[2019/Nr 2] Ocena pobrania kofeiny z napojów energetyzujących przez młodzież z powiatu kłodzkiego

(1)

Ewa Malczyk, Agata Malczyk, Marta Misiarz, Ewa Szura, Ireneusz Chmiel

OCENA POBRANIA KOFEINY Z NAPOJÓW ENERGETYZUJĄCYCH PRZEZ MŁODZIEŻ Z POWIATU KŁODZKIEGO

Instytut Nauk o Zdrowiu,

Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Nysie Dyrektor: dr n. med. W. Huńka-Żurawińska

Celem pracy była ocena pobrania kofeiny z napojów energetyzujących przez młodzież szkół średnich powiatu kłodzkiego. Narzędziem badawczym był autorski kwestionariusz ankiety zawierający pytania o płeć, wiek, masę ciała, wzrost oraz pytania dotyczące częstotliwości spożycia wybranych napojów energetyzujących i objętości. Prawie 4% respondentów przekroczyło bezpieczny poziom dziennego pobrania kofeiny. Średnie pobranie kofeiny z napojów energetyzujących przez młodzież szkół średnich wyniosło 18,7 mg/dzień. Płeć i wiek ankietowanych różnicowały pobranie kofeiny.

Słowa kluczowe: kofeina, napoje energetyzujące, młodzież. Key words: caffeine, energy drinks, youth, students.

W ostatnich latach obserwuje się dynamiczny wzrost spożycia napojów ener-getyzujących (ED – energy drinks) szczególnie wśród uczniów szkół średnich, studentów, a także osób aktywnych fi zycznie (1). Napoje te zawierają w swoim składzie substancje o właściwościach pobudzających, do których należy kofeina. Ponadto zawierają takie substancje jak: tauryna, guarana, inozytol, glukuronolakton, jak również witaminy z grupy B, które mają spotęgować działanie pobudzające (2). W literaturze przedmiotu istnieje coraz więcej doniesień na temat negatywne-go wpływu tenegatywne-go rodzaju napojów na zdrowie. Podejrzewa się, że nadmierne ich spożycie przyczynia się do chorób naczyń mózgowych, zatrzymania akcji serca, może powodować natężenie objawów chorób psychicznych, przyczyniać się do roz-woju nadwagi, otyłości lub chorób metabolicznych (3–6). Zasadniczym motywem sięgania po napoje o wysokiej zawartości kofeiny jest aktywny i stresujący styl życia, który wymaga ciągłej gotowości, skupienia i dyspozycyjności, co w krótkiej perspektywie można osiągnąć poprzez spożywanie tych stymulantów (7). Celem pracy była ocena pobrania kofeiny z napojów energetyzujących przez młodzież szkół średnich powiatu kłodzkiego.

(2)

MATERIAŁ I METODY

Badanie zostało prowadzone wśród młodzieży szkół średnich z powiatu kłodzkie-go. Kryteriami włączenia do badań były: zgoda nastolatka i/lub rodzica na badanie, spożywanie napojów energetyzujących oraz poprawne wypełnienie kwestionariusza ankiety. Badaną grupę stanowiło 281 uczniów w wieku od 17 do 21 roku życia. Narzędziem badawczym był autorski kwestionariusz ankiety zawierający pytania o płeć, wiek, masę ciała, wzrost oraz pytania dotyczące częstotliwości spożycia wybranych napojów energetyzujących i objętości. Wyboru napojów do analizy dokonano na podstawie wstępnego wywiadu. Najczęściej spożywanymi przez re-spondentów napojami energetyzującymi były: Tiger, Red Bull, Burn, Bullit, Blow, R 20, Be!Power, V-Max, XL, Carrefour ED, Devil, Las Vegas, Level, Dominator, Cocaine, Team Orlen ED, Power Up, MD Adrenaline, i na tej podstawie wybrano je do analizy. Zdecydowana większość tych napojów zawiera 80 mg kofeiny, a do-minującym opakowaniem jest puszka o pojemności 250 cm3_.

Częstotliwość spożycia napojów energetyzujących została określona wg nastę-pujących kategorii: codziennie (1 raz, 2 razy, 3 razy, 4 razy, 5 razy 6 razy), kilka razy w tygodniu (1 raz, 2 razy, 3 razy, 4 razy, 5 razy, 6 razy), kilka razy w miesiącu (1 raz, 2 razy, 3 razy), rzadziej niż raz w miesiącu i nigdy. Biorąc pod uwagę fakt, że najczęściej spożywaną przez ankietowanych objętością było 250 cm3_{, przyjęto,} iż porcja dostarczała średnio 80 mg kofeiny. Dzienne pobranie kofeiny przez re-spondentów obliczono wg wzoru:

EDI = P · R · C

EDI – dzienne pobranie kofeiny (mg/dzień); P – wielkość porcji (250 cm3_); R – dane dotyczące częstotliwości spożycia porcji w przeliczeniu na dzień (krot-ność spożycia w ciągu dnia – R, kilka razy w tygodniu – R/7, kilka razy w ciągu miesiąca – R/30, rzadziej niż raz w miesiącu R/365); C– zawartość kofeiny w porcji (mg/250 cm3_{). Bezpieczny poziom pobrania kofeiny przyjęto na poziomie 400} mg/dzień (8).

Wysokość i masa ciała ankietowanej młodzieży zostały zweryfi kowane przez pielęgniarki szkolne. Interpretację uzyskanych wyników przeprowadzono w oparciu o obowiązujące siatki centylowe BMI dla płci i wieku opracowane w ramach pro-jektu OLAF (młodzież 17–18 lat) lub kryteria ustalone przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) (młodzież 19–21 lat) (9, 10).

W celu wykazania różnicy w ilości pobrania kofeiny z napojów energetyzujących uwzględniając płeć, wiek oraz stan odżywienia (wg BMI), przeprowadzono test ANOVA Kruskala-Wallisa (rozkład różny od rozkładu normalnego) lub jednoczyn-nikową analizę wariancji ANOVA i test Tukeya. Hipotezę o rozkładzie normalnym analizowanych zmiennych zweryfi kowano za pomocą testu Shapiro-Wilka. Analizę statystyczną przeprowadzono wykorzystując program statystyczny Statistica v.13.0. Poziom istotności przyjęto na poziomie p<0,05.

(3)

WYNIKI I ICH OMÓWIENIE

Większość (70,5%) ankietowanej młodzieży posiadała prawidłową masą ciała. Wartość średnia wskaźnika BMI oscylowała wokół 21,2 ± 1,8 kg/m2_{. Niedowagę} zdiagnozowano u 31 osób (11,0%) (17,4 ± 0,9 kg/m2_{), natomiast nadwagę u 37 osób} (13,2%) (26,8 ± 1,4 kg/m2_{). W badanej grupie znalazło się również 15 osób otyłych} (5,3%), których średnia wartość BMI wynosiła 33,7 ± 6,4 kg/m2_.

Średnie pobranie kofeiny z napojów energetyzujących przez młodzież z powiatu kłodzkiego kształtowało się na poziomie 18,7 mg/dzień (tab. I). Uzyskane wyniki były zbieżne z wynikami przedstawionymi w raporcie EFSA (11). W tym badaniu średnie dzienne pobranie kofeiny z ED przez dzieci wynosiło 21,97 mg, nastolat-ków 23,5 mg, a osób dorosłych 22,5 mg. Z kolei analiza pobrania kofeiny z ED przez amerykańskich studentów wykazała prawie dwukrotnie większe spożycie tego związku (40 mg/dzień) niż w badaniach własnych (12).

Ta b e l a I. Średnie dzienne pobranie kofeiny (mg/dzień) przez młodzież z uwzględnieniem płci, wieku i stanu odżywienia oraz odsetek osób (%) przekraczających bezpieczny poziom spożycia kofeiny (przyjęto 400 mg/dzień) Ta b l e I. The average daily caffeine intake (mg/day) by youth, taking into account sex, age and nutritional status, and percentage of people (%) exceeding the average of caffeine intake (assumed 400 mg/day)

N Me ± Q Wartość maksymalna % osób Ogółem 281 18,7 ± 25,3 762,7 3,9 Płeć Dziewczęta 157 16,0 a_{± 22,7} _365,3 _1,3 Chłopcy 124 26,7b_{± 30,0} _762,7 _6,5 Wiek [lata] 17–18 172 21,3 b_{± 29,3} _493,3 _4,7 19–21 109 13,3a_{± 23,0} _762,7 _2,8 Stan odżywienia Niedowaga 31 16,0 a_{± 24,0} _138,7 ₀

Prawidłowa masa ciała 198 21,0 a_{± 26,7} _762,7 _4,5

Nadwaga 37 21,3 a_{± 21,3} _133,3 ₀

Otyłość 15 16,0 a_{± 28,0} _421,3 _13,3

a, b – różnice statystycznie istotne przy p<0,05; a, a – brak różnic statystycznie istotnych przy p<0,05 Me – mediana; Q – odchylenie kwartylowe

Uczniowie uczęszczający do szkół średnich powiatu kłodzkiego pobierali więcej kofeiny niż uczennice (26,7 mg vs 16,0 mg, p=0,01655) (tab. I). Podobną zależność wykazano w badaniach Mahoney i współpr. (12). Studenci płci męskiej również pobierali więcej kofeiny z napojów energetyzujących niż studenci płci żeńskiej (odpowiednio 53 mg i 30 mg/dzień kofeiny z napojów energetyzujących).

W niniejszych badaniach więcej kofeiny z napojów energetyzujących dostarczali do organizmu młodsi niż starsi respondenci (21,3 mg vs 13,3 mg, p=0,04834) (tab. I). Odwrotną zależność stwierdzono w amerykańskich badaniach, w których ilość pobranej kofeiny z ED wzrastała wraz z wiekiem (18–19 lat: 30,2 mg, 20–22 lata: 33,7 mg, 23+: 81,8 mg/dzień) (12). Natomiast wyniki przedstawione w raporcie EFSA nie wykazywały powyższych zależności. Pobranie kofeiny z ED wynosiło ok. 22 mg/dzień bez względu na wiek (11).

(4)

W badaniach własnych, jak i badaniach amerykańskich nie stwierdzono zróżni-cowania pobrania kofeiny z ED od stanu odżywienia respondentów określonego na podstawie BMI (12).

Istnieje wiele dowodów na to, że spożywanie kofeiny w nadmiernych ilościach może być niekorzystne dla organizmu (3–7). Według Jarosza i współpr. (13) umiar-kowane spożycie kofeiny do 400 mg dziennie nie ma negatywnego wpływu na zdrowie, jednak długotrwałe pobieranie jej w nadmiernych ilościach, może skut-kować uzależnieniem i niekorzystnymi objawami zdrowotnymi (bezsenność, bóle głowy, problemy żołądkowe itp.). W badaniach własnych prawie 4% ankietowanej młodzieży przekroczyło bezpieczną dawkę pobrania (tj. 400 mg/dzień), przy czym najwięcej kofeiny z napojów energetyzujących (aż 762,67 mg/dzień, 8 przypadków) pobierali chłopcy w wieku 19–21 lat o prawidłowej masie ciała.

WNIOSKI

1. Prawie 4% respondentów przekroczyło bezpieczny poziom dziennego pobra-nia kofeiny.

2. Średnie pobranie kofeiny z napojów energetyzujących przez młodzież szkół średnich wyniosło 18,7 mg/dzień.

3. Płeć i wiek ankietowanych różnicowały pobranie kofeiny. Chłopcy oraz uczniowie w wieku 17–18 lat pobierali więcej kofeiny z napojów energetyzujących niż dziewczęta i uczniowie w wieku 19–21 lat.

4. Należy monitorować poziom pobrania kofeiny ze wszystkich źródeł (kawa, cukierki kofeinowe, napoje energetyzujące itp.), jednak szczególnie wśród młodzie-ży często spomłodzie-żywającej napoje energetyzujące.

E. M a l c z y k, A. M a l c z y k, M. M i s i a r z, E. S z u r a, I. C h m i e l THE CAFFEINE INTAKE ASSESSMENT FROM ENERGY DRINKS

BY THE YOUTH FROM KLODZKO COUNTY S u m m a r y

Introduction. In recent years, a dynamic increase in the consumption of energy drinks has been observed (ED – energy drinks) especially among high school pupils, students as well as physically active people. The main motive for reaching for drinks with high caffeine content is an active and stressful lifestyle that requires constant readiness, focus and availability. It is suspected that excessive consumption contributes to cerebrovascular disease, cardiac arrest, may cause the intensity of mental illness symptoms, contribute to the development of overweight, obesity or metabolic diseases.

Aim. The aim of the study was to assess the caffeine intake from energy drinks by high school youth from the Kłodzko county.

Material and methods. The research tool was the author’s questionnaire containing questions about sex, age, body mass, height and questions about the frequency and portion sizes of selected energy drinks consumption. The study group consisted of 281 students aged 17 to 21 years old.

Results. Almost 4% of respondents exceeded the safe level of daily caffeine intake. The average caffeine intake from energy drinks by high school students was 18.7 mg/day.

Conclusions. Sex and age of respondents differentiated the caffeine intake. Boys and students aged 17–18 took more caffeine from energy drinks than girls and students aged 19–21. The level of caffeine

(5)

intake from all sources (coffee, caffeinated candies, energy drinks, etc.) should be monitored, but especially among young people who frequently consume energy drinks.

PIŚMIENNICTWO

1. Czarnecki T., Sosnowska B.: Napoje energetyzujące a bezpieczeństwo zdrowotne. Przem. Spoż. 2015; 69: 24-27. DOI 10.15199/65.2015.12.3. – 2. Bajerska J., Woźniewicz M., Jeszka J., Wierzejska E.: Częstość spożywania napojów energetyzujących a aktywność fi zyczna i występowanie nadwagi i oty-łości wśród młodzieży licealnej. Zywn. Nauka Technol. Jakosc. 2009; 63(4): 211-217. – 3. Wierzejska

R.: Kofeina – powszechny składnik diety i jej wpływ na zdrowie. Roczn PZH 2012; 63(2): 141-147. – 4. Hedges D., Woon F., Hoopes S.: Caffeine-Induced Psychosis. CNS Spectr. 2009; 14(13): 127-129. – 5. Usman A., Jawaid A.: Hypertension in a young boy an energy drink effect. BMC Research Notes.

2012; 591(5): 1-3. – 6. Breda J.J., Whiting S.H., Encarnação R., Norberg S., Jones R., Reinap M.,

Jew-ell J.: Energy drink consumption in Europe: a review of the risks, adverse health effects, and policy

options to respond. Front. Public Health 2014; 2: 134. doi: 10.3389/fpubh.2014.00134. – 7. Hoffman M.,

Świderski F.: Napoje energetyzujące i ich składniki funkcjonalne. Przem. Spoż. 2008; 9: 8-13. – 8. Panel EFSA NDA (EFSA Panel on Dietetic Products, Nutrition and Allergies): Scientifi c opinion on

the safety of caffeine. EFSA Journal, 2015; 13(5): 120. doi:10.2903/j.efsa.2015.4102. – 9. Kułaga, Z.,

Litwin M., Tkaczyk M. et al.: Polish 2010 growth references for school-aged children and adolescents.

European Journal of Pediatrics, 2011; 170: 599-609. – 10. WHO World Health Organization: Obesity Preventing and Managing the Global Epidemic; Report of a WHO Consultation. Geneva, Switzerland, World Health Organization, 2004.

11. Zucconi S., Volpato C., Adinolfi F., Gandini E., Gentile E., Loi A., et al. Gathering consumption data on specifi c consumer groups of energy drinks. Parma: Supporting Publications 2013: EN-394. – 12.

Mahoney C.R., Giles G.E., Marriott B.P., Judelson D.A., Glickman E.L., Geiselman P.J., Lieberman H.R.: Intake of caffeine from all sources and reasons for use by college students, Clinical Nutrition

2018; doi.org/10.1016/j.clnu.2018.04.004. – 13. Jarosz M., Wierzejska R., Mojska H., Świderska K., Siuba

M.: Zawartość kofeiny w produktach spożywczych. Bromat. Chem. Toksykol. 2009; 42(3): 776-781.