• Nie Znaleziono Wyników

Dziedzictwo kulturowe jako wyraz interakcji człowieka i natury na przykładzie archipelagu Vega i nie tylko

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Dziedzictwo kulturowe jako wyraz interakcji człowieka i natury na przykładzie archipelagu Vega i nie tylko"

Copied!
6
0
0

Pełen tekst

(1)

Zo f i a Os z a c k a, fr Me l c h i o r Zd z i s ł a w Ci c h y

Cultural Heritage as an Expression

of Interaction Between Man

and Nature. A Case Study of

the Vega Archipelago and Selected

Other Sites

In our discu ssio n , w e wish to fo c u s on and e m p h a s is e issu es o f ph ilo­ so ph ical and social nature rather than th o s e relating to m a n a g e m e n t . We w ould like to fo cu s on to natural heritage and concentrate on the inter­ action b etw een man and nature, as it fosters cultural traditions and, c o n ­ sequently, heritage, which offers local co m m u n ities a ch an ce to d e velo p socially and econom ically. For this pu rpo se, we will invoke the e x a m p le s o f t h e Vega Archipelago, Lanckorona and Kalwaria Z e b rz y d o w sk a , and, to a lesser degree, other sites participating in the project.

Man and his spiritual and material n ee d s are at the roots o f cultural heritage. Regardless o f t h e cultural region, man feels a need to express his spirituality. Tangible sign s o f this are the stave ch u rch es in Norway, and in M ało polska District, Poland - the Calvary in Kalwaria Z e b rz y d o w sk a and the w o o d e n c h u r c h e s in S ę k o w a , Lipnica, B in aro w a and D ę b n o Podhlariskie (our project fo cu sed only on the first tw o o f them). A b o v e all, m an n ee d s to give a creative physical s h a p e to his th o u g h ts and im a g in a ­ tion. T h ank s to this, his material existence takes form and life s ta n d a r d s improve. This is h ow unique pieces o f architecture c o m e into b eing and h ow cities, such as Bergen and Krakow w ere fou n d ed .

Importantly, cultural heritage is also inspired by the relationship b e ­ tw een nature and m a n ’s material n eeds. Nature is everything w e have been given; culture is all w e have worked out as o u r attitude to the world around us. O ut o fth is , tradition and heritage are born, which, in turn, are a driving force o f b u s in e s s and local d e v elo p m e n t. A go o d exa m p le here is the salt m ine in Wieliczka, w h ere the cen turies-long excavation o f rock salt d e p o s its (mineral resources) en su red a s o u rce o f incom e for w h o le

(2)

Zo f i a Os z a c k a, o. Me l c h i o r Zd z i s ł a w Ci c h y

Dziedzictwo kulturowe jako

wyraz interakcji człowieka i natury

na przykładzie archipelagu Vega

i nie tylko

W swoich rozważaniach pragniem y poruszyć i uw ypuklić raczej kwestie

filozoficzno-społeczne niż dotyczące zarządzania. Chcielibyśm y zw ró­

cić uwagę na źródła dziedzictwa przyrodniczego oraz skoncentrować

się na interakcji człowieka i natury, prowadzącej do powstania tradycji,

a w dalszej konsekwencji dziedzictwa kulturowego, które z kolei staje

się dla lokalnych społeczności szansą rozwoju społecznego i ekono­

micznego. Posłużym y się w tym celu przykładam i z archipelagu Vega,

Lanckorony i Kalwarii Zebrzydowskiej oraz, w m niejszym stopniu, in ­

nych m iejsc biorących udział w projekcie.

U źródeł dziedzictwa kulturowego zawsze jest człowiek i jego potrze­

by: duchowe i materialne. Niezależnie od kręgu kulturowego człowiek ma

potrzebę ekspresji swej duchowości. Namacalnym tego wyrazem są m ię­

dzy innym i kościoły słupowe w Norwegii, a w Małopolsce - Sanktuarium

w Kalwarii Zebrzydowskiej oraz drewniane kościoły w Sękowej, Lipnicy,

Binarowej i Dębnie Podhalańskim (w w ypadku naszego projektu inte­

resowały nas tylko dwa pierwsze drewniane obiekty).

C złow iek potrzebuje twórczo realizować swe m yśli i wyobrażenia.

Przekłada się to na kształtowanie bytu m aterialnego i poprawę jakości

życia. Tak powstają unikalne dzieła architektury i rzem iosła, tak po­

wstają m iasta - Bergen i Kraków.

Chcem y podkreślić, że dziedzictwo kulturowe w ynika także z relacji

m iędzy naturą a m aterialnymi potrzebami człowieka. Natura, czyli to, co

zostało nam dane, kultura - to, co wypracowujem y jako swój stosunek

do otoczenia. Z tego rodzi się tradycja i dziedzictwo, które przyczynia

się do rozwoju lokalnego i przedsiębiorczości. Dobrym przykładem tej

(3)

generation s. T h u s created supply chain is an essential e le m e n t o f a local ec o n o m ic d e v e lo p m e n t. Similarly in Roros, Norway, exploitation o f a n ­ other mineral d e p o sit produced unique heritage and tradition around it.

Kalwaria Z e b r z y d o w s k a and Lanck oron a built th eir social and e c o ­ nom ic potential around another natural resource, w o o d . Its exploitation produced the local cultural heritage and furniture-making tradition. In this ca se, cultural heritage is w h at nature p ro p o s e s and m an n eeds: h o u s e s , furniture and heat.

Local cultural heritage o p e n s an e n o r m o u s o pportu n ity for crafts and industry. Natural r e s o u r c e s b e c o m e th e material fo r th e im agin ation . A n cestral w i s d o m c o m b in e d with tradition, skills a n d available w o o d

resou rces s u p p o rt the su stain ed d e v e lo p m e n t o f local co m m u n itie s with a special e m p h a s is on “ s u s t a in e d ” b e c a u s e it takes on a special m e a n in g wh ere nature m e e ts culture.

B alance and re sp ect for nature are plain to se e in N orw eg ian architec­ ture. This architecture accounts for both the opportunities and the threats deriving from nature. It b len ds with the natural la n d s c a p e , interfering with it only to a m inor degree, and ten d s to s u b m it to natural p r o c e s s e s such as e.g. b e c o m in g covered with plants, m o s s , or natural patina from water, salt and rain. O n e extraordinary expression o f m a n ’s relationship with nature is the tradition o f building shelters for th e c o m m o n eid er1 . T h e architecture o f th e s e little h o u s e s is strictly co n n e cte d with their fu n c­

tion, it blends with the lan d s ca p e and contributes to it.

M an ’s bond with nature and his balanced attitude to it, particularly to animals, add up to heritage founded on respect on the on e hand, and interde­ pendence on the other. The mutual relationship between man and the eider duck in the Vega Archipelago, Norway, is a unique example, and, at the s am e time, an opportunity for the local community. In order to survive in the harsh landscape, one must respect it and build houses not only for himself but also for the half-wild eider ducks so that, while breeding their nestlings, they can produce the local “ golden fleece", the w arm est down in the world.

The du cks are unable to build n ests by th e m s e lv e s . Th ey need m en to build them h o u s e s , creating o u tstan d in g architecture using any materials that a duck m ay find “ a c c e p ta b le ”. T h e rhythm o f h u m an life c h a n g e s for the hatching s e a s o n : children are fo rbidden to leave h o u s e s and ca ts are

kept on lea sh e s. O m n ip re s e n t silence prevails.

A natural m aterial, th e delicate do w n o f th e e id e r d u ck o p e n s v i s ­ ta s for social and e c o n o m ic d e v e lo p m e n t o f th e local co m m u n itie s o f the Vega Archipelago, backed by a well-balanced relationship b etw een nature and man. Collecting dow n e n su re s work and jo b s for the residents

(4)

tezy jest Kopalnia Soli w Wieliczce, gdzie wielowiekowa eksploatacja złóż

soli (bogactwa mineralnego) zapewniała źródło dochodów dla całych

pokoleń. Wytworzony w ten sposób łańcuch dostawców był istotnym

elem entem rozwoju gospodarczego. Podobnie w R

0

ros, w Norwegii,

gdzie eksploatacja innego bogactwa m ineralnego w ytw orzyła wokół

niego unikalne dziedzictwo i tradycję.

Natomiast Kalw aria Zebrzydow ska i Lanckorona zbudowały swój

potencjał społeczno-gospodarczy wokół bogactwa naturalnego, jakim

jest drewno. Tradycja jego eksploatacji wytworzyła lokalne dziedzictwo

kulturowe i tradycję meblarstwa. Dziedzictwo kulturowe jest także za­

razem tym, co proponuje natura, i tym, co potrzebne jest człowiekowi -

domy, meble, ciepło.

Lokalne dziedzictwo kulturowe to ogrom na szansa dla rzem iosła

i przedsiębiorczości. Naturalny surowiec staje się tworzywem dla wy­

obraźni. Połączenie m ądrości przodków, tradycji, um iejętności i dostęp­

nych zasobów drewna sprzyja zrównoważonemu rozwojowi wspólnot

lokalnych. Z naciskiem na słowo „zrównoważony”, ponieważ tam, gdzie

natura spotyka się z kulturą, m a ono szczególne znaczenie.

Wyrazem równowagi i szacunku dla przyrody w Norwegii jest między

innym i architektura. Uwzględnia ona zarówno szanse, jak i zagrożenia,

jakie stwarza surowa przyroda. Wtapia się w naturalny pejzaż, m in i­

m alnie w niego ingeruje i wykazuje tendencję do poddawania się natu­

ralnym procesom, takim jak porastanie delikatną roślinnością, msze-

nie, patynowanie przez naturalne czynniki: wiatr, sól, słońce i deszcz.

Szczególnym wyrazem związku człowieka z naturą jest budowa domków

dla edredonówb Architektura tych domków, zw iązana z ich funkcją,

wtapia się w krajobraz i go współtworzy. Związek człowieka z naturą,

jego zrównoważony stosunek do przyrody, w szczególności do zwierząt,

tworzy dziedzictwo, oparte z jednej strony na szacunku, z drugiej zaś

na zależności. W zajemne relacje człowieka i kaczki edredonowej na ar­

chipelagu Vega w Norwegii są tego unikalnym przykładem i szansą dla

lokalnej społeczności. Aby przetrw ać w surow ym krajobrazie, trzeba

darzyć go szacunkiem ... i budować domy nie tylko dla siebie, ale i dla

półdzikich edredonów, by przy okazji w ychow ywania potomstwa w y­

tw arzały swoiste złote runo - najcieplejszy puch na świecie.

Kaczki nie są w stanie sam e uwić sobie gniazd, dlatego potrzebują

człowieka i to on, budując domki dla kaczek, tworzy swoistą architekturę -

przy użyciu wszelkich materiałów, które kaczka uzna za przyjazne. Na czas

lęgu piskląt zm ienia się rytm życia ludzi: dzieci mają zakaz wychodzenia

z domu, a koty pozostają na uwięzi. Panuje wszechobecna cisza.

(5)

o f the Archipelago. At the s a m e tim e, is creates a unique culture o f active participation in the cycle o f nature. D uvets m a d e from eider d u c k s ’ dow n are a m o n g the best and the m o s t ex p e n sive in the world. They may co st b etw een a fe w th o u s a n d to s c o re s o f th o u s a n d s o f zlotys.

T h e qu estio n arises w h e th e r there could be an oth er place on earth wh ere eider du cks w ould have a m u s e u m devoted to th em , with a gift s h o p selling local pro d u c ts, w h ere on e can buy dow n. T h e s e are m a n ife s ­ tations o f yet an oth er idea for a friendly and su sta in e d use o f t h e natural and cultural re sou rces o f t h e Vega Archipelago.

The Vega Islands in N orw ay are a perfect exam ple o f th e role nature can play in creating cultural heritage. H u m an ity’s heritage here em b ra c e s not only a landscape w h ose form echoes the natural rhythm and conditions, but m o st o f all the subtle relationship betw een man and the wild duck, w h ere harmony, balance and resp ect play a dom inant role. If “ culture”, a broad term as it is, is defined as the m a n ’s attitude to the world around him, the people o f the Vega Archipelago m u st be seen as truly exceptional.

O n e final reflection: a c o n s e q u e n c e o f efficient m a n a g e m e n t o f World H eritage Sites is tourism . However, this su b je ct should be a p p ro a c h e d with great caution. The UNESco-certified natural and cultural heritage sites provide a go o d context for c o n sid erin g the directions in which tourism should head. The fact that sites such as Krakow, Bergen, the Wieliczka Salt Mine, the N o rw eg ian fjord s or th e S an c tu a ry in Kalwaria Z e b rz y d o w sk a are inscribed on the World H eritage List fuels in crease in m a s s tou rism . Tourism , in turn, may prove dysfunctional.

H ow ever, there are also p lac es that remain u n th re ate n ed by m a s s tourism b e c a u s e their ch aracter attracts mainly aw are tourists, c o n n o is ­ seu rs, explorers and con qu e rors; in other w ord s - travellers in the b est s e n s e o f t h e w ord . T h e m in in g to w n o f Roros, th e sta v e c h u rc h e s in Norway, the w o o d e n ch u rch es in M ałopo lska District, Poland, the town o f Lanckorona and, above all, the Vega Archipelago, should apply special prom otional strategies so that tourism b e c o m e s an o pportu n ity for s u s ­ tained d e v elo p m e n t for th em , and not a reason for concern or disco m fo rt. However, this is a topic which requires m ore th ou g h t in the future, and p e rh a p s calls for a next project or a follow-up to this one.

Translated fr o m th e P o lis h b y Mo n i k a My s z k i e w i c z

Endnote

(6)

Delikatny puch edredonów jako naturalny surowiec stwarza społecz­

ne i ekonomiczne szanse rozwoju lokalnych społeczności archipelagu

Vega w oparciu o zrównoważoną relację pomiędzy naturą a człowiekiem.

Zbieranie puchu daje sezonową pracę i zajęcie m ieszkańcom archi­

pelagu. Jednocześnie tworzy unikalną kulturę aktywnego obcowania

z przyrodą. Kołdry wyprodukowane z puchu edredonów należą do naj­

lepszych i najdroższych na świecie. Kosztują od kilku do kilkudziesięciu

tysięcy złotych.

Pojawia się pytanie: czy jest inne miejsce na świecie, gdzie edredony mają

swoje m uzeum , przy którym działa sklepik lokalnych produktów, gdzie

można kupić puch? To także jest pomysł człowieka na przyjazne i zrówno­

ważone wykorzystanie zasobów natury i kultury archipelagu Vega.

Wyspy Vega w Norwegii to idealny przykład roli, jaką natura odgrywa

w tworzeniu dziedzictwa kulturowego. Dziedzictwem ludzkości jest tu

nie tylko krajobraz ukształtowany zgodnie z rytm em i w arunkam i przy­

rody, ale przede w szystkim subtelna relacja człowieka i dzikiej kaczki,

pełna harm onii i szacunku. Jeśli szeroko pojęty termin „kultura” określa

się jako stosunek człowieka do otoczenia, to ludzie archipelagu Vega są

w tym wyjątkowi.

Konsekwencją sprawnego zarządzania m iejscem uznanym za dzie­

dzictwo światowe jest turystyka. Do tego tematu trzeba jednak podcho­

dzić bardzo ostrożnie, ponieważ światowe dziedzictwo kultury i natury

u n e s c o

jest kontekstem, w jakim należy rozważać kierunki rozwoju

turystyki. Fakt w pisu na Listę

u n e s c o

m iejsc takich jak Kraków, Bergen,

Kopalnia Soli w Wieliczce, norweskie fiordy czy Sanktuarium w Kalwarii

Zebrzydowskiej sprzyja rozwojowi turystyki masowej. Z a tym zaś idą

zagrożenia licznym i dysfunkcjam i.

Jednak są też miejsca, którym masowa turystyka nie zagraża. Z uwagi

na swą specyfikę przyciągają turystę zaangażowanego, konesera, eksplo­

ratora, zdobywcę - jednym słowem podróżnika w najlepszym tego słowa

znaczeniu. Kopalnia w RySros, kościoły słupowe w Norwegii, drewniane

w Małopolsce, miasteczko Lanckorona i przede wszystkim archipelag Vega

winny stosować specjalne strategie promocyjne tak, aby turystyka była dla

nich szansą zrównoważonego rozwoju, a nie powodem troski i niepokoju.

Jest to temat do rozważenia na przyszłość - m oże jako przedmiot

następnego lub kontynuacja tego projektu.

Przypis

Cytaty

Powiązane dokumenty

I w tym momencie formułowana jest teza, z którą trudno jest się zgodzić: „We współczesnym domu - za sprawą bałamutnych (podkr. L.H.) haseł - życie zmienia swą

It was found that the odds of consuming artificial sweeteners are significantly higher among patients than control group, and it has been established as a third risk factor

By recognizing wave dampening by vegetation as an adaptive capacity, levee designs can account for the non-linear wave reduction effects of fronting vegetation rather than assuming

Bez tego nie można bowiem podejmo- wać dalszych badań, gdyż wiadomo, jak często mylnie przypisywane są Łojce różne prace.. W dyskusji zabierali także

It consists of a frequency-locked loop in which the output frequency of a digitally controlled oscillator (DCO) is locked to the combined phase shifts of two independent RC

Stosując pojęcie „system” w definicji pojęcia „społeczeństwo” można otrzymać dwa poprawne określenia tego pojęcia: 1) społeczeństwo pojmowane jest jako sys-

Zasługa jest tym większa, że Autor nie ograniczył się do rozprawy porównaw­ czej, ale jako dodatek (appendice) załączył w tłum aczeniu włoskim pod­ staw

Jeszcze inną lekcję z historii trzeba tutaj przywołać. Wiadomo, że spuścizna patrystyczno-scholastyczna, a ściślej: wypracowany w niej model teologii, jej