Grób psa kultury ceramiki sznurowej we wsi Strzyżów gm. Horodło, pow. Hrubieszów

Jan Gurba

Grób psa kultury ceramiki sznurowej

we wsi Strzyżów gm. Horodło, pow.

Hrubieszów

Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio F, Nauki Filozoficzne i Humanistyczne 5, 159-168

A N N A L E S U N I V E R S I T A T I S M A R I A E C U R I E - S K L O D O W S K A L U B L I N — P O L O N I A VOL. V , 4. SECTIO F 1950 Z Z a k ła d u A rc h e o lo g ii p o ls k i U . M . C . S. w L u b lin ie K ie ro w n ik : p ro f, d r S te fa n N o sek J a n G U R B A

G rób p sa k u ltu ry c e ra m ik i sznurow ej we wsi Strzyżów gm . Horodło, pow. Hrubieszów

Гробница собаки периода веревочной нерамини

в деревне С тр и т у в гмины Городло

Грубешовсного у езд а

A Dog‘s G ra^e of the Corded W a re Culture a t the ▼ illa g e Strzyżów n e a r H orodło, district Hrubieszów

W ostatnich dniach m aja 1952 roku, na terenie cukrowni we wsi Strzyżowie, miejscowości znanej w literaturze archeologicznej od .1925 ro k u 1), podczas kopania rowów Fundamentowych pod „Dom Dziecka“, to jest w kierunku zachodnim od terenu dotychczasowych badań (Ryc. 1), robotnicy natrafili na kości iudzkie i zwierzęce, n a ­ czynia gliniane oraz ułamki ceram ik i2).

*) M. D r e w k o, Sp raw ozd anie z d ziałaln ości P a ń stw o w eg o Konserwatora zabytków przedhistorycznych na okręg lubelski za rok 1923. W iadom. Archeoi. IX (1925), str. 353. — Z. O. W. XI (1936), str. 52. — Z. P o d k o w i ń s k a , Wy kopaliska w S trzyżow ie, przeprow adzone w lecie 1935 roku. Z O. W. XI, str. 72—77. - Z O. W. XI, str. 160. — A. K i e t l i ń s k a , Grób szk ieletow y w Strzyżow ie, w hrubieszow skim . Z O. W. XII (1937), str. 8— 11. — J. K o s t r z e w s k i , Od m ezolitu do okresu w ędrówek ludów. Prehistoria Ziem Polskich. Encyklopedia P olska P. A. U. Kraków 1946. str. 239. — S. N o s e k , Z historii badań archeolo gicznych na L uh elszczyżnie. Z. O .W. XX (1951), str. 43 — i in.

-’) Krótkie don iesien ie o odkryciu um ieszczono w Z O. W. XXI (1951), str. 164, oraz w Kulturze i Życiu (tygodn . dod. do Sztandaru Ludu, Lublin, nr 35 z dnia 14.X11.1952 r., str. 2 (Jan Gurba, Ziemia lubelska odsłan ia sw oją p rzeszło ść).

160 Jan Gurba

Po przybyciu na miejsce udało mi się, między innymi, wyodrębnić opisywany niżej zespól. Pod około 80 cm warstw ą czarnoziemu, — ze względu na dużą miąższość gleby nie zauważono górnej części jam y —

Ryc. 1-, P lan sytu acyjn y w si Strzyżów , pow. H rubieszów .

I — teren badań w okresie m ięd zyw ojenn ym , 2 — m iejsce, gd zie przy budow ie toru kolejow ego w roku 1940 odkryto groby ludzkie ze szk ieletam i skurczonym i w y p o ­ sażon e w n aczynia i n arzęd zia krzem ienne, 3 — stan ow isk o z grobem psa kultury

ceramiki sznurow ej.

w żółtym lessie znajdow ała się jam a średnicy około 1,5 m (Ryc. 2) a) wypełniona czarnej barwy ziemią, głębokości 45 cm, w klórej znajdo­ wały się naczynia oraz szkielet niedużego psa. Naczynia stały po obu

a) W ymiary z powodu częścio w eg o zn iszczen ia grobu przez robotników podane są w przybliżeniu.

Grób psn kultury ceramiki sznurowej. ₁₆₁ stronach psa, na 5 cm wyższym niż leżał szkielet poziomie, w odle­ głości 90 cm od siebie.

Naczynie 1 (Ryc. 3). Kubek pólkulisty z małym (utrąconym) uszkiem umieszczonym w górnej części naczynia. Krawędź zaokrą­ glona, brzeg lekko wywinięty na zewnątrz. Szyjka cylindryczna

prze-to o to t o i o i o ■ -—i— i i i i > i _

Ryc. 2. Strzyżów , pow. H rubieszów . Grób psa kultury ceram iki sznurow ej. (C zęściow a rekonstrukcja).

chodząca łagodnie w brzusiec słabo wyodrębniany, łagodnie opadający ku zaokrąglonem u dnu. Samo dno przedstawia się jako lekkie spła­ szczenie dolnej części naczynia — prawie niewidoczne. Powierzchnia słabo wygładzona barwy czarnej. Szyjka ozdobiona czterema pozio­ mymi liniami ornam entu sznurowego, po przeciwnej stronie ucha — pięcioma. Na największej wydętości brzuśca znajduje się szereg lekko ukośnych prostych linii, w odstępach około 5 mm od siebie, wychodzą­ cych z szeregu punktów utworzonych przez ornam ent stempelkowy. Ucho szerokości 2,2 cm było zdobione ornam entem dwóch pionowych linii sznurowych. Kształtu ucha niestety nie udało się zrekonstruować.

162 Jan Gurba

Wymiary: wysokość 8 cm, średnica wylotu 9,3 cm, średn. największej wydętości brzuśca 10,5 cm, średn. dna 5,2 cm, wysokość szyi 3,2 cm. Glina z piaskiem, grubość skorupy około 7 mm.

W ewnątrz znajdowały się m ałe kosteczki (ptaka?).

Ryc. 3. S trzyżów , pow. H rubieszów . N aczyn ie 1 — kubek z grobu psa.

Naczynie 2. Amfora dwuucha (Ryc. 4) z cylindryczną szyjką zwę­ żającą się w środkowej części i przechodzącą w kulisto wydęty brzusiec. Brzeg wywinięty zakończony zaokrągloną krawędzią. Dno zaznaczone lekkim spłaszczeniem. Ucha wylepione niedbale, naprzeciwległe. Dolne przyczepy uch umieszczone na przejściu szyi w brzusiec, górne pod krawędzią. Powierzchnia wygładzona barwy szarej. O rnam ent amfory jest prawie analogiczny jak na naczyniu 1. Na szyi umieszczono osiem poziomych podwójnych linii sznurowych w odstępach około 13 mm, natom iast górną część brzuśca pokryto ukośnymi liniami rytymi w od­ stępach około 5 cm. Wymiary: wysokość 24 cm, wys. szyi około 9,5 cm, średnica wylotu 10,5 cm', m aksym alna wydętość brzuśca 20 cm. G ru­ bość skorupy 0,6 cm. Glina z piaskiem, nierównomiernie wypalona.

Szkielet psa 4) leżał na boku, wyciągnięty w kierunku wschód— zachód, pomiędzy opisanymi wyżej naczyniami, z głową zwróconą ku wschodowi. Ponieważ w najbliższej odległości (w kole o promieniu

0 S zczątk i kostne zo sta ły op racow ane w Z akład zie A ntropologii U M C S, por. W. W a s i l e w s k i , N eolityczn a cza szk a psa ze S trzyżow a nad B ugiem . A n n ales UM CS. sec. F. vol. V.

Grób psa kultury ceramiki sznurowej. 163 około 6 m) żadnych więcej zabytków nie znaleziono (Ryc. 5) "), dla­ tego śmiało można stwierdzić, że występuje tu samodzielny zespól grobowy, o tyle interesujący, że mamy do czynienia z celowym po­ chówkiem zwierzęcia, w danym wypadku psa, o czym świadczą nie­ dwuznacznie naczynia ustaw ione koło szkieletu.

Ryc. 4. S trzyżów , pow. H rubieszów . N aczyn ie 2 — amfora z grobu psa.

Wśród odkrytych dotychczas grobów zwierząt domowych nie znamy dotąd wypadku, w którym pies miałby samodzielny, własny i ponadto wyposażony w naczynia grób*). Psy chowane były na dnie

») W o d leg ło ści około 6 m ku północy od jam y, na głęb okości kilkunastu cm pod pow ierzchnią gruntu zn a lezio n o niew ykoń czony siekiero-klin krzem ienny oraz w odd aleniu 7 m w kierunku w schodnim natrafiono na zn iszczo n y grób zaw ierający dw a szk ielety ludzkie. Sam a m orfologia cza szek p ozw ala od n ieść je do neolitu. P raw dopod obn ie z teg o grobu pochodzi fragm ent kubka u ch atego o charakterze n eolityczn ym — w stęgow ym . W każdym bądź razie od d alen ie grobów od sieb ie nie p ozw ala ich ze sobą łączyć.

•) P ie r w sz y K. W o d z i c k i w 1935 roku zestaw ia całą literaturę tyczącą ..prehistorycznych“ psów w P olsce. Patrz: K. W o d z i c k i , Stu dia nad prehi­ storycznym i psam i P olski. W iadom. Archeol. XIII (1935), str. 1— 74 i podana tam literatura.

164 J a n Gurha

ziemianek (Złota, pow. Sandom ierz) lub wspólnie z człowiekiem — jako dary grobowe (Sąsiadka, pow. Zamość; Złota, pow. Sando­ mierz) ’). Jest to więc pierwszy wypadek na ziemiach Polski, w którym pies posiada grób własny i wyposażony w naczynia (choć znane są samodzielne groby innych zwierząt) 8).

Ryc. 5. S trzyżów , pow . H rubieszów . P la n w ykopów fundam entow ych pod „Dom D ziecka". Z akreskow any obszar, który za częto kopać przed zatrzym aniem robót

I — grób psa, 2 — m iejsce zn alezien ia w w a rstw ie I siekierki krzem iennej, 3 — z n i­ szczo n y n eolityczn y grób szk ieleto w y , 4 — częścio w o (od stron y zachodniej) zni­

szczo n a jam a w czesn ośred n iow ieczn a. <

Na podstawie ceramiki możemy to znalezisko odnieść do III okresu młodszej epoki kamiennej. O ryginalny ornam ent linii sznurowych jesl typowy dla tak zwanej kultury ceramiki sznurowej. Na terenie Lubel­ szczyzny należy ona jednak do najsłabiej poznanych"). Najnowsze n a ­ wet opracowania *") nie podają żadnych m ateriałów sznurowych z om a­ wianego obszaru. Być może jednak pomiędzy zasięgiem złockiej i p o­ łudniowo-wschodniej grupy kultury ceramiki sznurowej istnieje od rębna lokalna grupa tej kultury, na co zdają się już wskazywać pewne poszlaki.

’ ) S. N o s e k , D zieje sp o łecze ń stw pierw otnych. P rzew odn ik po w ystaw ie. Lublin 1952, str. 20. — J. K o s t r z e w s k i , op. cit., str. 180. — J. F i l i p , P ra ­ dzieje C zechosłow acji. P ozn ań , 1951, str. 173. «

e> J. K o s t r z e w s k i , op. cit., str. 177— 185. °) S. N o s e k , op. cit., str. 19.

Gról) psa kultury ceramiki sznurowej. 165

Opisywane naczynia posiadają szereg ciekawych analogii. Dość bliskie «podobieństwo, zwłaszcza jeśli chodzi o ornam ent, .posiadają czę­ sto naczynia złockiej grupy kultury ceramiki sznurowej " ) . Nieco zbliżony kształtem do kubka ze Strzyżowa jest kubek z „ansa lu n ata “ z grobu Ha na cmentarzysku w Złotej, w powiecie sandomierskim ” ). Poza różnicą w ukształtow aniu ucha, karbowaniem brzegu i nieco większą wyso­ kością szyjki analogia jest uderzająco ścisła przede wszystkim w szcze­ gółach ornam entu. I tu i tam mamy poniżej linii sznurowych linię złożoną z szeregu punktów utworzonych przez ornam ent stempelkowy i opadających z nich na brzusiec lekko ukośnie rytych linii.

Identyczny w kształcie jest kubek z G rab o w y ” ), pow. Busko (dawniej Stopnica) posiadający pięć poziomych linii sznurowych na szyjce. Różni się tylko ornam entacją brzuśca, który w przeciwieństwie £*»0cZ yń zarów no ze Strzyżowa jak i ze Złotej, jest pokryty pionowo opadającymi liniami sznurowymi.

Daleko na południe wysuniętą analogią do kubka ze Strzyżowa stanowi kubek z miejscowości V esele,4) pod Piestanam i (zach. Sło­ wacja) posiadający identyczny ornam ent przy podobnym kształcie.

Drugi typ naczynia — amfora, nie posiada tak bliskich analogii. M Identyczny ornam ent brzuśca, jaki posiadają oba naczynia, oraz istniejące analogie z terenu Słowacji, świadczyć by mogły o oddzia­ ływaniu kultury promienistej na kulturę ceramiki sznurowej także i na terenie Lubelszczyzny. Jednakże, ponieważ nie znamy na omawianym obszarze ani jednego stanow iska kultury promienistej, a jedynym, odosobnionym zresztą, najbardziej na wschód wysuniętym

stanowi-" ) J. Ż u r o w s k i , N eue E rgeb n isse der neolitliischcn F orsch u n g im Süd w eslp oln isclien L össgeh iel. P räh istorische Zeitschrift. XXI (1 9 3 0 ), zesz. 1— 2, str. 16— 17.

” ) J. Ż u r o w s k i , D w a groby kultury zlockiej. K sięga pam iątkow a ku uczczeniu... prof. dr. W todz. D em etrykiew icza. P ozn ań, 1930, str. 164— 165, tabl. XXI, ryc. 2 i tabl. XXIV ,ryc. 6, dtto: J. Ż u r o w s k i , N eue E rgeb n isse der neolithi-schen F orschung..., ryc. 17. — J. Ż u r o w s k i , Rzut oka na badania arch eologiczne w: Sandom ierskim lat ostatnich. Sandom ierskie. Sandom ierz. 1.933, ryc. — J. K o ­ s t r z e w s k i, op. cit., tabl. 58, ryc. 5.

» ) E. M a j e w s k i , G arncarstw o w e w si Grabowa i Góra. S w iatow it. II (1 9 0 0 ), str. 33—34, ryc. 26.

166 J a n Gurba

skiem jest Z ło ta 13), pow. Sandom ierz w Kieleckim oraz wspomniany powyżej fakt, że kultura ceramiki sznurowej należy do jednej z n a j­ słabiej poznanych na Lubelszczyźnie, dlatego zagadnienie to musi pozostać otwartym 16). ,

Kult zwierząt znany jest na ziemiach Polski w ciągu całego neo­ l i t u 17). Stanowisko opisane stanowi jeszcze jeden przyczynek do po­ znania poglądów religijnych ludności ze schyłku okresu m atriarchatu i świadczy wyraźnie o istnieniu kultu psa.

>5) J. K o s t r z e w s k i, op. cit., str. 160.

••) Jak i nadal je szc z e c a le zag a d n ien ie kultury prom ienistej na ziem iach P olski, por.: S. N o s e k , D w ie o sad y kultury prom ienistej. Sp raw ozd ania P. A. U \L I V (1939), nr 6, str. 184.

•7) K- J a ż d ż e w s k i , N eolityczn e groby zw ierząt z Kujaw. Z. O. W XI (1936), str. 41—50.

Г р о б н и ц а с о б а к и п е р и о д а в е р е в о ч н о й к е р а м и к и ... 1 6 7 Р Е З Ю М Е В 1952 г. во время зем ляны х работ в деревне Стрижув были найдены случайно ности и керам ика. А рхеологические исследования дали возм ож ность выделить тут три комплекса (рисунок 5). И з них наиболее интересным был описанный ниже комплекс. , В гробнице обнаруж ен скелет небольшой собаки, а по обеим сторонам скелета находились: на северной сторон е—д вуручн ая амф ора с орнаментацией в виде веревочны х линий и вы р езан ­ ного ж ёлоба (рисунок 3) на южной сто р он е—п о л у к р у гл а я чаша с почти такой ж е орнаментацией (рисунок 4). О сновы ваясь на этой керамике, можно отнести эту могилу к’ III периоду неолита—к ку л ьту р е веревочной керам ики. Описанные нами сосуды обнаруж иваю т несомненное в л и я ­ ние ку л ьтур ы лучистой керам ики на ку л ьту р у веревочной ке­ рам ики, что подтверж дается на примере иных археологических стоянок (М арцинковице, Злота). Ввиду того, что поблизости не обнаруж ено каких-либо иных археологических пам ятников, можно установить, что в данном случае обнаруж ен особый могильный ком плекс, который инте­ ресен в том отнош ении, что это случай намеренного погребения собаки, о чем свидетельствую т сосуды положенные вместе с трупом. Это первая на территории П ольш и одинокая могила собаки с находящ им ися в ней сосудами (одинокие могилы иных ж и ­ вотных тут встречались), что я вл я ется новым доказательством кул ьта ж ивотны х на протяж ен и и последнего этапа м атри архата.

m Jan Gnrba

S U M M A R Y

D uring field works at Strzyżów, in 1952 one discovered by accident some bones and a few pieces of pottery. Archeological researches conducted a t the place allowed discerning there three complexes

(Fig. 5). The m ost interesting of them is described below (Fig. 2). The g ra v e contained the skeleton of a medium-size dog with vessels placed at both or its sides; on the northern side there was a two-handled amphora ornam ented with lines of the corded type and with deeply cut incisions (Fig. 3), on the southern side — a half-round goblet with ornam entation alm ost identical (Fig. 4). On account at this pottery belonging to the corded w are cu ltu re one oould establish that the grave dates from' the third neolithic period. The v e ssd s pohjrt out th e distinct influence exerted by th e radially decorated w are iipbh th at of the corded cycle; th is influence had been ascertained previously at other research places (Marcinkowice, Złota).

Since in the nearest vicinity of the explored field no more rem ains have been found one m ust presum e to have an independent grave com­ plex, which is of interest by reason of the presence of vessels indicating a purposeful burial of the dog.

Prior to this, independent graves of other anim als had been already known in Pojand, yet as regards dogs, this was the first occurrence of a separate grave furnished with objects appropriate to burials. The find is worth noticing as one more proof of the worship of anim als at the end of the m atriarchy.

P a p ie r d r u k . s a t. 3 k l. 70 g . F o rm a t 70 i 100 A rk . d r u k u 10 sir. A n n a le i U .M .C S . L u b lin 1955. L u b e ls k a D ru k a rn ia P ra s o w a . L u b lin , K o śc iu s z k i 4. Z a m . N r 4008. 3.1.15. 729 eg z . A-6-4049 D ata o trz y m a n ia m a n u s k r y p tu 16.IX .54. D ata u k o ń c z e n ia d r u k u 13.IV.t956.