Emil Stanula
"Maximus Confessor. Actes du
Symposium sur Maxime le
Confesseur, Fribourg, 2-5 septembre
1980", wyd. Felix Heinzer, Christoph
Schönborn, Fribourg 1982 :
[recenzja]
Collectanea Theologica 54/1, 191-192
R E C E N Z J E
191 ciem . Z w ła sz c z a ty c h p o w ią z a ń , k tó r e z ró ż n y c h w z g lę d ó w n ie m o g ą b y ć u w z g lę d n ia n e w d z ia ła n ia c h li tu r g ii K o śc io ła lo k a ln e g o . P r a c ę ks. J. W y so ck ieg o tr z e b a p o le c ić n ie ty lk o k a ż d e j ro d z in ie c h rz e ś c ija ń s k ie j, a le ta k ż e k a te c h e to m . C i o s ta tn i z n a jd ą w n ie j w ie le in s p ir a c j i d la w y k o r z y s ta n ia w p r a c y k a te c h e ty c z n e j. ks.- B o g u s ła w N a d o ls k i T C h r., W a r s z a w a -P o z n a ń M a x im u s C o n fe ss o r. A c te s d u S y m p o s iu m su r M a x im e le C o n fe ss e u r, F r i b o u rg , 2— 5 s e p te m b r e 1980, w y d . F. H e i n z e r i C h r. S c h ö n b o r n , F r i b o u rg 1982, s. 438 (P a r a d o s is , t. X X V II). Z in i c ja t y w y u c z e s tn ik ó w o s ta tn ie g o K o n g re s u P a tr y s ty c z n e g o (O x fo rd 1979) z o rg a n iz o w a n o w e F r y b u r g u S z w a jc a r s k im (1980) sy m p o z ju m p o ś w ię co n e w c a ło ś c i ży ciu , sz c z e g ó ln ie te o lo g ic z n e j d z ia ła ln o ś c i M a k s y m a W y z n a w cy, z n a n e g o te o lo g a i m is tr z a ż y c ia d u c h o w e g o V II w ie k u . I n s p ir a c j ą i o k a z ją do z o rg a n iz o w a n ia te g o s y m p o z ju m w ła ś n ie w e F r y b u r g u b y ło c z te r d z ie s to le c ie p r a c y n a u k o w e j H . U. v o n B a l t h a s a r a, k tó r y w o s ta tn ic h d z ie s ią t k a c h l a t z a p o c z ą tk o w a ł b a d a n ia n a d d z ie ła m i i m y ś lą M a k s y m a W y z n a w c y . P r a c e te g o s y m p o z ju m z o s ta ły o p ra c o w a n e i w y d a n e p rz e z F. H e i n z e r a i C h r. S c h ö n b o r n a . R e f e r a ty i k o m u n ik a ty s y m p o z ju m z o s ta ły u p o r z ą d k o w a n e w e d łu g s c h e m a tu : ź ró d ła (s. 29—79), w y d a n ia , k r y t y k a te k s tu , w y b r a n e a s p e k ty filo lo g ic z n e (s. 83— 155), s t u d ia n a d te o lo g ią (s. 159— 339), o d d z ia ły w a n ia te o lo g ii M a k s y m a W y z n a w c y n a p ó ź n ie js z y c h te o lo g ó w (s. 343— 384). P u b lik a c ję o tw ie r a k r ó t k i w s tę p o m a w ia ją c y o k o lic z n o śc i z o rg a n iz o w a n ia s y m p o z ju m (s. 5—6) o raz w y k ła d in a u g u r a c y jn y n a te m a t a n tr o p o lo g ic z n e j i e k le z ja ln e j ty p o lo g ii (s. 13— 25). K s ią ż k ę z a m y k a a r t y k u ł n a te m a t m ie js c a M a k s y m a w h is to r ii m y ś li c h r z e ś c ija ń s k ie j (s. 387—402) o ra z in d e k s y : b ib lijn y , n a z w a n ty c z n y c h , a u to r ó w w sp ó łc z e s n y c h , c y to w a n y c h te k s tó w M a k s y m a , w re sz c ie rz e c z o w y (s. 405— 438). W r e f e r a c ie in a u g u r a c y jn y m s y m p o z ju m J. H. D a 1 m a i s w y k a z a ł, że M a k s y m W y z n a w c a u m ie ję tn ie p o łą c z y ł r a c jo n a liz m g re c k i, p ra w o s t a r o t e s ta m e n ta l n e i o b ja w ie n ie c h rz e ś c ija ń s k ie . T a te o lo g ic z n a s y n te z a w u j ę c iu M a k s y m a w y r a ż a d y n a m ic z n ą rz e c z y w is to ś ć K o śc io ła — C ia ła C h r y s tu s a . C z te ry k o le jn e a r t y k u ł y p r z e d s ta w ia j ą ź ró d ła m y ś li te o lo g ic z n e j M a k s y m a W y z n a w c y : E. d e s P l a c e s w y k a z a ł z a le ż n o ść M a k s y m a od D ia - d o c h a z P h o tik e w E p irz e (V w ie k ); E . B e l l i n i u k a z a ł M a k s y m a ja k o i n t e r p r e t a to r a d z ie ł D io n izeg o A re o p a g ity ; G. C. B e r t h o l d z w ró c ił u w a g ę n a c h ry s to lo g ię i a n tr o p o lo g ię M a k s y m a , k tó r a n ie w ie le o d b ie g a od te j, k tó r ą z a p o c z ą tk o w a li K a p a d o c ja n ie G rz e g o rz z N a z ja n z u i G rz e g o rz z N y ssy ; J. D. M a d d e n w y d o b y ł te e le m e n ty z te o lo g ii M a k s y m a , k tó r e p o ja w ia j ą się ju ż w p is m a c h K le m e n s a A le k s a n d r y js k ie g o . D ru g a część k s ią ż k i o m a w ia w y d a n ia k r y ty c z n e i w y b r a n e z a g a d n ie n ia filo lo g ic z n o -lin g w is ty c z n e p is m M a k s y m a W y z n a w c y : C h. G. S o t i r o p o u - 1 o s k r ó tk o c h a r a k t e r y z u j e w ła s n e w y d a n ie M y s ta g o g ii; J. H. D e c l e r c k o b s z e r n ie p r z e d s ta w ił tr a d y c ję t e k s t u Q u a e s tio n e s e t d u b ia ; R . B. B r a c k e z a ją ł się w y b r a n y m i a s p e k ta m i m a n u s k r y p tu t r a d y c ji A m b ig u a ; R. R i e d i n - g e r w y k a z a ł z n a jo m o ś ć u M a k s y m a W y z n a w c y a k tó w S y n o d u L a t e r a ń sk ie g o z r o k u 649; d w a o s ta tn ie a r ty k u ły p o r u s z a ją z a g a d n ie n ia tłu m a c z e ń p is m M a k s y m a W y z n a w c y : A. C e r e s a - G a s t a l d o t r a k t u j e o t r u d n o ś c ia c h p rz e ło ż e n ia p is m M a k s y m a n a ję z y k i e u r o p e js k ie ; C. L a g a c h a r a k te r y z u je s t y li s ty k ę p is m M a k s y m a . N a jw ię c e j m ie js c a p o św ię c o n o te o lo g ii M a k s y m a W y z n a w c y . F. H e i n z e r t r a k t u j e o p o d s ta w a c h je d n o ś c i te o lo g ii i e k o n o m ii z b a w c z e j; J . M . G a r r i g u e s ro z p r a c o w u je z a g a d n ie n ie p rz e z n a c z e n ia c z ło w ie k a do ż y c ia w ła s c e ; A. R a d o s a v l j e v i c p o ś w ię c a o b s z e r n y a r t y k u ł m o ty w o m z a is tn ie n ia
R E C E N Z J E
ta j e m n i c y W c ie le n ia ; F. M . L é t h e l a n a liz u je m o d litw ę w G e ts e m a n i w k o n te k ś c ie s p o r u z m o n o te le ta m i; P . P i r e t p re c y z u je w y b r a n e a s p e k ty c h ry s to lo g ic z n e w ś w ie tle n a u k i o T ró jc y Ś w ię te j; K . H . U t h e m a n n z w ra c a u w a g ę n a m o d y f ik a c je c h a lc e d o ń s k ie j n a u k i o u n ii h ip o s ta ty c z n e j; a r t y k u ły M . J . l e G u i l l o u i B. S t u d e r o m a w ia ją so te rio lo g ię n a tle ó w c z e s n y c h s p o r ó w te o lo g ic z n y c h ; V. C r o c e i B. V a l e n t e p o ś w ię c a ją s w ó j r e f e r a t b o s k ie j p e d a g o g ii z b a w c z e j; P. C h r i s t e n p o ru s z a z a g a d n ie n ia a n tr o p o lo g ic z n e , z w ła sz c z a p r o b le m n ie ś m ie r te ln o ś c i c z ło w ie k a ; C h. S c h ö n b o r n a k c e n tu je p e w n e a s p e k ty ż y c ia d u c h o w e g o c h r z e ś c ija n in a ; L. T h u n b e r g w p r o w a d z a w z a g a d n ie n ie s y m b o lu i .ta je m n ic y ; w re s z c ie B. E. D a 1 e y ro z w a ż a ró ż n o r o d n e a s p e k ty n a u k i M a k s y m a W y z n a w c y o rz e c z a c h o s ta te c z n y c h . O s ta tn ia część p u b li k a c ji p o ru s z a z a g a d n ie n ia w p ły w u M a k s y m a n a p ó ź n ie js z y c h te o lo g ó w i p is a rz y . E. J e a u n e a u w y k a z u je z a le ż n o ść m y ś li E riu g e n y ; C. S t e e l u ja w n ia z b ie ż n o śc i m y ś lo w e , lite r a c k ie p o m ię d z y d z ie ła m i M a k s y m a a I z a a k ie m S e b a s to k r a to r e m ; H . S t i c k e l b e r g e r z w ra c a u w a g ę n a p o d o b ie ń s tw o r o z u m ie n ia c h a lc e d o ń sk ie g o d o g m a tu u M a k s y m a W y z n a w c y i te o lo g a n a s z y c h c z a só w K . R a h n e r a . K s ią ż k ę z a m y k a a r t y k u ł, w k tó r y m J . P e l i k a n p o d s u m o w u ją c p ra c e sy m p o z ju m u m ie js c a w ia M a k s y m a W y z n a w c ę w h is to r ii m y ś li te o lo g ic z n e j.
P a tr z ą c cało śc io w o n a o m a w ia n ą k s ią ż k ę m u s im y p o w ie d z ie ć , że m a m y do c z y n ie n ia z k la s y c z n ą p o z y c ją p a tr y s ty c z n ą , z t ą u w a g ą , że w m ie js c e b io g r a f ii w y d a w c y u m ie ś c ili a r ty k u ły n a te m a t ź ró d e ł m y ś li M a k s y m a W y z n a w c y . K s ią ż k a b o w ie m u w z g lę d n ia p o d s ta w o w e z a d a n ia p a tr o lo g a : w y d a n ia k r y ty c z n e te k s tu , a n a liz a tr e ś c i te o lo g ic z n e j, ź ró d ła m y ś li o ra z je j d z ie je . N a le ż y p o d k re ś lić , iż p o m im o k la s y c z n e g o o p r a c o w a n ia d z ie ł i m y śli M a k s y m a W y z n a w c y , w y c z u w a się b r a k a r t y k u ł u n a t e m a t ży c ia , d z ia ła ln o ś c i M a k s y m a W y z n a w c y , z w ła sz c z a r e f e r a t u z z a k re s u te g o e ta p u h is to r ii, w k tó r e j t a k p o w a ż n ą r o lę o d e g ra ł z n a k o m ity te o lo g V II w ie k u . K s ią ż k a m a c h a r a k t e r m o n o g r a fii o M a k s y m ie W y z n a w c y . Z teg o p u n k t u w id z e n ia z b y t m a ło p o św ię c o n o u w a g i M a k s y m o w i W y z n a w c y ja k o ..o jc u d u c h o w e m u ” . N ie u le g a w ą tp liw o ś c i, że M a k s y m k s z ta łto w a ł d u c h o w o ść c h rz e ś c i ja ń s k ą s w o ic h c zasó w i w p ły n ą ł n a ży cie c h rz e ś c ija ń s k ie p ó ź n ie js z y c h l u dzi. P o d k r e ś la ją c b o g a c tw o z a g a d n ie ń z w ią z a n y c h z te o lo g ią M a k s y m a W y z n a w c y , m u s im y p o w ie d z ie ć , iż p r a w ie n ie u w z g lę d n io n o te o lo g ii m o r a ln e j, k tó r a n ie je s t m n ie j i n t e r e s u ją c a u M a k s y m a W y z n a w c y n iż n a u k a c h r y s
to lo g ic z n a czy tr y n it a r y c z n a .
K s ią ż k a n ie je s t p rz e z n a c z o n a do c z y ta n ia ciąg łeg o . R ó ż n o ro d n o ść t e m a tó w i w ie lo ś ć a s p e k tó w w y d o b y ty c h z te o lo g ii M a k s y m a W y z n a w c y s p r a w ia , że p u b li k a c ja m a c h a r a k t e r e n c y k lo p e d ii p ro b le m ó w d o ty c z ą c y c h M a k s y m a W y z n a w c y . Z teg o w z g lę d u m o n o g r a fia p e łn ić b ę d z ie r o l ę in s p i- r a t o r s k ą w p r a c a c h p a tr y s ty c z n y c h . B u d z i z a in te r e s o w a n ie n ie ty le in f o r m a c ja m i, ile p rz e d e w s z y s tk im ro d z ą c y m i się p rz y je j le k tu r z e p ro b le m a m i. ks. E m il S ta n u la C S S R , W a r s z a w a
J . B. V A L E R O , L a s b a se s a n tr o p o lo g ic a s d e P e la g io e n s u tr a ta d o de las
E x p o s itio n e s , M a d r id 1980, P u b lic a c io n e s de la U n iv e r s id a d P o n tif ic ia C®-
m illa s , s. 398. P e la g iu s z i p e la g ia n iz m , p o m im o b o g a te j ju ż li t e r a t u r y , s ta w ia n a d a l p y ta n ia , k tó r e d o m a g a ją się o d p o w ie d z i. D o ty c h c z a so w e b a d a n ia z w ra c a ły u w a g ę n a z a g a d n ie n ia lite r a c k ie , te o lo g ic z n e , p o lity c z n o - s o c ja ln e sp u ś c iz n y p iś m ie n n ic z e j P e la g iu s z a . Z a g a d n ie n ia te o lo g ic z n e r o z w ią z y w a n o głów m ie w ś w ie tle n a u k i o ła s c e św . A u g u s ty n a . W sp ó łc z e śn i p a tr o lo g o w ie d o s tr z e g a ją p e w n ą s tro n n ic z o ś ć w ta k im sp o so b ie p ro w a d z e n ia b a d a ń n a d p e la
