"Dakowie", Hadrian Daicoviciu, tłum. D. Bieńkowska, Warszawa 1971 : [recenzja]

Barbara Madéja

"Dakowie", Hadrian Daicoviciu, tłum.

D. Bieńkowska, Warszawa 1971 :

[recenzja]

Collectanea Theologica 43/4, 190-191

190 R E C E N Z J E

m u” (s. 273). Interesujący jest, zaw arty w tej części książki m ateriał fakto- logiczny, dotyczący rodzajów kultu, jego podłoża i uw arunkow ań, udziału magii w religiach społeczeństw prym itywnych.

Dyskusyjny jednak w ydaje się być problem interpretacji systemów etycz­ nych, będących częścią religii, podobnie jak stanowisko dotyczące „w ar­ tości każdej z różnorodnych nieskończenie ku ltu r ludzkich” i „jej wspólnego dobra dla ludzkości”. Gromadzenie przez C o n r a d a rew elacji i dorobku grupy antropologów i przekazanie ich w prezentow anej książce odbywa się bez koniecznej w takiej „metodzie”, selekcji; w ten sposób, posiłkując się tradycją myślową różnych kierunków i przedstawicieli szkół antropologicznych transm itow ane są bezkrytycznie równocześnie jej słuszne i nieaktualne już dzisiaj tezy (np. optym alizm kulturow y, kum ulatyw ność charakteru rozwoju kultury, etnocentryzm, kulturow y „czas i przestrzeń”, itd.).

Książka Jacka C o n r a d a posiada jednak cenny elem ent — jest lekcją to ­ lerancji, która płynie z humanistycznych pobudek, a to przy współczesnych tendencjach „wyłączności” i „absolutności” systemów filozoficznych i św ia­ topoglądowych nadaje jej szczególne znaczenie.

Barbara Madeja, Warszawa

K adrian DAICOVICIU, Dakowie, tłum . D. B i e ń k o w s k a , W arszawa 1971, Państw ow y In sty tu t Wydawniczy, s. 190.

Odkrycia archeologów i historyków w ciągu ostatnich piętnastu lat rzuciły nowe światło na cywilizację i k ulturę Daków, umożliwiając pełniejsze, niż dotąd, odtworzenie jej rozwoju społecznego, politycznego i kulturalnego.

A utor prezentow anej książki jest profesorem historii na uniwersytecie w Bukareszcie. Na podstawie źródeł pisanych (głównie tekstów starożytnych Greków i Rzymian), wyników badań archeologicznych i dotychczasowego stanu wiedzy historycznej, próbuje D a i c o v i c i u odtworzyć obraz życia codziennego, kulturę duchową, sztukę, historię polityczną i społeczną przod­ ków dzisiejszych Rumunów. Praca jest wynikiem rzetelnych badań autora i twórczą syntezą inform acji zaczerpniętych z wszystkich praw ie prac po­ święconych tej problematyce. Nie ograniczając się jedynie do interpretacji znanych i nowo poznanych faktów historycznych, Daicoviciu wyjaśnia term i­ nologię, kw estie językowe, związki w ydarzeń i ich tło dziejowe.

Chronologia monografii obejm uje prerom ańską Dację, tj. od VI w. przed Chr. do II w. po Chr. (okres od rozwoju plemion geto-dackich i szczytowego rozkwitu ekonomicznego, politycznego i kulturalnego do utworzenia z Dacji prowincji rzymskiej po zwycięstwie nad jej mieszkańcami cesarza T rajana w sierpniu 106 roku).

Książka składa się z siedmiu rozdziałów. Pierwszy w yjaśnia problem e t­ nicznej przynależności dwóch największych szczepów (Getowie, Dakowie), których nazwy objęły z czasem całą ludność północnej Tracji; język Dako- -Getów (należący do grupy „satem ”, spokrewniony z sanskrytem oraz języ­ kam i irańskim i i bałto-słowiańskim i) i niepewne dotychczas ustalenia an- tropoznawcze.

W rozdziale II omówiono początkowe okresy pow staw ania państw a Daków (wczesny i drugi okres żelaza), z nimi stosunki Geto-Daków z G rekam i oraz elementy kultury duchowej (wierzenia, zwyczaje i ceremonie pogrzebowe).

C harakter państw a Daków (do I wieku przed Chr.) stanowi przedmiot rozważań rozdziału III. W okresie panowania pierwszego króla Daków B u- r e b i s t y (początek ok. 70—60 rok przed Chr.) dokonało się zjednoczenie Dacji i jej szybki rozkw it społeczno-ekonomiczny. D a i c o v i c i u wiele m iej­ sca poświęcił w yjaśnieniom genezy potęgi króla B u r e b i s t y , przytaczając źródła starożytnych ( J o r d a n e s , opierający się przede wszystkim na za­ piskach D i o n a C h r y z o s t o m o s a ; S t r a b o n ; P o l i b i u sz). Po śmierci B u r e b i s t y (został zabity przez buntowników mniej więcej w tym samym

R E C E N Z J E ₁₉₁

czasie gdy zamordowano w senacie C e z a r a ) wielkie państw o Daków, poz­ bawione zostało gospodarczej spójni, rozpadając się. Podbite tereny odpadły, zaś Dacja podzielona została na cztery, później na pięć części.

W ydarzenia w rozczłonkowanym państw ie Daków, przejściowe formy poli­ tyczne, władcy tronu do Decebala stanowią treść rozdziału IV.

W następnym zajął się autor m aterialną k ulturą D ako-Getów (typu latyń- skiego), handlem. Szerzej ku ltu rę duchową Daków D a i c o v i c i u przeds­ taw ia w rozdziale VI. Zasadniczy problem, dotyczący wierzeń Geto-Daków (religia mono- czy politeistyczna) — mimo, iż autor przytacza szerzej racje na korzyść politeizmu — pozostaje w pracy otwarty. Przedstaw iając cytaty H e r o d o t a przem aw iające za monoteizmem Daków, autor interpretuje je zgodnie ze swoim poglądem o politeistycznym charakterze tej religii. Jest to trudna do przyjęcia hipoteza. Nawet, jeżeli „uzasadnia” się ją wykopaliskami różnych figurek ceramicznych, brązowego popiersia lub przedmiotów kultu w wielu sanktuariach osad Costeęti i Sarmizegetusy, itp., oraz analogią „sąsiadującej politeistycznej G recji i Rzymu”, bądź „powszechności politeizmu wśród ludów indoeuropejskich” nie w ydaje się to dostateczną argum entacją. Ocena zagadnienia charakteru religii bez metody ścisłej analizy form i o r­ ganizacji kultu, obrzędów, treści wierzeń, etc., nie jest w ystarczającą dla rozstrzygnięcia tego typu kwestii. Geto-Dakowie wierzyli w życie pozagrobo­ we, związana z tym była form a grzebania zwłok (początek okresu halsztac­ kiego)). Zmianę grzebania na palenie (III wiek przed Chr.) D a i c o v i c i u tJumaczy „przekształceniem wierzeń religijnych”, nie w yjaśniając bliżej jego istoty. Pominięto przy tym dość niezwykły fakt, jakim jest anikonicz- ność religii dako-geckiej.

Do niedaw na utrzym ywano, że Dakowie nie znali pisma. A utor omawianej książki uzasadnia przekonywująco fałszywość tego poglądu. Utrzym uje on mianowicie, że już w epoce B u r e b i s t y i D e c e b a l a posługiwano się w Dacji m ateriałam i piśmiennymi. Niezwykle cenne w tym rozdziale są in­ form acje o wiedzy Daków, zwłaszcza z zakresu botaniki lekarskiej, chirurgii, astronomii (z oryginalnym kalendarzem roku, składającego się z 12 m ie­ sięcy, a te z pięciu 6-dniowych okresów) oraz o pozostałościach sztuki dac- kiej z wpływami iranoscytyjskim i w dziedzinie, np. kowalstwa, snycerstwa, ceramiki i m alarstw a ceramicznego, złotnictwa (z greckim i motywami zo- omorficznymi).

Mimo, że najm niej wiemy o kulturze duchowej Dako-Getów można w opar­ ciu o nowy m ateriał archeologiczny stwierdzić, że nie ustępowała ona jej wspaniałej cywilizacji m aterialnej.

Dwie wojny z Rzymem (pierwsza w latach 101—102, druga — 105—106 r.), w których Dacja poniosła straszliw e straty i po których jako państw o prze­ stała istnieć oraz poprzedzający wojny okres ponad 30-letniej potęgi Dacji (pod rządam i króla D e c e b a l a ) są tem atem rozdziału VII. Zwycięstwa T r a j a n a (znane z relacji K a s j u s z a D i o n a i scen na kolumnie T ra- jana) rozpoczynającą 160-letnią okupację rzym ską i proces latynizacji lu d ­ ności dackiej.

Zamierzeniem autora jest wykazanie ciągłości tradycji dackiej, szczególnie podczas rozległej i głębokiej rom anizacji w latach 106—271. Dakowie zni­ kają z k a rt historii nie od razu, lecz stopniowo, ustępując wyższej cywiliza­ cji i kulturze łacińskiej.

Praca D a i c o v i c i u uzupełnia wiele luk w dokum entacji przekazanej nam przez starożytnych, tak w źródłach literackich, jak i zabytkach archeolo­ gicznych, epigraficznych, numizmatycznych, itp. mimo dyskusyjności nie­ których hipotez, które mogą być skorygowane przez dalsze prace badawcze archeologów.

Książka zaopatrzona jest w indeks osób i nazw, m apę oraz 48 ilustracji.