Kronika
747
K ościeliska do Kuźnic. Do dziś pozostały n a z w y gór i dolin świadczące o d z ia ła l ności górniczo-hutniczej, ja k np.: Szczytnia, Stoły, Saturn, S tara Robota, N a K n u sz - tach.
W referacie dr Jost o m ó w ił rów nież inne ro d zaju przem ysłu i w ytw órczość w ie js k ą stw ierdzając, że przed X X w ie k ie m n a P o d h a lu istniało około 257 m ły n ó w zbożowych, 25 foluszy do spilśniania w ełn y , 100 ta rta k ó w ; ponadto — 33 siłow n ie w odn e i 2 gonciarnie. Postęp techniczny i m odernizacje zniszczyły p r a w ie w szy st kie w ym ien ione w y żej zakłady, pozostały tylko bardzo nieliczne z nich (np. ta r taki).
W dysk usji poruszono zagadnienie n az y w an ia ulic w Zak o p an em im ieniem lu dzi zasłużonych dla historii Zakopanego.
Marian Sadłowski (K ato w ice)
Z Z A G R A N I C Y
125 R O C Z N I C A Ś M IE R C I A L E K S A N D R A H U M B O L D T A
W B erlin ie — stolicy N R D — ze szczególnym pietyzm em p rze ch o w y w an a jest spuścizna A le k san d ra H u m bo ldta oraz p row adzone są bad a n ia n a d jego n au k o w y m dziełem i jego recepcją. Z ok azji 125 rocznicy śm ierci tego uczonego A k ad em ia N a u k N R D zo rgan izo w ała w dniach 3.—4 m a ja 1984 r. w B erlin ie sym pozjum z u - działem gości zagranicznych z k r a jó w dem okracji lu d ow e j i A m e ry k i p od zw rotn i kow ej, której H um boldt b y ł „ponow nym o d k ry w c ą ” . S tąd poza jed n ym tem atem o podróży rosyjskiej p ro g ra m pierw szego dnia o b e jm o w a ł tem atykę a m e ry k an i- styczną, ja k : R uch w olnościow y w A m e ry ce hiszpańskiej a A . H um boldt (M . K o s - sok); Znaczenie rosyjsk iej podróży A . H um boldta ze współczesnego punktu w idze nia (J. P . G erasim o w ); Badania nad H u m bold tem w Akadem ii N auk N R D (K . R. B ierm an n ); A. H u m bold t i K u ba (A . M . Jim enes); P ro b le m y spoleczno-geograficzne wicekrólestw a N o w e j Hiszpanii w dziełach A . H um bold ta (I. P a u lu k a t); Flora K u b y — m iędzynarodow y program badawczy w duchu A. H um bold ta (V en t, K o h ler).
R eferaty drugiego dnia dotyczyły z re gu ły w k ła d u H u m bo ld ta do poszczegól nych dyscyplin, a m ianow icie: W p ły w H um boldta na ro z w ó j geofizyki (K . K a u tz - leben); U ję c ie zagadnień klim atycznych przez H u m boldta i jeg o wkład w zorgani zow anie sieci stacji m eteorologicznych (K . H . B ern h ard t); Znaczenie i aktualność prac H um boldta w zakresie geom agnetyzm u (W . M u n d t); W kład H um boldta do zbiorów berlińskiego U n iw ersytetu w zakresie nauk o Z ie m i (G. H opp e); B iologicz ne p roblem w korespondencji H um boldta z berlińskim i badaczami przyrody (I. Jahn); Filozofia jako sprawdzian w ciągu dw óch stuleci (F. Richter).
W rok u ju bileu szow ym w iedza o H um boldtcie i znaczeniu jego n au k o w ego dorobku została p ogłębiona i spo p u lary zo w an a nie tylko w re fera tach w y gło sz o nych -na sym pozjum , ale ró w n ież dzięki o p u b lik o w an y m z tej ok azji w y d a w n ic tw om książk ow ym oraz artyku łom w poczytnych periodykach. Z a całością tych osiągnięć k ry je się jed n ak d ługoletnia p raca specjalistycznej p lac ów k i b ad aw czej.
*
* *
B a d a n ia nad w ie lk im dziełem n au k ow y m H u m bo ldta zinstytucjonalizow ane zostały w N R D przez p ow o łan ie do życia w 1956 r. jed y n e j tego typ u p la c ó w k i n au k o w ej w św iecie: A . V . H u m bo ldt — Forschungsstelle, w przeciw ień stw ie do
748
KronikaR F N , gdzie istnieje w p ra w d z ie instytucja p op ie rająca b ad an ia n ad H um boldtem , ale w y b itn e w y n ik i tych b ad ań p rezentu je je d n a osoba: H anno Beck. O dotychcza sow ych dokonaniach A . v. H u m boldt-Forsch ungsstelle pisze k iero w n ik tej p la c ó w k i — K u r t R. B ierm an n w poczytnym czasopiśmie „Spectrum ” 1983 (n r 4 s. 13): „D otąd p la c ó w k a ta w y d a ła 8 m onografii, ponadto uczestniczyła p rzy w y d a n iu 6 innych m onografii, w tym jedn ej w K o lu m b ii i jedn ej w e F ran cji. W czasopis m ach n au kow ych i pracach zbio row y ch o pu blik o w an o 72 p rzyczynki z zakresu b a dań nad Hum boldtem , oparte n a źródłach przedtem niedruk ow anych. Z apoznaw an o z w y n ik a m i b a d a ń w 43 artyku łach pop ularn o n au kow y ch i recenzowano liczne dzieła o H um boldtcie. W ygłoszono 45 w y k ła d ó w o różnych aspektach działalności H u m bo ldta n a kongresach k ra jo w y c h i m iędzynarodowych, sym pozjach i k o lo k w iach, w zględ n ie w au dycjach radiow ych . B y ło to m ożliw e dzięki uprzedniej d zia łalności poszukiw aw czej i zbierackiej. Z ebran o łącznie ponad 12 900 listów H u m boldta, 3 100 listów do niego i nazw iska ponad 2 560 korespondentów. Ponad 400 w łaścicieli o ry g in a łó w — A rc h iw a , D ziały R ęk opisó w bibliotek, muzea, osoby p r y w a tn e — z 27 k r a jó w Europy, A m ery k i, A fr y k i i A u stra lii p rzek azały reprod uk cje p onad 11000 dokum entów H um boldta, w tym p ra w ie 7 000 nie op u blik o w an yc h jeszcze listów. D alszym źródłem o doniosłym znaczeniu są dzienniki podróży H u m bo ld ta w Deutsche Staatsbibliothek. A . v. H u m boldt-Forsch ungsstelle dysponuje 2 700 re p rod u k cjam i p rac H u m boldta lu b o nim i jego w ażniejszych podróżach, zbiorem ikonograficznym , katalogiem pom ocniczym i regestrem specjalnym . Jest to n ajb ard z iej pełn e A rc h iw u m H um boldta w świecie, które udzielić może p ra w ie każdej pożądanej in form acji lu b może dostarczyć w sk az ó w ek do otrzym ania o d powiedzi.
S e ria w y d a n ych dotychczas tom ów prac o H um boldtcie za w iera: zbiór n a jw a ż niejszych fa k tó w z życia H u m bo ldta (1); jego korespondencję z w y bitn y m i uczo nym i (2, 4, 6, 7); jego b io grafię (3); jego w y p o w ie d z i na tem aty społeczno-politycz- ne, zwłaszcza skierow ane p rze ciw kolonializm ow i w A m ery ce P ołu d n io w ej (5), dzię k i którym zw iązan y został z postępow ym i trad ycjam i n a ro d ó w tego kontynentu. S e ria ta w zb u d z iła powszechne uznanie, w tym M ięd zy n aro d o w ej U n ii H istorii i F ilo zofii N au k i.
* *
W p ł y w H u m boldta na n au k ę i kulturę polską jest silny i d łu go trw a ły . D atu je się co najm niej od zamieszczonych w „Dzienniku W ileń sk im ” (1805, s. 111 i 1806 z. 10, s. 105) in fo rm acji o podróżach i p racach H um boldta, na które zw ró ciła u w a gę W a n d a G rębeck a (N a u k i biologiczne na lamach „Dziennika W ileńskiego’’, „ K w a rta ln ik H istorii N a u k i i Techniki” (T. 26 1981 n r /I Sv 87— 109, s. 100). A b y w p ły w ten bliżej określić, trzeba licznych k w e re n d arch iw aln y ch i czasopiśm ien- niczych. W y m a g a to grom adzenia licznych szczegółów, b o w ie m nie zaw sze w y s tę p u je on w sposób tak oczywisty ja k w y d a n ie po polsku — w przekładzie J. B a r a now skiego i L . Z ejszn era — I tomu K osm osu (W a rs z a w a 1849 w e fragm entach 1848), czy opu blik o w an e w P etersbu rgu , w p rzekładzie A . U rbań sk iego w 1860 r. A nsichten der Natur, (fra gm en ty o stepach i pustyniach w y d a n o w „Bibliotece W a rs z a w sk ie j” w 1843 r.). Szczegółow e studia n ad tym w p ły w e m rozpoczął B o le s ła w Olszewicz. W ro zpraw ie: A leksander H u m bold t i polski świat literacki („P rz e g lą d H um anistyczny” 1964 n r 8 s. 7)1— <94) u k a z a ł on to, o dd ziaływ an ie na bardzo w ie lu p rzykładach. W ostatnich latach analogiczne szczegółowe studia przedsięw ziął K rzy szto f Zielnica, który jako stypendysta H u m bo ld t-S tiftu n g m ia ł możność w y korzystan ia a rc h iw a lió w niemieckich, w tym też i zn ajd ujący ch się
Kronika
749
w A . v. H um boldt-Forsch ungsstelle. W dotychczas o p u blik o w an y c h pracach p rze w a ż a ją jed n ak źródła polskie. S ą to: Z u r A lex a n d er v o n H u m bold t-F orsch u n g (z okazji 150 rocznicy jego p obytu w Polsce); A lexa n d er v o n H u m bold t — Stiftung M itteilungen 5 s. 27— 36); A lex a n d er von H u m bold t und die polonischen N a tu rfo r scher in Galizien (W issenschaftskolleg — Jahrbu ch 1981/82 s. 203— 229); A lexan der von H um boldt und die polnischen K ünstler (A . v. H u m b o ld t-S tiftu n g M itt. 41, 1983 s. 19— 34). Jest też nadzieja na ukazanie się dalszej serii tych studiów.
Józef Babicz (W a rs z a w a )
