F
F
F
I
I
I
T
T
T
O
O
O
T
T
T
O
O
O
K
K
K
S
S
S
Y
Y
Y
C
C
C
Z
Z
Z
N
N
N
A
A
A
R
R
R
E
E
E
A
A
A
K
K
K
C
C
C
J
J
J
A
A
A
O
O
O
D
D
D
M
M
M
I
I
I
A
A
A
N
N
N
Z
Z
Z
I
I
I
E
E
E
M
M
M
N
N
N
I
I
I
A
A
A
K
K
K
A
A
A
N
N
N
A
A
A
P
P
P
O
O
O
W
W
W
S
S
S
C
C
C
H
H
H
O
O
O
D
D
D
O
O
O
W
W
W
E
E
E
S
S
S
T
T
T
O
O
O
S
S
S
O
O
O
W
W
W
A
A
A
N
N
N
I
I
I
E
E
E
M
M
M
E
E
E
T
T
T
R
R
R
Y
Y
Y
B
B
B
U
U
U
Z
Z
Z
Y
Y
Y
N
N
N
Y
Y
Y
T
T
T
H
H
H
E
E
E
P
P
P
H
H
H
Y
Y
Y
T
T
T
O
O
O
T
T
T
O
O
O
X
X
X
I
I
I
C
C
C
R
R
R
E
E
E
S
S
S
P
P
P
O
O
O
N
N
N
S
S
S
E
E
E
O
O
O
F
F
F
P
P
P
O
O
O
T
T
T
A
A
A
T
T
T
O
O
O
C
C
C
U
U
U
L
L
L
T
T
T
I
I
I
V
V
V
A
A
A
R
R
R
S
S
S
T
T
T
O
O
O
P
P
P
O
O
O
S
S
S
T
T
T
-
-
-
E
E
E
M
M
M
E
E
E
R
R
R
G
G
G
E
E
E
N
N
N
C
C
C
E
E
E
A
A
A
P
P
P
P
P
P
L
L
L
I
I
I
C
C
C
A
A
A
T
T
T
I
I
I
O
O
O
N
N
N
O
O
O
F
F
F
M
M
M
E
E
E
T
T
T
R
R
R
I
I
I
B
B
B
U
U
U
Z
Z
Z
I
I
I
N
N
N
dr inż. Janusz Urbanowicz
IHAR-PIB, Oddział w Boninie, e-mail: urbanowicz@ziemniak-bonin.pl Streszczenie
Objawy w większości wypadków mają charakter przemijający i nie wpływają ujemnie na plon. Jednak w skrajnych sytuacjach spadek plonowania może być bardzo duży, a nawet może dojść do zniszcze-nia plantacji. Zjawisko to ma największe znaczenie w produkcji nasiennej, gdyż może utrudzniszcze-niać selek-cję, a w uprawie towarowej powodować zdrobnienie bulw. W Zakładzie Nasiennictwa i Ochrony Ziem-niaka w Boninie przebadano dotąd ponad 200 odmian pod kątem wrażliwości na powschodowe sto-sowanie metrybuzyny. W uprawie odmian o podwyższonej lub nieznanej wrażliwości na metrybuzynę stosowaną po wschodach oraz na plantacjach nasiennych zabieg herbicydami, które ją zawierają, należy wykonać na 10 dni przed przewidywanym terminem wschodów.
Słowa kluczowe: metrybuzyna, fitotoksyczna reakcja, ziemniak
Abstract
At the Department of Potato Protection in Bonin more than 200 potato cultivars have been tested so far for susceptibility to post-emergence use of metribuzin. In most cases, phytotoxic responses are transient and do not adversely affect yield. However, in extreme situations, the fall in yield can be very high and it may happen that the plantation will be destroyed. This phenomenon is most important in seed tuber production, as it may make selection difficult, while in the production of ware potatoes may increase the number of small tubers. In cultivating varieties with an elevated or unknown sensibility to the post-emergence application of metribuzin and on seed plantations, the treatment containing the herbicide should be done 10 days before the expected date of plant emergence.
Keywords: metribuzin, phytotoxic response, potato prócz wielu korzyści wynikających ze stosowania herbicydów istnieją rów-nież pewne zagrożenia. Do negatyw-nych aspektów związanegatyw-nych z użyciem tych środków zalicza się możliwość fitotoksycz-nego ich oddziaływania na niektóre odmiany roślin uprawnych, fitotoksyczne oddziaływa-nie na rośliny uprawiane następczo (fot. 1) oraz uodpornianie się chwastów na substan-cje aktywne herbicydów (Rola, Rola 2001). Selektywnie działające herbicydy powinny działać tylko na chwasty, nie uszkadzając przy tym chronionej rośliny.
Nie zawsze wiemy, jaką mają tolerancję na środki ochrony roślin wprowadzane do uprawy nowe odmiany roślin. Reakcja roślin ziemniaka na herbicydy jest uzależniona od wielu czynników: odmiany, terminu zabiegu, ilości opadów po jego wykonaniu oraz
za-wartości substancji organicznej w glebie (Gruczek 1980).
Fot. 1. Fitotoksyczna reakcja ziemniaka na zastosowany w przedplonie herbicyd zawierający substancję aktywną – aminopyralid
(wszystkie zdjęcia J. Urbanowicz)
O
Najczęściej do efektu fitotoksycznej reak-cji dochodzi, gdy herbicydy są stosowane po wschodach ziemniaka, ale w niesprzyjają-cych warunkach może wystąpić również po aplikacji herbicydów w terminie przedwscho-dowym (Urbanowicz i in. 1999).
Fitotoksyczna reakcja ma szczególnie du-że znaczenie w produkcji nasiennej, gdyż może utrudnić, a nawet uniemożliwić selek-cjęi negatywną poprzez utrudnienia w ocenie i identyfikacji chorób wirusowych. W produk-cji towarowej może natomiast powodować spadek plonu i zdrobnienie bulw, co najbar-dziej jest widoczne w przypadku odmian o najkrótszym okresie wegetacji, które mają zbyt mało czasu na odbudowę chlorofilu.
W uprawie ziemniaków w Polsce najczę-ściej stosowane są herbicydy zawierające linuron i metrybuzynę (Pisarek i in. 2001, Urbanowicz 2004a). Do zwalczania chwa-stów, głównie z klasy dwuliściennych, po-wszechnie stosuje się herbicydy zawierające metrybuzynę, które stosowane po wscho-dach mogą na niektórych odmianach powo-dować fitotoksyczną reakcję.
Do roku 2016 przebadano w Zakładzie Nasiennictwa i Ochrony Ziemniaka w Boni-nie ponad 200 odmian ziemniaka pod kątem wrażliwości na powschodowe stosowanie metrybuzyny, które podzielono na pięć grup wrażliwości (Urbanowicz 2009; fot. 2).
niewrażliwe niska wrażliwość
średnia wrażliwość podwyższona wrażliwość
bardzo wrażliwe
Fot. 2. Objawy fitotoksycznej reakcji na ziemniaku w poszczególnych grupach wrażliwości
Metrybuzyna należy do związków che-micznych z grupy triazyn, działa układowo, pobierana jest przez system korzeniowy i częściowo liście. Powoduje zakłócenia w prawidłowym przebiegu procesu fotosyntezy (Różański 1998). Niewątpliwą zaletą tej sub-stancji aktywnej jest szerokie spektrum dzia-łania, gdyż 22 gatunki chwastów wykazują dużą wrażliwość na nią, a kolejnych 10 – średnią (Czaplicki i in. 2000). W uprawie ziemniaka jest powszechnie używaną sub-stancją, ponieważ jako jedna z nielicznych może być stosowana zarówno przed scho-dami, jak i po wschodach. Natomiast jej wa-dą jest możliwość wywoływania fitotoksycz-nej reakcji na roślinach na skutek aplikacji herbicydów w terminie powschodowym.
Według Europejskiej i Śródziemnomor-skiej Organizacji Ochrony Roślin (EPPO) fitotoksyczność jest to zdolność do wywoły-wania chwilowych lub krótkotrwałych uszko-dzeń. Wrażliwość roślin uprawnych, jak i chwastów, może mieć różne nasilenie, od nieznacznych zmian zabarwienia, przez wy-raźne zahamowanie wzrostu, aż do śmierci roślin. W zależności od czasu, jaki upłynie od zastosowania herbicydu do wystąpienia objawów fitotoksycznego działania, wyróżnia się fitotoksyczność ostrą i chroniczną.
Fitotoksyczność ostra występuje najczę-ściej po zastosowaniu herbicydów działają-cych kontaktowo i jest widoczna już po kilku-nastu godzinach, a chroniczna jest skutkiem działania herbicydów systemicznych i obja-wia się dopiero po kilku lub kilkunastu dniach. Fitotoksyczna reakcja roślin ziem-niaka na herbicydy jest uzależniona od wielu czynników, takich jak: odmiana, termin biegu, ilość opadów po jego wykonaniu, za-wartość substancji organicznej w glebie. Dodatkowym bodźcem do powstawania fito-toksycznej reakcji może być temperatura powietrza: im wyższa, tym efekt jest bardziej widoczny.
Zróżnicowanie reakcji poszczególnych ro-ślin oraz w obrębie ich odmian na stosowa-nie herbicydów jest bardzo duże. Dlatego bardzo ważną sprawą jest umiejętność pra-widłowego rozpoznania typowych objawów uszkodzeń powodowanych przez konkretne substancje aktywne. Z wielu względów dia-gnostyka objawów fitotoksycznej reakcji mo-że być trudna. Podstawowym utrudnieniem
jest działanie innych czynników, np. niedobór składników pokarmowych, występowanie chorób (głównie wirusowych), nadmiar wody w glebie, uszkodzenia mechaniczne podczas zabiegu, przymrozki, które mogą wywoływać podobne objawy do powodowanych przez herbicydy (Praczyk 2002, 2003).
Bardzo ważne jest również precyzyjne stosowanie herbicydów, z zachowaniem wszystkich zasad użycia środków ochrony roślin, co dodatkowo może zmniejszyć nie-pożądane skutki, wynikające z błędów po-pełnianych podczas ich aplikacji. Do naj-częstszych błędów prowadzących do po-wstania uszkodzeń roślin zalicza się: zasto-sowanie niewłaściwej dawki herbicydu, nie-odpowiedni termin aplikacji, niesprzyjające warunki pogodowe w trakcie lub krótko po zabiegu oraz niezachowanie czystości i sprawności sprzętu przeznaczonego do apli-kacji środków ochrony roślin.
Dla potrzeb diagnostyki uszkodzeń herbi-cydowych najbardziej przydatnym kryterium jest sposób działania w roślinie, na podsta-wie którego wyróżnia się 7 grup herbicydów: ●regulatory wzrostu, ●inhibitory syntezy aminokwasów, ●inhibitory syntezy lipidów, ●inhibitory wzrostu siewek, ●inhibitory foto-syntezy, ●inhibitory syntezy pigmentów oraz ●destruktory błon komórkowych. Metrybuzy-nę zaliczono do grupy inhibitorów fotosynte-zy. Wywoływane przez nią charakterystycz-ne objawy uwidaczniają się powoli, z chwilą wyczerpania rezerw substancji odżywczych. Ich intensywność natomiast jest uzależniona od mobilności substancji aktywnej w roślinie. Typowe objawy w postaci silnego żółknięcia liści, a nawet nekroz, są charakterystyczne dla herbicydów triazynowych (Praczyk, Skrzypczak 2004).
Pierwszym symptomem po zastosowaniu dolistnym triazyn jest chloroza (żółknięcie liści), która występuje po kilku dniach od momentu aplikacji. Chlorozy początkowo są widoczne na liściach, które weszły w kontakt z herbicydem podczas zabiegu, głównie w przestrzeniach międzynerwowych oraz na ich brzegach i wierzchołkach. W później-szym okresie dochodzi do stopniowej desy-kacji komórek, nekroz liści i łodyg, a nawet całkowitego zamierania roślin.
Po zastosowaniu doglebowym początko-wo pojawia się chloroza najstarszych
(dol-nych) liści, widoczna głównie w przestrze-niach międzynerwowych (nerwy pozostają zielone) oraz na ich brzegach i wierzchoł-kach. Następnie w tych miejscach powstają nekrozy. Objawy mogą być niewidoczne, gdy roślina zamiera podczas wschodów (Woźni-ca 2008).
Uszkodzenia roślin ziemniaka mają naj-częściej charakter przemijający i nie zawsze wpływają na plon bulw (Sawicka 1993a, Za-rzecka 2003). W niektórych wypadkach mo-że dochodzić do bardzo silnych uszkodzeń, które niszczą całkowicie rośliny lub w istotny sposób zmniejszają plonowanie. Tak zna-czące efekty fitotoksycznej reakcji eliminują daną odmianę z wykazu tych, w których me-trybuzynę można stosować po wschodach (Rola, Gołębiowska 2003; Gruczek 2004; Urbanowicz 2004b).
W licznych badaniach dotyczących fito-toksycznej reakcji roślin na stosowane herbi-cydy podkreśla się fakt, że plonowanie zmniejsza się wraz ze wzrostem uszkodzeń. Zawiślak i inni (1985) podają, że odmiana wrażliwa na metrybuzynę zareagowała spadkiem plonu, który wynosił aż 60%. Od-miany o słabszej reakcji obniżały plonowanie o 13%. W przypadku odmian o niskim efek-cie fitotoksyczności notowano wzrost plonu o 10%. Jak podają Sawicka (1993b) i Gruczek (2004), spadek plonu jest ściśle uzależniony
od wrażliwości odmian na powschodowe stosowanie metrybuzyny. Wraz ze wzrostem wrażliwości o jeden stopień (w skali 9-stop-niowej) następuje liniowy spadek plonu o 2,2 t/ha.
Dodatkowym, ujemnym aspektem fitotok-sycznej reakcji jest jej wpływ na zwiększenie udziału bulw drobnych, czyli tzw. zdrobnienie bulw. Wraz z nasileniem objawów fitotok-sycznej reakcji obserwowano zmniejszenie plonowania, a także wzrost udziału bulw drobnych. Stwierdzono również, że odmiany o największej wrażliwości na metrybuzynę stosowaną po wschodach reagują najwięk-szym spadkiem plonowania, a zarazem naj-większym wzrostem zdrobnienia bulw (Urbanowicz 2003, 2006ab). Spadki plonu spowodowane fitotoksycznym działaniem metrybuzyny mogą wynosić: u odmian o średniej wrażliwości do 2,0 t/ha, u odmian o podwyższonej wrażliwości od 2,2 do 5,0 t/ha, a u wrażliwych – od 50% do całkowitego zniszczenia roślin.
Obserwacje fitotoksycznej reakcji oraz tempa jej zanikania do momentu całkowitego ich ustąpienia prowadzi się co 7 dni na pod-stawie skali 9-stopniowej, według EWRC (European Weed Research Council) (tab. 1). Różne formulacje metrybuzyny mogą powo-dować niewielkie różnice w reakcji poszcze-gólnych odmian (tab. 2).
Tabela 1
Skala oceny fitotoksycznej reakcji roślin (według EWRC)
Skala Określenie uszkodzeń Opis uszkodzeń roślin
1 brak uszkodzeń brak uszkodzeń
2 bardzo lekkie symptomy lekkie rozjaśnienie brzegów liści lub przy nerwach
3 lekkie symptomy – przebarwienia silne rozjaśnienia brzegów liści lub przy nerwach
4 silne symptomy – nie zawsze wpływające na plon rozjaśnienia i lekkie nekrozy blaszek liściowych – do 2%
5 uszkodzenia lekkie rozjaśnienia i nekrozy blaszek liściowych – do 10%
6 wyraźne uszkodzenia – nekrozy rozjaśnienia i nekrozy blaszek liściowych – do 25%
7 silne uszkodzenia – nekrozy rozjaśnienia i nekrozy blaszek liściowych – do 50%
8 bardzo silne uszkodzenia rozjaśnienia i nekrozy blaszek liściowych – do 75%
Tabela 2
Wrażliwość odmian ziemniaka na metrybuzynę stosowaną po wschodach
Kierunek użytkowania odmian Grupa
wrażliwości jadalne skrobiowe
Formulacja WG (np. Raba 70 WG, Mistral 70 WG)
Niewrażliwe (1,0) Satina Zuzanna
Niska wrażliwość (1,1-2,0)
Aldona, Altesse, Amarant, Ametyst, Anuschka, Bel-larosa, Bellini, Bryza, Cecile, Challenger, Courage, Crisps 4 All, Dali, Etiuda, Etola, Ewelina, Folva, Ivory Russet, Laskara, Lord, Madeline, Magnolia, Manitou, Markies, Mazur, Melody, Musica,
Orchestra, Orlena, Otolia, Russet Burbank, Saline, Salinero, Smit’s Comet, Syrena, Tacja, Verdi
Donald, Ikar, Kuba, Rudawa, Skawa Średnia wrażliwość (2,1-4,0)
Agata, Almera, Aruba, Asterix, Augusta, Belinda, Bellaprima, Berber, Bila, Bogatka, Brooke, Carrera, Colette, Cyprian, Denar, Ditta, Elfe, El Mundo, Fianna, Gawin, Gioconda, Gracja, Gustaw, Gwiazda, Hermes, Honorata, Hubal, Ignacy, Impresja, Ingrid, Inova, Jelly, Jurek, Justa, Jutrzenka, Lady Claire, Lavinia, Lawenda, Lech, Legenda, Ludmilla, Malaga, Michalina, Miłek, Mondeo, Nandina, Oberon, Omega, Owacja, Queen Anne, Red Fantasy, Red Sonia, Riviera, Rumba, Roxana, Sagitta, Tajfun, Tonacja, VR 808, Widawa, Zagłoba, Zorba
Boryna, Danuta, Glada, Hinga, Inwestor, Jasia, Jubilat, Kaszub, Kuras, Mieszko, Pasja Pomorska, Rumpel, Szyper Podwyższona wrażliwość (4,1-6,0)
Anabelle, Arielle, Bohun, Cekin, Eurostar, Innovator, Irga, Irys, Miriam, Rosalind, Santé, Stasia, Tetyda, Vineta, Zenia
Gandawa, Opus, Pokusa
Bardzo wrażliwe (>6,1)
Fresco, Krasa, Viviana Pasat, Sonda
Formulacja SC (Sencor Liquid 600 SC)
Niewrażliwe (1,0)
Satina ---
Niska wrażliwość (1,1-2,0)
Amarant, Belinda, Bellini, Challenger, Crisps 4 All, Ewelina, Hubal, Ivory Russet, Jelly, Laskara, Lord, Ludmilla, Madeline, Magnolia, Manitou, Melody, Michalina, Mondeo, Musica, Oman, Orchestra, Otolia, Russet Burbank, Saline, Smit’s Comet, Tajfun, Verdi, Zenia
Danuta, Donald, Jubilat, Kuras, Pasja Pomorska Średnia wrażliwość (2,1-4,0)
Ametyst, Asterix, Augusta, Bard, Bellaprima, Bellarosa, Brooke, Bryza, Cekin, Cyprian, Denar, El Mundo, Finezja, Folva, Gwiazda, Ignacy, Irga, Jurek, Justa, Jutrzenka, Lady Claire, Nandina, Oberon, Omega, Owacja, Queen Anne,
Red Fantasy, Red Sonia, Rumba, Sagitta, Syrena, Wawrzyn, Zagłoba Boryna, Inwestor, Kaszub, Mieszko, Rumpel, Saturna, Zuzanna, Ślęza Podwyższona wrażliwość (4,1-6,0)
Bartek, Igor, Innovator, Krasa, Miłek, Stasia, Tetyda, Vineta, Viviana
---
Bardzo wrażliwe (>6,1)
--- ---
W uprawie odmian o podwyższonej lub nieznanej wrażliwości na metrybuzynę stosowaną po wschodach oraz na planta-cjach nasiennych zabieg herbicydami, które ją zawierają, należy wykonać na 10 dni przed przewidywanym terminem wschodów!
Literatura
1. Czaplicki E., Podgórska B., Głębocki J. 2000.
Substancje biologicznie czynne i zawierające je środki ochrony roślin dopuszczone do obrotu i stosowania w Polsce w 1999 roku. IOR Poznań: 105 s.; 2. Gruczek
T. 1980. Wpływ niektórych czynników
agrotechnicz-nych na efektywność działania Afalonu w uprawie ziemniaków. – Ziemniak: 79-112; 3. Gruczek T. 2004. Wrażliwość odmian ziemniaka na metrybuzynę. – Biul. IHAR 232: 193-199; 4. Pisarek M., Stompor-Chrzan
E., Błażej J. 2001. Dobór środków ochrony roślin
stosowanych w ochronie ziemniaka w województwie podkarpackim. – Prog. Plant Prot. 41(1): 209-214;
5. Praczyk T. 2002. Diagnostyka Uszkodzeń
Herbicy-dowych Roślin Rolniczych. PWRiL Poznań: 144 s.;
6. Praczyk T. 2003. Identyfikacja uszkodzeń
herbicy-dowych na roślinach uprawnych. – Prog. Plant Prot. 43(1): 331-336; 7. Praczyk T., Skrzypczak G. 2004. Herbicydy. PWRiL Poznań: 274 s.; 8. Rola H.,
Gołę-biowska H. 2003. Objawy uszkodzeń odmian
kukury-dzy powodowane przez herbicydy. – Prog. Plant Prot. 43(1): 337-344; 9. Rola H., Rola J. 2001. Pozytywne i negatywne aspekty stosowania herbicydów w upra-wach rolniczych w Polsce w latach 1950-2000. – Prog. Plant Prot. 41(1): 47-57; 10. Różański L. 1998. Prze-
miany pestycydów w organizmach żywych i środowi-sku. Agra-Enviro Lab. Poznań: 382 s.; 11. Sawicka B.
1993a. The response of 44 varieties of potato to
metrybuzin. – Rocz. Nauk Rol. Ser. E, 23, 1-2: 103- -110; 12. Sawicka B. 1993b. Wpływ terminów stoso-wania herbicydu Sencor 70 WG na plon ogólny i han-dlowy 44 odmian ziemniaka. – Frag. Agron. 3: 49-58;
13. Urbanowicz J. 2003. Reakcja odmian ziemniaka
na metrybuzynę stosowaną po wschodach. – Prog. Plant Prot. 43(1): 436-441; 14. Urbanowicz J. 2004a. Występowanie chwastów w ziemniaku i metody ich zwalczania na terenie Polski. – Biul. IHAR 232: 185- -191; 15. Urbanowicz J. 2004b. Zastosowanie herbi-cydu Sencor 70 WG w produkcji ziemniaka wczesne-go. – Biul. IHAR 233: 269-276; 16. Urbanowicz J.
2006a. Reakcja nowych odmian ziemniaka na
po-wschodowe stosowanie metrybuzyny. – Prog. Plant Prot. 46(2): 305-308; 17. Urbanowicz J. 2006b. Reak-cja odmian ziemniaka na metrybuzynę stosowaną po wschodach. – Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. 511: 355- -361; 18. Urbanowicz J. 2009. Reakcja odmian ziem-niaka na stosowane herbicydy. – Ziemn. Pol. 2: 31-34;
19. Urbanowicz J., Erlichowski T., Pawińska M. 1999. Wpływ herbicydów na rośliny ziemniaka. – Prog.
Plant Prot. 39(2): 718-720; 20. Woźnica Z. 2008. Her-bologia. PWRiL Poznań: 430 s.; 21. Zarzecka K. 2003. Zastosowanie herbicydu Plateen 41,5 WG do zwal-czania chwastów w ziemniaku. – Prog. Plant Prot. 43(2): 1061-1063; 22. Zawiślak K.,
Janczak-Taba-szewska D., Adamiak J. 1985. Fitotoksyczność
herbi-cydów doglebowych wobec niektórych odmian ziem-niaka i chwastów. – Zesz. Nauk. ART Olsztyn 41: 126--138
