Magdalena Kowalówka, Izabela Bolesławska, Ilona Górna, Grzegorz Kosewski, Mateusz Stępczak, Juliusz Przysławski
CZYNNIKI WYBORU SUPLEMENTÓW DIETY A POZIOM WYKSZTAŁCENIA PACJENTÓW WIELKOPOLSKICH APTEK
Katedra i Zakład Bromatologii
Uniwersytetu Medycznego im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu Kierownik: prof. dr hab. J. Przysławski
Obserwowany w Polsce wzrost spożycia suplementów diety wiąże się z łatwą dostępnością tych produktów oraz działaniami marketingowymi, które przed-stawiają korzyści zdrowotne wynikające z ich stosowania. Kierując się powyż-szą przesłanką przeprowadzono ocenę ważkości wybranych czynników wyboru suplementów diety w grupie 401 pacjentów poznańskich/wielkopolskich aptek z uwzględnieniem poziomu wykształcenia. W badanej grupie nie zaobserwowano istotnych statystycznie różnic, w zależności od poziomu wykształcenia. Zdecy-dowana przewaga czynnika „skład/zawartość” i odległe miejsce w rankingu „reklama w mediach”, mogą wskazywać na rosnącą świadomość pacjentów w zakresie stosowania suplementów diety.
Słowa kluczowe: pacjenci aptek, suplementy diety, czynniki wyboru. Key words: pharmacy patients, dietary supplements, selection factors.
Suplementy diety to środki spożywcze, będące skoncentrowanym źródłem wita-min, składników mineralnych oraz innych substancji o korzystnych właściwościach fi zjologicznych (1, 2). Są stosowane w żywieniu dzieci, osób starszych, również chorych. Obserwuje się także wzrost spożycia suplementów diety przez sportow-ców, osoby prowadzące prozdrowotny styl życia oraz kobiety w ciąży (3, 4, 5).
Suplementy diety powinny być stosowane jedynie w celu uzupełnienia niedobo-rów pokarmowych lub zmniejszenia ryzyka rozwoju chorób dietozależnych (6, 7). Ich zastosowanie jest uzasadnione jedynie wtedy, kiedy niemożliwe jest prawidłowe zbilansowanie diety, pokrywającej zapotrzebowanie na wszystkie składniki odżyw-cze oraz w przypadku niedostatecznego wchłaniania bądź przyswajania składników odżywczych (8).
Natarczywa reklama w środkach masowego przekazu jest źródłem informacji ukazującej pozytywną rolę suplementacji, co może powodować mylne wyobrażenie o właściwościach leczniczych danego suplementu (9). Stosowanie suplementacji die-ty powinno być konsultowane ze specjalistą – lekarzem, farmaceutą lub dietedie-tykiem. Subtelna granica pomiędzy koniecznością przyjmowania suplementów diety, a ich stosowaniem bez uzasadnienia, zmusza do podejmowania działań o
charak-terze edukacyjno-informacyjnym w zakresie racjonalnego wykorzystania tych pro-duktów. Przedstawione we wcześniejszej publikacji wyniki badań dotyczące oceny poziomu wiedzy na temat suplementów diety wśród pacjentów aptek z regionu Wielkopolski, wykazały szereg nieprawidłowości (10).
Kontynuacją podjętych badań są przedstawione w poniższej pracy wyniki, do-tyczące czynników wyboru, poszczególnych grup suplementów diety w zależności od wykształcenia respondentów.
MATERIAŁ I METODY
Badania przeprowadzono w grupie 401 osób (296 kobiet i 105 mężczyzn), bę-dących pacjentami aptek z Poznania i województwa wielkopolskiego. Badania przeprowadzono w latach od 2015 do 2017. Jako narzędzie badawcze wykorzy-stano autorski kwestionariusz do oceny preferencji i czynników wyboru suplemen-tów diety. Kwestionariusz zawierał 17 pytań zamkniętych jednokrotnego wyboru oraz jedno pytanie wielokrotnego wyboru. Ocenę ważkości 8 czynników wpły-wających na wybór poszczególnych grup suplementów diety przeprowadzono w oparciu o 5-stopniową skalę z oznaczeniami od 1 „nieistotne”, 2 „mało istotne”, 3 „umiarkowanie istotne”, 4 „istotne”, 5 „zdecydowanie istotne”. Do uszeregowania czynników wyboru, wykorzystano wartości średnie czynników wyboru (x), które zostały sklasyfi kowane w trzech zakresach wartości: x < 2,34 – ważkość wyboru niska, 2,34 ≤ x < 3,67 – ważkość wyboru średnia oraz x > 3,67 – ważkość wyboru wysoka (11, 12). Otrzymane na podstawie kwestionariusza dane, wprowadzono do arkusza kalkulacyjnego MS Excel, a następnie do relacyjnej bazy danych MS Ac-cess 2016, w której przygotowano aplikację umożliwiającą analizę wyników badań. Analizę statystyczną wykonano, wykorzystując procedury pakietu Statistica PL v. 12.0. Współzależność pomiędzy czynnikami wyboru suplementów diety a pozio-mem wykształcenia zweryfi kowano testem tau-Kendalla przy poziomie istotności p < 0,05. Do oszacowania statystycznej istotności różnic wykorzystano test U Man-na-Whitney’a.
WYNIKI I ICH OMÓWIENIE
Uzyskane wyniki badań, dotyczące czynników wyboru wybranych suplemen-tów diety, zostały przedstawione w tab. I i II. W tab. I przedstawiono wyniki dla suplementów, które można scharakteryzować pod względem składnikowym, nato-miast tab. II zawiera wyniki dla grup suplementów zalecanych w różnych jednost-kach chorobowych. Z analizy wyników zawartych w tab. I wynika, że analizowane czynniki wyboru znalazły się w trzech zakresach: wysokich (x > 3,67), średnich (2,34 ≤ x < 3,67) i niskich (x < 2,34). Czynnikami, które najbardziej wpływały na wybór suplementu diety były: skład/zawartość, wielkość opakowania oraz cena – niezależnie od poziomu wykształcenia. Czynnikiem wyboru, który zdominował pozostałe był – skład/zawartość. Pozostałe czynniki – takie jak: postać suplementu, producent, opinie znajomych, reklama oraz wygląd opakowania, zostały zaliczo-ne przez badanych pacjentów do mało istotnych. W tej grupie (x < 2,34) uwagę zwraca odległa pozycja reklamy, co może świadczyć o coraz bardziej racjonalnym
T
abela I
.
W
ażkość czynników wyboru suplementów diety tj.: witaminy
, kwasy tłuszczowe i wapń w zależności od poziomu wykształcenia
T
able I
.
The significance of dietary supplements: vitamins, fatty acids and calcium choice factors and the level of formal education
Czynniki wyboru
Zestawy witamin i/lub
skł. mineralnych W itamina D Kwasy omega-3, omega-6 W apń EP A + DHA W P/Ś W P/Ś W P/Ś W P/Ś W P/Ś x śr . Rw x śr . Rp x śr . Rw x śr . Rp x śr . Rw x śr . Rp x śr . Rw x śr . Rp x śr . Rw x śr . Rp Skład 4,11 1 3,20 1 3,57 1 3,24 1 3,71 1 3,08 1 3,40 1 3,04 1 3,29 1 3,15 1 W ielkość opakowania 2,67 2 2,14 2 2,53 3 1,99 2 2,60 2 2,06 2 2,42 3 1,99 2 2,42 3 2,01 2 Cena 2,60 3 1,96 3 2,60 2 1,96 3 2,54 3 1,92 3 2,57 2 1,99 2 2,45 2 1,99 3 P ostać suplementu 2,25 4 1,86 5 2,14 4 1,90 4 2,18 4 1,83 5 2,10 4 1,87 3 2,06 4 1,97 4 Producent 2,09 5 1,88 4 2,11 5 1,63 6 2,11 5 1,84 4 2,02 5 1,84 4 1,88 5 1,60 6 Opinie znajomych 1,97 6 1,69 6 1,86 6 1,74 5 1,90 6 1,65 6 1,75 6 1,71 5 1,76 6 1,65 5 Reklama 1,44 7 1,37 7 1,40 7 1,47 7 1,40 7 1,38 7 1,36 7 1,32 6 1,42 7 1,29 7 W ygląd opakowania 1,29 8 1,26 8 1,26 8 1,22 8 1,28 8 1,10 8 1,31 8 1,22 7 1,27 8 1,18 8 W spółczynnik korelacji rang tau – K endalla p<0,05 0,9286 0,8571 0,9092 0,9820 0,8571 W – g ru p a p a c je n tó w z w y ż s z y m w y k s z ta łc e n ie m ; P /Ś – g ru p a p a c je n tó w z p o d s ta w o w y m i ś re d n im w y k s z ta łc e n ie m ; R w – r a n g a a n a liz o w a n e j c e c h y d o ty c z ą c e j c z y n n ikó w w y b o ru s u p le m e n tu d ie ty w g ru p ie p a c je n tó w z w y ż s z y m w y k s z ta łc e n ie m ; R p – r a n g a a n a liz o w a n e j c e c h y d o ty c z ą c e j c z y n n ikó w w y b o ru s u p le m e n tu d ie ty w g ru p ie p a c je n -tó w z w y k s z ta łc e n ie m p o d s ta w o w y m i ś re d n im ; x śr . – ś re d n ie c zę s to tl iw o ś c i z lic ze ń
T
abela
II.
W
ażkość czynników wyboru wybranych suplementów diety w zależności od poziomu wykształcenia
T
able
II.
The significance of selected dietary supplements choice factors and the level of formal education
Czynniki wyboru Preparaty na nadwagę i otyłość Preparaty do pielęgnacji skóry Preparaty na trawienie Preparaty na odporność Preparaty na krążenie żylne W P/Ś W P/Ś W P/Ś W P/Ś W P/Ś x śr . Rw x śr . Rp x śr . Rw x śr . Rp x śr . Rw x śr . Rp x śr . Rw x śr . Rp x śr . Rw x śr . Rp Skład 3,39 1 2,86 1 3,62 1 2,79 1 3,57 1 3,22 1 3,57 1 2,93 1 3,66 1 3,01 1 W ielkość opakowania 2,28 3 1,99 2 2,44 3 2,12 2 2,30 3 2,09 2 2,29 3 2,08 2 2,29 3 2,06 2 Cena 2,43 2 1,93 3 2,55 2 1,96 3 2,51 2 1,99 3 2,56 2 1,99 3 2,47 2 2,05 3 P ostać suplementu 1,73 6 1,74 5 1,96 6 1,79 4 1,82 5 1,76 5 2,02 4 1,90 4 1,80 6 1,9 4 Producent 1,94 5 1,75 4 2,06 4 1,65 6 1,94 4 1,87 4 1,89 6 1,76 5 2,0 4 1,86 5 Opinie znajomych 1,96 4 1,75 4 2,05 5 1,70 5 1,79 6 1,60 6 1,95 5 1,68 6 1,85 5 1,82 6 Reklama 1,42 7 1,47 6 1,46 7 1,56 7 1,50 7 1,31 7 1,44 7 1,29 7 1,47 7 1,50 7 W ygląd opakowania 1,27 8 1,13 7 1,29 8 1,13 8 1,26 8 1,06 8 1,27 8 1,24 8 1,22 8 1,19 8 W spółczynnik korelacji rang tau – K endalla p<0,05 0,9092 0,7143 0,9286 0,8571 0,7857 W – g ru p a p a c je n tó w z w y ż s z y m w y k s z ta łc e n ie m ; P /Ś – g ru p a p a c je n tó w z p o d s ta w o w y m i ś re d n im w y k s z ta łc e n ie m ; R w – r a n g a a n a liz o w a n e j c e c h y d o ty c z ą c e j c z y n n i-kó w w y b o ru s u p le m e n tu d ie ty w g ru p ie p a c je n tó w z w y ż s z y m w y k s z ta łc e n ie m ; R p – r a n g a a n a liz o w a n e j c e c h y d o ty c z ą c e j c z y n n ikó w w y b o ru s u p le m e n tu d ie ty w g ru p ie p a c je n tó w z w y k s z ta łc e n ie m p o d s ta w o w y m i ś re d n im ; x śr . – ś re d n ie c zę s to tl iw o ś c i z lic ze ń
podejściu pacjentów, jeśli chodzi o stosowanie suplementów diety. Takie preferen-cje respondentów świadczą także o zdecydowanej przewadze jakości nad ekono-micznymi determinantami wyboru suplementów. Potwierdzają to również badania Wybieralskiej (5).
Analizując średnie arytmetyczne częstotliwości zliczeń z analizowanych czynni-ków wyboru, można zauważyć, że w grupie pacjentów, którzy zadeklarowali wy-kształcenie podstawowe lub średnie, ważkość zaproponowanych czynników wyboru była z reguły niższa w porównaniu do osób z wykształceniem wyższym. Nie zmie-nia to jednak faktu, że zarówno pacjenci z wyższym wykształceniem, jak i podsta-wowym lub średnim, kierowali się zbliżonymi kryteriami, jeśli chodzi o wybór tej grupy suplementów. Wskazuje na to wysoka wartość współczynnika korelacji rang tau-Kendalla – wyższa od 0,8; p < 0,05. Bardzo podobną sytuację – jeśli chodzi o analizowane czynniki wyboru, można zaobserwować analizując wyniki zawarte w tab. II. Z uwagi na „obfi tość” tych suplementów diety, pogrupowano je w za-leżności od ich działania wspomagającego funkcje fi zjologiczne danego narządu, układu, czy też zespołu objawów (preparaty na trawienie). Również i w tej grupie, czynnikami wyboru, które w największym stopniu wpływały na wybór suplementu diety były: skład/zawartość, wielkość opakowania oraz cena. Poziom wykształce-nia nie miał wpływu na zróżnicowanie w rangowaniu analizowanych czynników wyboru (współczynnik korelacji rang tau-Kendalla w przedziale między 0,7 a 0,98; p < 0,05), a zatem wartości kryteriów wyboru były zbliżone. Co ciekawe, ważkość czynników wyboru (średnie częstotliwości zliczeń) nie różniła się statystycznie istotnie w obydwu badanych grupach pacjentów.
Według Grzelak i Suliga (13) suplementacja diety jest szerzej stosowana przez kobiety oraz osoby z wyższym wykształceniem. Natomiast podobna analiza prze-prowadzona w Chinach nie wykazała zależności między stosowaniem suplementów a poziomem wykształcenia (14).
WNIOSKI
Podsumowując uzyskane wyniki badań należy stwierdzić, że w badanej grupie pacjentów nie zaobserwowano statystycznie istotnych różnic, w zależności od po-ziomu wykształcenia, biorąc pod uwagę analizowane czynniki wyboru. Zdecydo-wana przewaga czynnika „skład/zawartość” i odległe miejsce w rankingu „reklama w mediach”, mogą wskazywać na rosnącą świadomość pacjentów w zakresie sto-sowania suplementów diety.
M. K o w a l ó w k a, I. B o l e s ł a w s k a, I. G ó r n a, G. K o s e w s k i, M. S t ę p c z a k, J. P r z y s ł a w s k i
FACTORS AFFECTING THE CHOICE OF DIETARY SUPPLEMENTS AMONG GREAT POLAND PHARMACY PATIENTS WITH DIFFERENT LEVELS OF FORMAL EDUCATION
S u m m a r y
Introduction. The dietary supplement intake rate in Poland is among the highest in the EU.
Large-scale marketing, portraying dietary supplements as a source of numerous benefi ts to human health is commonly considered as one of the main factors behind this extensive supplement consumption.
Aim. The aim of the research was to determine the selection factors, individual groups of dietary
supplements depending on the education of the respondents.
Material and methods. The factors driving the Poles to buy and consume dietary supplements were
examined in an investigation encompassing a group of 401 inhabitants of Great Poland voivodship, including 296 females and 105 males. The investigation was conducted in a group of respondents with various level of formal education. The investigation was based on a questionnaire involving 17 single-choice questions and 1 multiple-single-choice question.
Results. The factors indicated by the respondents as the most important are chemical
composi-tion of a dietary supplement, size of the packaging and the price. The response pattern was relatively homogenous and did not show any statistically signifi cant differences between the levels of formal education regarding the choice of answers (Kendall rank correlation coeffi cient in the range between 0,71 and 0,98; p<0,05).
Conclusions. The obtained results indicate that in the examined group of patients no statistically
signifi cant differences were observed, depending on the level of education, taking into account the analyzed selection factors. The vast majority of the “composition / content” factor and a distant place in the “advertising in the media” ranking may indicate a growing awareness of patients regarding the use of dietary supplements.
PIŚMIENNICTWO
1. Frączek M., Szumiło M., Burdan F., Szumiło J.: Suplementacja diety. Zdr. Publ., 2012; 122(3): 329-331. – 2. Szcześniak P., Szuszkiewicz J., Michalak Ł., Orszulak–Michalak D.: Żywienie i suple-mentacja diety w wieku podeszłym. Farm. Pol., 2009; 65(11): 775-779. – 3. Radimer K., Bindewald B., Hughes J., Ervin B., Swanson C., Picciano M.F.: Dietary suplement use by US adults: data from the National Health and Nutrition Examination Survey 1999-2000. Am. J. Epidemiol., 2004; 160(4): 339-49. – 4. Bailey R.L., Gahche J.J., Miller P.E., Thomas P.R., Dwyer J.T.: Why US adults use dietary supplements. JAMA Intern Med., 2013; 173(5): 355-61. – 5. Wybieralska K.: Determinanty stosowania witaminowo–mineralnych suplementów diety oraz napojów funkcjonalnych przez wybrane grupy kon-sumentów. Probl. Hig. Epidemiol., 2014; 95(1): 70-74. – 6. Krejpcio Z., Skwarek K., Hyżyk A.K., Dyba S.: Ocena powszechności spożycia suplementów diety w wybranej grupie osób aktywnych sportowo. Prob. Hig. Epidemiol., 2011; 92(4): 935-938. – 7. Szponar L., Stoś K., Ołtarzewski M.: Suplementy diety-możliwości ich wykorzystania w prewencji wybranych niedoborów żywieniowych. Żyw. Człow. Metab., 2004; 31(1): 441-446. – 8. Khoury E.G., Ramadan W., Zeeni N.: Herbal products and dietary supplements: a cross-sectional survey of use, attitudes and knowledge among the lebanese popula-tion. J. Com. Health, 2016; 41: 566-573. – 9. Dąbrowska A, Babicz-Zielińska E, Wolska K.: Postawy konsumentów wobec suplementacji diety preparatami witaminowymi. Probl. Hig. Epidemiol., 2011; 92(3): 663-666. – 10. Przysławski J., Stępczak M., Reszelska M., Wichura-Dembska A.: The level of knowledge on dietary supplements among patients of pharmacies in the Greater Poland region. J. Med. Science, 2016; 85(4): 301-306.
11. Czarnocińska J., Babicz-Zielińska E., Wądłowska L., Przysławski J., Schlegel-Zawadzka M.: Czynniki wpływające na preferencje produktów zbożowych wśród młodzieży szczecińskiej. Żyw. Człow. Metab., 2001; 28(supl.): 502-507. – 12. Wądłowska L., Babicz-Zielińska E., Przysławski J., Schlegel-Za-wadzka M., Czarnocińska J.: Czynniki wpływające na wybór produktów mlecznych wśród 16-letniej młodzieży, Żyw. Człow. Metab., 2001; 28 (supl.): 525-531. – 13. Grzelak T., Suliga K.: Wykształcenie kobiet a stosowanie suplementów diety. Piel. Zdr. Publ. 2016; 6, 4: 301-307. 14. He Y., Yang Z., Xu J.: Analysis of infuences factors of dietary suplement used in poppulation aged above 45 years in Beijing. Chin. J. prev. Med. 2008; 42 (11): 823-826.
