O
O
O
C
C
C
H
H
H
R
R
R
O
O
O
N
N
N
A
A
A
Z
Z
Z
II
I
E
E
E
M
M
M
N
N
N
II
I
A
A
A
K
K
K
A
A
A
P
P
P
R
R
R
Z
Z
Z
E
E
E
D
D
D
C
C
C
H
H
H
W
W
W
A
A
A
S
S
S
T
T
T
A
A
A
M
M
M
II
I
P
P
P
O
O
O
Z
Z
Z
A
A
A
K
K
K
O
O
O
Ń
Ń
Ń
C
C
C
Z
Z
Z
E
E
E
N
N
N
II
I
U
U
U
P
P
P
R
R
R
Z
Z
Z
E
E
E
G
G
G
LL
L
Ą
Ą
Ą
D
D
D
U
U
U
S
S
S
U
U
U
B
B
B
S
S
S
T
T
T
A
A
A
N
N
N
C
C
C
JJ
J
II
I
A
A
A
K
K
K
T
T
T
Y
Y
Y
W
W
W
N
N
N
Y
Y
Y
C
C
C
H
H
H
dr inż. Janusz Urbanowicz
IHAR – PIB, Zakład Nasiennictwa I Ochrony Ziemniaka w Boninie e-mail: urbanowicz@ziemniak-bonin.pl
związku z przystąpieniem do Unii Europejskiej w Polsce obowiązują przepisy, które regulują autoryzację i stosowanie środków ochrony roślin. Jest to Dyrektywa 91/414/EEC z dnia 15 lipca 1991 roku dotycząca wprowadzania do obrotu środków ochrony roślin oraz Dyrektywa 79/117 z dnia 21 grudnia 1978 roku zakazu-jąca wprowadzania do obrotu i stosowania środków ochrony zawierających niektóre substancje aktywne, np. związki rtęci, trwałe związki chloroorganiczne.
Podstawowym celem Dyrektywy 91/414 było ujednolicenie autoryzacji środków ochrony roślin w krajach członkowskich w myśl zasady, że celem nadrzędnym nad poprawą produkcji rolniczej jest ochrona zdrowia ludzi i zwierząt oraz środowiska na-turalnego. Realizacja postanowień Dyrekty-wy 91/414/EEC wymagała przeglądu wszystkich substancji aktywnych wprowa-dzonych na rynek zgodnie z nowoczesnymi standardami. Substancje aktywne zweryfi-kowane pozytywnie są dopuszczone do sto-sowania w ochronie roślin na terytorium Unii Europejskiej poprzez wpisanie ich na „listę pozytywną” (tzw. Załącznik 1). Natomiast zweryfikowane negatywnie lub takie, które nie zostały poddane ocenie (producenci, których substancje aktywne nie były po-wszechnie stosowane, nie byli zaintereso-wani ponownymi, kosztownymi badaniami), są wycofywane z obrotu i stosowania w pań-stwach członkowskich. Ocena substancji aktywnych została ukończona w 2009 roku.
Wspomniana Dyrektywa wprowadza rów-nież w państwach członkowskich
dwuetapo-wy system autoryzacji środków ochrony ro-ślin: 1. rejestrację substancji aktywnej na szczeblu wspólnotowym i 2. – rejestrację konkretnego preparatu na szczeblu krajo-wym.
W roku 2009 wydano kolejną Dyrektywę – 2009/128/WE – której zamierzeniem jest ustalenie ram wspólnotowego działania na rzecz zrównoważonego stosowania pestycy-dów. Sposobem osiągnięcia tego celu po-winno być stosowanie integrowanej ochrony upraw, od której najprawdopodobniej będą uzależnione dopłaty powierzchniowe. Termin wprowadzenia jej przepisów na terenie na-szego kraju jest wyznaczony na dzień 1.01.2014 r.
Pod integrowaną ochroną roślin, w myśl niniejszej Dyrektywy, należy rozumieć sto-sowanie wszystkich dostępnych metod ochrony roślin w celu uzyskania zdrowych plonów przy minimalnych zakłóceniach eko-systemu, a jednocześnie zachęca ona do niechemicznych metod zwalczania agrofa-gów. W związku z tym należy przeprowadzić szkolenia specjalistyczne z zakresu ochrony roślin, mające na celu podniesienie świado-mości i kwalifikacji producentów rolnych, dystrybutorów, sprzedawców i doradców. Dyrektywa reguluje również przepisy doty-czące kontroli sprzętu do aplikacji pestycy-dów, a także ochrony środowiska wodnego i wody pitnej. Z wprowadzeniem wszystkich wymogów będzie związana też sprawo-zdawczość dotycząca zużycia środków ochrony roślin oraz zagrożeń wynikających z ich stosowania.
W obrocie handlowym oprócz oryginal-nych produktów są dostępne również tzw. generyki, mające w swoim składzie substan-cje aktywne, które utraciły ochronę patento-wą. Wzbogacone w zwilżacz bądź inny no-śnik, występują pod inną nazwą handlową. Najczęściej są tańsze od swoich pierwowzo-rów, przy zachowaniu równie wysokiej sku-teczności. Wśród dostępnych środków znaj-dują się również herbicydy dopuszczone do stosowania na drodze importu równoległego (sprowadzane z zagranicy przez inne firmy niż ich producenci środki o tym samym skła-dzie, które są już zarejestrowane w Polsce). Stopień zachwaszczenia jest uzależniony od rodzaju gleby, przedplonu oraz zabiegów uprawowych i pielęgnacyjnych w całym pło-dozmianie. Po zbiorze przedplonu na gle-bach silnie zachwaszczonych, zwłaszcza perzem, zwalczanie powinno polegać na zabiegach mechanicznych lub mechaniczno--chemicznych. Jeśli nie uprawiano poplo-nów, można wykonać bronowanie, talerzo-wanie lub płytkie kultywatorotalerzo-wanie, gdy perz jest w fazie liścieni, a w razie ponownego pojawienia się chwastów po ok. 2-3 tygo-dniach zabieg należy powtórzyć. Natomiast po głębszej podorywce na zaperzonych po-lach można zastosować brony lub kultywato-ry o zębach sprężynowych w celu wycią-gnięcia rozłogów na powierzchnię. Zabieg należy wykonać kilkakrotnie, a następnie wysuszone rozłogi przyorać głęboką orką przedzimową.
Skuteczniejszą metodą i mniej energo-chłonną jest zastosowanie herbicydu Roun-dup 360 SL (lub jednego z jego generyków) w dawce 3-5 l/ha, bezpośrednio na ścierni-sko lub 2-3 tygodnie po podorywce (gdy perz ma wysokość 10-15 cm). Po oprysku przez 3-4 tygodnie nie należy wykonywać żadnych zabiegów mechanicznych. Jesienią można również zastosować herbicyd Fusilade Forte 150 EC w dawce 2,0-2,5 l/ha.
Głównym zadaniem wiosennej uprawy roli jest stworzenie optymalnych warunków do wzrostu i wegetacji roślin oraz ograniczenie ubytków wody, przyspieszenie ogrzewania gleby i wymieszanie nawozów mineralnych. W trakcie zabiegów uprawowych zniszczeniu ulegają również wschodzące siewki chwa-stów.
W Polsce najczęściej chwasty zwalcza się metodą mechaniczną i mechaniczno-chemi-czną.
Metoda mechaniczna polega na
wielo-krotnym bronowaniu i obsypywaniu redlin – w okresie od posadzenia do zwierania rzę-dów – w celu osłabienia lub całkowitego zniszczenia chwastów. Jest stosowana głównie w małych, tzw. rodzinnych gospo-darstwach, gdzie ziemniaki uprawia się na własne potrzeby, lub w gospodarstwach eko-logicznych. Największą skuteczność zabie-gów mechanicznych, wynoszącą nawet 95%, uzyskuje się, gdy chwasty są w fazie siewek; w pełni wschodów chwastów sku-teczność spada do 45-60%. Lepsze efekty mechanicznego zwalczania chwastów moż-na uzyskać w latach suchych. Gatunki chwastów o silnym, palowym systemie ko-rzeniowym, jak również rozłogi perzu nie są skutecznie zwalczane.
Metoda ta często bywa trudna do zasto-sowania, gdyż przy zbyt dużej wilgotności gleby uprawki powodują jej zbrylenie, a przy niedoborze wilgotności – nadmierne przesu-szenie. Ponadto maszyny mogą przyczyniać się do uszkadzania wschodzących roślin ziemniaka, szybszego rozkładu substancji organicznej, ugniatania gleby oraz przeno-szenia chorób wirusowych i bakteryjnych (przez elementy robocze). Dodatkowo na większych areałach duża liczba przejazdów wiąże się ze wzrostem kosztów produkcji przy nie w pełni zadowalającym efekcie koń-cowym.
Obsypywanie powinno się przeprowadzać kilkakrotnie. Liczba tych zabiegów od posa-dzenia do wschodów powinna wynosić od 3 do 6, a po wschodach 2-3 (w zależności od stopnia zachwaszczenia i uwilgotnienia gle-by). Pierwszy raz obsypujemy 10-14 dni po sadzeniu. Czas pomiędzy poszczególnymi zabiegami nie powinien przekraczać 6-8 dni. Do ostatniego obsypywania (tuż przed wschodami) należy zastosować obsypniki wyposażone w urządzenia do profilowania redlin. Prawidłowo uformowana redlina wpływa bardzo korzystnie na rozwój roślin i jakość plonu. Zabieg tzw. ostatecznego for-mowania redlin ma również znaczenie w zwalczaniu chwastów z zastosowaniem her-bicydów, gdyż po ich aplikacji nie wykonuje się już zabiegów mechanicznych. Po
wscho-dach zabiegi należy przeprowadzać bardzo starannie, a koła ciągnika powinny mieć wą-skie ogumienie, by nie powodować zbyt du-żego ugniatania międzyrzędzi oraz ograni-czyć do minimum uszkadzanie roślin, które mogą stanowić źródło infekcji.
Metoda mechaniczno-chemiczna
pole-ga na stosowaniu herbicydów po ostatecz-nym uformowaniu redlin. Najczęściej zabiegi herbicydowe stosuje się w dwóch terminach: przed wschodami i po wschodach ziemnia-ka. Przed wschodami zabieg powinien być przeprowadzony po ostatecznym uformowa-niu redlin. Herbicydy stosowane na glebę (przed wschodami ziemniaków) muszą przemieścić się w głąb profilu glebowego w celu uzyskania pożądanego efektu chwasto-bójczego; pozostawione na powierzchni przy zbyt niskiej wilgotności są słabo pobierane przez chwasty i w dużej mierze następuje ich odparowanie.
Najważniejszym czynnikiem decydującym o skuteczności herbicydów stosowanych przed wschodami ziemniaków jest wilgot-ność gleby. Na glebach o dużych właściwo-ściach sorpcyjnych i większej zawartości części ilastych i próchnicy następuje zatrzy-manie herbicydu, a nawet nieodwracalna jego sorpcja. Z kolei na glebach o dużej za-wartości części szkieletowych i gruboziarni-stych herbicydy szybko są przenoszone w głąb profilu glebowego i mogą wystąpić uszkodzenia rośliny uprawnej.
Na glebach ciężkich i zwięzłych należy zawsze stosować wyższe z zalecanych da-wek. Natomiast na glebach o dużej zawarto-ści próchnicy i bardzo lekkich stosowanie herbicydów doglebowych jest ograniczone. Temperatura wpływa na szybkość pobiera-nia substancji aktywnej: niskie zmniejszają absorpcję przez rośliny wody i rozpuszczo-nych w niej składników (pobieranie i sku-teczność herbicydów maleje), w wyższych
natomiast herbicyd jest pobierany szybciej i efekt chwastobójczy jest pełniejszy. Po
wschodach należy zwrócić szczególną
uwagę na fazę rozwojową ziemniaka, gdyż zabieg powinien być wykonany nie później niż do czasu zwierania rzędów, by środek mógł dotrzeć do chwastów, a nie zatrzymy-wać się na roślinach ziemniaka.
Nie bez znaczenia jest również faza roz-wojowa chwastów (im wcześniejsza, tym są łatwiejsze do zwalczenia). Na glebach cięż-kich i zwięzłych należy zawsze stosować wyższe z zalecanych dawek (zgodnie z za-leceniami). Stosowanie herbicydów po wschodach ziemniaka jest bardzo ważne, gdyż w wyniku zwalczania chwastów w tym terminie nie dopuszczamy do tzw. za-chwaszczenia wtórnego (występuje pod ko-niec wegetacji), które w znaczny sposób przyczynia się do utrudnień podczas zbioru.
Etykiety-instrukcje herbicydów dopusz-czonych do obrotu i stosowania zawsze znajdują się na opakowaniu środka oraz są opublikowane na stronie internetowej Mini-sterstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi pod adre-sem http://www.minrol.gov.pl i w Zaleceniach Instytutu Ochrony Roślin – PIB. W tabeli 1 podano zalecane herbicydy do zwalczania chwastów w ziemniaku (według aktualnego rejestru środków ochrony roślin z dnia 5.01.2011).
Stosując herbicydy, należy zawsze kie-rować się zaleceniami producenta oraz przepisami BHP. Nie wolno używać środ-ków nieznanego pochodzenia oraz bez opisu ich stosowania. Nie należy też w dowolny sposób sporządzać mieszanin kilku herbicydów, gdyż może to dopro-wadzić do zniszczenia plantacji, a zaleca-ne mieszaniny sporządzać tylko i wyłącz-nie bezpośrednio przed ich zastosowa-niem.
Herbicydy zalecane do stosowania na plantacjach ziemniaka
Nazwa handlowa Substancja aktywna
Dawka
(l, kg/ha) Uwagi
PRZED WSCHODAMI Jednoroczne chwasty dwuliścienne i jednoliścienne
Afalon Dyspersyjny 450 SC* + Command 360 CS lub Command 480 EC linuron chlomazon 1,0 + 0,25
0,1-0,2 Stosować na glebę wil-gotną, do 3 dni po sadze-niu podkiełkowanych, bardzo wczesnych i wczesnych odmian, a w wypadku pozostałych odmian do 10 dni. Command 360 CS + Sencor 70 WG chlomazon metrybuzyna 0,25 + 0,3-0,4 Harrier 295 ZC chlomazon + linuron 1,5-2,0 Racer 250 EC Racer 250 EC + Sencor 70 WG flurochlorydon metrybuzyna 2,0-3,0 1,5-2,0 + 0,5
Jednoroczne chwasty dwuliścienne
Afalon Dyspersyjny 450 SC* Linurex 500 SC
linuron 2,0
2,0
Stosować po ostatecz-nym ukształtowaniu re-dlin. W przypadku poja-wienia się pierwszych wschodów na roślinach ziemniaka mogą wystąpić objawy fitotoksyczności.
Chwastox Extra 300 SL MCPA 4,0
Sencor 70 WG
Mistral 70 WG metrybuzyna 0,75-1,0
Jednoroczne chwasty dwuliścienne i niektóre jednoliścienne
Plateen 41,5 WG flufenacet + metrybuzyna
2,0
Na glebach bardzo lekkich stosować niższą z zalecanych dawek. Stomp 330 EC pendimetalina 3,5-5,0 Stomp 330 EC + Command 480 EC lub Stomp 400 SC + Afalon Dyspersyjny 450 SC* pendimetalina chlomazon linuron 3,0 + 0,2 3,0-3,5 2,0
Reactor 360 CS chlomazon 0,2-0,25 Stosować 7 dni przed wschodami.
Jednoroczne i wieloletnie chwasty dwuliścienne
Roundup 360 SL
Roundup 360 SL+ zwilżacz**
glifosat 1,0-2,0 1,5
Stosować najpóźniej 3 dni przed wschodami ziemniaków, gdyż później może uszkadzać rośliny.
PO WSCHODACH Jednoroczne chwasty dwuliścienne
Basagran 480 SL Basagran 480 SL + Sencor 70 WG bentazon metrybuzyna 3,0 1,25 + 0,25-0,3 Odmiany wrażliwe na metrybuzynę – tabela 3 Sencor 70 WG, Mistral 70 WG metrybuzyna 0,5
Jednoroczne chwasty dwuliścienne i niektóre jednoliścienne
Sencor 70 WG
+ Fusilade Forte 150 EC*
metrybuzyna fluazyfop-P-butylowy 0,5 +0,75-1,0 Odmiany wrażliwe na metrybuzynę – tabela 3
Nazwa handlowa Substancja aktywna Dawka (l, kg/ha) Uwagi MAC Rimisulfuron 25 WG + zwilżacz**
rimisulfuron 2 x po 0,03 warunkach pogodowych Titus 25 WG może wywo-ływać fitotoksyczną reak-cję na roślinach ziemnia-ka. Titus 25 WG lub MAC Rimisulfuron 25 WG + Sencor 70 WG zwilżacz** rimisulfuron metrybuzyna 0,04-0,05 + 0,3
* może znajdować się w obrocie (Ustawa o ochronie roślin)
** nazwa zwilżacza podana w etykiecie-instrukcji stosowania herbicydu źródło: etykiety-instrukcje stosowania środków ochrony roślin
Herbicydy do zwalczania chwastów jed-noliściennych na plantacjach ziemniaka są przeznaczone do stosowania po wschodach ziemniaka. W celu uzyskania wysokiej ich skuteczności zabieg powinien być wykonany przed zwarciem rzędów, by środek mógł dotrzeć do chwastów, najczęściej wtedy, gdy chwasty mają rozwinięte minimum 2-6 liści (gatunki prosowate), a perz właściwy 3-6. Najpóźniej zabieg powinien być przeprowa-dzony do początku krzewienia się chwastów
jednoliściennych (tab. 2). Stosując herbicyd Leopard 05 EC, należy pamiętać o możliwo-ści zmniejszenia jego dawki nawet o 20- -25%, ale wtedy należy dodać adiuwant, np. Olbras 88 EC w ilości 1,5 l/ha. Jeśli chwasty są zbyt duże lub występuje susza, należy dodać adiuwant przy zachowaniu pełnej dawki herbicydu Leopard 05 EC. Do zwal-czania perzu w celu poprawienia skuteczno-ści działania herbicydów również należy za-stosować dodatek adiuwantu.
Tabela 2
Herbicydy zalecane do zwalczania
chwastów jednoliściennych na plantacjach ziemniaka
Nazwa handlowa Substancja aktywna
Dawka (l/ha)
perz właściwy gatunki jednoroczne
Agil 100 EC propachizafop 1,25-1,5
lub 2 x po 0,6
0,6-0,8
Aramo 050 EC tepraloksydym 2,0 1,0-1,5
Focus Ultra 100 EC cyklosydym 3,0 1,5
Fusilade Forte 150 EC fluazyfop-P-butylowy 2,0-2,5 0,75-1,0 Leopard 05 EC chizalofop-P-etylowy 2,0-3,0 0,75-1,5 Leopard Extra 05 EC Pilot 10 EC 1,0-1,5 0,4-0,5 Targa 10 EC 1,0-1,5 0,4-0,5 Targa Super 05 EC 2,0-3,0 1,0-1,5
źródło: etykiety-instrukcje stosowania środków ochrony roślin
Spośród herbicydów dużą popularnością cieszy się Sencor 70 WG, który zwalcza sze-rokie spektrum dwuliściennych gatunków chwastów i pozostawia plantację nieza-chwaszczoną niemal do zbioru. Jego nie-wątpliwą wadą jest powodowanie objawów fitotoksycznej reakcji na niektórych odmia-nach. Najczęściej uszkodzenia roślin
ziem-niaka mają charakter przemijający i nie zaw-sze wpływają na plon, jednak czasem może dochodzić do bardzo silnych uszkodzeń, które mogą zniszczyć całkowicie rośliny lub w istotny sposób zmniejszać ich plonowanie. W zależności od stopnia wrażliwości odmian spadek plonu może wynosić od 5 do 60%, a u odmian o najwyższej wrażliwości może
dojść do całkowitego zniszczenia plantacji. Do roku 2010 w Boninie zbadano 172 od-miany ziemniaka (130 jadalnych i 42
skro-biowe) pod kątem wrażliwości na metrybu-zynę stosowaną po wschodach, które po-dzielono na 5 grup (tab. 3).
Tabela 3
Fitotoksyczna reakcja odmian ziemniaka na metrybuzynę stosowaną po wschodach
Charakte-rystyka wrażliwości
Kierunek użytkowania odmian
jadalne skrobiowe Niewrażliwe Satina* Barycz**, Felsina Tucan, Zuzanna Nimfy, Saturna Niska wrażliwość
Altesse, Ametyst, Bellarosa, Bryza, Cecile, Coura-ge, Dali, Etola, Ewelina, Folva, Karatop, Karlena, Lord, Lady Florina, Nora, Romula, Ruta, Syrena
Accent, Aksamitka, Arkadia, Cykada, Danusia, Delikat, Drop, Gloria, Mors, Rywal, Salto, Triada, Wawrzyn
Adam, Ikar, Kuba, Neptun, Rudawa, Skawa
Fregata Pomorska, Grot, Łucja, Meduza, Omulew, Panda
Średnia wrażliwość
Andromeda, Antoinet, Aruba, Asterix, Augusta, Bartek, Berber, Bila, Bursztyn, Carrera, Colette, Cyprian, Denar, Ditta, Fianna, Gawin, Gracja, Gu-staw, Ibis, Jelly, Jutrzenka, Lady Claire, Legenda, Michalina, Monsun, Owacja, Pirol, Promyk, Roxana, Sagitta, Tajfun, Vitara, Wiarus, Zebra, Żagiel
Albina, Ania, Balbina, Bard, Baszta, Beata, Czapla, Felka Bona, Fribona, Lena, Marta, Maryna, Mila, Olza, Rybitwa, Sumak, Tara, Tokaj, Wigry, Vital
Albatros, Danuta, Gla-da, Hinga, Inwestor, Jasia, Kuras, Pasja Pomorska, Rumpel
Dorota, Jantar, Koga, Oktan, Olga, Vistula
Podwyższona wrażliwość
Anabelle, Cekin, Cycloon, Innovator, Irga, Irys, Korona, Miriam, Molli, Rosalind, Santé, Stasia, Tetyda, Vineta, Zenia, Zeus
Anielka, Bekas, Clarissa, Fala, Frezja, Jagna, Jagoda, Jaśmin, Kolia, Koral, Kos, Lotos, Malwa, Mors, Orlik, Orłan, Perkoz, Wiking, Wolfram
Gandawa, Pokusa
Klepa, Lawina, Opus, Ślęza
Bardzo wrażliwe
Fresco, Krasa, Ursus, Viviana
Aster, Fauna
Pasat, Sonda, Umiak
Dunajec, Gabi
* odmiany sklasyfikowane w 2010 roku
** kursywą wyróżniono odmiany skreślone z krajowego rejestru źródło: badania własne
Na plantacjach nasiennych i w uprawie odmian, u których stwierdzono podwyż-szoną wrażliwość na metrybuzynę sto-sowaną po wschodach, zabieg herbicy-dem Sencor 70 WG należy wykonać przed wschodami, w terminie 8 do 10 dni po posadzeniu.
Literatura
1. Jabłoński K. 2008. Nowoczesna technologia
upra-wy ziemniaków. [W:] Technologia produkcji
ziemnia-ków. Red. Chotkowski J. Wyd. Wieś Jutra Warszawa: 21-47; 2. Matyjaszczyk E. 2010. Ochrona ziemniaka po zakończeniu przeglądu substancji aktywnych. [W:] Nasiennictwo i ochrona ziemniaka. Konf. nauk.-szkol. Darłówko, 20-21.05.2010. IHAR ZNiOZ Bonin: 62-65;
3. Urbanowicz J. 2010. Chwasty w uprawie ziemniaka
i ich zwalczanie. IHAR – PIB ZNiOZ Bonin: 76 s.
4. Woźnica Z. 2008. Herbologia. Podstawy biologii,
