A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S
FO LIA IU RIDICA 5, 1981
M aria M atey
NORMY MIĘDZYNARODOWEGO PRAW A PRACY W ZAKRESIE REGULACJI STOSUNKÓW PRACY
1. N o rm y m iędzynarod ow e w dziedzinie p r ac y i sp raw so cjalny ch tw orzą dzisiaj m ateriał bardzo rozleg ły zarów n o p o d w zględem p rzed m iotow ego z ak re su regulacji, jak i liczebności sk ład ają cy c h się n ań a k -tów p raw n ych . W form ow aniu tego k om plek su n o rm aty w n ego bierze udział w ielu uczestn ik ów życia m iędzynarodow ego: od o d g ry w ającej w io d ącą rolę w życiu w spó łczesnego św iata ONZ i o rganizacji m iędzy-n aro d o w ych d ziałający ch w jej system ie, w tym p rzede w szystkim MOP i UNESCO, poprzez różnego ty p u o rg an izac je region alne, aż do form w sp ó łp racy dwupartneriskiej, o w o cu jącej zaw ieraniem b ilate raln y ch um ów m ięd zyn aro do w y ch w dziedzinie so cjaln ej. N ajo gó ln iej biorąc, k ieru n k i rozw oju socjalno-ek ono m iczn ego św iata w d ru g iej połow ie XX w. fo rm ułują tak ie a k ty m iędzy naro do w e o zasadniczym znaczeniu, jak: D eklaracja Filadelfijsk a M OP~z 1944 r., Pow szechna D eklaracja Praw C złow ieka ONZ z 1948 r. i M ięd zyn aro do w y Pakt ONZ Praw Ekonom icznych, Społecznych i K u ltu ralny ch z 1966 r. (Pakt ten wszèïïT w życie w 1976 r., a przez Polskę został raty fik o w an y w m arcu 1977 r.)1
N a tle obfitości form i p rzejaw ów w sp ółczesnej m iędzynaro dow ej działaln ości n orm o tw órczej w dziedzinie p ra cy i spraw so cjaln ych szczególną uw agę p rzy c iąg a ją do niosłe i w ażące w sk u tk ach p rak ty cz -ny ch p oczy nania M iędzy naro do w ej O rgan izacji P racy — tego ogniw a w sy stem ie ONZ, k tó re jest p rzedm iotow o w łaściw e i statuto w o (na m ocy sw ego sta tu tu — ,,k o n sty tucji" ) zob ow iązan e do p row adzenia cią-głej, system aty cznej działalności n o rm o tw ó rczej w dziedzinie p raw a p
ra-1 Por. J. B a f i a , R a ty fik a c ja P ak tów Praw ^ C złow iek a w PRL, „P ań stw o i P raw o" 1977, n r 4; M. M a t e y , P akt N a ro d ó w Z je d n o c z o n y c h w sp r a w ie s p o łe c z n y c h i e k o
cy i sp ra w so cjaln ych 2, z czym w iąże się też zadan ie zapew n ien ia k om p letn ości i ak tu aln o ści m ięd zyn aro do w y ch n o rm w tym zakresie, a tak -że ich jak n a jszersz ej raty fik acji i stoso w an ia. W istocie, sześćdziesię-cioletni do ro bek n orm aty w n y MOP, w języ k u m iędzyn aro do w ym o k reślan y jak o ,,quasi — u staw o d aw czy " 3, jest fu ndam entem m ięd zyn aro do -w ej regu lacji p racy i sp ra-w so cjaln ych , tym bard ziej -w artościo -w ym , że stan ow iącym o dzw ierciedlenie w kład u politycznego, p o g ląd ó w i in te re -sów trzech śro do w isk tw o rzący ch trójczło now ą stru k tu rę MOP: rządów, p raco w n ikó w i praco daw có w .
2. M ateriał „quasi — u staw o daw czy " MOP ro zrósł się w czasie sześćd ziesięcio letnieg o działania tej organizacji w bardzo ob szerny w olum en m ięd zyn arod o w y ch no rm p racy , o b ejm u ją cy (do koń ca 1978 r.) 151 m iędzy naro do w y ch k onw encji oraz 159 zaleceń. O bszerność tego m ate riału daje n a w e t impuls głosom, że stał się on już zby t rozległy i złożony, by stanow ić u ży tecz ny in stru m en t dla pań stw , k tó re ch ciały -by k o rzy stać z pom ocy M OP w tym zak resie4; jest on też w sw ej o b ec-n ej p ostaci ec-n ie dość czy telec-n y dla pracow ec-n ikó w , k tó ry ch iec-nteresom ma służyć. W y d a je się wszakże, że rem edium na trud no ści w po słu giw an iu się m ateriałem n orm atyw ny m M OP szukać trzeb a nie w ogran iczaniu jeg o rozm iaru, lecz w zabiegach p o rzą d k u jący ch i ak tu alizu jący ch , bez zanied byw an ia ko nieczn eg o w y p ełnian ia istn iejący ch jeszcze luk. W tym też k ieru n k u zm ierzają p od jęte w ostatnim dziesięcio leciu p ra ce po w oła-nej p rzez Radę A d m in istracy jn ą MBP sp ecjaln ej g ru py roboczej dla zbadania tej p rob lem atyk i (Elude en profon deur des norm es intern a tio
-nales du travail)5, do k tó ry ch b ędziem y n aw iązy w ać w dalszym ciągu.
3. T em atyk a niniejszego o pracow an ia, o be jm u jąca ogół no rm M OP (z w yłączeniem sfery zebezpieczenia społecznego), jest o bszerna i nie- hom ogeniczna — wchodzi tu w g rę 126 k on w encji o raz 139 zaleceń.
* Por. J. R o s n e r , M ię d zy n a ro d o w a p o lity k a sp ołe czn a, W a r sz a w a 1967, passim ; M. M a t e y , M ię d zy n a ro d o w a O rg an iz ac ja Pracy, „ S p raw y M ię d z y n a ro d o w e " 1961, n r 3; W . F r o n c z a k , M ię d zy n a ro d o w a O rg an iz ac ja Pracy, W ar s z aw a 1965. , s P e łn ie j o k re ś le n ie to brzm i: „d ec ision s c o lle c tiv e s in te rn a tio n a le s d e c a ra c tè r e q ua s i-lég is la tif". Por. L'im pact d es c o n v e n tio n s e t r ec o m m a n da tion s in tern a tio n a le s
du trav ail, BIT G en è ve 1977.
4 Por. głos p rz e d s ta w ic ie la r zą d u T h a ila n d ii w E tu de en p ro lo nd eu r d e s no rm es
in te rn a tio n a le s du trava il, d o ku m e nt R ad y A d m in istra c y jn e j MBP, GB 199/9/22/Rev/
1976.
5 G ru p a ta p r zy g o to w a ła k ilk a r a p o r tó w pt. E tu de en p ro lo nd e u r d es no rm es
in ter n a tio n a les du tr avail, m. in. w r o k u 1974, 1976 i 1979, o b ra z u ją c y c h e ta p y je j
p ra c, ja k o p o d s ta w ą d y s k u s ji w R adz ie A d m in istra c y jn e j MBP. R a po rt z 1979 r. je s t r ap o r te m k oń c ow y m z a m y k a jąc y m p r a c e g ru py .
Trudn ości w u jęc iu tem atu w iążą się n ad to z tym, że p odział m ateriału n orm aty w n ego MOP rta „m iędzynaro dow e p raw o p rac y " o raz „m ięd zy-n arod o w e p raw o zabezpieczezy-nia sp ołeczzy-nego ” je st — jak i w p raw ie k rajo w y m — nieścisły. W iele k o nw en cji i zale ceń M OP po siada z tego p u n k tu w id zenia c h arak ter m ieszany (np. k o nw en cje i zalecen ia d o ty -czące bezrobocia, w yp adk ó w p rzy pracy , b ad ań lek arskich , o ch ro ny praco wników-ondg ran tów ).
Praw nej analizie n ie p o d d aje się sz ereg k o n w en cji i zaleceń M OP no szący ch c h arak ter b ranżow y i zaw ierając y ch szczegółow e wym ogi tech niczno ek sp lo atacy jn e, w y k ra czając e poza k w estie p raw n e (np. k o n -w encje n r 75/1946 o raz 133/1970 d oty czące pom ieszczeń dla załóg na statkach ). To sam o d o tyczy w du żej m ierze k o nw en cji i zaleceń o dn o szących się do o chron y p raco w n ik ó w p rzed szczególnym i zagrożeniam i z a -wodowym i, zaw iera jący ch techniczn e n o rm y b ezpieczeń stw a p ra cy (np. k on w en cja n r 136/1971 i zalecenie n r 144/1971 do tyczące o ch ron y przed ry zyk iem zatru ć benzenem lub k on w en cja n r 139/1974 o raz zalecenie n r 147/1974 do ty czące zap obiegania i k on tro li ry zy k zaw o dow ych sp o -w od o -w any ch su bstancjam i i czynnikam i rakot-wórczymi)'.
W grup ie k on w en cji i zaleceń, o k reślan y ch n ieg dy ś jako kolon ialne, do tyczyły bowiem tzw. naów czas „te ry to rió w n iem etro p o litaln y ch", w iększość je st dziś już m artw ą lite rą i n ie zasłu guje na analizę. M ateriał n o rm aty w n y M OP o bejm u je też kilk a tak ich a k tó w m iędzynarodow ych, św ieższej d aty , o dn oszących się do nisko u p rzem y sło w io ny ch k rajó w „trzeciego św ia ta ” (np. uch w alon a w 1975 r. k on w encja n r 107 i zalece-nie n r 104 do ty czące lu dności tublczej i plem ien n ej lub uchw alona w 1958 r. k on w en cja i zalecenie n r 110 do tyczące w a ru n k ów p racy p ra -cow ników na p lantacjach ), k tó re zachow ują w p raw dzie ak tu alno ść, lecz m ają dla n aszeg o o bszaru geograficznego m ałe znaczenie.
4. Istn ieją pew n e k ateg orie kon w en cji MOP, k tó ry c h analiza p raw n a je st m ożliwa, nie d aje ona jed n ak w y ra zisteg o obrazu sta n u „ustaw o d aw stw a m ięd zyn arod o w eg o'' w d anej dziedzinie, a fakt raty fik acji k on -w encji tej k ateg o rii nie o dz-w ierciedla sy tu acji p ra-w n ej -w k r aju ratyfi-ku jący m . Chodzi tu o k on w encje — przew ażnie zresztą najn ow o cześn iej-sze i u zn an e za n ajb ard ziej po stępo w e — ok reślan e jak o „po bu dzające ro zw ó j" (p ro m o tion n elles)® — n a leż y do nich np. k o n w en cja n r 111/1958
8 Z a w a rte w k o n w e n c ja c h M O P n orm y ro z r ó żn ia się n ie k ie d y ja k o „ norm y o b ez-p o śre dn im z a sto so w a n iu " (d ro its d 'a pp lic atio n im m é d ia te j i n orm y p ro g ra m ow e " (dr oits- pro g ram m e s). Por. sz e rze j o ty m N . V a 1 1 i с o s, D roit in ter n a tio n a l du trava il, t. 8, T raité de droit du trava il, P a ris 1970, s. 248 o raz i d e m , In ter n a tio n a l Labour
Law, [en:] Intern a tio n a l E n c y klo p a e d ia lo r Labour Law a nd Ind u s tr ia l R elatio ns, ed.
do ty cząca d y sk ry m in acji w za tru d n ien iu i życiu zawodowym . K onw encje te n a k ła d a ją n a raty fik u jące je k ra je zobow iązanie do p row adzenia p o-lityki zm ierzającej w o kreślo n ym kieru n k u , po zo staw iając m etod y i te r-m iny w ew nętrzny r-m decyzjor-m tych k rajó w , nie w yzn aczając też zazw y-czaj m inim aln ych w ym ogów co do stan u u sta w o d aw stw a w ew n ętrznego , w aru n k u jąc y ch m ożliwość raty fik acji tych k onw encji. Pew ną odm ianą k on w en cji tego ty p u są k o n w en cje zaw ierające tzw. n orm y stosow an e stopniow o (norm es d'application graduelle). K on w encje tego ty p u są w o statn ich latach bardzo cenio ne w M OP jak o łatw iejsze dla raty fik acji niż n o rm y k o n k retn e i ryg o ry sty czn e, a p rzy tym , ja k się uważa, dzięki trafnie zarysow an ym słusznym k ieru n ko m ro zw iązań m ery tory czn ych i sw ej w iększej przy stępn ości — zap ew n iają one w zro st efekty w n ości o ddziaływ ania m iędzyn aro do w ych no rm p racy na stosunki społeczno- -ekonom iczne w spółczesn eg o świata.
K on kluzje p rac w spo m nianej ju ż g ru p y ro boczej M O P dla p ro b lem a-tyki m ięd zy n arod ow ych no rm p ra c y p o d k reślają p o trzeb ę rozszerzenia i dosko nalenia m etod u elastyczniania aktów m ięd zy n aro d o w y ch MOP, tak by m o gły one „stanow ić realisty cz n y cel dla k rajó w zn ajdu jący ch się na różnych poziom ach rozw o ju "7. W śród tak ich zalecany ch m etod u elastyczn ian ia (fo rm ules de sou plesse) w ym ienia się np. m ożliwość przy jm o w ania przez pań stw a zo bowiązań tylko z n iek tó ry ch części ra ty fik ow an y ch konw en cji, m ożliw ość w y łączenia zob owiązań w o bec n ie k tó ry ch gałęzi gospod arki, n ie k tó ry c h k ateg orii praco w nikó w , czy n ie k tó ry c h części k raju , szersze w y k o rzystyw an ie k lau zul stoso w an ia sto p niow ego, u m ożliw iające raty fik ację krajo m o ró żny ch w yjściow y ch p o -ziom ach u staw o d aw stw a. W y sun ięta została p ro p ozy cja m ająca u łatw ić raty fik ację k on w en cji M OP przez k ra je o u stro ju federaln ym ; dop-uszcza się m ożliwość w prow adzenia p ro to k o łów do k on w en cji itp . T rzeba się og ólnie zgodzić ze stanow iskiem MOP, że samo p rzy jęcie p rzez p ań stw a
pop rzez łatw iejszą raty fik a cję — zobowiązania do prow ad zenia po żądan ej p olity k i lub stop nio w eg o w prow adzenia w życie n o rm y k o n w en -cji stan ow i w artość sam ą w sobie, bez w zględ u na poziom w yjściow y i tem po n astę p u jąceg o postępu. Bez w ątpien ia jed n a k istn ien ie i ro snąca liczebność k on w en cji ,,u elasty czn io n ych " jest czy nnikiem stw arzający m dla an alizy i ocen y d orob ku n o rm a ty w n eg o MOP do datkow e trudności.
5. Na og ólną liczbę 151 ko nw encji i 159 zaleceń MOP sk ład a ją się m. in. a k ty p osiad ające szczegó lny statu s form alny, k tó ry p o w in ień być b ran y pod u w ag ę w to k u selek cji m ateriału n orm aty w n eg o MOP dla celów a n a lizy przez n au kę praw a. Na szczególnie żyw ą u w ag ę z tego
7 Por. R ap port iinal du g ru op e d e tra v a il „Etude e n p ro fo n de u r des n orm es in te
p u n k tu w idzenia zasłu gują k onw en cje, k tó re na sk u tek nie u zyskania k o n ieczn ej liczby raty fik ac ji n ie w eszły jeszcze w życie (kon wencje MOP w chodzą z reg uły w życie w 12 m iesięcy p o zarejestro w an iu przez M iędzynarod ow e Biuro P racy dwu raty fik acji, w p rzy pa dk u k on w encji m aryn arsk ich w y m ag an a je st w iększa liczba raty fikacji). Chodzi tu b o -wiem zazwyczaj o ko n w encje najnow sze, tylko przejściow o nie będ ące
ieszcze w m ocy, bądź też takie, k tó re o k az ały się zbyt tru d n e do raty f i-kacji, ze w zględ u na w y so ki poziom sw y ch standardów . W obu tych p rzyp ad k ach szersze zain teresow an ie takim i k o nw encjam i może, poza swym w alorem poznawczym , przy nieść p oży tek w postaci m ię dzy naro -dowego nacisku na p rzy śp ieszen ie ich raty fik acji, a zatem i w ejścia w życie. Rozumie się, że p rzedm iotem do ciek ań n auk o w y ch p ow in ien ciągle p ozostaw ać k om pleks k ilk ud ziesięciu o bow iązujących i w p eł-ni a k tu aln y ch k onw en cji, zwłaszcza tych, k tó re pochodzą już z o kresu po II w o jnie św iatow ej.
Istn ieje sp ora g ru pa starszy ch k onw encji MOP, k tó re zdezak tu alizo-w ały się i zo stały zrealizo-w id oalizo-w ane' noalizo-w ym i k on alizo-w encjam i alizo-w tej sam ej dziedzinie. W edle sto sow anej w M OP p rak ty k i, w p rz y p ad k u rew izji k onw encji, now a k o nw en cja ob ejm u je zarów no n o rm y no w o w prow adzone lub zrew id ow ane, jak i rek ap itu lu je te sp ośród no rm stare j k o n w en cji, k tó re zach o w ały aktualno ść. Je dn ak że stara k onw encja, ra ty fikow ana przez ipaństwo, pozo staje dlań wiążąca; jed y n ie pań stw a ra tyfiku jące no w ą k on w en cję stają się au to m atycznie zwolnione ze sto -sow ania starej, jak g dy by ją w y po w iedziały (od regu ły tej istn ieje kilka w y jątk ó w w y raźnie przew id zian ych w no w y ch ko nw encjach ). Je śli cho-dzi o problem ob ow iązyw ania stary ch k o n w en cji po ich rew izji, z za-strzeżeniem k ilku w y jątk ó w p rzestają one być o tw arty m i do raty fik acji z chwilą w ejścia w życie no w ej k on w en cji w tej sam ej dziedzinie, w ią-żą one jed nak n ad al p aństw a, k tó re je raty fik o w ały a n ie p rzejęły zo-bow iązań z ko nw encji nowych. Rzecz zrozum iała, że ze w zg lędu na n ie-co już „archaiczn ą" treść ow ych ko nw en cji ,,w stanie uśpienia" (en
somm eil), ko nw en cje te (zwłaszcza zrew ido w ane nowym i) nie stanow ią
a tra k cy jn eg o m ateriału dla analiz p raw n ych . Nie po w in n y jed n ak być całk ow icie lekcew ażo ne — n iek tó re z nich p ozo stają n ad al o tw arte dla no w y ch raty fik acji i w iele z n ich nadal w iąże państw a, k tó re n ie ra ty -fikow ały no w ych k onw encji w tej sam ej dziedzinie.
Kw estia, ja k n ależy różnico wać p o d ejście do m iędzyn aro do w ych norm p racy zaw arty ch zarów no w ko nw en cjach , jak i zaleceniach, ^ w zależności od ich daw ności i sto pnia dezak tu alizacji, jest przed
-m iote-m rozw ażań sa-mej- M ięd zyn arod o w ej O rg anizacji Pracy . Kilka lat tem u p ojaw iła się na k ró tko ten d e n cja do „pozbycia się" stary ch aktów , b ęd ący ch „w stan ie u śp ienia", po przez o ficjaln e uznanie ich za
n iea k tu aln e L usun ięcie ze zbiorów norm M OP i tzw. tab el ra ty fik a c y jn ych — d op atryw ajn o się w takim ew ejn tu aljny m zabiegu śro d k a p o p ra w y p rzejrz y sto ści m ateriału n o rm aty w n eg o MOP. W y n ik i p rac w spom -n ia-n ej ju ż g rup y roboczej M OP dla prob lem aty ki m iędzy-naro dow ych norm p rac y nie poszły jed n a k — słusznie ja k się w y d a je — w takim k ieru n ku . G rup a p o djęła n atom iast p ró b ę in neg o rozw iązania tego p ro -blem u. Podzieliła ona m ate riał normatiywny M OP n a czte ry
kategorie8:
a) a k ty w całej pełn i ak tu aln e i doniosłe, o k tó ry c h raty fik ację i sto so w anie n ależy starać się w p ierw szej ko lejności; no rm y zaw arte w ty ch a k tac h stan o w ią p odstaw ę w o lu m en u w spó łczesn ych m iędzy na-ro do w ych no rm pracy , m ających zastoso w an ie w skali u n iw ersaln ej; do tej k atego rii zaliczono 78 k on w en c ji i 76 zaleceń;
b) a k ty w y m ag ające rew izji; n iek tó re a k ty zostały zaliczone jed n o -cześnie do k ateg o rii a i b — oznacza to, że w aktu alny m i doniosłym ak cie b y łab y po żąd an a m odyfikacja w jakim ś fragmencie,- do k atego rii b zostały zaliczon e tak że tak ie zalecen ia MOP, k tó re nie ty le p ow inn y Hyć zrew id ow ane, ile przekształco ne w ak ty rangi konw encji; do k a te -gorii b zaliczono 16 k on w en cji i 14 zaleceń;
c) inne istn iejące a k ty MOP; zaliczenie do tej k a te g o rii 63 k o nw en -cji i 81 zaleceń nie oznacza, ja k się p odk reśla, um niejszan ia w artości tych aktów , zwłaszcza dla k rajów , d la k tó ry c h zacho w ały o ne jeszcze ży w o tn e znaczenie;
d) problem y , stan ow iące d otychczas lu kę w m ateriale no rm aty w ny m MOP, w k tó ry c h n ależy op racow ać now e ak ty m iędzynaro dow e. Grupa w y ty p o w a ła 43 tak ie problem y.
6. Poza w olum enem norm k on w en cji i zaleceń, uzn an y ch og ólnie za stan ow iące m ateriał n o rm aty w n y MOP®, na do ro b ek tej org anizacji sk ład a ją się u ch w ały M ięd zyn aro do w ej K o nferencji Praqy, przyjm ow ane przez nią d y rek ty w y , ty po w e regulam iny, a także p ublik ow ane w ynik i p rac k om isji p rzem ysło w y ch i ró żn ych ko m itetó w i g rup ad hoc, po w o-ły w an y ch d la zbad ania k o n k retn y c h zagad nień w dziedzinach o bjętych w łaściw ością M ięd zyn aro do w ej O rg anizacji Pracy. Jeszcze inn y p ro -blem stanow ią, z p u n k tu w id zenia d elim itacji m ateria łu n o rm aty w neg o M OP od in ny ch form działania tej organ izacji, u ch w ały o rg anizo w a-n y ch pod auspicjam i M OP k oa-n ferea-n cji regio a-nala-ny ch , a-np. A fryk ań sk iej K o nferencji P rśc y lub A zjaty ck iej K o nferencji Pracy. W .istocie w n io s-ki u ch w alo ne p rzez n iek tó re k om isje i k o m itety M OP m ało różnią się co do sw ej fo rm y i c h ara k ter u p ra w n eg o od zaleceń M OP (w obu
8 Ibid em .
а T ak w y k ła d K. T. S am so n a (M ię d zy n a r o d o w e Biuro P ra cy ) n a E u rop ejsk im Seminarium P raw nik ów -Z w ią zk o w có w , Sopot, w rz e sie ń 1976,
przy pad kach nie wchodzi w g rę raty fik acja). Je d n ak ty lk o k o nw encje i zalecenia u chw alan e przez M ięd zy narodo w ą K on ferencję Pracy są objęte kw alifikacją m ateriału ,,gu asi-ustaw odaw czego" i one jed y n ie po dleg ają działaniu sp ecjaln ego m echan izm u — k ontro li stosow an ia konw en cji 'i zaleceń, w yk ształco nego w ram ach M O P10.
W a rto p ośw ięcić w tym m iejscu chw ilę uw agi tzw. M ięd zyn aro do
-wemu K o d ekso w i Pracy, o k reślen ie to byw a bowiem w piśm ien nictw ie
niek ied y m ylnie rozum iane. Chodzi tu o p o d jętą przez M OP w latach pięćd ziesiątych in icjaty w ę opu bliko w an ia w k ilk u w ersjac h język ow y ch — niezależnie od perio dy czn ie w y daw any ch i aktu alizow an y ch przez M iędzyn arodow e Biuro Pracy zbiorów ko nw en cji i zaleceń, w chro no -logicznym p o rząd ku ich p ow stania — ko m p ilacji m iędzy naro do w y ch norm pracy, uszereg o w an y ch przedm iotow o w ed ług p rzy jęte j w M OP system aty ki. W ten sposób p o w stały w yd a w n ictw a M O P w trzech ję -zykach (angielskim, francuskim i hiszpańskim ), noszące nazw ę M ięd
zy-narodo w y K o d eks Pracy. Publikacjom tym, sk ądin ąd użyteczn ym jako
źródło inform acji o norm ach M OP dla szerok ich środo w isk m ięd zyn aro -dowych, nie m ożna jed n ak p rzy p isy w ać jak iejk o lw iek m ocy praw nej, w iążącej się z ok reśleniem ,k o d ek s".
W M OP ro zw ażane jest ob ecnie w yd an ie zak tu alizow aneg o zbioru norm, p rzy czym, częściow o ze w zględów oszczędnościow ych, częściowo zaś dla w iększej przejrzy sto ści m ateriału norm atyw nego, m ow a jest o rezy gnacji z dotychczasow ych dwóch m eto d p ub lik acji — po d ającej norm y w p orząd ku chro nolo gicznym oraz inn ej (owego M ięd zyn aro d o
-w ego K o deksu Pracy), szereg u jąc ej je przedm ioto-w o. W edłu g zaleceń
w spom n ianej już g rap y roboczej M O Pn , m iałaby to b yć ko m p ilacja norm MOP w podziale przed m ioto w ym i w form ie u m o żliw iającej b ro -szurow e nadbitki, dotyczące poszczegó lny ch dziedzin. Form ułu jąc tę propozycję, g ra p a robocza M OP nie używ a o k reślen ia M iędzyn a ro d o
-w y K o de ks Pracy. Jeśli by jed n ak naz-w a ta została nadal przez M
ię-dzynarodow e Biuro Pracy utrzym an a, po sługiw anie się nią w literatu rze praw a p r ac y pow inno n astępo w ać w p ełn ej świadom ości niekod eksow e- go ch a rak te ru tego w y daw n ictw a.
7. W pu b lik acjach M OP i w y po w ied ziach środo w isk zw iązanych z tą org an izacją sto su je się sy stem aty k ę norm m iędzy narod ow ych w sferze stosu nkó w p rac y od b ieg ającą od tej, jak a je st p rzy ję ta w nau ce praw a, o dn o śn ie k rajo w y c h system ó w p r aw a p racy . W o statnich latach o bserw uje się pew ne zbliżenie tych dwóch p o de jść w na stęp stw ie w p ro
-10 Por. E. A. L a n d y , T he e tie c tiv e n e s s ot inte r n a tio n a l su pe rv isio n : T h ir ty y e a rs o i ILO ex pe ria nc e, London 1966.
w adzenia, za p rzyk ład em ONZ, do sy stem atyk i MOP jako je j części o tw ierając ej, d ziału „Podstaw ow e p raw a człow ieka". Do działu tego za-liczane są no rm y do tyczące wolności związkow ej (konwencje пт 87 i 98j, zak azu p racy p rzym uso w ej (konw encje n r 29 i 105) o raz zakazu d y sk ry -m in acji w zatru d n ien iu i życiu zawodow y-m (konw en cja i zalecenie n r 111). W łonie w sp om nian ej g ru p y roboczej po dniesio no niedaw no zarzut przeciw ko ta k w ąsk iem u p o trak to w a n iu zak resu tego działu norm MOP, w istocie bow iem — po m ijając rażącą luk ę w m ateriale no rm aty w -nym MOP: b rak no rm y o pow szechn ym p raw ie do p ra cy 12 — wolumen norm M OP zaw iera znacznie w ięcej regu lacji od n oszących się do dzie-dzin, o b jęty ch ONZ-owskim rozum ieniem „p od staw o w y ch p raw człowie-ka". Nie bez rac ji zatem sug erow an o 13, że należałob y alb o zrezygnować w sy stem aty ce M OP z k lasyfikac ji ONZ, bądź też p rzejąć ją w pełnym zak resie przedm iotowym , jaki w y nika z in stru m entów ONZ o po litycz-nych, ekono m icznym , społeczn ych i k u ltu ra ln y ch p raw ac h człowieka, W każdym razie część sy stem aty ki M OP „Podstaw ow e p raw a człowie-ka", zwłaszcza jeśli zostałaby w przyszłości rozszerzona, odpowiada n ajo g ó ln iej p rzy jęty m w so cjalistyczn ej nauce praw a „podstawowym zasadom p raw a p racy" .
8. Porów nanie 'system atyk i M OP i „d o k try n a ln ej" ujaw n ia fak t je-dy nie zalążkow ego w y stęp o w an ia w m ate riale no rm aty w n ym MOP tak kluczow ych dla praw a p racy reg ulacji, jak praw o sto sun k u pracy lub regu lacja ro zstrzy ga nia in dy w idu aln y ch spo rów pracy . M ożna zastana-wiać się, czy powodem tego jest:
a) na ogół w y sta rc za jąc y poziom reg ulacji k rajo w y ch w tych dzie-dzinach, co czyn iło b y n orm y M OP zbędnym i;
b) różno rod ność regu lacji k rajo w y ch i w zw iązku z tym tru dn ości u jęcia ich w akcie m iędzynarodow ym , a n astęp nie n ik łe szanse na jego szerszą raty fik ację;
c) czy w reszcie n adm iern a „praw niczość" tych kwestii.
W y d aje się, że pierw sza z tych m ożliwości jest n ajm niej p rz ek o n u ją -ca. C h arak tery sty cz n e by ły w 1963 r. w ahania MOP, w w y n ik u k tó ry ch aktow i m iędzyn arodo w em u do ty czącem u ro zw iązy wania sto su n k u p racy z in icja ty w y p raco d aw c y nad ano ran gę jed y n ie zalecenia, a nie k on
-Is U w a ża jąc z a p e łn ie n ie te j lu k i za p ier w s zo p lan o w ą p o w in n o ś ? w dzied zinie tw o r z e n ia m ię d zy n a ro d o w y c h n orm p r ac y , P o ls ka w y stą p iła w 1976 r. n a foru m M O P z in ic ja ty w ą u c h w a le n ia k o n w e n c ji o p o w sz ec hn y m p ra w ie do p rac y , a w n a s tę p n y c h la ta c h p ro p o z y c ję tę po n a w ia ła , o rg a n iz u ją c dla n ie j p o p a r c ie m ięd zy n aro d o w e . M. in. w cz erw cu 1979 r. sp ra w a ta b y ła prz ed m iote m s p o tk a n ia p o lsk ieg o m in istra p ra cy , p ła c i s p ra w so c ja ln y c h M. M ilc za re k z d y re k to re m g e n er a ln y m M ięd z y n a ro -d ow eg o B iura P ra c y F. B lan ch ar-d em w G en ew ie .
wencji, choć w y d aje się, że k o nw encja tej treści m iałaby szanse na znaczną liczbę ra ty fik ac ji14. O m ożliwości m ięd zy n aro d o w ej reg ulacji w tej dziedzinie świadczy p rzy ję cie przez władze EWG w 1975 r. w ią -żącej d y re k ty w y 15 u jed n olicen ia ustaw o d aw stw a k ra jó w EWG d oty czą-cego zbiorow ych 'Zwolnień prac ow n ikó w 1®, a także pro w ad zo ne w EWG przy g oto w ania do ujedn o licenia przepisów do tyczących zwolnień in-d y w iin-d ualn y ch 17. Przykłain-d EWG św iain-dczy także o możliwości m ięin-dzy- iędzyn aro do w ej regu lacji w dziedziiędzynie o c h ro iędzyn y p raw praco w iędzynik ów w p rzy -pad kach łączenia, przen oszen ia i ko n cen tracji przedsiębio rstw , a także ich u pa dłości18 — żadna z ty ch kw estii nie u zy sk ała dotychczas odbicia w no rm ach MOP.
C o do dziedziny rozstrzy gan ia in dy w id ualny ch sp o ró w p rac y w y daje się, że p odstaw ow e zasady sądo w eg o sto sow ania praw a p racy oraz pod staw ow e zasady p ostępo w an ia w sp orach p ra c y m og łyb y stanowić przedm iot regu lacji m iędzyn arodo w ej. Na p rzy kład norm ą m iędzy naro
-14 Z ale ce nie n r 119/1963 d o ty c z ą ce ro z w ią z an ia sto su n k u p r ac y z in ic ja ty w y p r a -c o d aw -cy fo r m u łu je w ym óg, by ro z w ią z an ie sto su n k u p r a-c y n a s tę p o w ało je d y n ie z w a żn y ch p rzy cz yn , z w ią za n y ch z p rz y d a tn o ś c ią p ra c o w n ik a , je go za ch o w an iem się ' lub p o tr ze ba m i fu n k c jo n o w a n ia z a k ła d u p ra c y; p rzy c zy n am i zw o lnie n ia n ie p ow inn y b yć w szczegó lności: a) p r zy n a le ż n o ść zw iązk ow a i ud z iał w dz ia ła n iac h z w ią zk o w y ch poza god zinam i p ra cy ; b) fa k t u b ie g a n ia się o m a n d a t p r ze d s ta w ic ie lstw a p r a -cow n icz ego, s p ra w o w a n ie teg o m an d a tu lub s p ra w o w a n ie go w prz esz ło ści; c) fak t złożenia w d o b re j w ie rze s k ar g i lu b ud z iał w a kc ja ch w y m ier zo n y ch prz eciw k o p ra c o d a w c y w zw ią zku z n aru sz en iem przez n ieg o pr aw a; d) ras a, k o lo r sk ó ry , p łe ć s y tu a c ja m a łże ń sk a, w y z na n ie , po g lą d y po lity cz ne , p oc h o dz en ie n aro d o w o ś ciow e lub p oc ho d ze nie społe czn e. Z a lec e n ie w y m aga, by re d u k c je p ers o n elu (z w o lnie nia zb ioro we) by ły k o n su lto w a n e z p rz e d staw ic ie lstw e m pra co w n icz ym oraz fo rm ułu je n a stę p u -ją c e k r y te r ia ty p o w a n ia pr ac ow n ikó w , z któ r y m i stos u ne k p r a c y ma b yć ro z w iąz a n y w ram ach re d u k c ji p er so n e lu : p o tr ze b y z a k ła d u p ra cy , z dolno śc i, d o św iad c ze nie oraz k w a lifik a c je za w o do w e k aż d e g o pr ac o w n ik a , sta ż p rac y , w iek p rac o w nik a , je go s y tu a c ja rod z inn a oraz inn e k r y te r ia w ła ś ciw e w edług z w y c z ajó w i p r a k ty k i k r a jo w e j.
Co do c h a r a k te ru d y re k ty w EWG , ja k o a k tó w m ięd zy n a ro d o w y c h , p a tr z M. M a t e y , O k o n c e p c ji i p r a k ty c e ha rm o niza cji prawa p r a cy w k ra ja c h EW G , „ P ań -stw o i P ra w o" 1972, n r 8— 9.
16 D ire ctiv e 75/129/CEE du C o nse il den C o m m un au tés E uro pé en ne s du 17 lev r ie r
1975 c o nc ern a nt le ra p pr o ch e m en t d es lég isla tio n s des Etats m em b re s r e la tiv e s a u x lic e n c ie m e n ts c olle ctifs, „ J o u rn a l O fficiel de s C o m m un au tés E u ro p ée n ne s", N o L 48/29.
17 Por. d o ku m e nt EW G „la p r o te c tio n des tr a v a ille u rs e n cas d e lic ien cie m e nt in d iv id u el d an s les E ta ts m e m b res des C o m m un au tés E uro p é en n es" , P ro jet de rapport
de la C o m m is sio n au C on seil, V/812/75-F.
19 Por. P ro position de la D irective du C on seil v is a n t l'harm on isa tio n d es d is p o
si-tio ns lé g is la tiv es e t r ég le m e ntair e s d es Etats m em b res en c e qui c on ce rn e le m a intie n des dro its et a v a n ta g e s d es tr av a illeu r s e n cas de fus io n, de tr a n sle r ts d 'é ta b lisse -m en ts e t de c on c en tra tio n s d 'e n tre pr ise s, COM /75/429 final, 1975; por. tak ż e P roposi-tion de la D irec tive du C onse il co n ce rn an t la p ro te ctio n d es dro its de s tra v a illeu rs en cas d 'in s o lv a b ilité de l'e m p lo y e u r (EUR info N o 32, 1978).
dow ą p ow in ien stać się u dział czynn ik a społecznego, w y suw aneg o przez związki zawodowe, w spraw ow an iu w y m iaru spraw ied liw ości w sporach pracy .
9. D orobek no rm otw órczy MOP posiada, jak już wspom niano, zasad -niczą lu kę — b rak no rm y o p ra w ie do pracy, uznanym przez w szy stkie po stępow e środ o w iska w sp ółczesn eg o św iata tza fund am entalne, ek o n o -m iczno-społeczne p raw o człowieka, w aru n k u jąc e -możiliwość realizacji p ozo stały ch p raw społeczno-ekonom icznych, a także i p raw p olity czny ch i o byw atelsk ich . Istn ieje 'wprawdzie k o nw en cja n r 122/1964 d oty cząca po lity ki zatru dn ienia, zo bo w iązu jąca pań stw a raty fik u jące do p row adze-n ia a k ty w adze-n ej po lityk i, m ającej adze-n a celu ro zw ó j p eładze-n eg o zatrud adze-nieadze-n ia, jedn ak m im o w arto ści tej k on w encji dla k szta łto w an ia p ro g ram ów spo- łeczno-ekonom iczfiego działania pań stw (jest to k o n w en cja z g ru p y ,,rozw ojow ych " — promolionnalles), n ie w y n ik ają z n iej p raw a jed no s-tki ludzkiej, roszczeniow e ani jak iek olw iek inne. W m yśl przedłożo-n ych przez Polskę propozy cji (por. przyp. 12), p ostulow aprzedłożo-na przez k ra je socjalisty czne n o w a 'k o n w e n c ja o po w szechn y m praw ie do p ra c y po -w inn a zobo-wiązy-w ać p ań st-w a do u rzeczy -w istn ienia p ra-w a do pracy, w drodze zag w aran tow an ia zatru d nien ia w szy stkim osobom zdolnym do p r ac y i p rag nący m ją po djąć, z u w zględ nieniem in dyw id ualn ych kw alifikacji, u zd olnień i w yuczonego zaw odu oraz bez jakiejk o lw iek d y sk ry m in acji ze w zględ u na płeć, rasę, k olo r skÓTy, w yznanie, p oglądy polityczn e, n aro dow ość, pochodzenie społeczne lub w iek, za w y n a g ro -dzeniem od pow iednim do ilości i jak ości p racy , w godziw ej w ysok ości. T rud no o b ecn ie p rzesąd zać dalsze lo sy tej polskiej- inicjaty w y , w k aż-dym rażie w rap o rcie k ońco wy m g ru p y roboczej M OP dla p ro blem aty ki m ięd zyn arod o w y ch norm p ra c y — p raw o do p rac y i o ch rona p rzed bez-robociem fig u ru je w śród tem atów , k tó re w przyszłości p ow inn y stać się przedm iotem n o w y ch in stru m en tów m ięd zy n arod o w y ch 19.
10. Jed n ym ze społeczno-eko nom icznych pra>W człowieka, k tó rem u M OP tra d y cy jn ie p ośw ięca baczną uw ag ę w ró żny ch form ach, jest p raw o do zrzeszania się w związki zaw odow e i do sw o bodnego w y k o -n y w a-n ia p ra w zw iązkówych. K o-nwe-ncja -n r 87/1948 do tycząca wol-ności zw iązkow ej i o c h ro n y p ra w zw iązkow y ch (ratyfik ow an a przez Polskę) g w a ran tu je zarów no pracownikom , jak i p racodaw com p raw o do tw o-rzenia, bez up rzedn ich zezw oleń, organizacji zaw odow ych w edłu g sw e-go w y b oru oraz w stęp o w an ia do ty c h organizacji. K on w en cja o kreśla też g w aran cje nie sk ręp o w an e j przez w ład ze ad m in istrac y jn e dz iałal-ności ty ch organ izacji. K onw encja n r 98/1949 do ty cząca praw a
zowania się i rok ow ań zbioro w ych (raty fikow an a p rzez Polskę) gw a-ran tu je pracow n ikom och ro nę przed naciskam i i d y sk ry m in acją w za-trud n ien iu , ze w zględu n a p rzynależn ość do zw iązków zaw o do w ych oraz swobodę w sto so w an iu try b u roko w ań zbiorowych. Z kolei, ko n w encja пт 135/1971 (ratyfik ow ana przez Polskę) o raz zalecen ie n r 143/1971 do-ty czące oc hron y p rzed staw icieli praco w nikó w w zakładach p ra cy oraz p rzy znania im u do g o dn ień — zap ew n iają przedstaw icielom p rac o w n i-kó w sku teczną ochronę przed w szelkim działan iem n a ich szkodę, w tym rów nież p rze d zw olnieniem z p racy , jeśli b y ło by ono sp ow odo-w ane ich działalnością odo-w ch ara k te rz e p rzedstaodo-w icieli p racoodo-w nik óodo-w , ich przy należn o ścią zw iązkow ą lu b udziałem w ak cjac h zw iązkow ych.
Nie w szy stk ie jed n ak a sp ek ty p ro blem aty ki związkow ej są już o b ję-te norm am i MOP, o rg anizacja ta p ro je k tu je w przyszły ch la tac h prace nad aktam i m iędzyn aro do w ym i dotyczącym i o ch ro n y fu nd uszy i m ają t-k u zw iązt-kow ego przed in terw en cją w ładz publicznych, w tym też n ienaruszaln ości pom ieszczeń zw iązkowych, och ro ny przed aktam i d y sk ry -m inacji an tyzw iązk o w ej, try b u u sta lan ia i treści regu la-m inó w p rac y 20. Mimo istnienia w e w spółczesnym św iecie szero k iej gam y system ó w u działu p raco w n ik ów w k iero w aniu p rzed sięb io rstw am i i mim o że roz-b ud o w an y d ział norm M OP w sferze tzw. zroz-bioro w ych sto su n k ó w p racy stw arzałb y do teg o p o d staw ę — b rak norm M OP k tó re do tyczyły by dziedziny u dz iału załóg w zarządzaniu. W arto wspom nieć, że reg u lacja m ięd zyn arod o w a w dziedzinie u działu załóg w k iero w an iu p rzed się -b io rstw am i n ap o ty k a n a przeszk od y tak że w ram ach E u ro p ejsk iej W sp ól-n o ty Gospodarczej, d a tu jące się jeszcze od czasu tzw. „M ałej Eu ropy", k tó re j dom inujące p ań stw a — RFN i F ran cja — p o siad a ły ju ż w p ew -nym za k resie syste m y M itb estim m u n g i participation. O dn oto w ać trzeba jed n ak prow adzon e przez M OP p rac e bad aw cze w te j dziedzinie21 jak i fakt, że ^udział p raco w n ik ów w po dejm o w an iu decy zji na szczeblu p rzed sięb io rstw a" fig u ruje w śró d tem atów , k tó re w przyszłości p ow in ny stać się przedm iotem instru m entu M OP22. 4
11. In g ere n cja norm M OP w dziedzinę p o dstaw o w y ch p raw człow ie-ka, k tó ra o d eg ra ła o grom n ą ro lę w k ształtow an iu się o brazu św iata XX w. — i to już w o k resie m ięd zyw ojenny m — to u po rczyw a i k o n -sekw entna w alk a o lik w idac ję p rac y p rzym u sow ej. T akże i po II w o j-nie św iatow ej rola w yp ełn ian a przez M OP w tej d ziedzij-nie w św iecie
*» Por. Ibidem , s. 11 i 13.
J1 Por. La pa rticip a tion des tra v a ille u rs a u x dé cis io n s dan s les en tr ep rise s, „Série R e la tion s P r o fe s sio n n e lle s ” , 1976, N o 33 1 i 1978, N o 50; u k a z a ły się też w tej dzie-d zinie p u b lik a c je In s ty tu tu S po łe czn yc h Badzie-d ań P ra c y w G enew ie,
jest tru d na do p rzecenien ia. Dwie k o n w en cje n r 29/1930 i n r 105/1957 (konw en cje te obo w iązują rów nolegle; druga nie stanow i rew izji p ie r wszej — o b ie raty fiko w an e przez Polskę) uzyskały , pod w pływ em o r g a -n izo w a-n ej p rzez M OP m ięd zy-n arod ow ej p resji m o ral-n ej, liczbę raty fi-kacji, szereg u jąc ą je do n ajszerzej akcep to w an y ch norm MOP. W ielce sku teczne — i c h arak tery sty cz n e z p u nk tu w idzenia m ięd zyn aro do w e-go — b y ły i są p o dejm o w ane przez M OP środki o rg an izacyjn o-p raw ne szczególnie zaostrzo nej k on tro li stoso w an ia ty ch ko nw en cji. W a rto w spom nieć, że w śród spraw, k tó re w przyszłości m ają stać się p rze d m iotem u zu p ełn iają cy ch reg ulacji MOP, w y m ien ia się sw obo dę p raco w -n ik ów w ro zw iązyw a-niu stosu -nku pracy, k w estię ob ow iązku pracy w związku z odbyciem stu d ió w o raz p rac ę w ięźn iów 23.
12. W ażną g ru pę konw encji, do k tó ry ch zarów no w MOP, jak i w całej społeczności m iędzy n aro d ow ej p rzy w ią zu je się w ielką wagę, stan o w ią k o n w en cje do tyczące zakazu d ysk rym inacji w zatru dn ien iu i życiu zawodow ym o raz ró w n ego trak tow an ia w spraw ach płac
(nr 111 i n r 100). Stopień w drożenia w życie tych ko nw encji je st niew y starc za ją cy i to mimo o p tym isty czn y ch d ek laracji państniew, k tó re r a -tyfik ow ały te „ro zw ojow e" k o nw encje. Chodzi tu iprzede w szystkim o trz y płaszczyzny p rak ty k d y sk ry m in acy jn y ch: ze względu na po cho-dzenie etniczne, ze w zględ u n a z ap atry w an ia i w ierzen ia o raz ze w zg lędu n a płeć. N a całym świecie, w w iększym lub m niejszym stopniu, w y -stęp ują, zazw yczaj w zak am uflow anych formach- p ozapraw n ych , p rzejaw y d ysk ry m in acji24. M ięd zyn aro do rzejaw a rzejaw alk a z nimi jest tru d na , z re g u -ły bowiem w spółczesne p ań stw a n ie d opuszczają zarzu tu to lerow ania, a ty m b ard ziej sp rz yjan ia d y skrym in acji. O dnosi się jed y n ie w rażen ie, że prestiżo w i n ow oczesn eg o pań stw a n ad m iernie n ie u w łacza p rzy zn a-w anie się do faktycznie n iepełn ej ró a-w no ści k o b iet jak o pracoa-w nikóa-w . Próbą przeciw staw ienia się b iern o ści p aństw w tej o statn iej dziedzinie jest n ied aw ny w y ro k T ry b u n a łu W spó ln o ty E u rop ejsk iej w sp raw ie stew ard e ssy D efrenne przeciw ko to w arzy stw u lotn iczem u SABENA, do-pu szczający sk a rg ę o d y sk ry m in ac ję ze w zględ u n a płeć w op arciu o treść T ra k tatu Rzym skiego25. Z po w od u powszechności i jawności teg o ro dzaju d y sk ry m in acji p ro jek tu je się w M OP no w ą sp ecjaln ą k o n
-2S ibid em , s. 11.
Por. np. d zieło z b io r ow e po d red . F. S c h m i d t a , D iscr im ina tio n in E m p lo y
-m en t, S to ck ho l-m 1978 (w sp ó łau to rzy : A. A aron, X. B la nc -Jo uv a n, G. G iug ni, T. Ra-m-m,
K. W . W ed d erb u rn ).
1S M. in. cy t. prz ez A. B e r e n s t e i n a : [in:] D ie E uro päisch e S ozialcha rta, B aden -B ad en 1978, s. 47.
w en cję d otyczącą rów no ści szans i trak to w an ia m ężczyzn i k o b iet w za-tru d n ien iu i życiu zaw od ow ym 2®.
13. M a teriał n o rm aty w n y MOP zaw iera liczne działy, k tó re ocenić trzeba bardzo w ysok o zaró w no z p u n k tu w idzenia znaczen ia ty ch reg u lacji dla po trzeb w sp ółczesn eg o świata, poziom u stan d ardó w m ięd zy -n arodo w y ch , ja k i tiraf-nośći i kom p let-no ści ich u jęcia . Do takich -n ależą m. in. n o rm y dotyczące czasu p racy, cho ć w dziedzinie tej od czuw a się po trzeb ę reg u lacji integ raln ej, p o rząd k u ją cej p ro b lem aty k ę ró żnych sy stem ó w czasu p rac y oraz reżim u godzin nadliczbowiych. N ow oczesny kom pleks norm tw orzy k o n w en cja n r 132/1970 do ty cząca doro czny ch p ła tn y ch urlo pó w o raz k o n w en cja n r 140/1974, a także zalecenie n r 148 z tej sam ej daty, dotyczące płatn y ch u rlo p ó w szk oleniow y ch . R ozbudo-w ane są działy do ty czące o chron y p racy m łodzieży i kobiet, choć ozbudo-w tej dziedzinie po stęp w ym aga sta łe j aktu alizacji, m ożliwość taką stw arza um ieszczenie w śró d lem ató w p rzy sz ły ch reg u lacji M OP także sp raw y zatrud nienia i kształcenia m łodzieży27. W dziedzinie o ch ro n y p racy ko biet w a rto zwrócić u w ag ą n a m ało w Polsce znane — a o d p o w ia d ają-ce n ajszerszem u zain tereso w an iu społecznem u — zaleają-cenia n r 123/1965 do tyczące zatru d niania ko biet o barczon ych ob ow iązkam i rodzinnym i, w ynik iem w p isan ej do p o rzą d k u dziennego sesji M ięd zyn aro do w ej Kon-feren cji P racy w 1980 r. d ysk u sji n a tem at „rów n ości szans i tra k to w a-nia praco w n ik ó w o bu płci — praco w nikó w m ający ch obow iązki rodzin-n e " 28 będzie zapew rodzin-ne rodzin-noiwy irodzin-n stru m erodzin-n t m ięd zyrodzin-n aro do w y w te j dziedzi-nie. W reszcie, bardzo w ysoka o cen a należy się norm om M OP w zak re-sie b ezpieczeństw a i o chron y p racy i zdrow ia pracow nikó w . U d erzająco rozbudow ane, ze względów m ięd zy n arod ow ych są no rm y m orskich k o n -w encji pracy.
14. W raz ze w zrostem z biegiem lat d orobk u n orm aty w n ego MOP proceso wi po w iększan ia się jeg o objętości to w arzy szą ró żno rod ne p r o -blem y. Przede wszystkim fakt, że M OP działa w o k resie po II w ojnie św iato w ej w rozb udo w anej rodzinie o rgan izacji m ięd zyn aro do w y ch sy stem u ONZ, a tak że w zrost liczby inn ych organ izm ów m iędzy naro do -wych, z k tó ry ch w iele u p raw ia działalność guasi-noirm atywną, w dziedzinach o b jęty ch szerok o rozum ianą k o m p ete n cją M OP lub z nią g ra -n iczących — d op row adziły już o bec-nie do zagęszcze-nia się (proliferacji) m iędzyn aro do w ych a k tó w w ielo stro n n ych w dziedzinie so cjaln ej, w z a -jem nego n ak ła dan ia się ich i nie zawsze do statecznej k oo rdy n acji treści
S6 Por. R apport finał..., s. 11. *7 Ibide m , s. 12.
ich norm . Te zjaw isk a p ró bu je się ju ż okiełznać w sk ali m iędzy narod o-w ej pop rzez ściślejsze o-w spó łdziałanie a p a ra tu urzędn iczeg o ONZ, M OP i UNESCO w stad iu m inicjow an ia no w y ch aktó w , z m yślą o tym, by ak ty te nie ty lko nie b y ły ze sob ą sprzeczne, lecz tak że by n ie dublo-w ały się, a co za tym idzie dublo-w pedublo-w ien sp o sób k o n k u ro dublo-w a ły ze sobą na ry n ku m iędzynaro dow y m . W n iek tó ry ch jed n ak p rzy p ad k ach takie du blow anie m oże by ć uzn ane za celowe: m a to m iejsce np. w p rz y -p ad k u zbiegu no rm o ch a rak te rz e u niw ersalny m z reg ulacjam i regio n al-nym i (др. R ady Europy, EWG, O rg an izacji Państw A m ery kań sk ich , Ligi A rab skiej itp.). To sam o d o ty czy sy tu acji, k ied y istnienie no rm y o gó l-nej nie zam y ka drogi, a n aw et w ym aga sk o n k rety zo w an ia jeji uściśle-nia i u zu pełnieuściśle-nia w sp e cjalisty czn y m ak cie m ięd zynarodow ym . Z tego p u n k tu w idzenia, n o rm y zaw arte np. w M iędzynaro dow ym Pakcie ONZ do ty czące ekonom icznych, sp ołeczny ch i k u ltu raln y ch p raw człowieka w w ielu od cinkach m o gą i p o w in ny u zy sk ać szersze i p ogłębio ne u jęcie w k o n w en cjach M OP (pierwszą z nich p o w in na b y ć p o stu low ana k o n -w en cja o po-wszechnym p ra-w ie do pracy). Byłoby celo-we, a b y n a fo-rum m iędzynaro dow ym resp ek tow an a b yła zasad a p o rząd ku jąca ów stan p ro life racji norm w dziedzinie so cjalnej, w ed le k tó re j pun ktem o dniesien ia o c en y in ny ch ak tó w .powinny b yć n o rm y MOP, z którym i inn e n o rm y w tej d zied zinie nie m ogą b yć sprzeczne*9.
P otrzeb a k o o rd y n acji m ięd zy n aro d ow ej nie w y c zerp u je jed n a k ‘p r o -blem aty ki sy stem aty zacji norm m ięd zyn arod o w y ch w dziedzinie so cjal-nej. W yra źn e j po trzebie up orządk ow ania p rzez sam ą M OP jej coraz obfitszego d orob ku n orm aty w neg o — dla zapo bieżen ia jeg o w z ra stają
-cej n iep rzejrzy sto ści i n iep rzystępn o ści dla św iata p racy — w y szły już n ap rzeciw sta ran ia MOP, ow ocu jące w yn ik am i p rac g ru p y roboczej dla p ro blem aty k i m ięd zyn aro do w y ch norm p racy . Porządk ow anie to p ow in-no o d bijać się i n a kształcie p rzy szłej d ziałalin-no ści n orm o tw ó iczej MOP, w k tó rej toku, obo k zap ełnian ia istn iejący ch jeszcze lu k w „m iędzyn a-rodo wym p raw ie p rac y " , n ależało by położyć nacisk n a b ardziej in te-gralne, glob alne przedsięw zięcia norm otw órcze. Po kojo we dzieło ONZ — zasad y N ow ego Porząd ku Ekonom icznego — stw a rza ją dla tak ich działań M OP p od staw ę i impuls. Podobnie jak p rac a ludzk a k ształtu je obraz świata, tak i m odele rozw iązań ek ond m icznosocjałn ych w y praco w ane p rzez M ięd zy narod ow ą O rg an izację Pracy w u n iw ersaln y m w y -siłk u p ow in ny u łatw ić po stęp o w ej m yśli tw órczej p ełn ow artościo w e
,s Z as a d ą ta k ą M O P f or m ułu je i s ta r a się w p ro w ad z ić n a a re n ie m ię dz y n aro d o w ej (pa trz L 'im p ac t d es c o n v e n tio n s e t re co m m a n d a tion s in ter n a tio n a le s du tra va il, BIT G en è ve 1977).
rozw iązanie p o dstaw ow y ch p roblem ów społeczno -ek ono m iczn ych p rze-łomu XX i XXI w.
I n s ty tu t P a ń s tw a i P ra w a PAN
Maria M a te y
LES NO RM ES DU D ROIT IN TERN A TIO N A L D AN S LE DO M A IN E DE LA RÉGU LA RISA TIO N DES RELA TIO NS DE TRA V AIL
L 'a rtic le en fer m e u n coup d’oe il s u r le m a tér ie l n o rm atif de l'O r g a n is a tio n I n te r -n a tio -n a le du T ra v a il, p e -n d a-n t 60 a-n s d 'e x is te -n c e de c e tte o rg a -n is atio -n , du p oi-n t de v u e de s on c on ten u, de sa s y sté m atiq u e , de la p la ce e t du r ô le des n orm es de Г0.1.Т. da ns le m o n de c on te m po ra in , a ins i qu e des p rob lèm es for m els e t ju r id iq u e s de l’o b lig a tio n des c o n v e n tio n s de l'O .I.T . La h é té r o g é n é ité du co m p lex e d e ces no rm es, le u r a b o n d a n ce et le m a nq ue de c la r té re n d e n t d ifficile l’a n a ly s e de l'e n s e m -b le des no rm es de l'O .I.T. (m êm e si la s p h è re de l'a s s u ra n c e s o ciale e n e s t ex clu e). Les ré s u lta ts des tr a v a u x du g ro u p e de tr a v a il p ou r Г „Etude en p ro f o n d e u r des n orm e s in te rn a tio n a le s du tr a v a il" , a u xq u e ls l'a u te u r se ré f è r e so u v e n t, a id en t à s u r -m on te r ces diffic ultés. A u ssi le c a ra c tè r e é v o lu tio n n a ir e de plu s n e u v e s co n v e n tio n s de l ’O.I.T. (pro m o tion ne lles) e t la te n d a n c e à l ’a p p lic a tio n d e d if fé re n te s m é tho de s m e n a n t à l'é la stic ité des in s tr u m e n ts de l ’O.I.T. (a p p lic a tio n des for m u le s de so u ples se) — p hé no m è ne p lein em e n t m o tiv é et con fo rm e au x b es oin s du m on d e co n -te m po ra in — fo n t qu e l'é ta t du d ro it in -te rn a tio n a l du tr a v a il s e p rê -te d ifficilem ent à l'a n a ly s e s tr ic te m e n t ju rid iq u e . La s y s té m a tiq u e des n orm eh d e l'O .I.T. a p rè s que la p a r tie „Les d ro its fo n d am e n ta u x de l'hom m e" y a é té in tro d u ite , d ’a u ta n t plus si l'o n la co m p lète p a r la c o n v en tio n c o n c e r n a n t le d r o it u n iv e r s e l de tr av a il, s ’a p p ro c h e de la s y s té m a tiq u e a pp liq u ée d an s la sc ie nc e du d ro it de tr a v a il. La co m pa ra iso n de ces d eu x s y s té m a tiq u e s r é v è le qu e la p ro b lém a tiq u e ju r id iq u e d e la r e la tio n de tra v a il, e s s e n tie lle d an s le d r o it de tr a v a il, n 'e s t reg lé e , d an s les norm es d e l'O .I.T., qu e d ’u ne fa ço n ru d im e n ta ir e (Les re c om m a n da tio n s № 119). Les n o n n e s in te rn a tio n a le s c o n c e rn an t le s so lu tio n s d es litig e s d e tr a v a il m a n q u e n t au ssi. L 'a u te u r a p p ré c ie h a u te m e n t le s n orm e s de l'O .I.T. c o n c e r n a n t la lib e rté s y n d ica le , la liq u id a -tio n du tr a v a il fo rcé e t de la d is c rim in a-tio n d an s l ’em p loi e t la p ro fes sion . D e la m êm e fa ç on l'a u te u r a p p r é c ie la s u ite d 'a u tr e s p a rtie s des n orm es de l'O .I.T. e n se r é fé ra n t a u c a ta lo g u e des s u je ts qui, d an s l'a v e n ir , d o iv e n t d e v e n ir o b je t des in s tru -m e n ts n o u v e a u x de l'O .I.T., c a ta lo g u e p ro p o sé p a r le g ro u p e de tr a v a il p o u r l ’é tu d e des no rm e s in te rn a tio n a le s du tr a v a il. L 'a u te u r ex p rim e l'o p in io n qu e l'O .I.T., en c o n tin u a n t à com b ler les la c u n e s p a rtie lle s d an s son m a té rie l n orm atif, d e v ra , en a v e n ir , se c o n c en tre r su r les ac tio ns n o rm a tiv e s in te g ra le s e t g lob a les p o u r ré s o u d r e les p rob lèm es fo n d am e n tau x , s oc iau x e t éco n om iq u es, a p p o rté s p a r la fin du XX èm» e t le com m em cem ent du X X Ièm* siècles.
