Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu Wrocław 2015
PRACE NAUKOWE
Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu
RESEARCH PAPERS
of Wrocław University of Economics
Nr
403
Finanse publiczne
Redaktorzy naukowi
Jerzy Sokołowski
Michał Sosnowski
Redakcja wydawnicza: Agnieszka Flasińska, Barbara Majewska Redakcja techniczna: Barbara Łopusiewicz
Korekta: Magdalena Kot Łamanie: Beata Mazur Projekt okładki: Beata Dębska
Informacje o naborze artykułów i zasadach recenzowania znajdują się na stronie internetowej Wydawnictwa www.pracenaukowe.ue.wroc.pl
www.wydawnictwo.ue.wroc.pl
Publikacja udostępniona na licencji Creative Commons
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Bez utworów zależnych 3.0 Polska (CC BY-NC-ND 3.0 PL)
© Copyright by Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu Wrocław 2015
ISSN 1899-3192 e-ISSN 2392-0041 ISBN 978-83-7695-535-3
Wersja pierwotna: publikacja drukowana
Zamówienia na opublikowane prace należy składać na adres: Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu ul. Komandorska 118/120 53-345 Wrocław
tel./fax 71 36 80 602; e-mail:econbook@ue.wroc.pl www.ksiegarnia.ue.wroc.pl
Spis treści
Wstęp ... 9 Arkadiusz Bernal: Discrimination of domestic supplies relative to imports
for the value added tax exemptions ... 11 Szymon Bryndziak: Family allowance in personal income tax, in the context
of tax expenditures ... 21 Andrzej Czyżewski, Anna Matuszczak: KRUS w budżecie rolnym Polski
w długim okresie ... 30 Agnieszka Deresz, Marian Podstawka: Mechanizmy przestępstw
podatko-wych na przykładzie podatku VAT ... 42 Jarosław Dziuba: Fiskalne skutki kształtowania stawek podatku od
nieru-chomości przez miasta na prawach powiatu ... 54 Małgorzata M. Hybka: Discretionary tax liability reliefs in Germany and
Poland ... 66 Agata Jakubowska: Zaufanie podstawą współpracy banku i samorządu
lokalnego ... 77 Aneta Kargol-Wasiluk, Adam Wyszkowski: Rola rady fiskalnej w
utrzyma-niu dyscypliny finansów publicznych. Wnioski dla Polski ... 87 Krystyna Kietlińska: Rola 1% w zasilaniu organizacji pożytku publicznego
(OPP) ... 102 Krzysztof Kil, Mateusz Folwarski: Czynniki wpływające na wynagrodzenia
zarządów banków spółdzielczych w województwie małopolskim w okre-sie pokryzysowym ... 112 Marta Kluzek: Preferencyjne opodatkowanie dochodów z kapitałów
pie-niężnych – możliwość czy konieczność? ... 122 Anna Leszczyłowska: Obciążenia spółek kapitałowych podatkiem
dochodo-wym w koncepcji allowance for corporate equity (ACE) ... 132 Robert Lisowski: Stopy zwrotu otwartych funduszy emerytalnych po re-
formie ... 141 Małgorzata Mazurek-Chwiejczak: Kierunki ewolucji modeli
opodatkowa-nia konsumpcji w państwach OECD ... 153 Ewelina Młodzik: Źródła i rodzaje ryzyka w sektorze finansów publicznych 163 Grażyna Musialik, Rafał Musialik: Zarządzanie sektorem publicznym
a preferencje publiczne ... 172 Błażej Pilarczyk: Podatkowa grupa kapitałowa w sektorze
6
Spis treściElwira Pindyk: Wpływ planu zagospodarowania na dochody gminy z tytułu podatku od nieruchomości od osób fizycznych ... 192 Piotr Podsiadło: Zagadnienie pomocy publicznej z perspektywy traktatowej
przesłanki jej wpływu na konkurencję i wymianę handlową na rynku we-wnętrznym ... 206 Ireneusz Pszczółka: Wybrane aspekty funkcjonowania państwowych
fundu-szy majątkowych ... 217 Piotr Ptak: Arithmetic of sovereign debt crisis in Europe and challenges
ahead ... 227 Halina Rechul: Cele i zarządzanie ryzykiem jako elementy kontroli
zarząd-czej w jednostkach sektora finansów publicznych ... 238 Magdalena Rękas: Wpływ zmian konstrukcji ulgi na dzieci na dochody do
dyspozycji rodzin w Polsce ... 248 Mateusz Rolski: Banki spółdzielcze w Polsce – własność prywatna w służbie
społeczności lokalnej czy przedsiębiorstwa nastawione na zysk?... 265 Jacek Sierak: Selected problems of finances of municipalities in the 25th year
of self-government in Poland ... 275 Karolina Sobczyk, Joanna Woźniak-Holecka, Tomasz Holecki:
Organiza-cja i finansowanie programów z zakresu profilaktyki raka szyjki macicy skierowanych do kobiet w województwie śląskim ... 289 Jerzy Sokołowski: Opodatkowanie osób fizycznych w Polsce podatkiem
do-chodowym w latach 2009-2013 ... 298 Michał Sosnowski: Redistributive function of fiscal policy and the income
inequalities among the society ... 308 Katarzyna Stabryła-Chudzio: Kierunek zmian w płatnościach
bezpośred-nich dla rolnictwa państw członkowskich Unii Europejskiej ... 321 Edyta Sygut: Wydajność fiskalna a przedmiot i podstawa opodatkowania
po-datku akcyzowego ... 331 Tomasz Śmietanka: Finansowo-administracyjne aspekty współpracy JST
subregionu radomskiego z samorządem województwa (w opinii wójtów, burmistrzów i starostów) ... 341 Anna Świrska: Metoda kalkulacji poziomu dochodów własnych gminy na
potrzeby wyliczenia kwoty podstawowej subwencji wyrównawczej ... 354 Zuzanna Urbanowicz: Polityka pieniężna Narodowego Banku Polskiego
Spis treści
7
Summaries
Arkadiusz Bernal: Dyskryminacja dostaw krajowych w porównaniu z im-portem w wypadku zwolnień z podatku od wartości dodanej ... 11 Szymon Bryndziak: Ulga prorodzinna w podatku dochodowym od osób
fizycznych w kontekście tax expenditures ... 21 Andrzej Czyżewski, Anna Matuszczak: Farmers′ social security fund in
Polish agricultural budget in the long term ... 30 Agnieszka Deresz, Marian Podstawka: Mechanisms of tax frauds based on
VAT ... 42 Jarosław Dziuba: Fiscal implications of real estate tax rates established by
cities with county rights ... 54 Małgorzata M. Hybka: Ulgi w spłacie zobowiązań podatkowych w
Niem-czech i w Polsce ... 66 Agata Jakubowska: Trust as a fundament of cooperation between bank and
local government ... 77 Aneta Kargol-Wasiluk, Adam Wyszkowski: The role of fiscal council to
maintain discipline of public finance. Some implications for Poland ... 87 Krystyna Kietlińska: The role of 1% of PIT and CIT in supporting charity
organizations in Poland ... 102 Krzysztof Kil, Mateusz Folwarski: Determinants of remuneration of the
cooperative banks’ board members in Lesser Poland Voivodeship in the post-crisis period ... 112 Marta Kluzek: Preferential taxation of income from capital gains – possibility
or necessity? ... 122 Anna Leszczyłowska: Corporate tax burden in the concept of an allowance
for corporate equity (ACE) ... 132 Robert Lisowski: Open pension funds’ rates of return after the reform... 141 Małgorzata Mazurek-Chwiejczak: Directions of consumption tax models
evolution in OECD member states ... 153 Ewelina Młodzik: Sources and types of risk in the public finance sector ... 163 Grażyna Musialik, Rafał Musialik: Public sector management vs. public
preferences ... 172 Błażej Pilarczyk: Tax capital group in the electricity sector in Poland ... 181 Elwira Pindyk: Influence of development plan on the municipality’s incomes
for property tax from natural persons ... 192 Piotr Podsiadło: A question of state aid from the perspective of the treaty
premise of its effect on competition and the trade exchange on the internal market ... 206 Ireneusz Pszczółka: Selected aspects of the operating of sovereign wealth
8
Spis treściPiotr Ptak: Arytmetyka kryzysu zadłużenia w Europie a wyzwania na przyszłość ... 227 Halina Rechul: Objectives and risk management as part of management
control in the public finance sector ... 289 Magdalena Rękas: Impact of structural changes in children relief available
for income for families in Poland ... 248 Mateusz Rolski: Co-operative banks in Poland – private property at the
service of the local community or an enterprise set to the profit? ... 265 Jacek Sierak: Wybrane problemy finansów gmin w 25. roku samorządności
terytorialnej w Polsce ... 275 Karolina Sobczyk, Joanna Woźniak-Holecka, Tomasz Holecki:
Organi-sation and financing of the programmes from the scope of cervical cancer prevention targeted at women in the Silesian Voivodeship ... 289 Jerzy Sokołowski: Taxation of individuals in Poland with income tax in the
years 2009-2013 ... 298 Michał Sosnowski: Redystrybucyjna funkcja polityki fiskalnej a nierówności
dochodów ludności ... 308 Katarzyna Stabryła-Chudzio: The direction of changes in direct payments
for agriculture of the European Union member states ... 321 Edyta Sygut: Fiscal efficiency vs. the tax base of excise tax ... 331 Tomasz Śmietanka: Financial and administrative considerations of the
cooperation of the communes and districts of Radom subregion with the self-government of the voivodeship (according to commune administrators, mayors and district administrators) ... 341 Anna Świrska: Calculation method for optimizing incomes from the equalized
part of the subsidy transferred to municipalities ... 354 Zuzanna Urbanowicz: Monetary policy of the National Central Bank of
PRACE NAUKOWE UNIWERSYTETU EKONOMICZNEGO WE WROCŁAWIU
RESEARCH PAPERS OF WROCŁAW UNIVERSITY OF ECONOMICS nr 403 ●2015
ISSN 1899-3192 e-ISSN 2392-0041 Finanse publiczne
Piotr Podsiadło
Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie e-mail: piotr.podsiadlo@uek.krakow.pl
ZAGADNIENIE POMOCY PUBLICZNEJ
Z PERSPEKTYWY TRAKTATOWEJ PRZESŁANKI
JEJ WPŁYWU NA KONKURENCJĘ I WYMIANĘ
HANDLOWĄ NA RYNKU WEWNĘTRZNYM
1A QUESTION OF STATE AID FROM
THE PERSPECTIVE OF THE TREATY PREMISE
OF ITS EFFECT ON COMPETITION AND THE TRADE
EXCHANGE ON THE INTERNAL MARKET
DOI: 10.15611/pn.2015.403.19
Streszczenie: Z norm określonych w traktacie orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości
Unii Europejskiej wyprowadza cztery konstytutywne cechy pomocy państwa. Mówiąc ina-czej, zasady pomocy państwa mają zastosowanie wyłącznie do środków spełniających wszystkie cztery kryteria wymienione w art. 107 ust. 1 traktatu. Zaliczyć do nich należy: 1) kryterium przekazania zasobów państwowych; 2) kryterium korzyści ekonomicznej; 3) kryterium selektywności; 4) kryterium wpływu na konkurencję i wymianę handlową. Istotne trudności interpretacyjne powstają w odniesieniu do ostatniej z przesłanek uznania interwencji państwa za zakazaną pomoc publiczną. Celem artykułu jest analiza – w oparciu o orzecznictwo sądów europejskich – warunków, w których zostaje spełniona traktatowa przesłanka wpływu udzielanej pomocy publicznej na konkurencję i wymianę handlową na jednolitym rynku europejskim.
Słowa kluczowe: pomoc publiczna, Unia Europejska, rynek wewnętrzny, polityka
konkuren-cji, przesłanki traktatowe.
Summary: The final requirement under Article 107 (1) TFEU is that the measure should be
liable to distort competition and affect trade between Member States. These conditions are closely related and are often considered together. But the two conditions remain distinct and should not be conflated. A measure may distort competition, but relate to a wholly local situation. Equally, a measure may affect a market in which there is intra-Community trade, but the distortion or likely distortion of competition may not properly be demonstrated. The subject of the article is an analysis of the requirement of a distortion of competition and the
1 Publikacja została sfinansowana ze środków przyznanych Wydziałowi Finansów Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie w ramach dotacji na utrzymanie potencjału badawczego.
Zagadnienie pomocy publicznej z perspektywy traktatowej przesłanki jej wpływu...
207
requirement of an adverse effect on trade between Member States. Even if these both requirements are inextricably linked with one another, they must be separately reviewed, in order to do justice to different goals they pursue.Keywords: state aid, European Union, internal market, competition policy, Treaty premises.
1. Wstęp
Od interpretacji pojęcia pomocy publicznej w ujęciu prawa konkurencji Unii Euro-pejskiej zależy zakres stosowania art. 107 ust. 1 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej [TFUE, Dz.Urz. UE C 83/13 z dnia 30.03.2010], w którym ustanowio-no zakaz udzielania pomocy państwa. Analizując konstrukcję zapisu traktatowego, należy stwierdzić, że na pojęcie pomocy publicznej składają się cztery elementy. Są to przesłanki kumulatywne, co oznacza, że niespełnienie choć jednej z nich powodu-je brak podstaw do uznania danej interwencji państwa za pomoc publiczną (C-451/03
Servizi Ausiliari Dottori Commercialisti Srl przeciwko Giuseppe Calafiori, pkt 55;
C-222/07 Unión de Televisiones Comerciales Asociadas (UTECA) przeciwko
Admi-nistración General del Estado, pkt 42; C-140/09 Fallimento Traghetti del Mediter-raneo SpA przeciwko Presidenza del Consiglio dei Ministra, pkt 31). Pomoc
pu-bliczna musi: być udzielana przez państwo lub ze źródeł państwowych; uprzywilejowywać niektóre przedsiębiorstwa lub gałęzie produkcji; przynosić w jakiejkolwiek formie korzyści ekonomiczne przedsiębiorstwu; wywierać wpływ na konkurencję i wymianę handlową pomiędzy państwami członkowskimi Unii Eu-ropejskiej (C-372/97 Republika Włoska przeciwko Komisji Wspólnot Europejskich, pkt 44; C-148/04 Unicredito Italiano SpA przeciwko Agenzia delle Entrate, Ufficio
Genova 1, pkt 55).
Istotne trudności interpretacyjne powstają w odniesieniu do ostatniej z przesła-nek uznania interwencji państwa za zakazaną pomoc publiczną, tj. zakłócenie lub groźba zakłócenia konkurencji przez dany środek oraz wpływ takiego środka na wymianę handlową między państwami członkowskimi. Warunki te są wzajemnie powiązane i często traktowane jako nierozłączne (173-73 Republika Włoska
prze-ciwko Komisji Wspólnot Europejskich, pkt 25, 44-45; T-214/95 Het Vlaamse Gewest (Région flamande) przeciwko Komisji Wspólnot Europejskich, pkt 50; T-288/97 Regione Friuli Venezia Giulia przeciwko Komisji Wspólnot Europejskich, pkt 41).
W ujęciu takim wykazanie, że określony środek wywiera wpływ na handel, implikuje, że konkurencja w wymiarze unijnym została zakłócona [Paczkowska-Tomaszewska 2007]. Jednakże należy podkreślić, że te dwa warunki stanowią odrębne przesłanki wystąpienia pomocy państwa w rozumieniu art. 107 ust. 1 TFUE. Dany środek może wpływać na naruszenie konkurencji na określonym rynku, ale odnosi się do sytuacji w wymiarze lokalnym. Podobnie środek może wpłynąć na rynek, na którym istnieje handel wewnątrzwspólnotowy, ale zniekształcenie lub prawdopodobieństwo znie-kształcenia konkurencji nie może być we właściwy sposób wykazane. Oznacza to,
208
Piotr Podsiadłoże z jednej strony warunki zakłócenia lub zagrożenia zakłóceniem konkurencji oraz wpływu na wymianę handlową między państwami członkowskimi pozostają w funkcjonalnym związku, z drugiej zaś, że te dwa warunki należy postrzegać jako autonomiczne [Arhold 2009, s. 175]. Aby dany środek stanowił pomoc państwa, każdy z tych warunków powinien zostać spełniony.
Celem artykułu jest analiza warunków, w których zostaje spełniona traktatowa przesłanka wpływu udzielanej pomocy publicznej na konkurencję i wymianę han-dlową na jednolitym rynku europejskim.
2. Zakłócenie lub zagrożenie zakłócenia konkurencji
na rynku wewnętrznym
Zgodnie z art. 107 ust. 1 TFUE za niezgodną z rynkiem wewnętrznym jest uznawana pomoc państwa, której skutkiem jest rzeczywiste lub przynajmniej potencjalne za-kłócenie konkurencji. Zakłócenia konkurencji mogą być skutkiem działań podejmo-wanych zarówno przez podmioty prywatne, jak i przez państwo. Zakłócenia konku-rencji powstałe na skutek działań państwa można podzielić na trzy grupy, tj. zakłócenia globalne (global distortions), rodzajowe (generic distortions) i szcze-gólne (specific distortions) [Kapteyn, VerLoren van Themaat 1998, s. 803]. Zakłóce-nia globalne występują na poziomie makroekonomicznym i odnoszą się do warun-ków podejmowania i prowadzenia działalności gospodarczej. Zakłócenia rodzajowe występują na poziomie mezoekonomicznym wskutek uprzywilejowania danego sektora gospodarki lub regionu w stosunku do innych sektorów lub regionów i są one często konsekwencją stosowania środków polityki fiskalnej. Z kolei zakłócenia szczególne odnoszą się do poszczególnych przedsiębiorstw i w większości sytuacji stanowią rezultat udzielania przez państwo pomocy publicznej.
Warunek zakłócenia konkurencji należy uznać za szczególnie ważny, gdyż nad-rzędnym celem przepisów traktatowych w zakresie pomocy państwa jest ochrona konkurencji na jednolitym rynku europejskim. „Wolna konkurencja wspiera harmo-nijny rozwój działalności gospodarczej i zatrudnienia, a w konsekwencji podwyższa poziom i jakość życia obywateli Unii Europejskiej, jako że jeśli jest uczciwa, zapew-nia postęp technologiczny i poprawia jakość usługi lub produktu, gwarantując jed-nocześnie obniżenie kosztów. Przynosi ona zatem korzyść konsumentom, ponieważ mogą oni dzięki temu cieszyć się produktami lub usługami wyższej jakości po lep-szej cenie” [Opinia rzecznika generalnego Yves’a Bota przedstawiona 17.12.2009, pkt 58]. Pomoc państwa jest niezgodna z rynkiem wewnętrznym z uwagi na zakłó-cenie lub chociażby zagrożenie zakłózakłó-ceniem konkurencji. Niezakłócona konkuren-cja jest środkiem do osiągnięcia celu Unii Europejskiej w zakresie ustanowienia rynku wewnętrznego, co wynika z art. 3 ust. 3 Traktatu o Unii Europejskiej [TFUE, Dz.Urz. UE C 83/13 z dnia 30.03.2010]. Artykuł ten stanowi, że: „Unia ustanawia rynek wewnętrzny. Działa na rzecz trwałego rozwoju Europy, którego podstawą jest zrównoważony wzrost gospodarczy oraz stabilność cen, społeczna gospodarka
ryn-Zagadnienie pomocy publicznej z perspektywy traktatowej przesłanki jej wpływu...
209
kowa o wysokiej konkurencyjności zmierzająca do pełnego zatrudnienia i postępu społecznego oraz wysoki poziom ochrony i poprawy jakości środowiska. Wspiera postęp naukowo-techniczny”. Normy dotyczące pomocy państwa stanowią zatem jeden z elementów systemu mającego zapewnić niezakłóconą konkurencję, która powinna być środkiem do urzeczywistnienia zintegrowanego rynku wewnętrznego. Na pojęcie rynku wewnętrznego składają się dwa elementy: obszar bez granic i za-pewnienie swobód.
Zakłócenie lub zagrożenie zakłóceniem konkurencji jest przesłanką konstytu-tywną pomocy państwa (C-280/00 Altmark Trans GmbH i Regierungspräsidium
Magdeburg przeciwko Nahverkehrsgesellschaft Altmark GmbH, przy udziale Obe-rbundesanwalt beim Bundesverwaltungsgericht, pkt 74-75; T-34/02 EURL Le Le-vant 001 oraz inne przeciwko Komisji Wspólnot Europejskich, pkt 110; T-332/06 Alcoa Trasformazioni Srl przeciwko Komisji Wspólnot Europejskich, pkt 56).
Ozna-cza to, że jest to konieczna przesłanka oceny środka pomocowego w celu stwierdze-nia, czy stanowi on pomoc państwa w rozumieniu art. 107 ust. 1 TFUE [da Cruz Vilaça 2009, s. 443-452]. Sądy unijne podkreślały w swoim orzecznictwie, że do naruszenia konkurencji dochodzi w sytuacji, gdy udzielenie pomocy zmienia funk-cjonowanie konkurencji. Konkurencja jest zakłócona lub istnieje zagrożenie jej za-kłócenia, gdy udzielona przez państwo pomoc wzmacnia pozycję odbiorcy tej po-mocy w stosunku do innych przedsiębiorstw z nim konkurujących w wymianie handlowej na rynku europejskim (730/79 Philip Morris Holland BV przeciwko
Ko-misji Wspólnot Europejskich, pkt 11; C-53/00 Ferring SA przeciwko Agence centra-le des organismes de sécurité sociacentra-le (ACOSS), pkt 21). Można zatem stwierdzić, że
wzmocnienie pozycji konkurencyjnej beneficjenta pomocy w porównaniu z jego konkurentami skutkuje zakłóceniem konkurencji. Wskazać tu należy na orzeczenie Trybunału Sprawiedliwości w sprawie Philip Morris v. Commission, która dotyczyła pomocy dla przedsiębiorstwa Philip Morris na restrukturyzację i zwiększenie poten-cjału produkcyjnego o 40% (730/79 Philip Morris Holland BV przeciwko Komisji
Wspólnot Europejskich). Pomoc ta miała umożliwić uzyskanie 50-procentowego
udziału w holenderskiej produkcji wyrobów tytoniowych, przy czym 4/5 tej produk-cji było definiowane na eksport. Trybunał uznał, że pomoc ta groziła naruszeniem konkurencji co najmniej z dwóch powodów. Po pierwsze, przyznanie takiej pomocy przedsiębiorstwu zajmującemu w owym czasie drugą pozycję pod względem wiel-kości na rynku światowym w dziedzinie produkcji wyrobów tytoniowych wzmocni-ło jego pozycję rynkową w porównaniu z sytuacją innych przedsiębiorstw konkuru-jących z nim w handlu na rynku wewnętrznym. Dodatkowo przyznanie pomocy pozwoliło zredukować koszty restrukturyzacji, którą inne przedsiębiorstwa tej gałę-zi produkcji musiały przeprowadgałę-zić z wykorzystaniem własnych środków.
Orzecznictwo sądów unijnych wskazuje na domniemanie (presumption) zakłó-cenia lub zagrożenia zakłóceniem konkurencji w przypadku udzielenia przez pań-stwo pomocy o charakterze selektywnym przedsiębiorstwu konkurującemu w wy-mianie handlowej na rynku wewnętrznym [Bishop 1997, s. 84-86]. Z orzeczenia
210
Piotr Podsiadłow sprawie Italy v. Commission wynika, że do oceny zakłócenia konkurencji należy jako punkt wyjścia wziąć pod uwagę stan konkurencji istniejący w ramach jednoli-tego rynku przed podjęciem interwencji przez państwo z perspektywy sytuacji dane-go sektora dane-gospodarki (173-73 Republika Włoska przeciwko Komisji Wspólnot
Eu-ropejskich). Na sytuację tę składają się takie czynniki, jak nadprodukcja, słabe
perspektywy wzrostu popytu na dany towar, trudności w znalezieniu nowych ryn-ków zbytu, redukcja miejsc pracy, konieczność przeprowadzenia dużych projektów inwestycyjnych czy znaczny import towarów z innych państw.
W wyroku w sprawie Vlaamse Gewest v. Commission sąd stwierdził, że w sytu-acji, gdy pomoc uprzywilejowuje selektywnie przedsiębiorstwo działające w sekto-rze, który charakteryzuje się intensywną konkurencją, zakłócenie konkurencji lub ryzyko takiego zakłócenia jest znaczne, przy czym konkurencja jest zakłócona w mniejszym zakresie, jeżeli korzyść jest ograniczona (T-214/95 Het Vlaamse
Ge-west (Région flamande) przeciwko Komisji Wspólnot Europejskich, pkt 46). Zatem
zakaz udzielania pomocy publicznej, który został ustanowiony w art. 107 ust. 1 TFUE, ma zastosowanie do wszelkiej pomocy zakłócającej lub zagrażającej zakłó-ceniem konkurencji, niezależnie od jej wielkości, w zakresie, w jakim wpływa na handel między państwami członkowskimi [Nicolaides 2010, s. 402-409]. Szczegól-nie zakłócająco na konkurencję oddziałuje pomoc udzielona w sektorze charaktery-zującym się nadprodukcją, gdyż przedsiębiorstwo posiadające nadwyżkę mocy produkcyjnych po otrzymaniu dodatkowego wsparcia od państwa może skutecznie uniemożliwić wejście na rynek nowym podmiotom oraz ograniczyć szansę na zwiększenie eksportu przedsiębiorstwom już na tym rynku działającym [Evans 1997, s. 86-87].
W sprawie Kahla/Thüringen Porzellan v. Commission sąd stwierdził, że rynek porcelany jest europejskim rynkiem produktowym, który charakteryzuje się inten-sywną konkurencją i nadprodukcją, w związku z tym korzyści finansowe stawiające jedno przedsiębiorstwo w korzystniejszej sytuacji niż jego konkurentów zagrażają naruszeniem konkurencji (T-20/03 Kahla/Thüringen Porzellan GmbH przeciwko
Komisji Wspólnot Europejskich, pkt 200). Podobnie w sprawie Italy and Brandt v. Commission Sąd uznał, żepomoc dla przedsiębiorstwa z branży AGD zakłóca lub grozi zakłóceniem konkurencji oraz może wpływać na wymianę handlową między państwami członkowskimi ze względu na to, że pomoc ta została udzielona podmio-towi działającemu w sektorze, w którym konkurencja jest bardzo silna (T-239/04 oraz T-323/04 Republika Włoska (T-239/04) oraz Brandt Italia SpA (T-323/04)
prze-ciwko Komisji Wspólnot Europejskich, pkt 68). W tym przypadku zostało wyraźnie
podkreślone, że zakłócający wpływ udzielonej pomocy na konkurencję wyraża się w tym, że umacnia ona sytuację finansową niektórych przedsiębiorstw w stosunku do podmiotów z nimi konkurujących, a w szczególności grozi zakłóceniem konku-rencji i wywarciem wpływu na wymianę handlową, jeżeli beneficjenci tej pomocy konkurują z towarami pochodzącymi z innych państw członkowskich, choć sami nie dokonują wywozu wyprodukowanych towarów.
Zagadnienie pomocy publicznej z perspektywy traktatowej przesłanki jej wpływu...
211
Na podstawie analizy orzecznictwa należy zauważyć, że sądy unijne przyjmują domniemanie zakłócenia lub zagrożenia zakłóceniem konkurencji nie tylko w sytu-acji, gdy rynek, na którym działa beneficjent pomocy, charakteryzuje się intensywną konkurencją cenową. W sprawie Heiser Trybunał stwierdził, że konkurencja między podmiotami działającymi na określonym rynku nie ogranicza się tylko do jednego jej elementu, czyli do ceny, ale obejmuje także inne elementy, takie jak jakość, za-ufanie klientów czy też rozpoznawalność marki na rynku (C-172/03 Wolfgang
He-iser przeciwko Finanzamt Innsbruck, pkt 56-57). Przyjęta przez Trybunał
Sprawie-dliwości interpretacja art. 107 ust. 1 TFUE oznacza, że przesłanka zakłócenia lub zagrożenia zakłóceniem konkurencji jest w zasadzie spełniona w przypadku stoso-wania przez państwo środków pomocy o charakterze selektywnym wobec przedsię-biorstwa lub grupy przedsiębiorstw biorących udział w wymianie handlowej na ryn-ku wewnętrznym. Oznacza to, że do uznania środka selektywnego, którego beneficjent uczestniczy w handlu na rynku wewnętrznym, za spełniający przesłankę zakłócenia lub zagrożenia zakłóceniem konkurencji wystarczające jest, by w oko-licznościach konkretnego przypadku nie można było wykluczyć możliwości za- kłócenia konkurencji (T-189/03 ASM Brescia SpA przeciwko Komisji Wspólnot
Europejskich, pkt 68; T-222/04 Republika Włoska przeciwko Komisji Wspólnot Eu-ropejskich, pkt 43).
3. Zakłócenia handlu między państwami członkowskimi UE
Wpływ pomocy publicznej na wymianę handlową między państwami członkowski-mi jest nierozerwalnie związany z naruszeniem zasad konkurencji [Quigley 2009, s. 54-59]. Należy jednakże pamiętać, że wpływ pomocy na handel między państwami członkowskimi jest traktowany jako oddzielny element definicyjny pomocy państwa w rozumieniu art. 107 ust. 1 TFUE. Warunek ten jest odrębną konstytutywną cechą pomocy państwa i powinien być odróżniany od zakłócenia konkurencji [Ehlermann, Vallery 2005, s. 709-712]. Trybunał Sprawiedliwości w swoim orzecznictwie wyja-śnił, że dla uznania określonego środka za pomoc państwa konieczne jest, aby w szczególności mógł on mieć wpływ na wymianę handlową między państwami członkowskimi (C-280/00 Altmark Trans GmbH i Regierungspräsidium Magdeburg
przeciwko Nahverkehrsgesellschaft Altmark GmbH, przy udziale Oberbundesanwalt beim Bundesverwaltungsgericht, pkt 74-75; C-71/04 Administración del Estado przeciwko Xunta de Galicia, pkt 32). Podobnie jak w przypadku przesłanki
zakłóce-nia konkurencji, wpływ ten należy rozumieć w rzeczywistym i potencjalnym ujęciu (C-372/97 Republika Włoska przeciwko Komisji Wspólnot Europejskich, pkt 44; C-148/04 Unicredito Italiano SpA przeciwko Agenzia delle Entrate, Ufficio Genova
1, pkt 54).
Dla uznania wystąpienia przesłanki wpływu pomocy na wymianę handlową między państwami członkowskimi nie jest konieczne, aby sam odbiorca takiej po-mocy uczestniczył w wewnątrzwspólnotowej wymianie handlowej. Innymi słowy,
212
Piotr Podsiadłookoliczność, że przedsiębiorstwo będące beneficjentem pomocy bezpośrednio nie uczestniczy w wewnątrzwspólnotowej wymianie handlowej nie stanowi okoliczno-ści wyłączającej możliwość wpływu na handel. Przykładem jest tu orzeczenie w sprawie France v. Commission, która dotyczyła udzielenia przez przemysłowy fundusz restrukturyzacyjny (Fonds industriel de modernisation) subsydiowanej po-życzki na modernizację browaru (102/87 Republika Francuska przeciwko Komisji
Wspólnot Europejskich). Trybunał wskazał, że pomoc dla określonego
przedsiębior-stwa może wpływać na wewnątrzwspólnotową wymianę handlową, jeżeli towary oferowane przez to przedsiębiorstwo są konkurencyjne w stosunku do towarów po-chodzących z innych państw członkowskich. Udzielenie pomocy umożliwia bowiem jej odbiorcy utrzymanie produkcji krajowej na określonym poziomie lub jej zwięk-szenie, przez co zmniejszą się możliwości przedsiębiorstw z innych państw człon-kowskich w zakresie eksportu ich towarów do danego państwa członkowskiego. Podobnie pomoc dla przedsiębiorstw nieprowadzących eksportu wpływa na wy- mianę handlową, gdy zmniejsza ona koszty wytworzenia krajowych produktów lub tworzy zachętę do uruchomienia produkcji towarów, które zastąpią towary im-portowane.
Wykładnia ta odnosi się także do wsparcia usług świadczonych na terytorium Unii Europejskiej. W sprawie Altmark Trybunał wskazał, że pomoc publiczna udzie-lona przedsiębiorstwu, które świadczy wyłącznie usługi transportu lokalnego lub regionalnego, a nie świadczy usług transportowych poza państwem pochodzenia, może mieć jednak wpływ na wymianę handlową między państwami członkowskimi (C-280/00 Altmark Trans GmbH i Regierungspräsidium Magdeburg przeciwko
Na-hverkehrsgesellschaft Altmark GmbH, przy udziale Oberbundesanwalt beim Bunde-sverwaltungsgericht, pkt 77). Brak możliwości wykluczenia takiego wpływu
wyni-ka z tego, że: „w sytuacji, gdy państwo członkowskie udziela pomocy publicznej danemu przedsiębiorstwu, świadczenie usług transportowych przez to przedsiębior-stwo może być utrzymane na tym samym poziomie lub zintensyfikowane, a przez to zostaną ograniczone możliwości przedsiębiorstw ustanowionych w innych pań-stwach członkowskich na świadczenie usług transportowych na rynku tego państwa członkowskiego”. Podobnie w sprawie Unicredito Italiano Trybunał podniósł, że pomoc publiczna dla danego przedsiębiorstwa może powodować podtrzymanie lub wzmocnienie jego działalności wewnątrzkrajowej w ten sposób, że przedsiębiorstwa mające siedziby w innych państwach członkowskich będą miały mniejsze szanse wyjścia na rynek państwa członkowskiego, które takiej pomocy udzieliło (C-148/04
Unicredito Italiano SpA przeciwko Agenzia delle Entrate, Ufficio Genova 1, pkt 58).
Ponadto umocnienie pozycji przedsiębiorstwa, które dotychczas nie brało udziału w wymianie handlowej w ramach rynku wewnętrznego, może ułatwić proces wej-ścia na odnośny rynek towarowy lub usług innego państwa członkowskiego.
Udzielenie pomocy publicznej umacnia zatem pozycję przedsiębiorstw będą-cych jej odbiorcami względem przedsiębiorstw uczestnicząbędą-cych w wymianie han-dlowej na jednolitym rynku europejskim. Warunkiem jest tu nie tyle wskazanie, że
Zagadnienie pomocy publicznej z perspektywy traktatowej przesłanki jej wpływu...
213
dany produkt lub usługa były przedmiotem handlu na rynku wewnętrznym, ale przy-należność beneficjenta pomocy do sektora, który został zliberalizowany. Liberaliza-cja oznacza bowiem nie tylko otwarcie danego sektora na konkurencję wewnątrz określonego państwa członkowskiego, ale także otwarcie tego sektora na konkuren-cję z innych państw członkowskich. Skutek procesu liberalizacji poszczególnych sektorów gospodarki na poziomie unijnym w postaci wzmożonej konkurencji na jednolitym rynku jest wystarczający do przyjęcia, że pomoc ma wpływ na realną lub potencjalną konkurencję oraz na wymianę handlową między państwami członkow-skimi (C-409/00 Królestwo Hiszpanii przeciwko Komisji Wspólnot Europejskich, pkt 75; C-206/06 Essent Netwerk Noord BV do której przystąpiła Nederlands
Elek-triciteit Administratiekantoor BV przeciwko Aluminium Delfzijl BV, oraz w ramach przypozwania Aluminium Delfzijl BV przeciwko Staat der Nederlanden oraz w ra-mach przypozwania Essent Netwerk Noord BV przeciwko Nederlands Elektriciteit Administratiekantoor BV i Saranne BV, pkt 77). Uczestnictwo w wymianie
handlo-wej między państwami członkowskimi można rozpatrywać także z punktu widzenia beneficjenta pomocy lub sektora, w którym ten beneficjent działa. Jednakże należy podkreślić, że w pewnych okolicznościach sam fakt uczestnictwa przedsiębiorstwa w wymianie handlowej między państwami członkowskimi nie implikuje wniosku o wpływie danego środka pomocy na taką wymianę (C-494/06 Komisja Wspólnot
Europejskich przeciwko Republice Włoskiej i Wam SpA, pkt 61-62; T-304/04 oraz
T-316/04 Republika Włoska (T-304/04) i Wam SpA (T-316/04) przeciwko Komisji
Wspólnot Europejskich, pkt 74). Jest to widoczne szczególnie w przypadku pomocy
wspierającej eksport do państw trzecich, gdy przedsiębiorstwo eksportuje całą swoją produkcję poza obszar Unii Europejskiej. Jednak w sytuacji ścisłego powiązania rynku wewnętrznego z rynkiem pozaeuropejskim pomoc taka mogłaby wpływać na wewnątrzwspólnotową wymianę handlową. Na przykład, spadek popytu na określo-ne dobra na rynku krajowym (czy szerzej – na rynku Unii Europejskiej) może pro-wadzić do wzmocnienia konkurencji między przedsiębiorstwami, które będą także szukały nowych rynków zbytu. Udzielenie pomocy jednemu z przedsiębiorstw, co prowadziłoby do obniżenia jego kosztów produkcji, wpłynęłoby na możliwości kon-kurowania innych przedsiębiorstw zarówno na rynku europejskim, jak i poza nim. Pomoc taka oddziaływałaby zatem na wewnątrzwspólnotową wymianę handlową. Podobnie nadwyżka zdolności produkcyjnych na rynku światowym może oznaczać, że pomoc wpłynie na wymianę handlową między państwami członkowskimi, nawet jeżeli uprzednio beneficjent pomocy eksportował większą część swojej produkcji do państw trzecich.
4. Zakończenie
Przesłankę zakłócenia konkurencji i przesłankę negatywnego wpływu pomocy na wymianę handlową między państwami członkowskimi należy uznać za spełnione, jeżeli nastąpi wzmocnienie pozycji konkurencyjnej beneficjenta pomocy, który
pro-214
Piotr Podsiadłowadzi działalność w sektorze uczestniczącym w wewnątrzwspólnotowej wymianie handlowej. Punktem wyjścia takiego uzasadnienia jest zdefiniowanie rynku towaru lub usługi, na jakim działa beneficjent. W przypadku braku zdefiniowania takiego rynku nie ma bowiem możliwości stwierdzenia, czy beneficjent należy do sektora, który uczestniczy w wymianie handlowej na rynku wewnętrznym, ani czy na danym rynku w ogóle istnieje konkurencja. Szczególnie istotna jest kwestia możliwości zakłócenia konkurencji na skutek udzielenia pomocy publicznej w sytuacji, gdy be-neficjent prowadzi działalność gospodarczą na rynku, który nie jest otwarty na kon-kurencję. Trybunał Sprawiedliwości podnosił w swoich orzeczeniach okoliczność zliberalizowania danego sektora gospodarczego na poziomie unijnym jako uzasad-nienie rzeczywistego lub potencjalnego wpływu pomocy zarówno na konkurencję, jak i na wymianę handlową między państwami członkowskimi. Zatem jeżeli rozpa-trywany rynek ma postać monopolu prawnego lub naturalnego, nie występują na nim produkty, które byłyby identyczne lub stanowiły substytuty w stosunku do pro-duktów oferowanych przez odbiorcę pomocy, to pytanie o wzmocnienie pozycji konkurencyjnej odbiorcy pomocy traci na znaczeniu, ponieważ nie zachodzi zwią-zek między tą pomocą a prawdopodobnym wpływem na konkurencję i handel. Tym samym ustanowiony w art. 1 ust. 1 TFUE warunek rzeczywistego lub chociażby potencjalnego wpływu danego środka na konkurencję nie jest spełniony. Z kolei brak uczestnictwa określonego sektora w wymianie handlowej na rynku wewnętrz-nym, wpływ pomocy tylko na handel krajowy oraz fakt, że pomoc dotyczy tylko i wyłącznie rynków poza Unią Europejską będą okolicznościami wykluczającymi bezpośrednio wpływ danego środka pomocy na wymianę handlową.
Literatura
Arhold C., 2009, The case-law of the European court of justice and the court of first instance on state
aids in 2003/2004, European State Aid Law Quarterly, no. 2.
Bishop S., 1997, The European Commission’s policy towards state aid: A role for rigorous competitive
analysis, European Competition Law Review, vol. 18, no. 2.
Cruz Vilaça J.L. da, 2009, Material and geographic selectivity in state aid – recent developments, European State Aid law Quarterly, no. 4.
Ehlermann C.D., Vallery A., 2005, Giving meaning to the condition of effect on trade: The courts’s
judgment in Xunta de Galicia, a missed opportunity, European State Aid Law Quarterly, no. 4.
Evans A., 1997, European community law of state aid, Oxford European Community Law Series, Oxford University Press, Oxford-New York.
Kapteyn P.J.G., VerLoren van Themaat P., 1998, Introduction to the Law of the European Communities, Third Edition, Kluwer Law International, Springer, London-Hague-Boston.
Nicolaides P., 2010, Distortion of competition in the field of state aid: From unnecessary aid to
unnec-essary distortion, European Competition Law Review, no. 10, vol. 31.
Opinia rzecznika generalnego Yves’a Bota przedstawiona w dniu 17 grudnia 2009 r. w sprawie C-203/08 Sporting Exchange Ltd przeciwko Minister van Justitie i sprawie C-258/08 Ladbrokes
Betting & Gaming Ltd, Ladbrokes International Ltd przeciwko Stichting de National Sporttotali-sator, Zbiory orzecznictwa Trybunału Europejskiego, 2010, s. I-nyr.
Zagadnienie pomocy publicznej z perspektywy traktatowej przesłanki jej wpływu...
215
Paczkowska-Tomaszewska A., 2007, Zakłócenie konkurencji w świetle wspólnotowych zasad pomocypublicznej, Państwo i Prawo, nr 12.
Quigley C., 2009, European State Aid Law and Policy, Hart Publishing Ltd, Oxford-Portland. Traktat o Unii Europejskiej i Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, wersje skonsolidowane –
Dz.Urz. UE, C 83 z 30.03.2010.
Wyrok Sądu pierwszej instancji z dnia 11 czerwca 2009 r. w sprawie T-189/03 ASM Brescia SpA
przeciwko Komisji Wspólnot Europejskich, Zbiory orzecznictwa Trybunału Europejskiego 2009,
s. II-1831.
Wyrok Sądu pierwszej instancji z dnia 11 czerwca 2009 r. w sprawie T-222/04 Republika Włoska
przeciwko Komisji Wspólnot Europejskich, Zbiory orzecznictwa Trybunału Europejskiego 2009,
s. II-1877.
Wyrok Sądu pierwszej instancji z dnia 12 września 2007 r. w sprawach połączonych T-239/04 oraz T-323/04 Republika Włoska (T-239/04) oraz Brandt Italia SpA (T-323/04) przeciwko Komisji
Wspólnot Europejskich, Zbiory orzecznictwa Trybunału Europejskiego 2007, s. II-3265.
Wyrok Sądu pierwszej instancji z dnia 22 lutego 2006 r. w sprawie T-34/02 EURL Le Levant 001 oraz
inne przeciwko Komisji Wspólnot Europejskich, Zbiory orzecznictwa Trybunału Europejskiego
2006, s. II-267.
Wyrok Sądu pierwszej instancji z dnia 24 września 2008 r. w sprawie T-20/03 Kahla/Thüringen
Porzel-lan GmbH przeciwko Komisji Wspólnot Europejskich, Zbiory orzecznictwa Trybunału
Europej-skiego 2008, s. II-2305.
Wyrok Sądu pierwszej instancji z dnia 25 marca 2009 r. w sprawie T-332/06 Alcoa Trasformazioni
Srl przeciwko Komisji Wspólnot Europejskich, Zbiory orzecznictwa Trybunału Europejskiego
2009, s. II-29.
Wyrok Sądu pierwszej instancji z dnia 30 kwietnia 1998 r. w sprawie T-214/95 Het Vlaamse Gewest
(Région flamande) przeciwko Komisji Wspólnot Europejskich, Zbiory orzecznictwa Trybunału
Eu-ropejskiego 1998, s. II-717.
Wyrok Sądu pierwszej instancji z dnia 4 kwietnia 2001 r. w sprawie T-288/97 Regione Friuli Venezia
Giulia przeciwko Komisji Wspólnot Europejskich, Zbiory orzecznictwa Trybunału Europejskiego
2001, s. II-1169.
Wyrok Sądu pierwszej instancji z dnia 6 września 2006 r. w sprawach połączonych T-304/04 oraz T-316/04 Republika Włoska (T-304/04) i Wam SpA (T-316/04) przeciwko Komisji Wspólnot
Euro-pejskich, Zbiory orzecznictwa Trybunału Europejskiego 2006, s. II-64.
Wyrok Trybunału z dnia 10 czerwca 2010 r. w sprawie C-140/09 Fallimento Traghetti del
Mediterra-neo SpA przeciwko Presidenza del Consiglio dei Ministra, Zbiory orzecznictwa Trybunału
Euro-pejskiego 2010, s. I-nyr.
Wyrok Trybunału z dnia 13 lipca 1988 r. w sprawie 102/87 Republika Francuska przeciwko Komisji
Wspólnot Europejskich, Zbiory orzecznictwa Trybunału Europejskiego 1988.
Wyrok Trybunału z dnia 13 lutego 2003 r. w sprawie C-409/00 Królestwo Hiszpanii przeciwko Komisji
Wspólnot Europejskich, Zbiory orzecznictwa Trybunału Europejskiego 2003, s. I-1487.
Wyrok Trybunału z dnia 15 grudnia 2005 r. w sprawie C-148/04 Unicredito Italiano SpA przeciwko
Agenzia delle Entrate, Ufficio Genova 1, Zbiory orzecznictwa Trybunału Europejskiego 2005,
s. I-11137.
Wyrok Trybunału z dnia 17 lipca 2008 r. w sprawie C-206/06 Essent Netwerk Noord BV do której
przy-stąpiła Nederlands Elektriciteit Administratiekantoor BV przeciwko Aluminium Delfzijl BV, oraz w ramach przypozwania Aluminium Delfzijl BV przeciwko Staat der Nederlanden oraz w ramach przypozwania Essent Netwerk Noord BV przeciwko Nederlands Elektriciteit Administratiekantoor BV i Saranne BV, Zbiory orzecznictwa Trybunału Europejskiego 2008, s. I-5497.
Wyrok Trybunału z dnia 17 września 1980 r. w sprawie 730/79 Philip Morris Holland BV przeciwko
216
Piotr Podsiadło Wyrok Trybunału z dnia 2 lipca 1974 r. w sprawie 173-73 Republika Włoska przeciwko KomisjiWspól-not Europejskich, Zbiory orzecznictwa Trybunału Europejskiego 1974, s. 709.
Wyrok Trybunału z dnia 21 lipca 2005 r. w sprawie C-71/04 Administración del Estado przeciwko
Xunta de Galicia, Zbiory orzecznictwa Trybunału Europejskiego 2005, s. I-7419.
Wyrok Trybunału z dnia 22 listopada 2001 r. w sprawie C-53/00 Ferring SA przeciwko Agence
centra-le des organismes de sécurité sociacentra-le (ACOSS), Zbiory orzecznictwa Trybunału Europejskiego
2001, s. I-9067.
Wyrok Trybunału z dnia 24 lipca 2003 r. w sprawie C-280/00 Altmark Trans GmbH i
Regierungspräsi-dium Magdeburg przeciwko Nahverkehrsgesellschaft Altmark GmbH, przy udziale Oberbunde-sanwalt beim Bundesverwaltungsgericht, Zbiory orzecznictwa Trybunału Europejskiego 2003,
s. I-7747.
Wyrok Trybunału z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie C-372/97 Republika Włoska przeciwko Komisji
Wspólnot Europejskich, Zbiory orzecznictwa Trybunału Europejskiego 2004, s. I-3679.
Wyrok Trybunału z dnia 3 marca 2005 r. w sprawie C-172/03 Wolfgang Heiser przeciwko Finanzamt
Innsbruck, Zbiory orzecznictwa Trybunału Europejskiego 2005, s. I-1627.
Wyrok Trybunału z dnia 30 kwietnia 2009 r. w sprawie C-494/06 P Komisja Wspólnot Europejskich
przeciwko Rebublice Włoskiej i Wam SpA, Zbiory orzecznictwa Trybunału Europejskiego 2009,
s. I-3639.
Wyrok Trybunału z dnia 30 marca 2006 r. w sprawie C-451/03 Servizi Ausiliari Dottori Commercialisti
Srl przeciwko Giuseppe Calafiori, Zbiory orzecznictwa Trybunału Europejskiego 2006, s. I-2941.
Wyrok Trybunału z dnia 5 marca 2009 r. w sprawie C-222/07 Unión de Televisiones Comerciales
Aso-ciadas (UTECA) przeciwko Administración General del Estado, Zbiory orzecznictwa Trybunału
