• Nie Znaleziono Wyników

Międzynarodowa Konferencja: "Dzieje wyznaniowe obu części Prus w epoce nowożytnej: region Europy Wschodniej jako obszar komunikacji międzywyznaniowej", Elbląg 20-23 września 2009 roku

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Międzynarodowa Konferencja: "Dzieje wyznaniowe obu części Prus w epoce nowożytnej: region Europy Wschodniej jako obszar komunikacji międzywyznaniowej", Elbląg 20-23 września 2009 roku"

Copied!
8
0
0

Pełen tekst

(1)

Irena Makarczyk

Międzynarodowa Konferencja:

"Dzieje wyznaniowe obu części Prus

w epoce nowożytnej: region Europy

Wschodniej jako obszar komunikacji

międzywyznaniowej", Elbląg 20-23

września 2009 roku

Echa Przeszłości 11, 457-463

(2)

W ł a d z e s o w i e c k i e o d p o c z ą t k u s t a r a ł y s i ę u k r y ć k u l i s y p o p e ł n i o n e j z b r o d ­ n i . K i e d y w k w i e t n i u 1 9 4 3 r. N i e m c y o g ł o s i l i k o m u n i k a t i n f o r m u j ą c y o o d k r y ­ c i u m a s o w y c h g r o b ó w w K a t y n i u s t r o n a s o w i e c k a w ł a ś n i e i c h o b a r c z y ł a o d ­ p o w i e d z i a l n o ś c i ą z a t e n m o r d . W o b e c i s t n i e j ą c y c h k o n t r o w e r s j i r z ą d g e n . W ł a d y s ł a w a S i k o r s k i e g o z w r ó c i ł s i ę d o M i ę d z y n a r o d o w e g o C z e r w o n e g o K r z y ­ ż a z p r o ś b ą o p r z e p r o w a d z e n i e n i e z a l e ż n e g o ś l e d z t w a . P o d o b n y w n i o s e k z ł o ­ ż y ł a t a k ż e s t r o n a n i e m i e c k a . D l a S t a l i n a b y ł t o d o s k o n a ł y p r e t e k s t d o z a w i e ­ s z e n i a , a w p r a k t y c e d o z e r w a n i a s t o s u n k ó w d y p l o m a t y c z n y c h z P o l s k ą . P o l a k ó w o s k a r ż o n o o r z e k o m e w s p ó ł d z i a ł a n i e z N i e m c a m i . P o d c z a s p r o c e s u n o r y m b e r s k i e g o s o w i e c c y p r o k u r a t o r z y - b e z p o w o d z e n i a - u s i ł o w a l i o b c i ą ż y ć n a z i s t o w s k i c h z b r o d n i a r z y o d p o w i e d z i a l n o ś c i ą z a K a t y ń , k w a l i f i k u j ą c j ą w ó w c z a s j a k o z b r o d n i ę l u d o b ó j s t w a . T a k r o d z i ł o s i ę s o w i e c k i e „ k ł a m s t w o k a t y ń s k i e ” , k t ó r e j e d n o c z e ś n i e s t a ł o s i ę k ł a m s t w e m z a ł o ż y c i e l s k i m P R L . P r z e z n a s t ę p n e p ó ł w i e k u w ł a d z e k o m u n i s t y c z n e ś w i a d o m i e f a ł s z o w a ł y i z a t a j a ł y p r a w d ę o K a t y n i u ! D o p i e r o w 1 9 9 2 r. w ł a d z e R o s j i u j a w n i ł y u c h w a ł ę B i u r a P o l i t y c z n e g o K C W K P ( b ) z I I I 1 9 4 0 r ., c h o ć j e d n o c z e ś n i e w a r t o d o d a ć , iż d o t y c h c z a s z a r ó w ­ n o ż a d e n z o r g a n i z a t o r ó w , j a k i b e z p o ś r e d n i c h w y k o n a w c ó w n i e z o s t a ł u k a r a ­ n y z a m o r d n a P o l a k a c h ! D o d n i a d z i s i e j s z e g o i s t n i e j e w i e l e k o n t r o w e r s j i w o k ó ł m o r d u k a t y ń s k i e g o . C h o d z i m . i n . o w y j a ś n i e n i e w s z y s t k i c h o k o l i c z n o ­ ś c i z b r o d n i , u j a w n i e n i e d o k u m e n t ó w ś l e d z t w a k a t y ń s k i e g o u m o r z o n e g o w 2 0 0 4 r. p r z e z N a c z e l n ą P r o k u r a t u r ę W o j s k o w ą F e d e r a c j i R o s y j s k i e j , w s k a ­ z a n i e m i e j s c a k a ź n i w s z y s t k i c h p o m o r d o w a n y c h o r a z p e ł n ą r e h a b i l i t a c j ę o f i a r „ lu d o b ó j c z e g o r e ż i m u s o w i e c k i e g o ”34.

Irena Makarczyk

I n s t y t u t H is t o r ii i S to s u n k ó w M ię d z y n a ro d o w y c h U n iw e r s y t e t W a r m iń s k o - M a z u r s k i w O ls z ty n ie

MIĘDZYNARODOWA KONFERENCJA:

„D ZIE JE W Y Z N A N IO W E O B U C Z Ę Ś C I P R U S W E P O C E

N O W O Ż Y T N E J . R E G IO N E U R O P Y W S C H O D N IE J J A K O

O B S Z A R K O M U N IK A C J I M IĘ D Z Y W Y Z N A N IO W E J ”.

ELBLĄG 20-23 WRZEŚNIA 2009 ROKU

D z i e j e w y z n a n i o w e o b u c z ę ś c i P r u s w e p o c e n o w o ż y t n e j . R e g i o n E u r o p y W s c h o d n i e j j a k o o b s z a r k o m u n i k a c j i m i ę d z y w y z n a n i o w e j . [ R e l i g i o n s g e s c h i c h ­ t e d e s P r e u s s e n l a n d e s i n d e r F r ü h e n N e u z e i t . E i n e o s t m i t t e l e u r o p ä i s c h e R e

-34 „Monitor Polski” 2010, n r 21, poz. 198. U chw ała Sejm u RP z 9 IV 2010 r. up am iętn iają­ ca 70. rocznicę Zbrodni K atyńskiej.

(3)

4 5 8 Kronika naukowa g i o n a l s D r e h s c h e i b e r e l i g i ö s e r ] . P o d t a k i m t y t u ł e m o d b y ł a s i ę w E l b l ą g u t r z y d n i o w a m i ę d z y n a r o d o w a k o n f e r e n c j a , z u d z i a ł e m h i s t o r y k ó w z P o l s k i , N i e m i e c i L it w y , r e p r e z e n t u j ą c y c h o ś r o d k i a k a d e m i c k i e o r a z t o w a r z y s t w a h i s t o r y c z n e . W s p ó ł o r g a n i z a t o r a m i k o n f e r e n c j i b y l i G i e s s e n e r Z e n t r u m Ö s t l i ­ c h e s E u r o p a , A b t e i l u n g O s t e u r o p ä i s c h e G e s c h i c h t e / J u s t u s - L i e b i e g - U n i v e r - s i t ä t G i e s s e n , H i s t o r i s c h e r V e r e i n f ü r E r m l a n d e . V ., M ü n s t e r / M a r b u r g , A r ­ c h i w u m D i e c e z j i E l b l ą s k i e j , E l b l ą s k a F u n d a c j a A k a d e m i c k a , M u z e u m A r c h e - o l o g i c z n o - H i s t o r y c z n e w E l b l ą g u , P o l s k i e T o w a r z y s t w o H i s t o r y c z n e O d d z i a ł w E l b l ą g u o r a z W y d z i a ł H i s t o r y c z n y U n i w e r s y t e t u G d a ń s k i e g o . H o n o r o w y p a t r o n a t o b j ą ł P r e z y d e n t M i a s t a E l b l ą g a H e n r y k S ł o n i n a . O b r a d y r o z p o c z ę ł y s i ę w n i e d z i e l n e p o p o ł u d n i e w b u d y n k u M u z e u m A r - c h e o l o g i c z n o - H i s t o r y c z n e g o w E l b l ą g u . G o ś c i p o w i t a ł w i c e p r e z y d e n t m i a s t a A r t u r Z i e l i ń s k i . Z w r ó c ił u w a g ę n a d w i e z a s a d n i c z e s t r o n y w s p ó ł c z e s n e g o E l b l ą g a , m i a n o w i c i e n a c e n n e z a b y t k i o r a z n a d y n a m i c z n y r o z w ó j d z i s i e j s z e ­ g o m i a s t a . O r g a n i z a t o r o m p o d z i ę k o w a ł z a w y b ó r m i e j s c a k o n f e r e n c j i , w y r a ­ ż a j ą c j e d n o c z e ś n i e p r z e k o n a n i e , ż e p o z o s t a w i o n a t r w a ł y ś l a d w h i s t o r i i m i a ­ s t a E l b l ą g a . D l a t e m a t u k o n f e r e n c j i d a t ą w y j ś c i o w ą i z a r a z e m p r z e ł o m o w ą j e s t r o k 1 5 2 5 , k i e d y z c z ę ś c i d a w n e g o p a ń s t w a z a k o n n e g o w P r u s a c h p o w s t a ł o p i e r w ­ s z e w E u r o p i e p a ń s t w o w y z n a n i a l u t e r a ń s k i e g o . F a k t m i a ł w i e l e n a s t ę p s t w 0 c h a r a k t e r z e p o l i t y c z n y m , s p o ł e c z n y m i w y z n a n i o w y m . W o k ó ł t y c h z a g a d ­ n i e ń k o n c e n t r o w a ł y s i ę p o s z c z e g ó l n e w y s t ą p i e n i a . W s u m i e b y ł o i c h o s i e m n a ­ ś c ie . K r ó t k i e g o w p r o w a d z e n i a d o t e m a t y k i k o n f e r e n c j i d o k o n a ł p r o f . E d m u n d K i z i k z U n i w e r s y t e t u G d a ń s k i e g o . O n t e ż p r z e w o d n i c z y ł o b r a d o m p i e r w s z e ­ g o p o p o ł u d n i a . N a t o m i a s t s z e r s z y m w p r o w a d z e n i e m w h i s t o r i ę w y z n a n i o w ą o b u c z ę ś c i P r u s b y ło w y s t ą p i e n i e p r o f . d r H a n s a - J ü r g e n a B ö m e l b u r g a ( G i e s ­ s e n e r Z e n t r u m Ö s t l i c h e s E u r o p a / J u s t u s - L i e b i g - U n i v e r s i t ä t G i e s s e n ) w r e f e ­ r a c i e p t . : P a n o r a m a w y z n a n i o w a P r u s i j e j e u r o p e j s k i e z n a c z e n i e w o k r e s i e w c z e s n o n o w o z y t n y m : s t r u k t u r a w y z n a ń , k o n t a k t y ś w i e c k i e , k o n f l i k t y i w p ł y w y ( 1 5 2 3 - 1 7 3 0 ) . P r o f e s o r z w r ó c i ł u w a g ę n a z n a c z n e z a i n t e r e s o w a n i e p r o b l e m a ­ t y k ą w y z n a n i o w ą . O b s e r w u j e s i ę t o z a r ó w n o w S t a n a c h Z j e d n o c z o n y c h , j a k 1 w E u r o p i e , w i ą ż ą c p r z e d e w s z y s t k i m z f a k t e m w s p ó ł c z e s n e j k o e g z y s t e n c j i d a w n y c h w y z n a ń z n a p ł y w e m w y z n a w c ó w i s l a m u . P o d k r e ś l i ł t e ż , ż e w c z a ­ s a c h P R L - u , k i e d y w P o l s c e n i e b y ło w y d z i a ł ó w t e o l o g i c z n y c h , b a d a n i e d z i e ­ j ó w w y z n a n i o w y c h b y ło o g r a n i c z o n e . O d n o ś n i e h i s t o r i i P r u s r e f e r e n t z w r ó c i ł u w a g ę n a d w a a s p e k t y , m i a n o w i c i e n a p e w n ą o d r ę b n o ś ć h i s t o r i i P r u s w p o r ó w n a n i u z C z e c h a m i c z y W ę g r a m i , c h o d z i o s e k u l a r y z a c j ę w s c h o d n i e j c z ę ś c i P r u s p o 1 5 2 5 r. W e d ł u g p r o f e s o r a b r a k j e s t o p r a c o w a ń o r g a n i z a c j i k o ś c i e l n e j , n p . E l b l ą g a c z y T o r u n i a . P r u s y b y ł y n i e t y l k o d w u w y z n a n i o w e , b o w i e m t u b y l i r ó w n i e ż w y z n a w c y k a l w i n i z m u , b r a c i a c z e s c y , m e n o n i c i n a Ż u ł a w a c h . K o n k u r e n c j a d w u c z o ło w y c h w y z n a ń s t a n o w i ł a p e w n ą n i s z ę d l a i n n y c h w y z n a ń . N i e p r o w a d z i s i ę b a d a ń , j a k w y k a z a ł p r o f e s o r , h i s t o r i i w i e l u k o ś c i o ł ó w s y m u l t a n i c z n y c h w P r u s a c h . W i e l o w y z n a n i o w o ś ć m i a ł a m i ę d z y n a ­ r o d o w e z n a c z e n i e , z w ł a s z c z a ż e w X V I i X V I I w . o k o ło 2 /3 p r o d u k c j i d r u k ó w

(4)

p r o t e s t a n c k i c h w y d a n o w P r u s a c h . M i a ł o t o w p ł y w n a r o z w ó j t e o l o g i i k o n t r o ­ w e r s y j n e j . O b i e c z ę ś c i P r u s b y ł y r e g i o n e m , g d z i e k o e g z y s t o w a ł o w i e l e lu d ó w , k u l t u r i r e l i g i i . B y ł t o , j a k p o d k r e ś l i ł m ó w c a , p e w i e n f e n o m e n t a m t y c h c z a ­ só w . D r S ł a w o m i r K o ś c i e l a k z U n i w e r s y t e t u G d a ń s k i e g o w r e f e r a c i e W a r m i a w G d a ń s k u . P o w i ą z a n i a K o ś c i o ł a k a t o l i c k i e g o w G d a ń s k u z w a r m i ń s k i m z a ­ p l e c z e m w y z n a n i o w y m w X V 1 - X V 1 1 1 w . w s k a z a ł n a l i c z n e p r z y k ł a d y z w i ą z ­ k ó w n a k i l k u p ł a s z c z y z n a c h . O m ó w i ł r e l a c j e b i s k u p ó w w a r m i ń s k i c h z G d a ń ­ s k i e m o r a z i c h z a a n g a ż o w a n i e w s p r a w y o b r o n y k a t o l i c y z m u w t y m m i e ś c i e . P r e l e g e n t p o d a ł p r z y k ł a d y k o n k r e t n y c h i n t e r w e n c j i b i s k u p ó w M a u r y c e g o F e r b e r a , J a n a D a n t y s z k a , T i e d e m a n n a G i e s e g o . W s k a z a ł n a o g r o m n ą r o l ę S t a n i s ł a w a H o z j u s z a , z a s p r a w ą k t ó r e g o w G d a ń s k u p o j a w i l i s i ę j e z u i c i , u t r z y m y w a ł k o n t a k t z b r y g i d k a m i w G d a ń s k u , p o m ó g ł t e ż o d z y s k a ć k l a s z t o r D o m i n i k a n ó w , w p ł y w a ł n a p o c z y n a n i a d y g n i t a r z y P r u s K r ó l e w s k i c h . K o l e j n i b i s k u p i w a r m i ń s c y n i e a n g a ż o w a l i s i ę j u ż t a k e n e r g i c z n i e w s p r a w y G d a ń ­ s k a . N a d ł u ż e j w G d a ń s k u n a p r z e ł o m i e 1 7 4 9 / 5 0 z a t r z y m a ł s i ę t y l k o b i s k u p S t a n i s ł a w G r a b o w s k i , a l e d z i a ł a ł t u w r a m a c h k o m i s j i k r ó l e w s k i e j d o r o z s ą ­ d z e n i a s p r a w y c e c h ó w z r a d ą m i e j s k ą . B i s k u p S . G r a b o w s k i z a m a w i a ł u z ł o t n i k ó w g d a ń s k i c h w i e l e p r z e d m i o t ó w l i t u r g i c z n y c h . P o z n a l i ś m y t e ż z w i ą z k i k a n o n i k ó w k a p i t u ł y w a r m i ń s k i e j z G d a ń s k i e m . C z ę s t o w h i s t o r i i X V I i X V I I w . b y w a ł o , ż e k a n o n i c y w a r m i ń s c y z o s t a w a l i o f i c j a ł a m i g d a ń s k i m i i p o m o r s k i m i . R ó w n i e ż z w i ą z k i g o s p o d a r c z e k a n o n i k ó w b y ł y o ż y w i o n e . K o l e j ­ n a p ł a s z c z y z n a p o w i ą z a ń , t o W a r m i a c y w k o n w e n t a c h g d a ń s k i c h . W m ę s k i m k o n w e n c i e b r y g i d i a n ó w p o 1 6 4 1 r. a ż 4 2 p r o c e n t z a k o n n i k ó w p o c h o d z i ł o z W a r m i i , n a t o m i a s t u b r y g i d e k g d a ń s k i c h p o 1 6 0 0 r. t e n u d z i a ł w y n o s i ł 2 0 p r o c e n t . N i e m a s z c z e g ó ł o w y c h b a d a ń d o t y c z ą c y c h o s a d n i c t w a l u d n o ś c i w a r ­ m i ń s k i e j w G d a ń s k u , a l e k o n t a k t y W a r m i i z G d a ń s k i e m b y ł y b a r d z o p r ę ż n e . P o d w ó c h w y s t ą p i e n i a c h i k r ó t k i e j d y s k u s j i u c z e s t n i c y m i e l i o k a z j ę o b e j ­ r z e ć w m u z e u m w y s t a w y : R e z y d e n c j e p r u s k i e i ś l ą s k i e w l i t o g r a f i i; H i s t o r i a G o c k a; W ż u ł a w s k i m d o m u o r a z T r u s o - n a d m o r s k i e e m p o r i u m . K o l e j n e g o d n i a o b r a d y m i a ł y m i e j s c e w S a l i S t a r o m i e j s k i e j r a t u s z a w E l b l ą g u . W y g ł o s z o n y c h z o s t a ł o d z i e s i ę ć r e f e r a t ó w , p o k a ż d y m m i a ł a m i e j ­ s c e k r ó t s z a l u b d ł u ż s z a d y s k u s j a . W p r z e r w a c h m i ę d z y b l o k a m i r e f e r a t ó w u c z e s t n i c y z w i e d z i l i A r c h i w u m D ie c e z j i E l b l ą s k i e j i B i b l i o t e k ę M i e j s k ą . S e s j i p o r a n n e j p r z e w o d n i c z y ł p r o f . H . B o m e l b u r g . J a k o p i e r w s z y t e g o d n i a w y s t ą ­ p i ł p r o f . K a z i m i e r z P u c h o w s k i z U n i w e r s y t e t u G d a ń s k i e g o z r e f e r a t e m : E d u ­ k a c j a e l i t w P r u s a c h K r ó l e w s k i c h . D o e l i t p r o f e s o r z a l i c z y ł s t a n s z l a c h e c k i i c z ę ś c i o w o m i e s z c z a ń s t w o P r u s K r ó l e w s k i c h . T a g r u p a s p o ł e c z n a e d u k a c j ę z d o b y w a ł a w p r o t e s t a n c k i c h g i m n a z j a c h l u t e r a ń s k i c h , k o l e g i a c h j e z u i c k i c h i i n n y c h s z k o ł a c h k a t o l i c k i c h . Z a a k c e n t o w a ł w y s o k i p o z i o m s z k ó ł p r o t e s t a n c ­ k i c h , k t ó r e „ s w y m i r o z w i ą z a n i a m i o r g a n i z a c y j n y m i i r ó ż n o r o d n o ś c i ą t e m a t y ­ k i l e k c y j n e j z n a c z n i e w y p r z e d z i ł y k o l e g i a j e z u i c k i e i p o z o s t a ł e s z k o ł y k a t o l i c ­ k i e w P r u s a c h K r ó l e w s k i c h i w c a łe j R z e c z p o s p o l i t e j ” . P r o f e s o r z w r ó c i ł u w a g ę n a b a r d z o w a ż n y f a k t , o tó ż s z l a c h t a p o l s k a n i e z a b i e g a ł a a n i d b a ł a o s t o p n i e n a u k o w e , w i e d z ą c d o s k o n a l e , ż e j u ż s a m o p o c h o d z e n i e z a p e w n i a ł o j e j g o d n e

(5)

4 6 0 Kronika naukowa m i e j s c e w ż y c i u p o l i t y c z n y m i s p o ł e c z n y m . T r z y b a r d z o w a ż n e w y s t ą p i e n i a d o t y c z y ł y p r o b l e m u h i s t o r i o g r a f i i , a ś c i ś l e j j e j s t a n u i p o t r z e b b a d a w c z y c h n a d d z i e j a m i w y z n a n i o w y m i o b u c z ę ś c i P r u s . P r o f e s o r J a n u s z M a ł ł e k z U n i ­ w e r s y t e t u M i k o ł a j a K o p e r n i k a w T o r u n i u w y g ł o s i ł r e f e r a t p t . : S t o s u n k i w y ­ z n a n i o w e w P r u s a c h - p o t r z e b y b a d a w c z e - s t a n o w i s k o h i s t o r i o g r a f i i p o l s k i e j ; d r H a n s - J ü r g e n K a r p z H i s t o r i s c h e r V e r e i n f ü r E r m l a n d e .V ., M ü n s t e r / M a r ­ b u r g r e f e r a t p t . : S t o s u n k i w y z n a n i o w e w P r u s a c h - p o t r z e b y b a d a w c z e - s t a n o w i s k o h i s t o r i o g r a f i i n i e m i e c k i e j o r a z d r L i u d a s J o v a i s a z V i l n i a u s U n i v e r s i t e t a s r e f e r a t p t . : H i s t o r i a w y z n a ń w P r u s a c h z p u n k t u w i d z e n i a h i ­ s t o r i o g r a f i i l i t e w s k i e j . T e t r z y u z u p e ł n i a j ą c e s i ę w y s t ą p i e n i a d a ł y p r z e g l ą d t e g o , co z d o ł a n o d o t e j p o r y o p r a c o w a ć o r a z c o n a l e ż y j e s z c z e z r o b i ć . P r o f e s o r J . M a ł ł e k o m ó w ił s t a n i p o t r z e b y b a d a w c z e o d n o s z ą c s i ę d o p i ę c i u p r o b l e m ó w , m i a n o w i c i e o r g a n i z a c j i n o w e g o k o ś c i o ł a , p r e z b i t e r o l o g i i , w i e r n y c h , w z a j e m ­ n e g o o d d z i a ł y w a n i a r e f o r m a c j i P r u s i P o l s k i o r a z p r o b l e m u p i ś m i e n n i c t w a c z y l i d r u k ó w i t r a k t a t ó w . W s k a z a ł t e ż n a p o t r z e b ę n o w e j s y n t e z y h i s t o r i i w y z n a n i o w e j P r u s . D r K a r p o d n i ó s ł s i ę d o p r o b l e m u u j m o w a n i a h i s t o r i i r e l i ­ g i j n e j P r u s , a p o d k r e ś l a j ą c , ż e n i e d a ł o s i ę w y p r a c o w a ć j e d n e g o m o d e l o w e g o p o d e j ś c i a , w s k a z a ł n a p o t r z e b ę b a d a ń i n t e r d y s c y p l i n a r n y c h . Z a p r e z e n t o w a ł p o n a d t o p r o j e k t y b a d a w c z e z t e g o z a k r e s u r e a l i z o w a n e w k i l k u o ś r o d k a c h n a u k o w y c h n a t e r e n i e N i e m i e c . Z k o l e i d r L i u d a s J o v a i s a o m ó w i ł d o r o b e k h i s t o r i o g r a f i i l i t e w s k i e j o s t a t n i c h k i l k u n a s t u l a t , b a r d z i e j s z c z e g ó ł o w o p r e ­ z e n t u j ą c w a ż n i e j s z e o p r a c o w a n i a i ź r ó d ł a . P o d k r e ś l i ł , ż e b a d a n i a h i s t o r i i w y z n a n i o w e j c z y K o ś c i o ł a s ą n a L i t w i e m o ż l i w e d o p i e r o o d n i e d a w n a , a l e z a i n t e r e s o w a n i e h i s t o r y k ó w j e s t d u ż e i d o r o b e k s u k c e s y w n i e s i ę p o w i ę k s z a . K a ż d y z u c z e s t n i k ó w k o n f e r e n c j i o t r z y m a ł w y k a z b i b l i o g r a f i c z n y n a j w a ż n i e j ­ s z y c h p r a c h i s t o r y k ó w l i t e w s k i c h . P o z o s t a ł e r e f e r a t y t e g o d n i a d o t y c z y ł y k w e s t i i s z c z e g ó ł o w y c h . S e s j i p o p o ł u d n i o w e j p r z e w o d n i c z y ł p r o f . E . K i z i k . P r o f . d r S t e f a n S a m e r s k i z L u d w i g - M a x i m i l i a n s U n i v e r s i t ä t M ü n c h e n w y g ło - s i l r e f e r a t p t . : G d a ń s k i k l a s z t o r b r y g i d e k w c z a s a c h w c z e s n o n o w o ż y t n y c h j a k o p r z e s t r z e ń k o m u n i k a c j i w y z n a n i o w e j m i ę d z y S z w e c j ą , P o l s k ą i P r u s a m i . P r o ­ f e s o r p r z e d s t a w i ł b a r d z o i n t e r e s u j ą c ą h i s t o r i ę z w i ą z k ó w g d a ń s k i e g o k l a s z t o ­ r u b r y g i d e k z e s z w e d z k i m k l a s z t o r e m s i ó s t r , o d o k r e s u w c z e s n e j r e f o r m a c j i a ż d o p i e r w s z e j p o ło w y X V I I w. M o g l i ś m y u s ł y s z e ć t e ż o l o s a c h k i l k u s z w e d z ­ k i c h s i ó s t r w y p ę d z o n y c h w 1 5 9 0 r. z e S z w e c j i , k t ó r e z a m i e s z k a ł y w k l a s z t o ­ r z e g d a ń s k i m , o d z i e l e r e f o r m y ż y c i a k l a s z t o r n e g o s i o s t r y K a t a r z y n y E n g e l s ­ d o r f p o c h o d z ą c e j z B r a n i e w a i o p e w n y m b u n c i e p r z e c i w t e j r e f o r m i e s i ó s t r s z w e d z k i c h . K o l e j n y p r e l e g e n t , t o S a m u e l F e i n a u e r z U n i v e r s i t ä t S t u t t g a r t , k t ó r y w r e f e r a c i e : T y l k o d w a s p o s o b y i n t e r p r e t a c j i ? T u m u l t t o r u ń s k i w 1 7 2 4 r. - w i z e r u n e k z a k o n u j e z u i t ó w w h i s t o r i o g r a f i i , n i e t y l k o p r z y p o m n i a ł t r a g i c z n e w y d a r z e n i a , a l e o d n i ó s ł s i ę d o s t a n o w i s k a h i s t o r i o g r a f i i X I X i X X w. P r e l e ­ g e n t p o k r ó t c e p r z y p o m n i a ł p r z e b i e g w y d a r z e ń , d w i e r ó ż n e o c e n y w y d a r z e ń i d w a ó w c z e s n e o f i c j a l n e d o k u m e n t y w t e j s p r a w i e : a k t o s k a r ż e n i a i d o k u ­ m e n t r a d y m i e j s k i e j . O d n i ó s ł s i ę d o d w u p r z e c i w s t a w n y c h g ło s ó w : J a c o b i e g o i K u j o t a w X I X w. o r a z d o n o w e g o p o d e j ś c i a d o t e m a t u w X X w ., m .i n .

(6)

S t a n i s ł a w a S a l m o n o w i c z a . D r E l ż b i e t a P a p r o c k a z P o l s k i e g o T o w a r z y s t w a H i s t o r y c z n e g o O d d z i a ł w E l b l ą g u w r e f e r a c i e p t . D y s k r y m i n a c j a s p o ł e c z n a c z y w y z n a n i o w a ? K a t o l i c y e l b l ą s c y w X V I I I w . p r z y p o m n i a ł a l o s y m n i e j s z o ś c i k a t o l i c k i e j w p r o t e s t a n c k i m E l b l ą g u . N i e b y ł o a n i j e d n e j d z i e l n i c y , g d z i e l u d n o ś ć k a t o l i c k a b y ł a b y g r u p ą d o m i n u j ą c ą . P o z y c j a s p o ł e c z n a b y ł a n i s k a , n i e l i c z n e b y ł y p r z y p a d k i o t r z y m a n i a o b y w a t e l s t w a m i e j s k i e g o , n i e b y ł o r ó w ­ n i e ż p r z e d s t a w i c i e l i w y z n a n i a k a t o l i c k i e g o w r a d z i e m i e j s k i e j , k a t o l i c y m i e l i t r u d n o ś c i w d o s t ę p i e d o s z p i t a l i i p r z y t u ł k ó w , p a n o w a ł a d y s k r y m i n a c j a w p r z y j ę c i u d o c e c h ó w . P r e l e g e n t k a n i e o d p o w i e d z i a ł a n a z a d a n e w t y t u l e r e f e r a t u p y t a n i e , p o z o s t a w i a j ą c j e d o d y s k u s j i . P r o b l e m s p o r ó w w ł o n i e m ł o ­ d e g o K o ś c i o ł a p r o t e s t a n c k i e g o p r z y b l i ż y ł d r H e n n i n g P. J ü r g e n s z I n s t y t u t f ü r E u r o p ä i s c h e G e s c h i c h t e M a i n z , w r e f e r a c i e U c z e s t n i c t w o P r u s w s p o r a c h p o i n t e r i m a u g s b u r s k i m ”. P r z y p o m n i a ł p o s t a ć A n d r z e j a O s i a n d r a , k t ó r y s w o j ą n a u k ą o u s p r a w i e d l i w i e n i u t a k s k o n f l i k t o w a ł s t r o n y , ż e s p o r y o d j e g o i m i e n i a n a z w a n e o s i a n d r y c z n y m i t o c z y ł y s i ę j e s z c z e p r z e z k i l k a n a ś c i e l a t p o j e g o ś m i e r c i . N a u k ę A . O s i a n d r a p o t ę p i l i m . i n . F i l i p M e l a n c h t o n i M a c i e j F l a c i u s , n a t o m i a s t c a ł k o w i t e p o p a r c i e z n a l a z ł u k s i ę c i a A l b r e c h t a , c o m i a ł o k o n s e ­ k w e n c j e n i e t y l k o r e l i g i j n e , a l e i p o l i t y c z n e . D r H e n n i n g p r z y w o ł a ł t e ż o s o b ę p o l e m i s t y B e n e d y k t a M o r g e n s t e r n a , z w o l e n n i k a s k r a j n e g o o d ł a m u l u t e r a n i - z m u w y z n a w a n e g o p r z e z M a c i e j a F l a c i u s a . P r z e k o n a n i a r e l i g i j n e B . M o r g e n ­ s t e r n a i o s t r e w y s t ą p i e n i a p r z e c i w k o i n n y m o d ł a m o m r e l i g i j n y m , z w ł a s z c z a k a l w i n o m i b r a c i o m c z e s k i m b y ł y p o w o d e m k o n f l i k t ó w , i c o z a t y m i d z i e , z m i a n m i e j s c a p o b y t u . M o r g e n s t e r n p r a c o w a ł w G d a ń s k u , n a s t ę p n i e w T o r u ­ n i u . S p ó r o W i e c z e r z ę P a ń s k ą , a ś c i ś le j j a k t r a k t o w a ć r e s z t k i w i n a i c h l e b a p o z o s t a j ą c e p o k o m u n i i , d o p r o w a d z i ł d o n o w y c h s p o r ó w i p o d z i a ł ó w i d a ł p o c z ą t e k o d ł a m o w i tz w . f i l i p i s t ó w . W k o n k l u z j i r e f e r e n t p o d k r e ś l i ł , iż w s p o r y t e o l o g i c z n e k o ś c i o ł a l u t e r a ń s k i e g o w ł ą c z y ł y s i ę o b ie c z ę ś c i P r u s . O d p o w i e d z , d l a c z e g o d o c h o d z ił o d o t a k i c h s w a r ó w j e s t p r o s t a - B i b l i a w r ę k a c h l u d z i i s u b i e k t y w n a i n t e r p r e t a c j a t e k s t ó w b i b l i j n y c h . N a p o c z ą t k u X V I I w . w P r u ­ s a c h K s i ą ż ę c y c h s w o je i s t n i e n i e z a z n a c z y ł i n n y o d ł a m p r o t e s t a n t y z m u , m i a ­ n o w i c i e k a l w i n i z m . S t a ł o s i ę t o z a s p r a w ą e l e k t o r a J a n a Z y g m u n t a , k t ó r y w 1 6 1 2 r. p r z e s z e d ł n a k a l w i n i z m . T e n p r o b l e m p o d j ą ł d r U l r i c h S c h o e n b o r n z P h i l i p s - U n i v e r s i t ä t M a r b u r g , w r e f e r a c i e : K a l w i n i z m w P r u s a c h K s i ą ż ę c y c h - u w a g i d o t y c z ą c e w s p ó ł z a l e ż n o ś c i i t r a n s f o r m a c j i w u j ę c i u r e l i g i j n o - h i s t o r y c z - n y m . P r e l e g e n t p r z e d s t a w i ł t e o l o g i ę J a n a K a l w i n a i p o ję c i e K o ś c i o ł a w j e g o r o z u m i e n i u . N a s t ę p n i e u k a z a ł s k u t k i k o n w e r s j i e l e k t o r a J a n a Z y g m u n t a . K o l e j n i e l e k t o r z y b y l i r ó w n i e ż k a l w i n a m i , a l e k a l w i n i z m w K s i ę s t w i e P r u ­ s k i m n i e m i a ł w i ę k s z e g o z n a c z e n i a , a n a w e t b y ł u w a ż a n y z a s e k t ę . P r e l e g e n t p r z e d s t a w i ł r ó w n i e ż p o l i t y k ę w o b e c t e j r e l i g i i e l e k t o r ó w J e r z e g o W i l h e l m a i F r y d e r y k a W i l h e l m a . O s t a t n i r e f e r a t t e g o d n i a w y g ł o s i ł d r h a b . R a i n e r B e n d e l z U n i v e r s i t ä t T ü b i n g e n p t . H i s t o r i a s t o s u n k ó w w y z n a n i o w y c h i h i s t o ­ r i a K o ś c i o ł a w d i a l o g u . P r e l e g e n t s k u p i ł s i ę b a r d z i e j n a s t r o n i e m e t o d o l o g i c z ­ n e j h i s t o r i i K o ś c i o ł a . M ó w ił o m o ż l i w o ś c i a c h h i s t o r i o g r a f i c z n y c h , z a p r o p o n o ­ w a ł i n n e s p o j r z e n i a n a h i s t o r i ę K o ś c i o ł a , z w r ó c i ł u w a g ę n a w y n i k i k o o p e r a c j i

(7)

4 6 2 Kronika naukowa w b a d a n i a c h h i s t o r i i s a c r u m i p r o f a n u m . U z n a ł , ż e w o p r a c o w a n i u h i s t o r i i K o ś c i o ł a p o w i n n o s i ę s k ł a n i a ć w s t r o n ę h i s t o r i i d u s z p a s t e r s t w a . D r u g i d z i e ń o b r a d z a k o ń c z y ł a d y s k u s j a . W t o r e k 2 2 w r z e ś n i a b y ł t r z e c i m i o s t a t n i m d n i e m k o n f e r e n c j i . W y s ł u c h a ­ l i ś m y s z e ś c i u w y s t ą p i e ń . S e s j i p o r a n n e j p r z e w o d n i c z y ł p r o f . K . P u c h o w s k i . J a k o p i e r w s z y w y s t ą p i ł K o l j a L i c h y z G i e s s e n e r Z e n t r u m Ö s t l i c h e s E u r o p a , J u s t u s - L i e b i g U n i v e r s i t ä t G i e s s e n , k t ó r y p r z e d s t a w i ł d o t y c h c z a s o w e w y n i k i s w o i c h b a d a ń p r o w a d z o n y c h w r a m a c h w i ę k s z e g o p r o j e k t u . P r e l e g e n t o d n i ó s ł s i ę d o p i s m u l o t n y c h d r u k o w a n y c h w c z a s i e d r u g i e j w o j n y s z w e d z k i e j , j a k r ó w n i e ż d o s p r a w y p s a l m ó w L o b v a s s e r a i s y t u a c j i k o n f e s y j n e j E l b l ą g a w t y m o k r e s i e . D r I r e n a M a k a r c z y k z U n i w e r s y t e t u W a r m i ń s k o - M a z u r s k i e g o w O l s z t y n i e w y g ł o s i ł a r e f e r a t p t . O b r o n a p r z y w i l e j ó w K o ś c i o ł a w a r m i ń s k i e g o w R z e c z p o s p o l i t e j . W 1 4 5 4 r. d i e c e z j a w a r m i ń s k a w r a z z c z ę ś c i ą z i e m p r u ­ s k i c h z o s t a ł a w ł ą c z o n a d o R z e c z p o s p o l i t e j . W ó w c z a s u j a w n i ł y s i ę o d r ę b n o ś c i w y n i k a j ą c e z c h a r a k t e r u u s t r o j o w e g o . W a r m i a z a w s z e k a t o l i c k a , c h c i a ł a w s t r u k t u r a c h p o l s k i e g o K o ś c i o ł a k a t o l i c k i e g o z a c h o w a ć o d r ę b n o ś ć , b y ć n a p e w n y c h p ł a s z c z y z n a c h n i e z a l e ż n ą . P r z e d e w s z y s t k i m b r o n i ł a p r a w a o b y w a ­ t e l s t w a d z i e l n i c y i t o ż s a m o ś c i d z i e l n i c o w e j p r z y o b s a d z i e k a n o n i i w k a p i t u l e w a r m i ń s k i e j i p r z y n o m i n a c j i b i s k u p ó w w a r m i ń s k i c h . B r o n i ł a r ó w n i e ż p r a w a d o w y b o r u b i s k u p a . K o l e j n y p r z y w i l e j , t o e g z e m p c j a i s t a t u s b e z p o ś r e d n i e j p o d l e g ł o ś c i S t o l i c y A p o s t o l s k i e j . R z ą d c o m W a r m i i , k a p i t u l e i b i s k u p o w i u d a ł o s i ę r ó w n i e ż z a c h o w a ć p r a w o s ą d z e n i a w s p r a w a c h ś w i e c k i c h , b e z m o ż l i w o ś c i o d w o ł a n i a s i ę o d w y r o k ó w d o w y ż s z y c h i n s t a n c j i , k r ó l a c z y p a p i e ż a . P r o f . E d m u n d K i z i k z U n i w e r s y t e t u G d a ń s k i e g o w y g ł o s i ł r e f e r a t p t . B u d ż e t y k o ­ ś c i o ł ó w w i e j s k i c h z t e r y t o r i u m G d a ń s k a X V I - X V I I I w . N a w s t ę p i e p r o f e s o r p r z e d s t a w i ł b a z ę ź r ó d ł o w ą b a d a n e j p r o b l e m a t y k i , w s k a z u j ą c n a n i e k o m p l e t ­ n o ś ć ź r ó d e ł d l a c z a s ó w w c z e ś n i e j s z y c h i i c h k o m p l e t n o ś ć d l a o k r e s u o d s c h y ł ­ k u X V I I - X V I I I w. O m ó w i ł r ó w n i e ż r o d z a j w y k o r z y s t a n y c h ź r ó d e ł , z w ł a s z c z a tz w . k s i ę g i g ł ó w n e , c z y l i k i l k u s t r o n i c o w e p o s z y t y s z c z e g ó ł o w e p r o w a d z o n e w e d ł u g u s t a l o n y c h s c h e m a t ó w . N a p o d s t a w i e t a k i c h k s i ą g p r e l e g e n t p r z e d ­ s t a w i ł b u d ż e t , a w i ę c ź r ó d ł a d o c h o d ó w o r a z r o d z a j e w y d a t k ó w j e d n e j z p a r a f i i z t e r e n ó w G d a ń s k a . D r P i o t r B i r e c k i z U n i w e r s y t e t u M i k o ł a j a K o p e r n i k a w T o r u n i u w s w o i m w y s t ą p i e n i u m ó w i ł o l o s a c h ś w i ą t y ń p r o t e s t a n c k i c h w P r u s a c h . P o d k o n i e c X V I w. l u t e r a n i e m u s i e l i o p u ś c i ć w i e l e ś w i ą t y ń i a d a ­ p t o w a ć o b i e k t y ś w i e c k i e n a p o t r z e b y r e l i g i j n e . N a j c z ę ś c i e j b y ł t o r a t u s z m i e j ­ s k i a lb o w n ę t r z a k a m i e n i c b o g a t y c h m i e s z c z a n . P r e l e g e n t o m ó w ił s z c z e g ó ło w o l o s y ś w i ą t y ń p r o t e s t a n c k i c h w k i l k u m i a s t a c h n a t e r e n i e P r u s , m . i n . w G r u ­ d z i ą d z u , N o w y m M i e ś c i e L u b a w s k i m , T o r u n i u . S e s j ę o s t a t n i ą p o p r o w a d z i ł d r J ü r g e n s . W y s t ą p i ł d r J e r z y M . Ł a p o z M u z e u m K u l t u r y L u d o w e j w W ę g o r z e ­ w ie , k t ó r y w r e f e r a c i e , p t . : W m r o k a c h z a b o b o n u . O p r z e ż y t k a c h p o g a ń s k i c h w o b y c z a j o w o ś c i i o b r z ę d o w o ś c i P r u s e p o k i n o w o ż y t n e j p r z y t o c z y ł b a r d z o w ie l e k o n k r e t n y c h p r z y k ł a d ó w z w y c z a j ó w p r u s k i c h k u l t y w o w a n y c h j e s z c z e w c z a ­ s a c h n o w o ż y t n y c h . W y s t ą p i e n i e w s p a r ł m a t e r i a ł e m f o t o g r a f i c z n y m . N a z a ­ k o ń c z e n i e k o n f e r e n c j i p r o f . J a c e k W i j a c z k a z U n i w e r s y t e t u M i k o ł a j a K o p e r ­

(8)

n i k a z T o r u n i a w y s t ą p i ł z r e f e r a t e m L u d n o ś ć ż y d o w s k a w P r u s a c h K s i ą ż ę c y c h i B r a n d e n b u r s k i c h w c z a s a c h w c z e s n o n o w o ż y t n y c h . M i e l i ś m y o k a z j ę p o z n a ć s t o s u n e k w ł a d c ó w p r u s k i c h d o l u d n o ś c i ż y d o w s k i e j o d c z a s ó w r e f o r m a c j i a ż d o X V I I I w. N a j c z ę ś c i e j b y ł y t o d e c y z j e z a b r a n i a j ą c e o s i e d l a n i a s i ę w P r u ­ s a c h , a n a w e t r e s k r y p t y o g r a n i c z a j ą c e p o b y t . O d p o ło w y X V I I w . l u d n o ś ć ż y d o w s k a o t r z y m a ł a w i ę k s z ą s w o b o d ę , d w ó c h Ż y d ó w n a w e t s t u d i o w a ł o w K r ó l e w c u , p e w n a g r u p a o s i e d l i ł a s i ę t u n a s t a ł e i w y b u d o w a ł a b o ż n i c ę . N a p o c z ą t k u X V I I I w . n a s t ą p i ł s p o r y n a p ł y w l u d n o ś c i ż y d o w s k i e j d o m i a s t a . W 1 7 1 4 r. w K r ó l e w c u m i e s z k a ł o c z t e r n a ś c i e r o d z i n ż y d o w s k i c h , a w 1 7 3 8 r. t r z y d z i e ś c i o s i e m . N a p o b y t w P r u s a c h p o z w a l a ł y Ż y d o m t y l k o w z g l ę d y g o ­ s p o d a r c z e . O s t a t n i e g o d n i a k o n f e r e n c j i u c z e s t n i c y m i e l i o k a z j ę z w ie d z i ć k o ś c i ó ł św . M i k o ł a j a , o o d z y s k a n i e k t ó r e g o k a t o l i c y z p r o t e s t a n t a m i p r o w a d z i l i s p ó r p r z e z s t o l a t . O p r o w a d z a ł k s . i n f u ł a t M i e c z y s ł a w J ó z e f c z y k , w i e l o l e t n i p r o b o s z c z . O p o w i e d z i a ł h i s t o r i ę ś w i ą t y n i i i n n y c h c e n n y c h o b ie k t ó w . H i s t o r y c y m i e l i t e ż o k a z j ę z w i e d z i ć G a l e r i ę E l m i e s z c z ą c ą s i ę w d a w n y m k o ś c i e l e d o m i n i k a ń s k i m . T r z y d n i o w ą k o n f e r e n c j ę z a k o ń c z y ł a k r ó t k a d y s k u s j a . P o d s u m o w a n i a d o ­ k o n a ł p r o f . H . B ö m e l b u r g . P o d z i ę k o w a ł o r g a n i z a t o r o m z a w s p a n i a ł e p r z y j ę ­ c ie , s e r d e c z n e s ł o w a s k i e r o w a ł d o t ł u m a c z y , d z i ę k u j ą c z a t r u d p r z e k ł a d ó w n a b ie ż ą c o . Z k u r t u a z j ą o d n i ó s ł s i ę d o r e f e r e n t ó w . B o g a t a p r o b l e m a t y k a k o n f e r e n ­ c ji d a j e n a d z i e j ę n a d a l s z ą k o n t y n u a c j ę b a d a ń i k o l e j n e s p o t k a n i a . M a t e r i a ł y z k o n f e r e n c j i z o s t a n ą o p u b l i k o w a n e w k o l e j n y m t o m i e c z a s o p i s m a : „ Z e i t s c h r i f t f ü r d i e G e s c h i c h t e u n d A l t e r t u m s k u n d e E r m l a n d s ” .

Irena Makarczyk

I n s t y t u t H is t o r ii i S to s u n k ó w M ię d z y n a ro d o w y c h U n iw e r s y t e t W a r m iń s k o - M a z u r s k i w O ls z ty n ie

MITGLIEDERVERSAMMLUNG UND WISSENSCHAFTLICHE

TAGUNG DER HISTORISCHEN VEREIN FÜR ERMLAND.

MÜNSTER, 17-18 OKTOBER 2009

S p o t k a n i e W a r m i ń s k i e g o T o w a r z y s t w a H i s t o r y c z n e g o o d b y ł o s i ę w d n i a c h 1 7 - 1 8 p a ź d z i e r n i k a 2 0 0 9 r. w M ü n s t e r . W s p o t k a n i u u d z i a ł w z i ę l i c z ł o n k o w i e t o w a r z y s t w a o r a z z a p r o s z e n i g o ś c i e z N i e m i e c i P o l s k i . S p o t k a n i e m i a ł o c h a r a k t e r n a u k o w y i o r g a n i z a c y j n y . P i e r w s z e g o d n i a o d b y ł a s i ę s e s j a n a u k o w a z u d z i a ł e m h i s t o r y k ó w p o l ­ s k i c h i n i e m i e c k i c h . Z e b r a n y c h p o w i t a ł i w t e m a t y k ę s e s j i w p r o w a d z i ł p r e z e s T o w a r z y s t w a d r H a n s - J ü r g e n K a r p . W t y m d n i u I n s t y t u t H i s t o r i i U n i w e r s y ­ t e t u W a r m i ń s k o - M a z u r s k i e g o r e p r e z e n t o w a l i : d r h a b . G r z e g o r z J a s i ń s k i , k t ó ­

Cytaty

Powiązane dokumenty

ko wyjaśnić, na czym polegało oddziaływanie Hegla na poglądy najważniejszych przedstawicieli słowackiego romantyzmu, lecz w równej mierze musi się starać wykazać, na ile

W Katedrze odbyła się uroczysta Msza Święta celebrowana przez naszego duszpasterza akademickiego Ojca Tomasza Rostworowskiego.. W ygłosił on kazanie w duchu

E-mail: martajas@uw.edu.pl Marta Jas-Koziarkiewicz – PhD, political scien- tist and media scientist, an assistant professor at the Institute of European Studies, Faculty of Po-

Tomemos fi nalmente como último ejemplo el difrasismo chan/ kab’, “cielo y tierra”, el cual puede expresar muy bien su carga metafórica. Este recurso tiene una gran recu-

Problem związany z głoszeniem zapowiedzi przedmałżeńskich łą­ czy się przy okazji z kwestią ochrony danych osobowych, zapewnianej przez prawo państwowe, a także ze

Two approaches can be employed in the assessment of disease severi- ty in triticale and wheat leaves – either weighted disease severity average (sum of diseased area to total area

Dla każdego zaczynu cementowego wykonano pomiar parametrów reologicznych, a dla uzyskanych kamieni ce- mentowych – badania wczesnej wytrzymałości na ściskanie

However, several factors including the shape and hydraulic properties of the bedrock, root reinforcement have significant effects on the behaviour of the slope alongside