o d d z i a ł y w a -n i a , g d z i e d e c y d u j ą c ą r o l ę o d g r y w a s t o p i e ń r e a -l i z a c j i k a p i t a ł u . T o n i e w z r o s t p ł a c , l e c z o d d z i a ł y w a n i e w y m i e n i o n y c h d a l e j c z y n n i k ó w p o w o d u j e w c z a s i e p r z e b i e g u c y k l u z m n i e j s z a n i e s i ę o - p ł a c a l n o ś c i , s t o p y a k u m u l a c j i 1 , c o z a t y m i d z i e . n i e u n i k n i o n e w k r a c z a n i e w k r y z y s . S ą t o s z w i ę k s z a j ą c a s i ę r ó ż n i c a m i ę d z y r > ro - d u k c j ą z j e d n e j s t r o n y a r e l a t y w n y m o g r a n i c z e n i e m s i ł y n a b y w c z e j g ł ó w n y c h k o n s u m e n t ó w г d r u g i e j , z a o s t r z a n i e s i ę s p r z e c z n o ś c i m i ę d z y w z r a s t a j ą c ą p r o d u k c j ą p r z e m y s ł o w ą a p o z o s t a j ą c ą w t y l e p r o d u k c j ą s u r o w c ó w i z m n i e j s z a j ą c y t r i s i ę z a s o b a m i s u r o w c ó w , w y -s t ę p u j ą c a p r z e w a g a w c h ł a n i a n i a b e z r o b o t n y c h ( w p ł y w a n a z m n i e j -s z e n i e -s i ę z y s k u ) n a d d z i a ł a n i a m i , p o w o d u j ą c y m i z w i ę k s z a n i e s i ę z y s k u , z m n i e j s z a n i e s i ę s t o p y w z r o s t u w y d a j n o ś c i p r a c y n a s k u -t e k w y c z e r p a n i a s i ę " z a s o b ó w n a u k o w o - t e c h n i c z n y c h " , r o s n ą c e m i -n im u m k a p i t a ł u n a j e d n o s t k ę p r o d u k c j i , z w i ę k s z e n i e s k ł a d u o r g a -n i c z -n e g o k a p i t a ł u , k u r c z e n i e s i ę i d r o ż e n i e k r e d y t u , c o w p o ł ą

(10)

-c z e n i u z w y s o k i m i o d s e t k a m i c z y n i a t r a k c y j n y m l o k a t ę k a p i t a ł u n a r y n k a c h f i n a n s o w y c h 6 . J a k z t e g o w i d a ć , t e o r i a m ó w i ą c a o m o ż l i w o ś c i u n i k a n i a l u b p r z e z w y c i ę ż a n i a c y k l i c z n y c h k r y z y s ó w n a d r o d z e z m n i e j s z a n i a p ł a c ' r e a l n y c h , w z g l ę d n i e n o m i n a l n y c h , m u s i p o z o s t a ć i l u z j ą . P o t r z e c i e , m o ż n a z p e w n o ś c i ą b e z t r u d u u d o w o d n i ć p r z y p o -mocy s t a t y s t y k i , ż e p o d w y ż k i c e o w o k r e ś l o n y c h f a z a c h p r z e b i e g u k a p i t a l i s t y c z n e j r e p r o d u k c j i ( s z y b k i w z r o s t ) u k i e r u n k o w a n e n a w y p ł a c a l n y c h n a b y w c ó w m ogą w i ą z a ć s i ę z e z w i ę k s z e n i e m z a t r u d n i e -n i a , a z a t e m i z e z m n i e j s z a n i e m l i c z b y b e z r o b o t n y c h . J e ż e l i n a -w e t t ę p o z y t y -w n ą k o r e l a c j ę m o ż n a w o k r e ś l o n y c h s y t u a c j a c h w y k a -z a ć n a d r o d z e e m p i r y c z n e j , t o n i e o z n a c z a t o j e s z c z e , ż e p r z e d -s t a w i a n y u n e o k e y n e s i s t ó w s t o s u n e k z a m i e n n o ś c i m i ę d z y i n f l a c y j -n y m i z w y ż k a m i c e -n i b e z r o b o c i e m m ó g ł b y b y ć u z a s a d n i o n y t e o r e t y -c z n i e j a k o " p r a w o " . A n i k o i n c y d e n c j a w y s o k i c h i w z r a s t a j ą c y c h c e n z n i s k i m i i z m n i e j s z a j ą c y m i s i ę l i c z b a m i b e z r o b o t n y c h , a n i t e ż o d w r o t n i e k o i n c y d e n c j a w z g l ę d n i e n i s k i c h c e n ( l u b n i s k i e j s t o p y w z r o s t u ) z w y s o k ą l i c z b ą b e z r o b o t n y c h n i e s ą w t e o r e t y c z -nym z n a c z e n i u n i e u c h r o n n o ś c i ą . W n a j l e p s z y m p r z y p a d k u m o ż n a t u m ó w i ć o u c h w y c e n i u z a l e ż n o -ś c i s z c z e g ó ł o w y c h , k t ó r e m o g ą , a l e n i e m u s z ą s i ę t a k p r z e d s t a -w i a ć , p o n i e -w a ż z a l e ż y t o o d r o d z a j u c a ł o k s z t a ł t u z a l e ż n o ś c i , d o k t ó r e g o t e s z c z e g ó ł o w e s ą w p r o w a d z o n e . P o m i j a j ą c f a k t , ż e w o - k r e ś l o n y c h s y t u a c j a c h g o s p o d a r c z y c h o c z y w i s t ą l u b m o ż l i w ą d o u d o -w o d n i e n i a n a d r o d z e e m p i r y c z n e j m o ż e b y ć r ó w n i e ż z a l e ż n o ś ć o d w r o t -n a ( -n i s k i e j e s z c z e c e -n y , n p . n a ś r o d k i p r o d u k c j i i p r z e d m i o t y p r o d u k c j i p r z y k o ń c u d e p r e s j i p o m a g a j ą w w e j ś c i u w f a z ę o ż y w i e -n i a ; w y s o k i e c e n y r e l a t y w n e n a ś r o d k i p r o d u k c j i w o s t a t n i e j c z ę -ś c i r o z m a c h u p r z y s p i e s z a j ą z a k o ń c z e n i e t e j f a z y i w e j ś c i e w k r y -z y s ) , t r z e b a p o d k r e ś l i ć , ż e e k o n o m i ś c i b u r ż u a z y j n i u j m u j ą z r e -g u ł y t y l k o c z ę ś ć w z a j e m n y c h p o w i ą z a ń i p r z y j m u j ą p r z y t y m , ż e t e p r o s t e p o w i ą z a n i a w y t w o r z y ł y s i ę s a m o i s t n i e . W r z e c z y w i s t o ś c i o k r e s o w e k r y z y s y p o w o d u j ą s i l n i e j s z e c z y s ł a b s z e z a o s t r z e n i e s i ę s p r z e c z n o ś c i , k t ó r e d a d z ą s i ę w y j a ś n i ć s p r z e c z n o ś c i ą p o d s t a w o w ą . W p r z e c i w n y m w y p a d k u o s ł a b i e n i e t y c h s p r z e c z n o ś c i u m o ż l i w i a w y j ś c i e z k r y z y s u . U b y t e k m i e j s c p r a c y ,

P o r. H. M o t t e c k , Die K r ise n und d i e E n tw ic k lu n g d e s K a p ita -lis m u s , Akademie-V erlag, B u r l i ü 1982, s . 111-119.

(11)

n a c i s k n a c e n y , w z g l ę d n i e n a w e t s p a d e k c e n p o j e d n e j s t r o n i e , a z w y ż k i c e n i p r z y r o s t z a t r u d n i e n i a p o d r u g i e j n i e s ą w s e n s i e p r z y c z y n o w y m b y n a j D n i e j z m i e n n y m i w i e l k o ś c i a m i e k o n o m i c z n y m i , k t ó -r e d a t y b y s i ę w y t ł u m a c z y ć s a n e z s i e b i e . S ą o n e r a c z e j z a w s z e a l b o w y r a z e m i w y n i k i e m k r y z y s u , a l b o j e g o p r z e c i w i e ń s t w a p r o -s p e r i t y . P o c z w a r t e , t r z e b a s t w i e r d z i ć z c a ł k o w i t y m p r z e k o n a n i e m , ż e n a l e ż y r o z r ó ż n i ć m i ę d z y n a t y c h m i a s t o w y m o d d z i a ł y w a n i e m z a l e ż n o ś c i e k o n o m i c z n y c h a t a k i m , k t ó r e u j a w n i a s i ę w d a l s z y m c z a s i e , p o -n i e w a ż o d d z i a ł y w a n i e n a k r ó t k i o k r e s w y w o ł u j e n a p o d s t a w i e p r a w e k o n o m i c z n y c h a k t y w n o ś ć z e s t r o n y s e k t o r a p r y w a t n e g o , k t ó r a b a r -d z o c z ę s t o p r o w a -d z i d o r e z u l t a t ó w , k o r y g u j ą c y c h o d d z i a ł y w a n i a o c h a r a k t e r z e n a t y c a n d a s t o w y m . A k c e p t a c j a t e g o n i e o z n a c z a o c z y -w i ś c i e , ż e t r z e b a p r z y j ą ć j e g o p r a w i d ł o w e " n e o k l a s y c z n e " ( n e o m o - n e t a r y s t y c z n e ) w y j a ś n i e n i e t a k i e j k o r e k t ú r y . J a k t o j u ż z a z n a c z y ł e m , w y j a ś n i e n i e t o j e s t c z y s t o s u b i e k t y -w n ą i n t e r p r e t a c j ą z a i s t n i a ł y c h s t a n ó w 1 w y d a r z e ń e k o n o m i c z n y c h , b ę d ą c y c h j a k o b y w y p a d k o w ą l u d z k i c h m o ż l i w o ś c i - ś c i ś l e j n i e m o c y , j e ś l i c h o d z i o p r z e w i d y w a n i e - l u d z k i e j " z d o l n o ś c i " u m o ż l i w i a j ą -c e j p o p r a w i e n i e k a ż d e g o z a i s t n i a ł e g o b ł ę d u . A l e m o ż l i w o ś ć d o j -ś c i a n i e t y l k o d o w y j a ś n i e n i a z m i a n ( n p . r u c h u c e n i z a t r u d n i e -n i a ) , l e c z r ó w -n i e ż d o z r o z u m i e n i a w y n i k a j ą c e g o s t ą d ł a ń c u c h a s k u -t k ó w u m o ż l i w i a j ą w y ł ą c z n i e p r a w a k a p i t a l i s t y c z n e j p r o d u k c j i t o -w a r o -w e j o r a z m e c h a n i z i t y j e j r e a l i z a c j i i s p o s o b u o d d z i a ł y w a n i a . P r z y ty m b ę d ą z a w s z e i s t n i e ć p e w n e m o ż l i w o ś c i a l t e r n a t y w n e , p o -n i e w a ż w k o ń c u r o d z a j i i n t e n s y w n o ś ć p r z e j a w i a n i a s i ę , j a k i r o -d z a j w z a j e m n e g o s t o s u n k u w y b r a n y c h w i e l k o ś c i , b ę d z i e z a w s z e z a -l e ż n y o d w i e -l u c z y n n i k ó w i s t n i e j ą c y c h p o z a w y s t ę p u j ą c y m i w i e l k o -ś c i a m i , a w y w i e r a j ą c y c h n a n i e w p ł y w . r i o ż n a s o b i e n p . w y o b r a z i ć , ż e p e w i e n w z r o s t p o z i o m u c e n , z w i ą z a n y p i e r w o t n i e z e f e k t a m i w z r o s t u , s p o w o d u j e s p a d a n i e c e n w s k a l i m i ę d z y n a r o d o w e j ( c o o c z y w i ś c i e n i e m u s i z a i s t n i e ć , a l e - z a ł o ż y w s z y n i e z m i e n n o ś ć , w z g l ę d n i e s t o s u n k o w o w o l n e p o d n o s z e n i e s i ę m i ę d z y n a r o d o w e g o p o z i o m u c e n - z a i s t n i e ć m o ż e ) . N a s t ę p n i e m o ż n a z a ł o ż y ć - zn ó w z u w z g l ę d n i e n i e m m o ż l i w e j z a l e ż n o ś c i l u b m o d y f i k a c j i s p o w o d o w a n e j w i e l o m a , n a r a z i e w y ł ą c z o n y m i z r o z w a -ż a ń c z y n n i k a m i ( k s z t a ł t o w a n i e s i ę k u r s ó w , s t r u k t u r y w a r t o ś c i u - ż y t k o w e j , c e c h y j a k o ś c i o w e , o b s ł u g a k l i e n t ó w , b a d a n i e r y n k u , a - s p e k t y p o l i t y c z n o - g o s p o d a r c z e i i n n e ) - ż e z a i s t n i a ł y w z r o s t i m

(12)

-p o r t u i u t r u d n i e n i a e k s -p o r t o w e u n i e m o ż l i w i a j ą d z i a ł a n i e b r a n y c h p o d u w a g ę s k u t k ó w n a t y c h m i a s t o w y c h i p o w o d u j ą , ż e b ę d z i e m y m i e l i d o c z y n i e n i a z i c h p r z e c i w i e ń s t w e m ( s p a d e k c e n i z m n i e j s z e n i e i m -p o r t u ) . Z n i e s i e n i a s k u t k ó w n a t y c h m i a s t o w y c h i w p r o w a d z e n i a n a i c h m i e j s c e o d l e g ł y c h n i e m o ż n a i n t e r p r e t o w a ć j a k o k o r e k t ú r y n i e p r a -w i d ł o -w y c h o c z e k i -w a ń z w i e l u p r z y c z y n . P o p i e r w s z e - t e z a t a k a z a k ł a d a p e r m a n e n t n e p o m y ł k i t e g o s a m e g o r o d z a j u , p o d r u g i e z d o l n o ś ć d o p r z e p r o w a d z e n i a k o r e k t ú r y . A b s t r a h u j e s i ę w n i e j p r z y t y m o d s o c j a l n o - e k o n o n i l c z n e g o c h a r a k t e r u s y s t e m u , w k t ó r y m r e a -l i z a c j ę t e g o c o k o n i e c z n e p r z e p r o w a d z i ć m o ż n a t y l k o n a d r o d z e w a l k i k l a s i i n t e r e s ó w i , c o ma z n a c z e n i e d e c y d u j ą c e , i n t e r p r e t u -j e s i ę z m i a n y w g o s p o d a r c e j e d y n i e j a k o s u b i e k t y w n i e o k r e ś l o n e s t a n y f a k t y c z n e . O b o j ę t n e j e s t p r z y t y m , c z y u c z e s t n i c y g o s p o -d a r o w a n i a u l e g l i b y p o m y ł c e ( o d n o ś n i e d o k s z t a ł t o w a n i a c e n ) i mu-s i e l i b y mu-s k o r y g o w a ć mu-sw e ż ą d a n i a ( p ł a c o w e ) a l b o t e ż - j a k p r a g n ą u c z y n i ć t o w i a r y g o d n y m z w o l e n n i c y “ r a c j o n a l n y c h o c z e k i w a ń " - n i e p o m y l i l i s i ę , l e c z p o d e j m o w a l i z a w s z e p r a w i d ł o w e d e c y z j e i w t e n s p o s ó b p o w o d o w a l i z a w s z e s k u t k i n a t y c h m i a s t o w e , k t ó r e w p r z e -c i w n y m r a z i e z a i s t n i a ł y b y d o p i e r o n a s k u t e k u ś w i a d o m i e n i a s o b i e p o m y ł k i i o d p o w i e d n i e j k o r e k t ú r y z a c h o w a n i a . W k a ż d y m r a z i e s ą t o s u b i e k t y w n e w z o r c e z a c h o w a ń - d e r y w a t y n a t u r a l n y c h l u b g n o s e o l o g l - c z n y c h c e c h p ł a c o b i o r c ó w , k t ó r e j a k o c z y n n i k z a k ł ó c a j ą c y o k r e ś l a -j ą b i e g g o s p o d a r k i ; w p r z e c i w n y m r a z i e s z ł a b y o n a p o w y z n a c z o -n y c h z g ó r y t o r a c h j a k k o n s t r u k c j a a u t o m a t y c z n a . W z a j e m n y s t o s u -n e k m i ę d z y s u b i e k t y w n y m z a c h o w a n i e m a p r a w a m i e k o n o m i c z n y m i p r z e d s t a w i o n y j e s t w t e j b u r ż u a z y j n e j a r g u m e n t a c j i w y s o c e n i e z a -d o w a l a j ą c o , m o t y w a c j a p r z y c z y n o w a p o z o s t a j e c h y b i o n a . P o p i ą t e , z j e d n e j s t r o n y a b s o l u t y z u j e s i ę r o l ę i c e c h y n a -t u r a l n e l u d z i d z i a ł a j ą c y c h w d z i e d z i n i e g o s p o d a r k i , p o n i e w a ż p o j -m u j e s i ę t ę r o l ę j a k o w w y s o k i m s t o p n i u a u t o n o m i c z n ą , n i e z a l e ż -n ą -n a w e t o d s y t u a c j i g o s p o d a r c z e j , a l e z d r u g i e j s t r o n y , w t y m samym c z a s i e , n i e d o c e n i a s i ę j e j , p o n i e w a ż s u b i e k t y w n o ś ć n i e j e s t r o z u m i a n a j a k o p r z e s ł a n k a o b i e k t y w n o ś c i o d d z i a ł y w a n i a p r a w e k o n o m i c z n y c h . Wobec t e g o , ż e p r a w a o b e j m u j ą s y s t e m s k ł ó c o n y c h e l e m e n t ó w i w y k a z u j ą c h a r a k t e r t e n d e n c y j n y , t o k o n i e c z n o ś ć z a -d o ś ć u c z y n i e n i a im s p r a w i a , ż e p o w s t a j ą s t a l e now e z a x r e s y m o ż -l i w o ś c i . N i m i t o p o s ł u g u j e s i ę a k t y w n a w d z i e d z i n i e g o s p o d a r

(13)

-c z e j j e d n o s t k a d l a o k r e ś l e n i a w a r i a n t ó w r e a l i z a c j i t e g o , c o j e s t o b i e k t y w n ą k o n i e c z n o ś c i ą . W ś w i e c i e r z e c z y w i s t o ś c i e k o n o m i c z n e j , k t ó r e g o n i e n o ż n a p o j -mować j a k o r e a l i z a c j ę k o n i e c z n o ś c i w y n i k a j ą c y c h z d z i e d z i n p r a w e k o n o m i c z n y c h 7 , c h o ć b y k o n i e c z n o ś c i t e b y ł y m o ż l i w e d o p r z e w i -d z e n i a c o d o s w y c h f o r m , n i e u n i k n i o n e s ą z a s k a k u j ą c e n i e s p o -d z i a n k i i n i e p e w n o ś ć . A l e n i e u n i k n i o n e j e s t r ó w n i e ż i t o , ż e b ę -d ą p o w s t a w a ć o c z e k i w a n i a , k t ó r e w p r o c e s i e r o z w o j o w y m m ogą b y ć p o t w i e r d z a n e l u b o d r z u c a n e , ż e n a d z i e j e i p r z y p u s z c z e n i a o d n o ś -n i e d o b i e g u r z e c z y w p r z y s z ł o ś c i s ą d l a i n d y w i d u a l n y c h i p o l i -t y c z n o - g o s p o d a r c z y c h p r o c e s ó w p o d e j m o w a n i a d e c y z j i c z y n n i k a m i , k t ó r y c h n i e m o ż n a n i e d o c e n i a ć . K o n i e c z n o ś ć o b i e k t y w n a , p o z n a -n i e n a d r o d z e p r o g n o z o w a n i a l u b c h o ć b y t y l k o s p e k u l a c j a i d z i a -ł a n i e p r a k t y c z n e ś c i ś l e z a z ę b i a j ą s i ę w z a j e m n i e j a k o c z ł o n y i s t r o n y z a l e ż n o ś c i d i a l e k t y c z n e j . To d i a l e k t y c z n e , w z a j e m n e o d d z i a ł y w a n i e n i e s i e p r z y t y m z s o b ą o c z y w i ś c i e i t ę m o ż l i w o ś ć , ż e r ó w n i e ż f o r m u ł o w a n i e o c z e k i -w a ń m o ż e p o p r z e z w p ły w n a p r o c e s p o d e j m o w a n i a d e c y z j i i t w o r z e -n i a s i ę z a c h o w a ń z j e d n e j s t r o n y d z i a ł a ć j a k o e l e m e n t e g z e k u c j i p r a w i d ł o w o ś c i e k o n o m i c z n y c h , a l e z d r u g i e j s t r o n y p o m a g a j e d n o -c z e ś n i e w m o d y f i k o w a n i u w i e l k i e j l i c z b y m o ż l i w o ś c i , w k t ó r y c h i d z i ę k i k t ó r y m n a s t ę p u j e r e a l i z a c j a p r a w i p r a w i d ł o w o ś c i , p o -n i e w a ż w p r o c e s i e d z i a ł a l n o ś c i n i e t y l k o d o c h o d z i d o p o w s t a w a -n i a k o -n k r e t -n y c h z w i ą z k ó w z a l e ż n o ś c i , l e c z s t a ł e j z m i a n i e u l e g a j ą r ó w n i e ż w a r u n k i , a z a t e m f o r m y i s p o s ó b i c h p o w s t a w a n i a . E k o n o m i ś c i b u r ż u a z y j n i , p o d k r e ś l a j ą c z n a c z e n i e o c z e k i w a ń , o - m a w i a j ą p r z y t y m n a d z w y c z a j w a ż n y a s p e k t d z i a ł a l n o ś c i w k a p i t a -l i z m i e . N i e n a l e ż y p r z e c e n i a ć p r z e s a d n i e a k c e n t o w a n e g o i c h z n a -c z e n i a , j a k c z y n i t o A m e r y k a n i n M a rk H. W i l l e s , d l a k t ó r e g o “r a -c j o n a l n e o -c z e k i w a n i a " s t a n o w i ą “ k o n t r r e w o l u c j ę " w z a k r e s i e t e o -r i i , a t o z t e j p r z y c z y n y , ż e j e s t t o p o p r o s t u c z y m ś z w y k ł y m d l a s k ł ó c o n e j b u r ż u a z y j n e j e k o n o m i i t e o r e t y c z n e j , k t ó r e j p r z e d -s t a w i c i e l e z m u s z e n i s ą u b i e g a ć s i ę n a d r o d z e w a l k i k o n k u r e n c y j

-7 K onieczność i przypadek s ? w ła ściw ościam i dotyczącymi c a ł o ś c i , w k t ó -r y ch -różno-rodne a s p e k ty u z a s a d n i a j ą o b iektyw hie możliwości r e a l i z a c j i j e d -n e j z a l e ż -n o ś c i . "Prawo j e s t odbiciem i s t o t -n o ś c i w p o r u s z a -n iu s i e wszechśw ia-t a " ; "prawo dotyczy tego co spokojne - d l a t e g o prawe, każde prawo j e s t o - g r a n i c z o n e , n i e p e ł n e , p r z y b l i ż o n e " , p i s z e W. I . L e n i n ( K onspekt zu He-g e l s , W is s e n s c h a ft d e r L o g ik , Tw:] L en in -W erke, t . 38, D i e t z - V e r l a g ,

(14)

n e j o w z g l ę d y r z ą d z ą c y c h , o t o , b y z r o b i ć w r a ż e n i e 1 z w r ó c i ć n a Q s i e b i e u w a g ę . B ł ą d , j a k i p o p e ł n i a j ą z w o l e n n i c y r a c j o n a l n y c h o c z e k i w a ń , n i e p o l e g a t e ż n a t y m , ż e a k c e p t u j ą o n i z w i ą z e k m i ę d z y d e c y z j a m i e - k o n o m i c z n y m i i o c z e k i w a n i a m i n o s i c i e l i d e c y z j i , a l e c o o c z y w i -ś c i e n i e n o ż e s t a n o w i ć z a r z u t u p o d a d r e s e m e k o n o m i i b u r ż u a z y j n e j - ż e c z y n i ą t o n a m o d ł ę b u r ż u a z y j n ą . B ł ą d i c h p o l e g a r a c z e j n a t y m , ż e p r z y p i s u j ą u c z e s t n i c z ą c y m w g o s p o d a r o w a n i u w o l n e o d b ł ę -dów z a c h o w a n i e , a b s o l u t n ą p e w n o ś ć 1 z d o l n o ś ć a n t y c y p o w a n i a m a j ą -c y -c h n a s t ą p i ć w y d a r z e ń o r a z a b s o l u t n ą z d o l n o ś ć p r z e w i d y w a n i a , j a k i n i e o m y l n o ś ć c z ł o w i e k a . T o g r o t e s k o w e z n i e k s z t a ł c e n i e r z e c z y w i -s t o ś c i j e s t i m p o t r z e b n e , b y f o r m u ł o w a ć b u r ż u a z y j n e ( s k i e r o w a n e p r z e c i w k o k l a s i e r o b o t n i c z e j ) p o z o r n e w y t ł u m a c z e n i e k o i n c y d e n c j i i n f l a c j i i b e z r o b o c i a , j a k i r z e k o m e j n i e s k u t e c z n o ś c i p a ń s t w o w o - m o n o p o l i 8 t y c z n e j t e o r i i z a t r u d n i e n i a . P r z y j ę c i e t a k i e g o k ł ó c ą c e g o s i ę z r z e c z y w i s t o ś c i ą z a ł o ż e n i a z m u s i ł o n a w e t n i e k t ó r y c h z w o l e n n i k ó w t e o r i i d o w y z n a n i a , ż e m o-Q d e l e i c h s ą “ n a i w n e , " w o l u n t a r y s t y c z n e " l u b " n i e s t a ł e " . A n a - w e t j e ś l i b y g d z i e ś i k i e d y ś r z e c z y w i s t y r o z w ó j s y t u a c j i p o t w i e r -d z i ł t o p r z e w i d y w a n i e ( w ł a ś c i w i e p r z e w i d y w a n i e c z e g o ś w r z e c z y -w i s t o ś c i e k o n o m i c z n e j , k t ó r e j k o n k r e t n e z j a w i s k a s ą t a k r ó ż n o -r o d n e , ż e n i e m o ż e c h y b a w o g ó l e b y ć mowy o z a k ł a d a n i u j e d n o r o -d n o ś c i o c z e k i w a ń ? ) , t o n i e o z n a c z a b y n a j m n i e j , ż e m u s i t o a u t o -m a t y c z n i e - j a k c h c i e l i b y t e g o z w o l e n n i c y t e o r i i o c z e k i w a ń d o -p r o w a d z i ć d o d o s t o s o w a n i a p ł a c d o s z y b c i e j r o s n ą c y c h c e n . S y t u a -c j a t a k a z m o b i l i z u j e w p r a w d z i e o r g a n i z a c j e r o b o t n i c z e d o w a l k i w c e l u u t r z y m a n i a p ł a c r e a l n y c h . J e d n a k ż e m o ż l i w o ś ć r e a l i z a c j i i c h ż ą d a ń b ę d z i e w o s t a t e c z n o ś c i f u n k c j ą s t o s u n k u s i ł m iędzy g r u -p a m i i k l a s a m i s -p o ł e c z n y m i . T e n i s t o t n y z p u n k t u w i d z e n i a s o c j a l n o - e k o n o m i c z n e g o e l e m e n t r e l a c j i p ł a c a - c e n a w y r z u c o n y z o s t a ł z m o d e l u r a c j o n a l n y c h o c z e -k i w a ń , c o s t a n o w i n a s t ę p n ą k ł ó c ą c ą s i ę z r z e c z y w i s t o ś c i ą z a -s a d n i c z ą c e c h ę o m a w i a n e j a n a l i z y b u r ż u a z y j n e j . J e ś l i n a w e t k s z t a ł - g M. H. W i l l e i s a d z i , że i m p l i k a c j e " t e o r i i r a c j o n a l n y c h oczekiwań" sg prawdziwym d y n a m ite s : "Prawie w szy s tk o , co naszym zdaniem wiemy o p o l i t y c e makroekonomicznej, p r z e d s t a w i a s i ę t e r a z i n a c z e j " (W i 1 1 e s , o p . e i t . , e. 115).

9

P o r. P. D a v i d s o n , Die p o s tk e y n e s ia n is c h e W ir ts c h a fts w is s e n -s c h a f t , [w :] B e l l , K r i s t o l , o p . c i t . , s . 202.

(15)

t o w a n i e p ł a c n o m i n a l n y c h n i e p r o w a d z i ł o b y d o z m n i e j s z e n i a s i ę p ł a c y r e a l n e j , t o w ż a d n y m w y p a d k u n i e s t a n o w i ł o b y t o p o d s t a w y d o p o d j ę c i a d e c y z j i o d n o ś n i e d o p o z i o m u z a t r u d n i e n i a i p r z y r o s t u z a t r u d n i e n i a . D e c y d u j e o ty m o s t a t e c z n i e m o ż l i w y s t o p i e ń w y k o -r z y s t a n i a k a p i t a ł u , n a c o w y w i e r a r ó ż n o r o d n y w p ły w t a k w i e l e c z y n n i k ó w , ż e c i ą g ł e s p r o w a d z a n i e p r o b l e m u z a t r u d n i e n i a t y l k o i w y ł ą c z n i e d o p r o b l e m u p ł a c m u s i w y d a w a ć s i ę a b s u r d a l n e , n a w e t d l a e k o n o m i s t y b u r ż u a z y j n e g o . K laas H ü lle r

SOME CRITICAL REMARKS IN CONNECTION WITH DISCUSSION ON PHILLIPS’ CURVE

The a u t h o r p r e s e n t s i n t h i s a r t i c l e g e n e s is of th e d i s c u s s i o n on P h i l -l i p s ' curve p o i n t i n g out t h a t th e b o u rg e o is economy commonly r e c o g n i z e s r e -l a t i o n s h i p s e n s u in g from i t and co n c e r n in g i n t e r r e l a t i o n s h i p s between l e v e l o f wages and employment. A g ain st t h i s background, t h e r e i s perform ed a c r i -t i c a l a n a l y s i s o f P h i l l i p s ’ a r g u m e n tatio n from th e M a rx ist v i e w p o i n t . I t s s h o rtco m in g s i n c i t e :

- P h i l l i p s ' curve t r e a t s and i n t e r p r e t s r e l a t i o n s d i s c o v e r e d e m p i r i c a l -l y a p r i o r i i n t h e i r c a u s a t i v e se n se w it h o u t f o r m u l a t i n g p o l i t i c a l l y and ec o n o m ic a l ly j u s t i f i e d arguments p o i n t i n g a t r e a l o c c u r re n c e and i n v a r i a b i -l i t y o f g ive n r e -l a t i o n s and w ith o u t s e e k in g c a u s e s o f t h e i r o c c u r re n c e and c h a n g e s ;

- r e l a t i o n s h i p between economic growth, l e v e l o f wages, p r i c e s and em-ployment assumes many more form s, i t i s much more d i f f e r e n t i a t e d and h id e s more c o n t r a d i c t i o n s th a n i t can be conveyed by n o n - d i a l e c t i c a l l y c o n s t r u c t e d b o u r g e o is com m entaries;

- even i f i t i s p o s s i b l e t o show a c o r r e l a t i o n between growth o f p r i c e s and d e c r e a s e o f unenęloyment i n th e e m p i r i c a l way, t h i s does r.ot mean t h a t th e c o r r e l a t i o n c o u ld be t h e o r e t i c a l l y j u s t i f i e d as a "la w ";

- e x p l a n a t i o n o f P h i l l i p s ' r e l a t i o n s h i p s i s a p u r e l y s u b j e c t i v e i n -t e r p r e -t a -t i o n o f -the p a s -t economic s -t a -t e s and e v e n t s , i n which th e o p e r a t i o n o f economic laws of c a p i t a l i s t p r o d u c t i o n i s p as se d u n n o t i c e d .

Cytaty

Powiązane dokumenty

Celem pracy była ocena jakości kompostów produkowanych z odpadów komunalnych za pomocą indeksów dojrzałości wyliczonych na podstawie składu ilościowego i jakościo­ wego

Besides, an optimised helmet design enables a reduction of the skaters aerodynamic drag by 5.9%, with respect to the bare-head configuration, and by 1.6% with respect to the use of

zane są do zeznawania prawdy, czego, oczywiście, od nieletniego nie można wymagać i co nie da się pogodzić z przysługującym nieletniemu prawem do obrony.3 Zwracano też

Dekret Kongregacji Obrzędów zatwierdzający i. promulgujący nowy Obrzęd

For this, we employ a superconducting device where the synchronization of Josephson and Bloch oscillations results in the quantization of transresistance similar to that in

[r]

Oczywiście, zasadnicze zręby stanowiska PPS wobec ruchu komunistycznego kształtowały się w pierwszych latach niepodleg- łości, zrozumiałe więc, że dokumenty z tego okresu

Już w zaraniu twórczości żywo zajmowały Prusa zagad­ nienia teorytyczno-literackie. Świadczy o tem uwaga nad pi­ saniem fejletonów, zamieszczona w rękopisie,