O możliwościach użytkowania dolomitów triasowych

(1)

WANDA.

WROtlINIAK

~. .

·r·:

, . .

··

~·

·.

·

.

. - '"

Ro~iesicienie łOmóui dolomit6W triaBoWllch ~ okręgu

. . ilqsko-kr",kowskim . .. .

(2)

.

Naitwl-:aJne

'

~

'

. d~lomftU,

jak

AltO.,

'SiO. ;i Fe.Oa· Ireag.udll pi:Iich:zas rwypII1ainiLa

z

Cao,

.

1tWO-• ·rząc jedno-,

dwu-i

trójwapniowe krzemiany, ·.gli:"

· many

i że;1a.z1aIly 0l'I8Z imle połącmnll.a. Ze zWjązk6w

:tych tylko CaO • SiOi. i CaO . Fe.Oa nie reagują z

. 'WOdą. Wadą· ~ jest· jek:1Dak oiskatem,peratura tqpli~

· waści . N~ połll<'?lB!)ia,. jak q>. ~e l. · :brój<wapniowe krzemiany, mimo o:eagowaru.a ~ 1WOO.ą. ·.na ogół nie lZIIlienlac.1ą swej objętości. lu};) zmieniają ~ą

w

clerwie1l1clm .stqpoiu. T~ topnienia tych

związk6w WynOszą: 2130° i i9OO°C. DlaJtego.~ aby

:~tz1wałe 'WYII.'Oby do1ormtowe !były rown1~

'~e l!l8 OOIałanile wody, iDalErt,Y CaO ~ IW

' ~ dwuwapndawy l, ,trójw.apndowy. W .tym

'. ce1u 'kan.ieic:me jesrl; ŚC'iISIłe prz~ie Składu

che-· mi.c.zriegO mi~y oraz teIq)er.alfmy wypału.'.H!s1:

,to ważne z tego 'Md~, że IW ~atu1"U! 675°C

· odml.a.n.a beta krrremJian'l1 dJwuw8/Pllldowego przechodzi

W

llJOl,ianOrii.oezDą ~. gamma. .:Pl'rlleIIn.ian' tej

towauz;.YS4Y 'Wł'llMBt . obj~

<>

1()ł1/t, co pawa:Wile

· rozsYipyrwarlde 9I.ę materllaŁu w proszek. Jednocześnie 1«żem!.an ;tr~ joe&t ttlw'ały ·tylko -<fu

Item-peratru,ry 1900 0, po ptV..ekrroc:7.eu !jej. rozpada alę !Da

~. d~ 1. jedn~oWy. BadalD,ja

wyk.azały, że i:s1Inieje morUiNrość pradukcjd. wyrobów

do~

o.

~ośaLwyiszej

nit'

J.900°C

·

i nie ·rOzpadających się na !powietrzu przez 'wProwa-drl.eoie. do masy 7Jwią:lJków zw;BI!lydi słabmdzatorami.

Zw1ą21ki ,te z atlmi.aną ~ rlmIemian.u ~o.

~ tworzą w wyBOkdich tellnpen:Jdjuracll r.~y

stałe. 1mwałe rowmeż w ~adl

n:isk:Wh,

.dila-tego też niezacllOdrl.i IW nidl przem;ana,

vi:

'

odmianę

gamma. Toakimi stabilizatorami są m.in. tlenki": PlOS'

er.O

a, BIOa d inne. Qprócz :t'yICh zwiąalków podczas

prOOukcji:

WIlIl"OWBdza

alę dla związania' wolnego CaO:

serpenty.n.it,

dnniIt.

mBgnez;yrt; ~. uisob-·

nieJErr.v

W SiO .. piaski.~, i

moe

wro.wce

za~

wi«ające krzeInJonIkę.· ' . . .

:

~a

.

WYIl'ab6w dol.omi.towych stabfl1izowa~ nych skiłada . się z ~i ' kU:DkJi.eru i gotorwycll

wyTobów. Jako .8Ur0'Wbl. użytwa się tu doilomJlbu o·'

~ zaw8'l'II;ośoi , SlO! l ~O!l' Wymag.anfla, d~

ce Składu chem.im:nego, oIkreśJ.ane

:PrQ;Jekitem.

paJiSIdclJ. n.omn, są niemal jd~ jak IW ~

dolo-m'Ltu~o o 1eplszJczu orgaoi.cm.ym.

lWiw:a

wyl'8ł.a się tyt1fko mną ~. zawa'J.'!łnWiąMgO,

lctóra dla doloom,'bu' B~O Die móri:e być niższa niż 19,00%.' gdy dla dolomitu' palonego wiąza

nego . smołą . mlmmalna 7J8IWa11I;ość tego. sk.ładInJliia

~Iona, jeaf; na 17,000/0. .

.

'

.

Igt---t-t----t--t-:--;-t--....:...+-t--:...-A--:--,H~~_ł_+---.,~=:j:...~--'/8 ·17 f--I-+-. 10 !J 8 7 3 l

.

O

'MgD

.

• 1814 .S'""

EllIIq. i:

nrtIIItDM MgO 'dla d"'lIIihi 8/W/Ji1izowef1l9lJ.' kSII8(yCzn'9f/

• MgO · . . . . hu!nięza.fD.. . . .. ~.~..,; ... . ,. 8tllmb'zt!wetJtjO

..

's,o"....

.

Ol

•

8..~O,. ." ,

..

' > ---- min " - - ' .. 9i - ' - l1NIX ~

----:

..

"

-,.

:

-

..

"

. (1rsfic:me· żeatawłenłewvnłk6'W · 'aooHz chendcznllch

(3)

.' Wyroby

doiimlitawestabiJizoWaiIe' wykazują kó.:

rzyatne ~<*i tizyK:mo-chernJarle. Wedlug S~-:

• bOil'Sl1cl.ego (5),. wytmymałość tych owyrob6w na ści&i

kanIe wynoSd 870 kg/cml , s· ~iotrlWał<lŚć pod obcią

ien4em -

ł640°C. Rv.ewodni.cltwo cieplne' wyrobów

·dOl.omiItowyIoh jest· niższe mi' ~dl. wobec czego ksz.taMikIi.z dolomitu stahi.liwwaIn~o tijpełnia~ą

w'lPiecaoh ~0W9kicli Too.~ pew.ilego rodzailru iw- .. latar6w cieplnych. .

W Po1srce od Il'dkru 11945 prowadmoe są g;n-óby

uzy-skarua. do:Jomd,tu stabiJlimtwralnegoz surowca

triasawe-'go. Początkowo próby te prowadmlnO 00 skal~ la"

borall;oryj.ną. i pćrIiprzemysłDWą,

obecnie .

wikTOCZOIIlO

· już w fazę .prod.rualtqj.t przemysłowej... .

. . W pmemyśle s2lkla.rakim., prz,y prodaJkcji szkła. bu-· te"!kowego, stosowane są dolomity mielone w pasltacl

mąa:ki o wie1lk:oścl ZiIarrn mniejszej 00. piasków

8zJk1arnskicll.

DodaJtek

d,oil.omi.tu ma na celu

wprowa-· d:zen.i.e . do masy s.zklamk.iej MgO. Użycie do tego

. celu dolomi.tu ~t magnezytu jest korzystne' zę

względu ([la,. jednOCZElSl!le WJPIl"OIWaJdzende CaO, przy

· czym dolrom1ty są mniej zani~e związkami

żelaza niż wapienie. i magnezyty..

. W przemyśle budawlainyoh rrwiiterlałów w.iąri:ącycll

mazastolSowumiieillzlw, do.l.omilt .kauStycrmy. Dalorm.t.

/ talki wypala si~ IW ł.empe1'atm-ze 650-750 oC. W tej

"l:.emjperati.uv.e ~e r~' SIlil'QIWICa na. MgO

i CaCOa.Doilo.milt IkarustyCZliy będący mieszalIl!iną

tych dWu skła.dniJk.ów· ma własniOśai. hydraoiliczne.

SU!rowiec sf:.aeOIwaillY do tego celu powinien żaw1e

rać

me

mnliej !niż 19,00°/0 MgO. Nie powinien też

Z8IWIi.er..ać domdreszak FeO powod'U,iącyoh szkodliwe

ZQ-baJrrwiertie dolomitu mustY(l'1J[lego. Dolom:i.t

ten.

mo-że zastąpić magnezyt ~y. gdyż' spełnia' wy- ..

inraJgaaJ.iastawdane ~ezYltoiwti.. kaustycznemu pod

wrzględem' szytblwśoi i ' crz.asu w;ią.Zania. Wyma,gama

te' są podobne do stawianYch' cementowi :portlandz-kiemu; .magnezylt ika/uatYt:ZJD.y. powinien. wiązać . się

IZ chlOl'lkiem irn~~ :najipÓŹIlriej !PO 40 minwtacl1

od rcłiwi!li' zarobienda zapmwy. CżaJs :trrwama 'WIią:zama .

porwiWen. L9ię !Wahać rw ~carch od 2 do 8 .god!2li.n. . W celu USItailen1a mormowości wykorzyrstarn.ia vi

różnych dziedzinracll prrz.emyełmvyrCh. śląsiko-kr&kow

skich dolomitów tr.iiasowycll, zoot;ąły wyk<Jl}l!8l!le

lba-'danla dolomitów z okolie Jaworzna: Chodziło o

ustraJanie" w$tępnej chaJrak.terystydti pe!lrograIicznej i

Chemicznej dolam,i,tów ŚrodkDWego i dolnego

wapie-nia muezJawego. W wYniku wykonanych .ama1iŻ

o-. kao-.mlo silę, że peWtne par:tie do:lmnlJtów mają ekład.

·chem.iC7lny ~ący wymogi;Un stawianym przez n011D1Y dJa dOl.'OIIllitu: !SItaJI;xIilimwanego, kausty-cmego, do ~i .g01'L9rZycll ~6w szkła, do' wyJI'obu. kształtek ogjDlallrlWałych .. ;9 lepiszJczu

orga-nicznrm oraz dladoldm.itu stosowanego jako topnik

w staJowttictwie.: .

. w

poriit.sziej tabeli pOOaj~

wyniki

9 przykładowych analiIZ .

cher!:tiicmych.

azn. .oloCaD. °/oMgO . o/oSiOll . '/riRgOs OfoFellOs

próby lą 31,06 20,16 0,60 .0,82 0,54 2a 29,00 21,21 0,46 0,90 0,68 3a3O,82 20,05. 1,89 0,80 0,32 . 4a 29,52 20,41 1,54 0,56 0,35 lob 31.,02 19,17 0,30 1,07 0,91 . . 2b 30,15' 21,06 0,63 0,74 0,43 3b3G,20 '19,60 0,61 1,81 '. 1,51 41b' 30,17 '19,22' 0,56 1,70 .1,49 1c29,09 '18,51 3,00 . 3,.09' 2,77

~

lrB1'--4a -

odiDoszą się

do dolomiltu.

dipl<l!Po-ro.wego

z

od8łan4ęa1iar na WOl'IPiru. Nazwą tąOlk!r'eśJJa-'

ny

Jest

obl!llzair· leżący na półriOc od JlIIWorma.,·

w

!POIbl.iżu rlropa':m1 "Galmany". . .

.AinaJl:zy .1b-4b" 'Podadą skład chemiczny doloinidlu diplqporOlWego IZ rIrzlw. Biellm.ej Góry. Jest 11;0 ~

letące na 'WBC'hM odsza!!y. J9IWCIl'ZIllO -Jeleń.

A.D.a-11m le ~ do1DmdJtu krusrzx:OIltJśnegO· $' ~eJ

.

GóIy, ~.,

na'

~ ,wschód od .Ja~

na.

-Na podSltawie ~egG zestawienia·. rwy:Ii.i;kóv.

. anaililZ chemicznych lI1r8rl~y' .. stwie.t'ldtlli.ć, że diLa.

po-.. ~ przemysłrU materiałów ogniotrrwałyoh . i

budo-wJ.ImyICh malter·iałów· wią.żąICydJ. mogą być stosowane

tylko dolomilty dj,plqpo1'oWe. Dolomity

te

nadadą się

jako su.rOW!iec zaa.-6wIno do produkcji dolom:l:tu· iPB-' .lonego o lep.isZDlAl ~ OOlomiołlu

BItabi1d:zo-wanęgo

j8lk

!l kaiustyumego. ZaIwarlość ,bOIwiem MgO

przek:racrŻa w tych sitala.ch 19,000/0 .. Z punktu

1WidrzJe-nia ·zaJWarItOści. ~Os. FesOs li Si02 wyniki 1!lrIlJ8liz.

. W}'Ik:aIz.ałi ilości nH'st.e od maksymailinyx:h

określo-nych n<imlą.· .

Dolomity rkruszconośne wykazuj.ą zbyt wysokie ża

w~ że.]azar w stosumru ·do wymagań .norm. Po-.

za;tym zawarlość 'MgO w ;tej skaie wyrIl.OSd ŚIl'ednio

18,000/0. Ilość ta dyskJw.aJd.f~e dodomit jako

SIlIl'o-wiec do ;produikcói OOilomirtu stabiJ.iwwanego i

rkJau-sty(l'1J[lego. N.tenadatje się on TÓWlnieri; dła p!IjZemysłu

SZrklaIriski.ego ze ~ędru ·na dużą zawartość żeJ.arza.

'Do prOdukcji k::stzJta.ł;tek d.o1onrlJtowych o lepis:zczu Cirlgan:icznym. me. morł:e byćl"ÓlWl!Ueri; uży!l;y z poJWOdu.

7lbYrt dutej zatWartości' k:i7.erriionkIi. Według' obowUą-. zU(jącydl· nOlmi ilość' <tego. Slk:ładnikra pdwilIllIla być·

IIIW!za. niŻ' 2,20%, .gdy tYmczasem analizy p;r6b

dolo-mitu kruszconośnego wykazrują śrredIlli.:o zawardlość

3,00% SlO_{l •} Skała ta· oqpowiada ooitomi.alst ,wyu:oo,gom

atawdainym dla Br~a na .. 1;oIpn.iik. ·w :staJ.crtwrlrcl:lwire.

Jam Kuhl (3), omarwiając do1om.dtty masrawe z

jpIUIll-kltU owidzenia ich przyda~ SUfmv:COlWej, wyrłxi.

nia wśród dolom.iJtów diploporowych 4 odmiany:.

1) norm~, 2) przednie, 3) ~erytow.e~ 4) :ma:n.ga~

nOłWe. . .

DolomiiJty normailne i przedJnde oharrałderymje

au-., tOr

jaiko sikałY. ~-y ż6~ ztYl!Th że .. d~ od-o

.. miana jE\9t pewnego rodtlaau kirancowym QgIuwem

charamterYtz.ują.eym się szczególlllie wysoką'

zawar-tością węglariru ma.g:rie'Z.lll". Odmiany 3 i. 4 to Sikały.

ciemne, stanowiące' odrębny typ, ,SlWoisty dilJa nde-l!Jt6rych .terenów. . . 2

_-:--.

IJ

~

I

'\

I I" ~~3G~O~~fO~O~5~OO~~~~OO~-~~-.&W~-·-.-~~O---~f~~-.~mp

(4)

j .

sbWderdz8

.

J:

·

Kuhi, char*.etyal}ą · siężi~;':

. WY'JU zabaIl"wieniem i :występują VI form1ę 8OCl1i!IW

'W.

pewnych

poaJiomacQ. dQlamittów 8IDikery1towych;

Qpraoowy.wane dolom1Jty illploporo:we na.1.et.ałoby za~

ld:czyi: -według ~fikacji J; K.ubła do n~

i pmedJnich. . . . . ' . :

Opraoowanie ,ninie1sże.obejmuje tylko' nil~

f'.raeme.Qt obsze1'Iiegozapdniema, wymąg~~

do-kł~o opracowania\ W .~ do

Przepl'(JIWa-d:r.oIlych badań iflIteresuJące· Wyds~e alę pr~

. QoloImtów. . 1l1i:asowych z:innY.Ch ,ter.enów okręgu.

'ląsko-klrakowlSlk.iego. ; SIIworzyłoby to l'ea1nepod"

stawy do .pcJIi!IZeIt"ZIia i właśclJwegowykorz;ystaola

krajowej ba~ surowcQw~'. . .

LITERATURA

1. A 1 e k s a n d r O

w

W,' - Wyma;gan1a. tecłmitc:me

Vii stosun1wdo surowców mineralnych.

WQ1"9Za-~m~

.

o .

2. K

u

h l J. - Ś1ąsld 'do1omd/f; ttiasOlWY jak .

SUII.'O-wiec przemyslowy. "Biuletyn Pnem. Mat.

Ognia-. trw}'. 1949. .

3.X uhl J . . - Dolomit jalko marteriał

budOw!1any.

' .. MM. Bud ... 1951,.m' 1.. .

4. P i er 1 e w al ł o IW. I. - TecbnoJogla ma.1Ierlałów·

OgniotrrWałyoh. Stalinoer6d 1953, PWT.

5. S z y m b o rs ile i W. - Matterlały

wysok~o-trwałe. KaJtowice 1951. . . . .

6. Szymbol'sik d W., E IBn ell'"· K. - O .produk!c!ji i . sł.o6owa.nw wy.robów. doJ.amj,towych