IV Warsztaty Geomorfologii Strukturalnej
„Czynnik strukturalny w rozwoju ekosystemów wodno-b³otnych” –
Lublin–Che³m, 5–7.06.2013
W dniach 5–7 czerwca 2013 r. odby³y siê na Lubelsz-czyŸnie IV Warsztaty Geomorfologii Strukturalnej – cyklicznej imprezy, koordynowanej przez Komisjê Geomorfologii Strukturalnej Stowarzyszenia Geomorfologów Polskich. Organizatorem instytucjonalnym tegorocznego spotkania by³ Wydzia³ Nauk o Ziemi i Gospodarki Przestrzennej Uni-wersytetu Marii Curie-Sk³odowskiej w Lublinie, we wspó³-pracy z Poleskim Parkiem Narodowym i Polskim Komite-tem Narodowym Miêdzynarodowego Stowarzyszenia Tor-fowego. Komitet organizacyjny tworzyli: prof. UMCS dr hab. Rados³aw Dobrowolski z Uniwersytetu Marii Curie-Sk³odowskiej (przewodnicz¹cy), wybitny znawca problematyki systemów torfowiskowych Lubelszczyzny, prof. dr hab. Piotr Migoñ z Uniwersytetu Wroc³awskiego, dr Andrzej Tyc z Uniwersytetu Œl¹skiego, dr Magdalena Ratajczak-Szczerba z Uniwersytetu im. Adama Mickiewi-cza oraz dr in¿. Justyna Dresler z Uniwersytetu Marii Curie-Sk³odowskiej (sekretarz). Imprezê sponsorowa³o starostwo powiatowe we W³odawie oraz szczeciñska firma Geomor-Technik, dystrybutor sprzêtu do badañ œrodowi-skowych.
Tematyka tegorocznych warsztatów geomorfologii strukturalnej dotyczy³a roli litologiczno-strukturalnych uwarunkowañ masywów skalnych w rozwoju ekosyste-mów wodno-b³otnych. Problem zwi¹zku sedymentacji bio-genicznej z typem genetycznym mis jeziornych i torfowiskowych ci¹gle jest – jak wielokrotnie podkreœla³ R. Dobrowolski – zbyt rzadko poruszany w publikacjach ekologicznych i paleobotanicznych, dlatego te¿ na spotka-nie zaproszono specjalistów zajmuj¹cych siê œrodowiska-mi wodno-b³otnyœrodowiska-mi, zarówno w aspekcie przyrody o¿y-wionej, jak i nieo¿ywionej (w sumie na warszatach poja-wi³o siê ponad 20 osób reprezentuj¹cych placówki badaw-cze z ca³ego kraju). Takie podejœcie mia³o umo¿liwiæ stworzenie platformy wymiany doœwiadczeñ i koncepcji dotycz¹cych uwarunkowañ rozwoju i funkcjonowania eko-systemów torfowiskowych i jeziornych.
Podobnie jak w ubieg³ych latach, i tym razem obrady podzielone zosta³y na dwie czêœci – otwieraj¹c¹ spotkanie sesjê referatow¹ w Lublinie oraz zaplanowan¹ na kolejne dwa dni sesjê terenow¹, podczas której omówiono wyniki badañ prowadzonych w ostatnich latach na wybranych obszarach mokrad³owych Wy¿yny Lubelskiej i Polesia Lubelskiego. W trakcie czêœci terenowej przeprowadzono równie¿ kameraln¹ sesjê posterow¹ poruszaj¹c¹ problema-tykê obszarów torfowiskowych z ró¿nych rejonów Polski. Podczas sesji referatowej wyg³oszone zosta³y nastêpuj¹ce referaty:
– „Badania torfowisk w Polsce” (Krystyna Milecka, UAM Poznañ),
– „Rola budowy geologicznej i ukszta³towania pod³o¿a w rozwoju torfowisk w Karpatach” (Adam £ajczak, UJK Kielce),
– „Torfowiska osuwiskowe polskich Karpat fliszowych jako czu³y indykator zmian paleoœrodowiska póŸnego gla-cja³u i holocenu” (W³odzimierz Margielewski, IOŒ PAN Kraków),
– „Torfowiska alkaliczne Lubelszczyzny i ich zwi¹zek ze struktur¹ masywu górnokredowego” (Rados³aw Dobro-wolski, UMCS Lublin),
– „Wspó³czesne techniki poboru osadów organoge-nicznych” (Jacek Gorski, Geomor-Technik Szczecin).
W trakcie pobytu uczestników w oœrodku konferencyj-no-naukowym Pañstwowej Wy¿szej Szko³y Zawodowej w Che³mie z siedzib¹ w Depu³tyczach Nowych goœcinn¹ pre-zentacjê pt. „Torfowiska województwa lubelskiego” wyg³o-si³a znawczyni torfowisk Lubelszczyzny – Danuta Urban (Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie).
Ju¿ pierwszego dnia organizatorzy warsztatów zapla-nowali dla uczestników niebagateln¹ atrakcjê – nocne zwie-dzanie Zabytkowej Kopalni Kredy (tzw. Che³mskich Pod-ziemi Kredowych) – sieci znajduj¹cych siê bezpoœrednio pod miastem tuneli, wydr¹¿onych w kredzie pisz¹cej na przestrzeni wieków przez mieszkañców Che³ma. W trakcie niemal dwugodzinnej wêdrówki (udostêpniona trasa tury-styczna liczy oko³o 2 km d³ugoœci) pani przewodnik z nie-przeciêtn¹ pasj¹ i zapa³em opowiada³a o historii tego miejsca, wspominaj¹c równie¿ o geologicznych dziejach okolic Che³ma w erze mezozoicznej. By³o to preludium do w³aœciwej czê-œci terenowej, która rozpoczê³a siê kolejnego dnia.
Od samego pocz¹tku bardzo silnie akcentowano cechy litologiczno-strukturalne masywu górnokredowego rejonu Che³ma. Na stanowisku w odkrywkowej kopalni kredy pisz¹cej w Che³mie R. Dobrowolski zaprezentowa³ praw-dopodobny przebieg ewolucji strukturalnej omawianego obszaru w kenozoiku, popieraj¹c swoje interpretacje ana-liz¹ systemu spêkañ oraz geometrii stref uskokowych. Do uwarunkowañ litologiczno-strukturalnych odwo³ywano siê póŸniej jeszcze wielokrotnie, podczas prezentacji gene-zy kolejnych systemów torfowiskowo-jeziornych. Stwier-dzono, ¿e torfowiska alkaliczne Lubelszczyzny za³o¿one s¹ na wychodniach ska³ górnokredowych w facji marglistej i kredy pisz¹cej. Zwrócono ponadto uwagê na fakt, ¿e d³u¿sze osie torfowisk znajduj¹cych siê w obni¿eniach kotlinnych wykazuj¹ zgodnoœæ z kierunkami uskoków tek-tonicznych, nawi¹zuj¹c tym samym do ogólnego planu strukturalnego kompleksu mezo-kenozoicznego. Zapre-zentowane liczne przekroje geologiczne omawianych tor-fowisk oraz mapy powierzchni podczwartorzêdowej ukaza³y, jak silnie zró¿nicowana jest rzeŸba ich pod³o¿a. Charakte-rystyczna morfologia, bogata w liczne zag³êbienia o nie-wielkiej powierzchni, by³a podstaw¹ do stwierdzenia, ¿e biogeniczna akumulacja mia³a miejsce w ma³ych formach bezodp³ywowych – wertebach. Na kolejnych stanowiskach uczestnicy warsztatów ¿ywo dyskutowali na temat genezy tak urozmaiconego reliefu ska³ pod³o¿a. Czêsto odwo³ywano
557
Przegl¹d Geologiczny, vol. 61, nr 10, 2013
siê do mo¿liwego termokrasowego pochodzenia obserwo-wanych zag³êbieñ, zwi¹zanego ze œrodowiskiem perygla-cjalnym, podnoszonego w literaturze regionalnej. Poza rekon-strukcj¹ rzeŸby organizatorzy silny nacisk po³o¿yli tak¿e na rozró¿nienie warunków zasilania torfowisk alkalicznych Lubelszczyzny. Czêœæ z nich, jak Bagno BrzeŸno, zasilana jest przez wody opadowe oraz sp³ywy powierzchniowe, czêœæ natomiast, jak torfowisko Krzywice, powsta³a poprzez zasilanie wodami naporowymi (co ponownie wynika z lokalnych uwarunkowañ tektonicznych). W tym drugim przypadku rozwinê³y siê charakterystyczne kopu³y, osi¹ga-j¹ce nawet 1,5 m wysokoœci. W trakcie sesji terenowej zaprezentowano ponadto wyniki analiz sekwencji osadów organogenicznych tworz¹cych torfowiska, wskazuj¹c na bardzo dobry zapis zmian paleoœrodowiskowych holocenu.
Trzeciego dnia warsztatów uczestnicy mieli okazjê odwiedziæ Poleski Park Narodowy, gdzie dyskutowano o genezie tamtejszych jezior krasowych, w szczególnoœci zaœ o litologiczno-strukturalnych uwarunkowaniach ich powstania i dalszej ewolucji. Spaceruj¹c œcie¿k¹ przyrod-nicz¹ „D¹b Dominik” w drodze do jeziora Moszne mo¿na by³o podziwiaæ charakterystyczne dla obszarów torfowi-skowych gatunki flory – kar³owate sosny i brzozy, a tak¿e wierzby lapoñskie i borówkolistne, bêd¹ce reliktami epoki lodowcowej. Porastaj¹ one splejê, która w holocenie wype³-ni³a przybrze¿ny fragment misy jeziora Moszne.
Warto na koniec nadmieniæ, ¿e jednym z punktów pro-gramu pierwszego dnia sesji terenowej by³a prezentacja sprzêtu do poboru utworów organogenicznych, poprowa-dzona przez Jacka Gorskiego z firmy Geomor-Technik. Przedstawi³ on mo¿liwoœci i zalety u¿ywania próbników rdzeniowych nienaruszaj¹cych struktury pobranych osa-dów, co spotka³o siê ze szczególnym zainteresowaniem zebranych.
Tegorocznym organizatorom warsztatów geomorfolo-gii strukturalnej nale¿¹ siê szczególne s³owa uznania nie tylko za stworzenie wspania³ej atmosfery pikniku nauko-wego, ale przede wszystkim za bardzo wyraŸne nakreœle-nie, ci¹gle zbyt s³abo akcentowanej w literaturze, problematyki litologiczno-strukturalnych uwarunkowañ powstania i funkcjonowania œrodowisk sedymentacji bio-genicznej. W œwietle przedstawionych na spotkaniu infor-macji wydaje siê, ¿e opracowania pozbawione bli¿szego rozpoznania warunków tektonicznych i litologicznych pod³o¿a systemów jeziorno-torfowiskowych s¹ niepe³ne. Liczba pytañ oraz ¿ywo tocz¹ce siê w trakcie trzech dni dyskusje pokazuj¹, ¿e problem jest bardzo interesuj¹cy i wymaga dalszej, intensywnej eksploracji. Byæ mo¿e tego-roczne warsztaty stan¹ siê przyczynkiem do poœwiêcania tej kwestii wiêkszej uwagi w przysz³oœci. Z ca³¹ pewnoœci¹ wielka w tym zas³uga organizatorów, za co nale¿¹ im siê ogromne podziêkowania.
Filip Duszyñski
558