& T U D IA P O L O N U N É T . 6. L u b l i n 1983
M ICHAEL J. M IKOS
U S A — THE U N IV E R SIT Y OF W ISC O N SIN — M ILW A UK EE
POLONIA W MILWAUKEE
W marcu 1846 roku, przyjechał do M ilwaukee zza oceanu biedny i m arnie ubrany szesnastoletni chłopiec. Nazywał się Michał Skupniewicz, pochodził ze wsi, z okolic Koszmienia w Poznańskiem i był pierwszym Polakiem, który osiedlił się w Milwaukee1.
Za nim, w poszukiwaniu wolności i chleba, napłynęły tysiące Pola ków. W 1890 roku, 30.000 Polaków mieszkało w Milwaukee, w 1902 ro ku — 58.000, w 1920 — około 90.0002, a w 1946, sto la t po przyjeździe Michała Skupniewicza, w Milwaukee mieszkało około 150.000 ludzi pol skiego pochodzenia3. Dane z 1900 roku wskazują także, że około 88% Polaków pochodziło z tego samego, pruskiego zaboru1, co sprawiło, że stworzyli oni jednolitą i silną grupę społeczną.
W 1866 roku, dzięki staraniom księży i trzydziestu rodzin, zorgani zowano przy m ałym kościółku w Milwaukee pierwszą polską parafię — parafię pod wezwaniem św. Stanisława. W 1872 roku Polonia w Mil waukee brała udział w uroczystym położeniu kam ienia węgielnego pod nowy kościół św. Stanisława, którego złote kopuły górują dzisiaj nad miastem. Ju ż w 1868 roku otworzono przy kościele szkołę parafialną dla dzieci polskiego pochodzenia, a później gim nazjum 5.
Dzisiaj, w 1980 roku, M ilwaukee jest jednym z największych ośrod ków polonijnych w Stanach Zjednoczonych. Przeszło 150.000 mieszkań
1 J. J a k u s z-G o s t o m s k i. Our F irst H u n d red Y ea rs. W : T. B o r u n (red).
W e, th e M ilw a u k ee Poles. M ilw a u k ee 1946 s. 1. N o w in y P u b lish in g Co.
2 A . J. K u z n i e w s k i . F aith and F a therland: A n In te lle c tu a l H isto ry o f th e Polish Im m ig r a n t C o m m u n ity in W isconsin. 1838-1918. H arvard U n iv e r sity 1973 s. 95-96 (n ie o p u b lik ow an a rozpraw a doktorska).
2 Forew ord. W : B o r u n , jw . s.IV. * K u z n i e w s k i , j w. s. 92.
ców tego milionowego m iasta jest pochodzenia polskiego. Język polski jest ojczystym językiem 66.000 ludzi, a 44.000 osób urodziło się w Polsce9. Ja k i w trzydziestu innych stanach, działalnością polonijną w Mil waukee kieruje Kongres Polsko-Amerykański, który zrzesza około czter dziestu organizacji w Wisconsin7. Każda z nich prowadzi swoją własną działalność — kulturalną, religijną, polityczną, zawodową lub sportową. Trzech lub czterech delegatów reprezentuje każdą grupę i wchodzi w skład komitetu kierowniczego Kongresu Polsko-Amerykańskiego, który wydaje swój własny biuletyn. Celem tych organizacji jest rozpowszech nianie wiadomości o Polsce współczesnej, jej historii, nauce, kulturze, jak również szerzenie wśród społeczeństwa amerykańskiego wiadomości 0 spraw ach polskich i znaczeniu Polaków. G rupy członkowskie Kongresu w M ilwaukee to organizacje kulturalne (np. biblioteki, chóry, zespoły taneczne), parafie, organizacje żołnierzy, grupy społeczne, polityczne (np. grupa Polskich Ziem Odzyskanych) i kluby sportowe (np. drużyny piłki nożnej).
P rzyjrzyjm y się, na przykład, działalności jednej z tych organizacji — Polankom8. Polanki to grupa kobiet polskiego pochodzenia, która pro paguje osiągnięcia polskiej kultury. Przeszło sto kobiet należy do tej or ganizacji założonej w 1953 roku i kierowanej przez Ritę Michalak i Ja- n et Branden. Polanki organizują wykłady, wystawy, koncerty szopenow skie, w ystępy zespołów kulturalnych z Milwaukee i z Polski, zbiórki pie niężne na zakup polskich książek do bibliotek, filmów, na stypendia mu zyczne i akademickie, na wyposażenie polskiej chaty w nowo otwartej wiosce etnicznej w muzeum m iasta Milwaukee. W dorocznym Festiwalu Ludowym w Milwaukee, gdzie w ciągu trzech dni około osiemdziesięciu różnych narodowości przedstaw ia swoje zespoły taneczne, sztukę ludową 1 w yroby kulinarne i gdzie przychodzi rocznie około siedemdziesięciu ty sięcy ludzi, Polanki m ają jedno stoisko, na którym dem onstrują polską sztukę ludową, jedno z w yrobam i na sprzedaż (np. polskie tkaniny, wy cinanki, ozdoby, zabawki) i dwa z polskimi potrawami. Dwa polskie zes poły tańczą w konkursie festiwalowym.
Dochody swoje czerpią Polanki z wielkich sprzedaży w czasie Festi walu, w domach tow arow ych i z dorocznego balu, który rozpoczyna się zawsze wielkim polonezem. W sierpniu 1979 roku, Polanki gościły na
6 1970 V. S. C ensus of P o p u la t io n a n d Housing. V ol. PH C (1) 131) T ab le 2 s. 30. 7 D zia ła ln o ść K on gresu P o lsk o -A m ery k a ń sk ieg o o m a w ia D onald P ień k os (The P olish A m e r i c a n Congress: A n A p p r a is a l. „P olish A m erican S tu d ies” 36:1979 N o 2 s. 5-43 (A utum n).
8 A. P i e ń k o s . A b r i e f h is to r y of P ola nki. P olish W o m e n ’s C ultu ra l Club of M i lw a u k e e . 1953-1973. M ilw a u k ee 1973. F ran k lin Press.
Zjeździe Polskich Klubów K ulturalnych w Milwaukee dw ustu trzydzies tu delegatów z trzydziestu ośrodków. W ciągu pięciu dni przedstawiciele Polonii z całych Stanów Zjednoczonych omawiali swoje osiągnięcia i pla ny z dziedziny kultury, sztuki, szkolnictwa i publicystyki, brali udział w koncertach, pokazach filmów, w ykładach i w ystaw ach9.
Polonia w Milwaukee nie ogranicza się do działalności kulturalnej. Jest ona znaczącą grupą polityczną w mieście i w stanie Wisconsin. Jej przedstawiciele są senatorami stanowymi w Wisconsin, także w Kongre sie am erykańskim w Waszyngtonie. Swoją siłę polityczną zademonstro wali Polacy w 1978 roku, kiedy stanowy U niw ersytet w Wisconsin, w swojej filii w Milwaukee (25.000 studentów), nosił się z zam iarem ogra niczenia studiów polonistycznych, w związku z ogólnymi ograniczeniami budżetowymi. Trzeba tu dodać, że studia polonistyczne zainaugurowano na uniwersytecie w 1932 roku10.
Polonia w Milwaukee podjęła zorganizowaną akcję polityczną, aby wpłynąć na U niw ersytet stanowy, utrzym yw any przez podatników. Or ganizacje polonijne podjęły aktyw ną działalność, poprzez swoich sena torów stanowych, aby nie tylko nie zmniejszać ilości zajęć polonistycz nych, ale naw et ją zwiększyć. Poprzez radio, gazety i pisma, poprzez zebrania i petycje do władz stanowych doprowadzono do tego, że znacz na grupa wyborców wypowiedziała się za rozbudowaniem studiów po lonistycznych na Uniwersytecie, a Kongres stanow y przyznał U niw er sytetowi fundusze na zaangażowanie dwóch profesorów.
Dzisiaj U niw ersytet Wisconsin w M ilwaukee jest ważnym ośrodkiem akademickim, który szerzy w Stanach Zjednoczonych wiedzę o Polsce i o Polonii. Pięciu profesorów specjalizuje się w polskich zagadnieniach i wykłada około dziesięciu kursów sem estralnie dla studentów zainte resowanych Polską.
B arbara Zakrzewska-Borowiecka, niestrudzona propagatorka polskiej kultury i nauki, jest kierownikiem Wydziału Geografii i autorką licznych prac z dziedziny geomorfologii, geografii Polski i środkowej Europy. M. Kamil Dziewanowski jest historykiem, autorem książek o Piłsudskim, historii Związku Radzieckiego, a także historii Polski w dwudziestym wieku i historii komunistycznej p artii w Polsce.
Victor Greene specjalizuje się w historii polskiej im igracji w Ame ryce, a szczególnie w politycznej działalności i organizacji grup robotni czych i w budzeniu się katolickiej świadomości wśród słowiańskich
8 S o u v e n ir P r o g r a m of A m e r i c a n C ouncil of P o lish C u ltu ra l C lu b s ’ 1979 A n nual C onvention. M ilw a u k ee 1979.
10 Sz. S. D e p t u ł a . T h e D e p a r t m e n t of P olish a t th e M i l w a u k e e C e n te r of th e U n i v e r s i t y of Wisconsin. 1932-1946. W: B o r u n , jw . s. 145.
mniejszości narodowych. Michael J. Mikoś, absolwent KUL-u, jest języ koznawcą i autorem prac z językoznawstwa ogólnego, języka polskiego i literatu ry porównawczej. Donald Pieńkos jest specjalistą z ekonomii politycznej Europy wschodniej a także zajm uje się życiem gospodar czym Amerykanów polskiego pochodzenia w stanie Wisconsin.
U niw ersytet utrzym uje także stałe kontakty z Polską. Trzech pro fesorów, Dziewanowski, Mikoś i Pieńkos, brało udział w drugim Kon gresie Uczonych Polskiego Pochodzenia w Warszawie i Krakowie, w lip- cu 1979 roku. Studenci z M ilwaukee studiują w Polsce i wyjeżdżają co rocznie na krajow e letnie kursy ku ltu ry i języka. W bibliotece uniwersy teckiej znajdują się duże zbiory polskich książek i Archiwa Amerykań skiej Polonii w Milwaukee, z dokumentami, zdjęciami i nieopublikowa- nym i m ateriałam i z historii Polonii w Milwaukee.
Polonia w M ilwaukee zbliża się do 135-lecia swego istnienia ze znacz nym dorobkiem i ze wzmocnionym ostatnio, poprzez w ybór polskiego papieża, poczuciem siły, m isji i roli we w spieraniu ojczystego kraju.
P O L ISH C OM M UNITY IN M ILW A UK EE
S u m m a r y
S in ce 1846, w h e n th e fir st P o le settled in M ilw au k ee, a con tin u ou s grow th of P o lish p o p u la tio n in th is c ity h as b een recorded. In 1946, th e n u m ber o f P o les in M ilw a u k ee reach ed th e fig u re of 150.000 p eople. T h e fir st P o lish parish w a s esta b lish ed in 1866 and th r e e y ea rs la ter th e fir st P o lish sch o ll w a s b u ilt. In 1872 the P o lish had th eir o w n ch u rch und er th e d ed ica tio n o f S t S ta n isla w .
T h e P o lish co m m u n ity ’s a c tiv itie s are carried o u t u n der th e su p ervision of P o lish A m erica n C ongress in w h ic h a b o u t 40 d iffe r e n t organ ization s are associated. Prom am on g th ese, P o lish w o m e n ’s a sso cia tio n „ P o la n k i”, estab lish ed in 1953, is m ost a ctiv e. T he P o les in M ilw a u k ee tak e an a c tiv e part in th e p olitical, sc ie n tif ic and cu ltu ra l lif e o f th eir city. T he lo ca l u n iv e r s ity h as a departm en t of P olish
(from 1932); se v e r a l p rofessors o f P o lish o rig in lectu re there.
T h e P o le s are in clo se co n ta ct w ith th e o ld country. In th e u n iv e r sity library, th e r e is a rich collection) o f P o lish b ooks an d b ooks ab ou t P oland, and in th e ar ch iv es, th ere is a c o lle c tio n o f d ocu m en ts and records a f th e P o lish com m u n ity in M ilw au k ee.
