W sprawie polskich gwarantów traktatów z Zakonem Krzyżackim w XIV-XV wieku

Grzegorz, Maksymilian

W sprawie polskich gwarantów

traktatów z Zakonem Krzyżackim w

XIV-XV wieku

Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 2-3, 393-406

M A K S Y M I L I A N G R Z E G O R Z

W SPRAW IE POLSKICH GWARANTÓW TRAKTATÓW

Z ZAKONEM KRZYŻACKIM W XIV — X V WIEKU

Do n a p is a n ia a r t y k u ł u o p o ls k ic h g w a r a n ta c h tr a k t a t ó w z Z a k o n e m k r z y ż a ­ c k im d a ła a s u m p t — j a k s tw ie r d z a to A n to n i G ą sio ro w s k i, a u to r ro z p ra w y 1 — l e k ­ t u r a m o je j p r a c y 2, k tó r a is to tn ie w ro z d z ia ła c h d r u g im i trz e c im p o d e jm u je z a g a d ­ n ie n ie p r a k t y k i k a n c e la ry jn o - d y p lo m a ty c z n e j w o b e c d o k u m e n tó w t r a k t a t ó w p o l- s k o -k rz y ż a c k ic h , a w szc z eg ó ln o śc i d o k u m e n tó w I I p o k o ju to ru ń s k ie g o , u w z g lę d n i a ­ ją c m ię d z y in n y m i s p r a w ę g w a ra n tó w . P o tr z e b a p o d e jm o w a n ia te j p r o b le m a ty k i n ie w y m a g a d o d a tk o w y c h u z a s a d ­ n ie ń , w czy m z g a d z a się ze m n ą A. G ą sio ro w s k i. W y s ta rc z y b o w ie m p o w tó rz y ć to, co ju ż p o w ie d z ia łe m , że z a g a d n ie n ie n in ie js z e b y ło d o tą d p o m ija n e z a ró w n o w d y ­ p lo m a ty c e p o ls k ie j, j a k i w h is to rii p a ń s tw a i p r a w a . J e s t p rz e to z u p e łn ie o c z y ­ w is te , iż p ro b le m a ty k a t a b ę d z ie k o n ty n u o w a n a i d o c ze k a s ię s z e rs z y c h o p ra c o w a ń . P ie rw s z y o d z ew w p o s ta c i w s p o m n ia n e g o w y ż e j a r t y k u ł u n a s tą p ił j e d n a k n i e ­ s p o d z ie w a n ie s zy b k o , co w n a s z y c h w a r u n k a c h m o ż n a b y ło b y u z n a ć za d u ż ą ń ie - s p o d z ia n k ę . Z w a ż y w sz y b o w ie m n a tr u d n o ś c i, n a ja k ie n a p o ty k a ć m u s i b a d a c z z a j ­ m u ją c y s ię z a g a d n ie n ia m i d y p lo m a ty c z n o - k a n c e la ry jn y m i w o k o lic z n o śc ia ch , g d y p r a k ty c z n ie b io rą c t r a k t a t o m m ię d z y p a ń s tw o w y m P o ls k i z p a ń s tw a m i o ś c ie n n y m i n ie p o ś w ię c o n o ż a d n e j w ię k sz e j m o n o g ra fii, a s p r a w a m ię d z y p a ń s tw o w y c h t r a k t a ­ tó w c z t e r n a s to - i p ię tn a s to w ie c z n y c h n ie z n a la z ła się jesz c z e w p e łn i n a w a rs z ta c ie h is to ry k ó w , to a r t y k u ł A . G ą sio ro w s k ie g o z a s łu g iw a łb y n a u z n a n ie . T u j e d n a k b u d z ą się p e w n e w ą tp liw o śc i. W y w o d y a u to r a z m u s z a ją m n ie d o u s to s u n k o w a n ia się p r z y ­ n a jm n ie j do n ie k tó ry c h , w a ż n ie js z y c h — j a k s ą d z ę — je g o te z o ra z o d p a ro w a n ia lic z n y ch , a n a jc z ę ś c ie j n ie u z a s a d n io n y c h z a r z u tó w w y s u n ię ty c h p o d a d re s e m m o je j p ra c y . P r z e d e w s z y s tk im z m u sz o n y je s te m w y s u n ą ć p rz e c iw A n to n ie m u G ą s io ro w s k ie - m u z a r z u t z n ie k s z ta łc a n ia c y ta tó w w y b r a n y c h z m o je j p ra c y . O to k ilk a n a to p r z y ­ k ła d ó w , je d e n z n ic h w d o d a tk u u ję ty w c u d zy słó w : A. G ą sio ro w s k i, P o lsc y g w a ra n c i, „s. 256 p n zy p is 77 (p o d a ję w b rz m ie n iu d o s ło w ­ n y m ): D la te g o te ż b r a k u z a s a d n ie n ia tw ie r d z e -1 A . G ą s i o r o w s k i , P o lsc y g w a r a n c i tr a k t a tó w z K r z y ż a k a m i X I V —X V w i e k u , K o m u n ik a ty M a z u rs k o -W a rm iń s k ie , 1971, n r 2— 3, ss. 245— 265. 2 M. G r z e g o r z , A n a liz a d y p lo m a ty c z n o - s fr a g i s ty c z n a d o k u m e n tó w tr a k t a tu to r u ń s k ie g o 1466 r., T o r u ń 1970.

м.

-le w s k ic h , w c h o d z ą c y c h w s k ła d ra d y , k tó rz y z a p e w n e w k o m p le c ie z o s ta li z o ­ b o w ią z a n i do u w ie rz y te ln ie n i a t r a k ta tó w to r u ń s k ic h i to u c z y n ili, w n ie k tó ry c h n a w e t w y p a d k a c h n ie b ę d ą c o b e c n i n a z je ź d z ie m a jo w y m , j a k n a p rz y k ła d J a n O stro ró g , w y s ła n y z W in c e n ty m K ie ł­ b a s ą do R z y m u w c e lu u z y s k a n ia z a t ­ w ie rd z e n i a p a p ie sk ie g o , czy te ż s k a z a n y n a k a r ę ś m ie rc i W ło d k o z D a n a b o rz a (w y ro k w y k o n a n o 14 V 1467 r.), tru d n o ś c i m o g ła p rz y s p o rz y ć g r u p a g w a ra n tó w w y ­ w o d z ą c y c h się s p o śró d p o d k o m o rz y c h , c h o rą ż y c h i sę d z ió w ” . Z n ie k s z ta łc e n ie c y to w a n e g o te k s t u m o je j p ra c y j e s t w id o c z n e . N ie m a ta m te ż z w ro tu „ u rz ę d n ic y k ró le w s c y ”, lecz w y s t ę p u je s fo rm u ło w a n ie : „ d o s to jn ik ó w k r ó ­ le w s k ic h ”, a to ja k o sz e rs z e p o ję c ie o b e jm u je i u rz ę d n ik ó w n a d w o rn y c h i z ie m ­ s k ic h , n ie m ó w ią c ju ż o m e ry to r y c z n e j s tro n ie w y w o d ó w a u to ra . Z je sz c z e b a rd z ie j z d u m ie w a ją c y m w y p a d k ie m m a m y do c z y n ie n ia w in n y m m ie js c u a r t y k u ł u A. G ą sio ro w s k ie g o , g d z ie b e z p o d a n ia s tr o n y m o je j p r a c y p r z y ­ p is u je m i z d a n ie , k tó re g o w o g ó le w m o je j p ra c y n ie m a i w d o d a tk u k ry ty c z n ie je o c en ia. N a s tro n a c h 256 i 257, p rz y p is 82 a u to r te n p isze :

„O 1467 r. p isz e M. G rz e g o rz , op. cit., [tu b r a k s tro n y — M. G.]. O w a ro z b ie ż ­

n o ść a c fu m i d a tu m (teg o o s ta tn ie g o z re s z tą w d o k u m e n ta c h ty c h b ra k ), m o że p o ­ w o d o w a ć w ie le n ie p o ro z u m ie ń p rz y k o rz y s ta n i u z lis ty ś w ia d k ó w (g w a ra n tó w ) t r a k ­ ta tó w ja k o p rz e k a z ó w do b io g ra fii p o szc z eg ó ln y ch o só b .” O tóż c zy n n o ść k a n c e la r y jn a o z n a c z a n a p rz e z f o r m u łę d a iu m n ie z o s ta ła ściśle o k re ś lo n a w czasie, to j e s t b r a k w n ie j d a ty d z ie n n e j, m ie s ię c z n e j i ro c z n e j, a le d a tu m ja k o ta k ie w y s tę p u je . S p r a w ę tę d o s ta te c z n ie w y ja ś n ia z b io ro w a p r a c a o d y ­ p lo m a ty c e w ie k ó w ś re d n ic h , k t ó r e j w s p ó ła u to r e m j e s t ta k ż e A. G ą sio ro w s k i, co z w a l­ n ia m n ie o d szczeg ó ło w eg o ro z p a tr y w a n ia o b e c n ie te j k w e s t i i 5.

Z ty m te ż łą c zy się d a lsz y z a r z u t ze s tro n y A. G ą sio ro w s k ie g o (s. 248, p rz y p is 25), g d y p o w o łu ją c s ię n a m o ją p r a c ę (ss. 102 n.), tw ie rd z i, że n ie z w ró c iłe m u w a g i n a f a k t w y s tę p o w a n ia f o r m u ły d a tu m p e r m a n u s i je j r o lę w d o k u m e n c ie . Is to tn ie n a s tr o n ie 102 m o je j p ra c y n a p ró ż n o b y s z u k a ć ja k ie jk o lw ie k w z m ia n k i n a t e m a t te j fo r m u ły , a le w y s ta r c z y c o fn ą ć s ię do s. 96, b y z n a le ź ć ta m s p o ro u w a g n a te n te m a t. C y tu ję : „ Z w a ż y w sz y n a ro lę , ja k ą s p e łn i a ła fo r m u ła d a tu m p e r m a n u s w k a n ­ c e la r ii p o ls k ie j, a b y ła o n a z w y k le o z n a k ą o d b y te j k o n tro li k a n c l e r s k ie j czy p o d - k a n c l e r s k ie j o ra z o d n o s iła s ię do o s ta tn ic h s ta d ió w p ra c y n a d d o k u m e n te m , o b e jm u ­ ją c y m je g o u w ie rz y te ln ie n ie , u z n a ć n a le ż y , że w id o c z n ie s tr o n a p o ls k a , to j e s t w ty m w y p a d k u w ła d z e k a n c e la r y jn e , p o tr a k to w a ły d o k u m e n t 1140 ja k o n ie z w y k le w a ż n y .” D la ścisło ści p ra g n ę je d y n ie d o d a ć, że o m a w ia m tę f o r m u łę ró w n ie ż w k i lk u in n y c h m ie js c a c h m e j p ra c y (np. n a s tro n a c h 60, 77— 79, 93), a n ie c o o b s z e rn ie j ró w n ie ż n a s tr o n ie 73.

Is to tn ie js z e w sz a k ż e z n a c z e n ie w o w y m s fo rm u ło w a n iu d o ty c z ą c y m ro z b ie ż ­ n o ś c i a c tu m i d a tu m m a s p r a w a p o s ta w ie n ia p rz e z A. G ą sio ro w s k ie g o z n a k u r ó w ­ n o ści m ię d z y ś w ia d k ie m i g w a r a n te m , b o t a k w ła ś n ie ro z u m ie m f o r m ę u ż y tą p rz e z a u to r a — „ św ia d k ó w (g w a ra n tó w )”. In n y m i sło w y w ty m rz e k o m y m c y ta c ie z m o ­ S K. M a l e c z y ń s k i , M. B i e l i ń s k a , A. G ą s i o r o w s k i , D y p lo m a ty k a w ie k ó w ś re d n ic h , W a rsz a w a 1971, ss. 49, 112— 113, 116, 159, 166. n iu M. G rz e g o rz a , op. cit., s. 82, ja k o b y „ w y żsi u rz ę d n ic y k ró le w s c y w c h o d z ą c y w s k ła d ra d y z o sta li w k o m p le c ie z o b o ­ w ią z a n i do u w ie r z y te ln ie n i a t r a k t a t u ”. N ie w ia d o m o z re sz tą , co a u to r ro z u m ie p o d sło w e m „ u rz ę d n ic y k ró le w s c y ” — z ie m sk ic h czy n a d w o rn y c h .

je j p r a c y A. G ą sio ro w s k i i m p u tu je m i s w ó j w ła s n y p o g lą d , g d y ż to w ła ś n ie on u to ż s a m ia ś w ia d k ó w z g w a r a n ta m i. J a k ż e b o w ie m in a c z e j m o ż n a ro z u m ie ć n a s t ę ­ p u ją c e w y ra ż e n ie a u to r a : „ lis ta ś w ia d k ó w ty c h d o k u m e n tó w s łu ż y ła p rz e d e w s z y s t­ k im s p r a w i e g w a r a n c ji p rz e s tr z e g a n ia p o s ta n o w ie ń m e ry to r y c z n y c h w c h o d z ą c y c h w ży cie w w y n ik u z a w a rc ia u k ł a d u ” 4.

G w o li ścisło ści n a le ż y d o d a ć, iż a u to r w d a lsz y c h ro z w a ż a n ia c h m o m e n ta m i j e s t b lis k i w p ro w a d z e n ia ro z ró ż n ie n ia m ię d z y ś w ia d k a m i c z y n n o ś c i p r a w n e j a g w a r a n ­ ta m i, z w ła s z c z a gd y o m a w ia s p r a w ę g w a r a n c ji d ru g ie g o t r a k t a t u to ru ń s k ie g o , a le n ig d y f a k ty c z n ie te g o n ie p r z e p ro w a d z a , c h o ć — j a k s ą d z ę — w m o je j p ra c y u d o ­ w o d n iłe m , że g w a r a n c i p o lscy , z w ła s z c z a k ró le w s k ie g o d o k u m e n tu w s tę p n e g o m o g ą b y ć ró w n o c z e ś n ie u z n a n i z a rz e c z y w is ty c h ś w ia d k ó w s a m e j c z y n n o ś c i p ra w n e j. P r a k t y k a k a n c e la ry jn o - d y p lo m a ty c z n a z n a z r e s z tą lic z n e p r z y k ła d y w z a je m n e g o ja k g d y b y p r z e p la ta n ia się i u z u p e ł n ia n ia g w a r a n tó w i św ia d k ó w . M im o to fu n k c ja ic h w d o k u m e n ta c h tr a k ta to w y c h j e s t z g o ła o d m ie n n a i ta k ie s ta n o w is k o w te j s p r a w i e z a j m u ję w ro z d z ia ła c h I I i I I I m o je j p ra c y . A . G ą sio ro w s k i j e d n a k n ie ty lk o n ie u c h w y c ił te g o is to tn e g o k r y te r i u m o d ró ż n ia ją c e g o , a le n a w e t po w ię k sz e j c zęści n ie o d c z u ł o d rę b n o ś c i o b u ty c h c z y n n ik ó w s p o łe c z n y c h , k tó r y c h u w a r u n k o ­ w a n ie w n a sz y c h d z ie ja c h j e s t z g o ła o d m ie n n e . Z n a j d u j ą o n e u z a s a d n ie n ie w p o z io ­ m ie ro z w o jo w y m ży cia s ta n o w e g o w P o ls c e i w p a ń s tw ie k rz y ż a c k im , szc z eg ó ln ie z aś w is tn ie ją c y m ju ż p r a w ie o w y p o w ie d z e n iu p o s łu s z e ń s tw a . W ty m w y p a d k u d o k ła d n e o d c z y ta n ie te k s t u t r a k t a t u m e ln e ń s k ie g o (1422 r.) m o g ło b y się o k a z a ć p o ­ ż y te c z n e p rz y n a jm n ie j d la s f o rm u ło w a n ia k o ń c o w y c h w n io s k ó w a r t y k u ł u a u to ra . T y m c z a se m d o w ia d u je m y się, że s ta n y w P o ls c e p r z e jm u ją n a s ie b ie g w a ra n c ję d o p ie ro w trz e c im d z ie s ią tk u l a t X V w ie k u . D z ie je się to w z w ią z k u ze w z ro ste m r o li p o lsk ie g o s e jm u i t u a u to r p rz y p o m in a o s e jm ie o b o z o w y m p o d C z e rw iń s k ie m (1422), czy te ż o z je ź d z ie w W a rc ie (1423), b y n a s tę p n ie z a u w a ż y ć , że p e w n ą ro lę o d e g ra ły p rz y c z y n y n a t u r y z e w n ę trz n e j: ... „— a n a lo g ic z n y c h g w a r a n c ji s ta n ó w u d z ie lić m ia ła s tr o n a k rz y ż a c k a . W y p ły n ę ło to ju ż w y r a ź n ie w p o k o ju b rz e s k im , k ie d y g w a r a n tu ją c y u k ła d p o d d a n i Z a k o n u u w o ln ie n i z o sta li o d p o s łu s z e ń s tw a K rz y ż a k o m n a w y p a d e k z ła m a n ia p rz e z n ic h u k ła d u p o k o jo w e g o ” 5. A w ię c a n i sło w a o m e r itu m z a g a d n ie n ia , to j e s t o is tn ie n iu z a le g a liz o w a n e g o p r a w a o p o ru w P o ls c e i w d o d a tk u z g r u n tu fa łs z y w a te z a o p rz y c z y n a c h n a t u r y zew nęti*znej p o łą c z o n a ze s tw ie r d z e n ie m , że „ a n a lo g ic z n y c h g w a r a n c ji s ta n ó w u d z ie lić m ia ła s tr o n a k rz y ż a c k a ” i to w d o d a tk u w t r a k t a c i e b rz e s k im , to j e s t w 1435 ro k u , g d z ie d o p ie ro rz e k o m o p o d d a n i Z a k o n u u w o ln ie n i z o sta li od p o s łu s z e ń s tw a K rz y ż a k o m n a w y p a d e k z ła m a n ia p rz e z n ic h t r a k t a t u p o k o jo w e g o . T y m c z a se m w ia d o m o , że p o d d a n i Z a k o n u o d m ó w ili n a p a ś c i n a z ie m ie p o ls k ie ju ż w 1413 ro k u , w y w ie r a ją c w te n sp o só b n a c is k n a k ie r u ją c e c z y n n ik i Z a k o n u . B y ł to w p ra w d z ie p ie rw s z y f a k t z a s to s o w a n ia p rz e z p o d d a n y c h c zy n n e g o o p o ru w o b e c w ie lk ie g o m is tr z a i Z a ­ k o n u w s p r a w a c h z e w n ę trz n y c h , a le o d tą d m o ż n a m ó w ić o s ta łe j a k ty w iz a c ji d ą ż e ń s ta n ó w w ty m w ła ś n ie k ie ru n k u . N ie u s ta n n y k o n f li k t k rz y ż a c k o -p o ls k i z l a t 1414— 1422 s p rz y ja ł ty m a s p ir a c jo m i w" k o ń c u s ta n y K o ro n y i p a ń s tw a k rz y ż a c k ie g o z o ­ s ta ł y u z n a n e g w a r a n ta m i u k ła d u m e ln e ń s k ie g o z 1422 ro k u . P r z y czy m o d n o ś n a k la u z u la w p ro w a d z o n a do t r a k t a t u m e ln e ń s k ie g o j e s t u z n a w a n a ja k o o fic ja ln ie z a le g a liz o w a n e p rz e z Z a k o n i w ie lk ie g o m is trz a p r a w o o p o ru p rz y z n a n e s ta n o m p ru s k im . W ia d o m o ró w n ie ż , że z o sta ła o n a w p ro w a d z o n a do teg o ż t r a k t a t u p o d n a ­

4 A. G ą s i o r o w s k i , op. cit., s. 249. 5 Ib id e m , s. 265.

c isk ie m P o ls k i i m im o p o z o rn ie o b u s tro n n e g o c h a r a k t e r u g o d z iła p rz e d e w s z y s tk im w e w ła d z e Z a k o n u k rz y ż a c k ie g o . N a to m ia s t p r a w o o p o ru w P o ls c e z n a n e ju ż b y ło w c z e ś n ie j; o d n o ś n ą l i t e r a t u r ę p o d a je z re s z tą A. G ą sio ro w s k i w p rz y p is a c h do sw e g o a r ty k u łu , s z k o d a ty lk o , że j ą w y k o rz y s tu je je d y n ie d la in n y c h c eló w °.

T a k w ię c s ta n y p a ń s tw a k rz y ż a c k ie g o u z y s k a ły n o w y p o w a ż n y o rę ż d o w a lk i z Z a k o n e m , co n a s tą p iło — p o d k re ś la m — ju ż w 1422 ro k u , a n ie , j a k c h c ia łb y to w id z ie ć A. G ą sio ro w s k i d o p ie ro w p o k o ju b r z e s k im w 1435 ro k u , g d z ie w p r o w a ­ d z e n ie o d n o ś n e j k la u z u li w y s t ę p u je p o ra z w tó ry . Z a g a d n ie n ia te o m ó w ił w y c z e r p u ­ ją c o E r ic h W eise w s w e j p r a c y d o ty c z ą c e j p r a w a o p o ru w P r u s a c h i ś re d n io w ie c z ­ n e j E u r o p i e 7. P o w y ż sz e k w e s tie s ta n o w e i u s tro jo w e , łą c z n ie z n ie k tó r y m i e le m e n ta m i z n a ­ n y m i z d y p lo m a ty k i, j a k c h o ćb y s p r a w a k o n s e n s u m o ż n y c h ( f e u d a łó w ) 8 o ra z k w e ­ s tie u d z ie la n ia g w a r a n c ji p rz e z w ę ż s z e g r u p y osób, s p e c ja ln ie do teg o d o b ra n y c h , o ra z in n e , a ta k ż e d o k ła d n ie js z a z n a jo m o ść ro li ś w i a d k ó w 9 w d o k u m e n c ie ś r e d n io ­ w ie c z n y m m o g ły b y u c h ro n ić m eg o o p o n e n ta o d p o w a ż n ie js z y c h b łę d ó w , a z c a łą p e w n o śc ią p o z w o liły b y m u n a p re c y z y jn e o d ró ż n ie n ie g r u p y ś w ia d k ó w od g w a r a n ­ tó w (p o ręczy cieli). M o g ły b y ta k ż e a u to r a r o z p r a w y o g w a r a n ta c h n a p ro w a d z ić n a s z e rs z ą , j a k ró w n ie ż w y m a g a ją c ą d a lsz y c h b a d a ń k w e s tię s y g n a ta riu s z y tr a k t a t ó w p o k o jo w y c h o ra z s to so w a n e p r a k ty c z n ie sp o so b y w sp ó ln e g o lu b o d d z ie ln e g o w y s t a ­ w ia n ia d o k u m e n tó w tr a k ta to w y c h p rz e z s tr o n y b ę d ą c e s y g n a ta r i u s z a m i tr a k ta tó w , a je d n o c z e ś n ie d o k ła d n ie jsz e g o o d ró ż n ia n ia g w a r a n tó w od s y g n a ta riu s z y , o k tó ry c h A. G ą sio r o w s k i w o g ó le n ie w s p o m in a w s w o im a rty k u le . A u to r b o w ie m n ie w p ro w a d z a p o ję c ia „ s y g n a ta riu s z e ” u k ła d u łą c z ą c je w i ­ d o c zn ie z p o ję c ie m „ g w a r a n c i” i w y c ią g a w n io s k i b e z w z g lę d u n a u p ły w c zasu i e w o lu c ję n ie k tó ry c h p o ję ć w d y p lo m a ty c e , a ta k ż e n ie d o s trz e g a ró ż n ic w s t a n o ­ w is k u p u b lic z n o p ra w n y m s y g n a ta riu s z y i g w a ra n tó w . A. G ą sio ro w s k i p rz e n ió sł w ste c z n ie k tó r e u s ta l e n ia z n a n e z p ie rw s z e j p o ło w y X V w ie k u n a l a t a c z te rd z ie s te w ie k u X IV i w s w o isty sp o só b p o m ie s z a ł p o ję c ia , a n a w e t n ie z a u w a ż y ł ic h o d r ę b ­ n o ści. A. G ą sio ro w s k i n ie d o s trz e g a ł n a p r z y k ła d ró ż n ic m ię d z y p rz e d s ta w ic ie la m i s ta n ó w P r u s K ró le w s k ic h (od r. 1466) a W ie lk im K się s tw e m L ite w s k im czy W ę g ra m i, c ze m u d a ł w y ra z w sp o só b n a s tę p u ją c y (ss. 251— 252).

„P o 1435 r. z w o je n k rz y ż a c k ic h d e f in ity w n ie w y c o fu je się L i tw a — z lis ty g w a r a n tó w d ru g ie g o p o k o ju to ru ń s k ie g o (1466) z n ik li z u p e łn ie d o sto jn ic y lite w sc y , p o ja w ili się tu n a to m ia s t p rz e d s ta w ic ie le n o w y c h s o ju sz n ik ó w K o ro n y — p a n o w ie r e p r e z e n t u ją c y P r u s y K ró le w s k ie . U c z e s tn ic tw o o w y c h k s ią ż ą t [?] i d o s to jn ik ó w w fo r m u ła c h k o r r o b o ra c y jn y c h a k tó w p o k o jo w y c h je s t o c zy w iśc ie z w ią z a n e z u k ł a ­ d a m i a lia n só w p o lity c z n y c h w ty c h w o jn a c h ”. M y śl t a j e s t k o n ty n u o w a n a w p rz y p is ie 51 n a s tro n ie 252: 6 J . B a r d a c h , H is to ria p a ń s tw a i p r a w a P o lsk i, t. 1. Do p o ło w y X V w ., w y d . 2, W a r s z a w a 1964, s. 450. T a m ż e l i t e r a t u r a h is to ry c z n a d o ty c z ą c a a r ty k u łu o w y p o w ie d z e n iu p o s łu sz e ń stw a . 7 Z ob. E. W e i s e , D as W id e r s ta n d s r e c h t i m O rd e n s la n d e P r e u ss e n u n d das m itte la lte r lic h e E u ro p a , G ö ttin g e n 1955, ss. 82— 83 і 113; p o r. też H is to ria P o m o rza , t. 1, cz. 1, po d re d . G. L a b u d y , P o z n a ń 1969, ss. 701, 718. O d n o śn y f r a g m e n t t r a k ­ ta t u m e ln e ń s k ie g o z 1422 ro k u , d o ty c z ą c y k la u z u li o w y p o w ie d z e n iu p o s łu s z e ń s tw a z n a j d u je się w D ie S ta a ts v e r tr ä g e d e s D e u tsc h e n O rd e n s in P r e u ss e n im 15. J a h r ­ h u n d e r t, B d. 1, h e ra u s g . E. W e i s e , K ö n ig s b e r g (P r) 1939, s. 163 p u n k t 24. 8 K . M a l e c z y ń s k i , M. B i e l i ń s k a , A. G ą s i o r o w s k i , op. cit., ss. 87 n. 9 Ib id e m , ss. 109 n.

,.Z ż ą d a n ia m i g w a r a n c ji tr a k t a t ó w p rz e z s o ju sz n ik ó w P o ls k i w y s tę p o w a ła n a j ­ p e w n ie j s tr o n a k rz y ż a c k a . P r z y p o m n ie ć t u t r z e b a u s ta lo n y w 1337 r. f o r m u la rz d o k u m e n tu , k t ó r y m ia ł w y s ta w ić k r ó l w ę g ie r s k i, p o tw ie r d z a ją c p o k ó j z K rz y ż a ­ k a m i (L it e s , I, s. 457, P r . U b., II I, n r 104). G d y w 1343 r. K a z im ie rz W ie lk i w y d a ł o s ta te c z n ie K rz y ż a k o m u s ta lo n e w 1337 r. d o k u m e n ty (por. w y ż ej), n ie b y ło w ś r ó d n ic h p o tw ie rd z e n ia w ę g ie r sk ie g o , in t e r p r e t u j e się to s łu sz n ie ja k o p o z o sta w ie n ie A n d e g a w e n o m o tw a r te j d ro g i do s t a r a ń o o d z y sk a n ie P o m o r z a (Z. K a c z m a rc z y k . K a z im ie r z W ie lk i, W a r s z a w a 1948, s. 95).”

J e ś li z p ie rw s z ą c zę ścią tw ie r d z e n ia A . G ą ss io ro w s k ie g o , d o ty c z ąc e g o d e f i n i ­ ty w n e g o w y c o fa n ia s ię L itw y z w o je n k rz y ż a c k ic h p o 1435 r o k u o ra z n ie w y s tę p o ­ w a n ia d o s to jn ik ó w lite w s k ic h n a liś c ie g w a ra n tó w I I t r a k t a t u to ru ń s k ie g o , j a k r ó w n ie ż p o ja w ie n ia się p r z e d s ta w ic ie li s ta n ó w p ru s k ic h , m o ż n a s ię zg o d zić b e z z a ­ s trz e ż e ń , to d r u g a część te g o tw ie rd z e n ia w ią ż ą c a f a k t u c z e s tn ic tw a p rz e d s ta w ic ie li s ta n ó w p ru s k ic h , k s ią ż ą t i d o s to jn ik ó w w f o r m u le k o r r o b o ra c y jn e j a k tó w p o k o jo ­ w y c h z u k ła d e m a lia n s ó w p o lity c z n y c h b u d z i z a s a d n ic z y sp rz e c iw , szc z eg ó ln ie je ś li s ię w e ź m ie p o d u w a g ę o j a k i e c z y n n ik i p u b lic z n o p r a w n e t u ch o d zi. W y ja ś n ia to p rz y p is 51 n a s. 252 a r t y k u ł u A . G ą sio ro w s k ie g o , g d z ie a u to r w y ra ź n ie m ó w i o W ęg rze c h .

N ie tu j e s t m ie js c e n a sz e rsz e o m a w ia n ie z a g a d n ie ń p u b lic z n o p ra w n y c h , ja k ie się w y ło n iły . W y sta rc z y , g d y p o d k re ś lę , iż t a k z w a n e p ó ź n ie j P r u s y K ró le w s k ie z o sta ły do K o ro n y in k o rp o r o w a n e , P o ls k a i L i tw a b y ły z łą c z o n e u n ią (p o m ija m tu d y s k u s ję n a t e m a t b liż sze g o c h a r a k t e r u te j u n ii). N a to m ia s t P o ls k i i W ę g ie r ż a d n e z w y ż e j w y m ie n io n y c h z w ią z k ó w n ie łą c zy ły . R ó żn ice te o k a ż ą s ię j e d n a k je sz c z e b a rd z ie j w a ż k ie , g d y s p r ó b u je m y u s ta lić ic h z u p e łn ie o d m ie n n e s ta n o w is k o p u b lic z n o p ra w n e . P r z e d s ta w ic ie le s ta n ó w p r u s k ic h w y s tę p o w a li od 1466 ro k u w d o ­ k u m e n ta c h s tr o n y p o ls k ie j ja k o g w a r a n c i tr a k t a t ó w p o ls k o -k rz y ż a c k ic h w im ie n iu s ta n ó w P r u s K ró le w sk ic h , a le n ig d y ic h n ie w id z im y w p ro to k o ln e j c zęści d o k u ­ m e n tó w (m a m n a m y ś li o c zy w iśc ie p ro to k ó ł w s tę p n y ) w c h a r a k t e r z e s y g n a ta riu s z y (stro n y w u k ła d a c h ). E. W eise w p ra w d z ie p ró b o w a ł n a d a ć t a k i c h a r a k t e r p r a w n y s to s u n k o m n a w ią z a n y m w 1454 r o k u m ię d z y Z w ią z k ie m P r u s k im a K o ro n ą , a le s ta n o w is k o je g o s p o tk a ło s ię ze z d e c y d o w a n ą k r y t y k ą h is to ry k ó w p o l s k i c h 10. N a w r ó t ze s tro n y A. G ą sio ro w s k ie g o do te g o s ta n o w is k a n ie z n a j d u je u z a s a d n ie n ia w t r a k ­ ta c ie to ru ń s k im , k t ó r y d o w o d n ie p o tw ie r d z a p o g lą d b a d a c z y p o ls k ic h , że g w a r a n c i s ta n ó w p ru s k ic h w y s t ę p u ją je d y n ie ty lk o w k o rr o b o ra c ji. B is k u p z aś w a r m iń s k i P a w e ł L e g e n d o rf — r z e c z n ik w a lk i z K r z y ż a k a m i aż do c a łk o w ite g o u s u n ię c ia Z a ­ k o n u z P r u s — z n a la z ł s ię w p ro to k o ln e j części d o k u m e n tó w s tro n y k ró le w s k ie j I I t r a k t a t u to ru ń s k ie g o z 1466 r o k u z a p e w n e z u w a g i n a z a w a r ty z P o ls k ą u k ła d z 1464 r o k u (w f o r m u le k o r r o b o r a c y jn e j w id n ie je ju ż ty lk o ja k o je d e n z b isk u p ó w ). N ie m o ż n a te ż w y k lu c z y ć m o ż liw o ści, iż s w ą w y ją tk o w ą p o z y c ję z a w d z ię c z a n ieco o d m ie n n e m u c h a r a k t e r o w i p r a w n e m u W a r m ii, k tó r a n a w e t w c z a s a c h p a n o w a n ia Z a k o n u n ig d y n ie z o sta ła d o n ie g o in k o rp o r o w a n a . S p r a w y W a r m ii n ie sp o só b ro z ­ s trz y g n ą ć , g d y ż w y m a g a o n a dalszy„eh b a d a ń .

N a to m ia s t L itw a z łą c z o n a u n ią z K o r o n ą w y s tę p o w a ła p r a w ie z a w s z e w t r a k ­ t a ta c h m ię d z y p a ń s tw o w y c h P o ls k i p rz e z o so b ę sw e g o p a n u ją c e g o , n a w e t w ó w cz a s g d y z n ik a ją g w a ra n c i lite w s c y z e s c h a to k o łu d o k u m e n tó w tra k ta to w y c h . K a z i­ 10 Zob. Z w ią z e k P r u s k i i p o d d a n ie się P r u s P o lsc e , w y d . K . G ó r s k i , P o z n a ń 1949, ss. X L V II— L X X . W w y d a w n ic tw ie ty m m o ż n a z n a le ź ć o b s z e rn ą p o le m ik ę z te z a m i E. W e i s e g o i k o n ie c z n ą l i t e r a t u r ę p rz e d m io tu .

m ie rz J a g ie llo ń c z y k s k u p ia ł w s w e j ty tu l a t u r z e g o d n o ść k ró la p o lsk ie g o i w ie lk ie g o k s ię c ia lite w s k ie g o , czego d o w o d e m je s t c h o ćb y in ty t u l a c j a z d o k u m e n tó w w s t ę p ­ neg o i g łó w n e g o II t r a k t a t u to ru ń s k ie g o z 1466 ro k u . S tą d te ż w p o w y ż sz y m c y ta c ie n ie z ro z u m ia łe j e s t m ię d z y in n y m i u ż y cie p rz e z A. G ą sio r o w s k ie g o s ło w a „ k s ią ż ą t”. K ogo m ia ło o n d o ty c z y ć? C h y b a n ie p rz e d s ta w ic ie li s ta n ó w p ru s k ic h ?

W ła d c a W ę g ie r w y s tą p iłb y ró w n ie ż w p ro to k o ln e j c zęści d o k u m e n tu , g d y b y z a i s tn ia ł w y p a d e k w s p ó ln e g o w y s t a w ie n ia d o k u m e n tu tr a k ta to w e g o z k ró le m p o l­ sk im , a w ó w cz a s w k o r r o b o r a c ji p o ja w ilib y się z a p e w n e o b o k p o ls k ic h ta k ż e g w a ­ r a n c i w ę g ie rsc y . O b e cn o ść ty c h w ła d c ó w w tra k ta c ie , ic h p a r tn e r s tw o z n a la z ło b y ta k ż e o d b ic ie w k o rr o b o ra c ji. S tr o n a p o ls k a n ie m o g ła j e d n a k w c ią g a ć k r ó la w ę g ie r sk ie g o ja k o g w a r a n ta , a n i też w y s ta w ia ć p o tw ie rd z e n ia t r a k t a t u k a lis k ie g o z 1343 r o k u w je g o im ie n iu . P o n a d ­ to je sz c z e r a z p o d k re ś la m , że is tn ie je d o ść d u ż a ró ż n ic a m ię d z y u d z ie le n ie m g w a ­ r a n c j i t r a k t a t o w i p rz e z s ta n y p ru s k ie , a p o tw ie r d z e n ie m go p rz e z z e w n ę trz n e c z y n ­ n ik i p o lity c z n e .

O u k ła d z ie a lia n s ó w p o lity c z n y c h m o g ła b y św ia d c z y ć p r o to k o ln a (p ro to k ó ł w s tę p n y ) część d o k u m e n tó w w w y p a d k u w sp ó ln e g o , a n a w e t o d d z ie ln e g o w y s t a ­ w ia n ia d o k u m e n tó w p rz e z s o ju s z n ik ó w w o k re ś lo n e j a k c j i m ię d z y p a ń s tw o w e j, a le s ta w ia n ie z n a k u ró w n o ś c i m ię d z y g w a r a n ta m i t r a k t a t ó w w y ło n io n y m i s p o śró d p r z e d ­ s ta w ic ie li s ta n ó w p ru s k ic h , k tó rz y n ig d y n ie w y s tę p o w a li w p ro to k o le d o k u m e n tó w p o k o jo w y c h ja k o s y g n a ta riu s z e , a p a ń s tw a m i s o ju sz n ic z y m i j e s t po p r o s tu r e z u lta te m n ie z ro z u m ie n ia ro li g w a r a n tó w i s y g n a ta riu s z y w t r a k t a t a c h m ię d z y p a ń s tw o w y c h u . N ie d o p u sz c z a ln e j e s t te ż łą c z e n ie g w a r a n c ji u d z ie la n y c h p rz e z s ta n y p o lsk ie tr a k t a t o w i k a lis k ie m u z 1343 ro k u — m ia ło to m ie js c e w o k re s ie , k ie d y n ie d oszło je sz c z e d o i n k o r p o r a c ji s ta n ó w do p a ń s tw a , z g w a r a n ta m i p ię tn a s to w ie c z n y m i. K w e ­ s tie z w ią z a n e z t r a k t a t a m i m ię d z y p a ń s tw o w y m i łą c z ą .się z o k re ś lo n y m e ta p e m ży cia sta n o w e g o , co a u t o r a r ty k u łu w in ie n d o s trz e c i u w z g lę d n ić w s w o je j ro z p ra w ie .

A. G ą s io ro w s k i p o p e łn ia ta k ż e in n e n ie śc is ło ś c i. P is z ą c n a p r z y k ła d o g w a r a n ­ ta c h s p o śró d s t a n u d u c h o w n e g o , s ta w ia tezę, że z re g u ły w y s tę p o w a li tu b is k u p i d ie c e z ji p o ls k ic h , n a c ze le z a rc y b is k u p e m g n ie ź n ie ń s k im ... „ (b ra k go ty lk o n a d o ­ k u m e n c ie p o k o ju m e ln e ń s k ie g o 1422)” 12. W p rz y p is ie 47 n a s. 251 A . G ą sio ro w s k i k o n k lu d u je d a le j: „ B r a k te n w y z n a c z a też d a tę s p is a n ia d o k u m e n tu m e ln e ń s k ie g o w je g o o s t a ­ te c z n e j fo rm ie . A rc y b is k u p g n ie ź n ie ń s k i M ik o ła j T r ą b a z m a rł w p o c z ą tk a c h g ru d n ia 1422 r., je g o n a s tę p c a — W o jc ie c h J a s tr z ę b ie c w y b ra n y z o s ta ł w io s n ą 1423.” A. G ą sio ro w s k ie m u j e d n a k p o p ie rw s z e n ie w ia d o m o , iż e w e n tu a ln y w a k a n s n a s to lc u a r c y b is k u p im g n ie ź n ie ń s k im n ie m ó g ł m ie ć w p ły w u n a w y g o to w y w a n ie d o k u m e n tó w , p o n ie w a ż p r a k t y k a k a n c e la ry jn o - d y p lo m a ty c z n a z n a lic z n e p rz y k ła d y o p ó ź n io n e g o p rz y s tę p o w a n ia do t r a k t a t ó w m ię d z y p a ń s tw o w y c h (p r z y k ła d y n ie tru d n o z n aleź ć w m o je j p r a c y — w y sz c z e g ó ln ia m je n iż e j) p rz e z w y s t a w ia n ie d o k u m e n tó w s p e c ja ln y c h , o k re ś la n y c h w d y p lo m a ty c e n ie m ie c k ie j m ia n e m S o n d e r u r k u n d e n . T a k w ła ś n ie p o s tą p ił a r c y b is k u p g n ie ź n ie ń s k i w d n iu 13 c z e rw c a 1424 r o k u 18. A G ą sio

-11 Zob. Z. K a c z m a r c z y k , K a z im ie r z W ie lk i (1333— 1370), W a rs z a w a 1948, s. 95. A u to r te n w y ja ś n ia z a g a d n ie n ie n ie w y s ta w ie n ia p o tw ie rd z e n ia , ja k o s p ra w ę u z g o d n io n ą z k ró le m w ę g ie rsk im . 12 A. G ą s i o r o w s k i , op. cit., s. 251. 18 Zob. M. G r z e g o r z , R e c e n z ja p r a c y C. A. L ü c k e r a t h a, P a u l v o n R u s -d o r f, H o c h m e is te r -d e s D e u ts c h e n O r-d e n s 1422— 1441. B a -d G o -d e sb e rg 1969, K o m u n

i-ro w s k i n ie w y k o rz y s t a ł j e d n a k r e la c ji p o ś re d n ic h o ra z p o m in ą ł w s z y s tk ie z n a n e d o ­ k u m e n ty s p e c ja ln e w y s t a w ia n e p rz e z p o ls k ic h g w a r a n tó w p r z y s tę p u j ą c y c h d o u k ł a ­ d ó w i u d z ie la ją c y c h im g w a r a n c ji w tr y b i e o p ó ź n io n y m . D la ścisło ści m o ż n a z re s z tą d o d a ć, że w s p r a w i e u d z ie le n ia g w a r a n c ji tr a k t a t o w i m e ln e ń s k ie m u p rz e z b is k u p a w ło c ła w s k ie g o o ra z ze s tro n y Z a k o n u k rz y ż a c k ie g o p rz e z a r c y b is k u p a ry s k ie g o i b is k u p a d o rp a c k ie g o u ło ż o n o s ię 17 g r u d n ia 1425 r o k u ł4. W y p a d a też z a s y g n a li­ zo w ać, że d a n e te n ie c o z m ie n ia j ą i ta k b u d z ą c e d u żo w ą tp liw o ś c i z e s ta w ie n ie g w a r a n tó w w ta b e li n a s. 252, w y s ta r c z y b o w ie m d o d a ć lic z b ę g w a r a n tó w p o lsk ic h z p o szc z eg ó ln y ch t r a k ta tó w , a o k a ż e się, że n a p rz y k ła d w ta b e li te j w y s t ę p u je 118 g w a ra n tó w p o ls k o -p ru s k ic h I I t r a k t a t u to ru ń s k ie g o , g d y w w y k a z ie n a k o ń c u sw eg o a r t y k u ł u p o d a je A. G ą sio ro w s k i 107, p rz e c z ą c s a m so b ie. F a k ty c z n ie lic z b a ic h b y ła je śz c z e in n a i w y n o siła 115 z g o d n ie z u s ta l e n ia m i w m o je j p ra c y . T a k s a m o p r z e d s ta w ia się s p r a w a z lic z b ą m ia s t p o ls k o - p ru s k ic h , k tó r e u d z ie liły g w a ra n c ji II tr a k t a t o w i to r u ń s k ie m u z 1466 r o k u — w e d łu g A. G ą sio ro w s k ie g o (ta b e la n a s. 252) m ia ło b y ć ic h 10, a fa k ty c z n ie b y ło 7, m ia n o w ic ie : K ra k ó w , P o z n a ń , L w ó w , T o ru ń , E lb lą g , G d a ń s k i B ra n ie w o {zob. ss. 83 i 215 m o je j p ra c y ). B łę d n e j e s t te ż s tw ie r d z e n ie a u to r a (s. 251 p rz y p is 45), że do g r o n a m ia s t u d z ie la ją c y c h g w a r a n c ji I I t r a k t a t o w i to r u ń s k ie m u n a le ż a ły K a lisz i S a n d o m ie rz . N ie z u p e łn ie o d p o w ia d a ją c a s ta n o w i fa k ty c z n e m u w p r a k ty c e k a n c e la r y jn o - d y - p lo m a ty c z n e j j e s t je sz c z e in n a te z a a u to r a , d o ty c z ą c a g w a r a n tó w w y w o d z ą c y c h się ze s ta n u d u c h o w n eg o . O tóż n a s. 251 A . G ą sio ro w s k i p isz e co n a s tę p u je : — „ R e p re ­ z e n t a n ta m i s ta n u d u c h o w n e g o b y li w ś r ó d g w a r a n tó w tr a k t a t ó w ty lk o i w y łą c z n ie b is k u p i” — a w ia d o m o p rz e cież , że do t r a k t a t u to ru ń s k ie g o p r z y s tą p i ła te ż w ro li g w a r a n ta k a p itu ła w a rm iń s k a . M iało to m ie js c e 20 s ty c z n ia 1467 r o k u 15. Z n a n y je s t te ż w y p a d e k w y s tę p o w a n ia e le k ta p o z n a ń s k ie g o A n d r z e ja w c h a r a k t e r z e g w a r a n ta w p o ls k im d o k u m e n c ie ro z e jm u b ro d n ic k ie g o z 1414 r . 16. O p e ru ją c n ie k o m p le tn y m m a te r ia łe m a u to r n ie m ó g ł u c h w y c ić a n i w y ż e j p o d a n y c h p rz y k ła d ó w , a n i te ż i n ­ n y c h o d c h y le ń o d je g o tez. P r z e d s ta w io n e f a k ty św ia d c z ą w sp o só b d o w o d n y r ó w ­ n ie ż p rz e c iw z e s ta w ie n iu d a n y c h lic z b o w y c h z a w a r ty c h w ta b e lc e n a s. 252, k tó re w y m a g a j ą o so b n eg o o m ó w ie n ia w ła ś n ie z u w a g i n a s w o je lic z n e u s te r k i.

W y s u n ię te ju ż z a s trz e ż e n ia w o d n ie s ie n iu do ta b e lk i z a m ie s z c z o n e j n a s. 252 n a le ż y je sz c z e b a r d z ie j ro z sze rz y ć , g d y ż z a w a r te w n ie j in fo r m a c je s ą n ie p e łn e , c zęsto w a d liw e i m o g ą w y ro b ić z g r u n tu b łę d n e m n ie m a n ie o s k ła d z ie p o ls k ic h g w a ra n tó w w t r a k t a t a c h p o ls k o -k rz y ż a c k ic h X IV i X V w ie k u . P o d e jm u ją c k r y ty k ę teg o z e s ta w ie n ia in f o r m a c ji o g w a r a n ta c h p ra g n ę z az n a c zy ć , ż e n ie m a m z a m ia r u w o g ó le k w e s tio n o w a ć w sz e lk ie g o ro d z a ju ta b e l i in n y c h ś ro d k ó w p o m o c n ic zy c h w b a d a n i a c h n a u k o w y c h . J e s te m p rz e k o n a n y o ic h p rz y d a tn o ś c i p o d w a ru n k ie m je d n a k , że w n o sz ą o n e in fo r m a c je p e łn e , ścisłe o ra z p o d p o rz ą d k o w a n e te m a to w i, k tó r e m u m a j ą słu ży ć, a ty c h z d a w a ło b y s ię o c z y w is ty c h w a r u n k ó w w ż a d n y m w y p a d k u n ie s p e łn ia w s p o m n ia n a ta b e la . P o d c z a s g d y t e m a t ro z p ra w y A. G ą sio ro w s k ie g o b rz m i: P o lsc y g w a r a n c i t r a k ­ k a ty M a z u rs k o -W a rm iń s k ie , 1971, n r 2— 3, s. 362, g d z ie ró w n ie ż o b s z e rn ie js z a p o le ­ m ik a z te z a m i C. A. L ü c k e r a t h a, k t ó r a m o ż e w y ja ś n ić p e w n e a s p e k ty p r a k ­ ty k i k a n c e la r y jn e j w ty m z a k re s ie . 14 Ib id e m , s. 362. 15 P o r. M. G r z e g o r z , A n a liz a d y p lo m a ty c z n o - s fr a g i s ty c z n a , s. 159; zob. te ż D ie S ta a ts v e r tr ä g e d e s D e u ts c h e n O rd e n s, B d. 2, s. 286, n r 409. 16 D ie S ta a ts v e r tr ä g e d e s D e u ts c h e n O rd e n s, B d. 1, n r 105.

ta tó w z K r z y ż a k a m i w X I V — X V w ie k u , to ta b e la n o si ju ż n ie c o p o s z e rz o n y w s e n ­ s ie rz e c z o w y m ty tu ł: P o lsc y ś w ia d k o w ie lu b g w a r a n c i t r a k t a tó w m ię d z y p a ń s tw o ­ w y c h w X I V — X V w . (s. 252). Z d a w a ć b y się w ię c m o g ło , że a u to r p r z y jm u je ty m s a m y m n a s ie b ie d a lsz e o b o w ią zk i, k tó r e w p ra w d z ie n ie c o w y k r a c z a ją p o z a ra m y z a k r e ś lo n e te m a te m , a le z p u n k tu w id z e n ia p o d ję te j p r o b le m a ty k i n a w ią z u ją do z a g a d n ie ń z b liż o n y c h i m o g ły b y b y ć o w o c n e z u w a g i n a sz e rs z e p e r s p e k ty w y b a ­ d a w cz e . Z ty c h o c z y w iśc ie r a c ji n ie m o ż n a b y A. G ą s io r o w s k ie m u c zy n ić z n a c z n ie j­ szy c h z a rz u tó w . J e d n a k ż e ju ż n a w e t n a jb a r d z ie j p o b ie ż n a o c e n a z a w a rto ś c i te j t a ­ b e lk i w y k a z u je , iż a u to r d o k o n a ł z e s ta w ie n ia dość p rz y p a d k o w e g o m a te r ia łu , k tó r y b y n a jm n ie j n ie p o z w a la p rz e p ro w a d z ić ja k ie jś m e to d y c z n e j a n a liz y g w a ra n tó w .

P o d o b n ie b o w ie m j a k t y t u ł t a b e li n ie j e s t z u p e łn ie a d e k w a tn y do t e m a tu a r t y ­ k u łu , t a k sam o , z a p o w ie d ź z a w a r ta w t y tu le ta b e lk i n ie o d p o w ia d a je j f a k ty c z n e j tre ś c i. N a le ż a ło s p o d z ie w a ć się, że p rz e d m io te m z e s ta w ie n ia w te j ta b e lc e b ę d ą g w a ra n c i w s z y s tk ic h tr a k t a t ó w P o ls k i z p a ń s tw a m i o ś c ie n n y m i n a p rz e ło m ie X IV i X V w ie k u , a ty m c z a s e m p rz e d s ta w io n y z e s ta w j e s t n a jz u p e łn ie j p rz y p a d k o w y i a u to r n ie w y k ra c z a p o za l a t a 1343— 1466, n ie m ó w ią c ju ż o ty m , że i d la te g o o k re s u b r a k u j e p e łn y c h d a n y c h . I n n a s p ra w a , że ty t u ł ta b e lk i p rz y n o s i z ap o w ie d ź , iż c z y te ln ik o trz y m a in fo r m a c je o ś w ia d k a c h lu b g w a r a n ta c h z t r a k t a t ó w m ię d z y ­ p a ń s tw o w y c h p o ls k ic h , a n ie b r a k ta m ta k ż e d o k u m e n tó w ro z e jm o w y c h , ch oćby z r o k u 1414 i je g o p rz e d łu ż e n ie z ro k u 1418 (a u to r p o m ija j e d n a k p rz y k ła d o w o b io rą c d o k u m e n ty ro z e jm o w e z l a t 1458, k tó r e o m a w ia m w ro z d z ia le I I m o je j p ra c y ). N ie s ą d z ę , by z a c h o d z iła t u k o n ie c z n o ść g r u n to w n ie js z e g o u z a s a d n ia n ia , iż d o k u m e n ty ro z e jm o w e ró ż n iły się w a g ą i z n a c z e n ie m od d o k u m e n tó w w ie c z y s ty c h w y s t a w i a ­ n y c h p rz y o k a z ji z a w ie r a n ia t r a k t a t ó w p o k o jo w y c h . R ó żn ice te u z e w n ę tr z n ia ją się szc z eg ó ln ie w ła ś n ie w k o rr o b o ra c ji d o k u m e n tó w , g d z ie lic z b a g w a ra n tó w j e s t z a ­ s a d n ic z o o d m ie n n a , a le b r a k u j e też n a og ó ł f o r m u ły d a tu m p e r m a n u s , j a k w w y ­ p a d k u d o k u m e n tó w ro z e jm o w y c h z l a t 1414, lu b 1458, g d z ie n ie s to s u je s ię z a z w y ­ czaj p e łn e g o fo r m u la rz a .

P o m in ę tu szc z eg ó ło w e w y lic z a n ie w y k o rz y s ta n y c h p rz e z A. G ą sio ro w s k ie g o d o ­ k u m e n tó w m ię d z y p a ń s tw o w y c h , z k tó ry c h d a n e z e s ta w ił, g d y ż o d p o w ie d n ią i n f o r ­ m a c ję z ty m z w ią z a n ą z n a jd z ie m y w p r z y p is ie po d ta b e lk ą n a s. 252. W ty m m ie jsc u p ra g n ę je d y n ie w s k a z a ć n a p e w n e m a n k a m e n ty w d o b o rz e m a te r ia łu , k tó r y A. G ą ­ sio ro w s k i p o d d a ł a n a liz ie w s w e j ta b e li. G łó w n y z a r z u t p o le g a n a ty m , że a u to r ta b e li n ie z a d a ł s o b ie tr u d u , b y n a d ro d z e o c zy w iśc ie ż m u d n y c h p o ró w n a ń te k s tó w z a w a r ty c h w k o d e k s a c h d y p lo m a ty c z n y c h czy m a te r ia łó w a r c h iw a ln y c h w y d z ie lić i u s ta lić w s z y s tk ie r e la c je d o k u m e n tó w s tro n y p o ls k ie j. U s ta le n ie f il ia c ji ty c h d o ­ k u m e n tó w b y ło b y sa m o w so b ie p o w a ż n y m k ro k ie m n a p r z ó d w b a d a n ia c h n a d p o l­ s k im i d o k u m e n ta m i tra k ta to w y m i, a b liż sz e o k re ś le n ie h i e r a r c h ii ic h w a ż n o ś c i z w y ­ c z a jn y m ju ż n a s tę p s tw e m ty c h p ra c . P o s p e łn ie n iu j e d n a k ty c h w y m o g ó w A . G ą sio ­ ro w s k i m ia łb y p e w n o ść i p o d s ta w ę d o u s ta l e n ia d o k u m e n tó w g łó w n y c h i p r e l i m i ­ n a r z y (d o k u m e n ty s p e c ja ln e — S o n d e r u r k u n d e n — o d ró ż n ić m o ż n a od w sz e lk ic h in n y c h d o k u m e n tó w tr a k ta to w y c h ju ż n a p ie rw s z y r z u t oka). D o p ie ro ta k a ta b e lk a , p o d a ją c a z a r ó w n o 'g w a r a n tó w d o k u m e n tó w g łó w n y c h , j a k i w s tę p n y c h (p re lim in a rz y ) p o s ia d a ła b y — j a k n a le ż y s ą d z ić — w a r to ś ć b a d a w c z ą . T e g o w a r u n k u A. G ą s io r o w ­ s k i n ie s p e łn ił i w ty m tk w i je d e n z p o d s ta w o w y c h je g o b łę d ó w . N a le ż y p r z y ty m z az n a c zy ć , że d la p ię tn a s to w ie c z n y c h t r a k t a t ó w p o ls k o -k rz y ż a c k ic h m o ż liw o ść ta k a is tn ia ła .

g w a r a n tó w j e s t ró w n ie w a ż n a , j a k d o p e łn ie n ie te j c zy n n o śc i w o d n ie s ie n iu do d o ­ k u m e n tó w g łó w n y c h . N ie u w z g lę d n ia ją c z e s ta w ie ń g w a r a n tó w z d o k u m e n to v / w s tę p n y c h k ró le w s k ic h p o z b a w ił się a u to r m o ż liw o śc i d o k o n a n ia p o ró w n a ń , k tó r e z p u n k t u w id z e n ia je g o z a ło ż e ń m o g ły b y s ię o k a z a ć b a r d z ie j o w o c n e 17.

A. G ą s io r o w s k ie m u n a le ż y te ż p o s ta w ić g e n e r a l n y z a r z u t p o m ija n ia w z e s t a ­ w ie n iu g w a r a n tó w k s ią ż ą t m a z o w ie c k ic h , w o je w o d y m o łd a w sk ie g o , czy w re s z c ie k s ią ż ą t p o m o rs k ic h (s łu p s k ic h ) E r y k a I i E r y k a I I , k tó r z y z u w a g i n a s w e s ta n o ­ w is k o p u b lic z n o p ra w n e w y s tę p o w a li w p ro to k o le w s t ę p n y m t r a k t a t ó w p o ls k o -k rz y - ż a c k ic h , a ta k ż e p o ja w ia li s ię w z e s ta w ie n ia c h g w a r a n tó w , je ś l i fa k ty c z n ie o p ie ­ c z ę to w y w a li d o k u m e n ty p o k o jo w e , a lb o te ż p r z y s tę p o w a li do u k ła d ó w p rz e z w y s t a ­ w ia n ie d o k u m e n tó w s p e c ja ln y c h , j a k m ia ło to m ie js c e , c h o ć b y w p r z y p a d k u E r y k a II, k tó r y w ra z ze s w ą ż o n ą Z o f ią p rz y s tą p i ł d o u k ła d u p o k o jo w e g o to ru ń s k ie g o d o p ie ro 23 c z e rw c a 1467 r o k u 18. Z e s ta w ie n ie g w a r a n tó w p o w in n o z r e s z tą u w z g lę d n ić w s z y s t­ k ie w y s ta w io n e d o k u m e n ty s p e c ja ln e , j a k c h o ć b y p rz y to c z o n y w y ż e j d o k u m e n t a r c y ­ b is k u p a g n ie ź n ie ń s k ie g o z 1424 ro k u , czy k a p itu ły w a r m iń s k ie j z 1467 ro k u .

A . G ą sio ro w s k i n ie w z ią ł p o d u w a g ę ż a d n e g o ze z n a n y c h d o k u m e n tó w s p e c ja l­ n y c h , k tó r y c h z n a c z n ą lic z b ę m ó g ł z n a le ź ć w c y to w a n y m p rz e z s ie b ie w y d a w n i c ­ tw ie p a ń s tw o w y c h tr a k t a t ó w Z a k o n u k rz y ż a c k ie g o z X V w ie k u w y d a n y m p rz e z E. W e is e g o 10. W ta b e li s p o rz ą d z o n e j p rz e z A . G ą sio ro w s k ie g o , n a p o c z e s n y m m ie js c u , o d ­ d z ie ln ie w in n i się te ż z n a le ź ć k a s z te la n o w ie k ra k o w s c y , k tó r z y w s p is a c h g w a ra n tó w z aw sz e w y p rz e d z a li w o je w o d ó w . S z tu c z n e w y d a je s ię też p o m in ię c ie k a s z te la n a w i ­ le ń sk ie g o i g w a r a n tó w lite w s k ic h , k tó rz y j e d n a k je sz c z e w t r a k t a c i e b rz e s k im z 1435 r. w y s tę p u ją . I n n y m w re s z c ie b r a k ie m o m a w ia n e g o z e s ta w ie n ia ś w ia d k ó w lu b g w a ra n tó w — j a k to z a p o w ia d a n a g łó w e k ta b e li n a s. 252 — j e s t c a łk o w ite p o m in ię c ie św ia d k ó w , co u w id a c z n ia s ię szc z eg ó ln ie w ru b r y c e p o d a ją c e j z e s ta w ie n ie g w a r a n tó w k r ó le w ­ s k ieg o d o k u m e n tu g łó w n e g o I I t r a k t a t u to r u ń s k ie g o z 1466 ro k u . A g r u p a t a b y ła s to s u n k o w o p o k a ź n a . W s k ła d j e j w c h o d z iło 17 osób, a m ia n o w ic ie : P a w e ł z G ło - w in y , P i o t r P n ie w s k i, J a k u b z S z a d k a , J a n D łu g o sz, H e n r y k O p o ro w sk i, M aciej z R a c ią ż a (R a ciąż k a ), J a n W in c k e le r, P a w e ł d e P a n s la w y c z e , J a n O ffe m a n n , M ac ie j S c h e ffe m a n n , J a n S ta n k o n is , B e r n a r d S z u m b o rs k i, J a n S k a ls k i, J e r z y S c h lie b e n , J a n S c h illin g z K a n d e jn , J a n T h im o n is i F il ip W a y s s e l20. B y li to o c zy w iśc ie ś w i a d ­ k o w ie n ie p r z y jm u ją c y n a s ie b ie g w a ra n c ji , a w ię c n ie g w a ra n c i, i n ie o p ie c z ę to w u ­ ją c y g łó w n e g o d o k u m e n tu k ró le w s k ie g o , a n i ż a d n y c h in n y c h d o k u m e n tó w I I t r a k ­ t a t u to ru ń s k ie g o , choć ta g ru p a ś w ia d k ó w je d y n ie z n ie z n a c z n y m i o d c h y le n ia m i w y s t ę p u je w e w s z y s tk ic h z a c h o w a n y c h d o k u m e n ta c h te g o ż t r a k t a t u , t a k s tro n y

17 A . G ą s i o r o w s k i (op. cit., s. 250) b o w ie m p isz e : — ,,0 w ie le is to tn ie js z y n iż f o r m a u d z ie la n ia g w a r a n c ji j e s t p ro b le m s k ła d u p o ls k ic h g w a r a n tó w t r a k t a t ó w m ię d z y p a ń s tw o w y c h ”. 18 P o r . M. G r z e g o r z , A n a liz a d y p lo m a ty c z n o -s fr a g i s ty c z n a , s. 159; zob. te ż D ie S ta a ts v e r tr ä g e d e s D e u ts c h e n O rd e n s, B d. 2, s. 296, n r 410. 19 D ie S ta a ts v e r tr ä g e d e s D e u tsc h e n O rd e n s i n P r e u s s e n im 15. J a h r h u n d e r t , h e ra u s g . v o n E. W e i s e , B d. 1— 3, K ö n ig s b e r g (P r), M a r b u rg /L . 1939— 1966.

20 Z ob. M. G r z e g o r z , A n a liz a d y p lo m a ty c z n o - s fr a g is ty c z n a , s. 220. A. G ą sio ­ ro w s k i n ie u w z g lę d n ił te ż ś w ia d k ó w w y s t ę p u ją c y c h w g łó w n y m d o k u m e n c ie k r ó ­ le w s k im I t r a k t a t u to ru ń s k ie g o z 1411 r. — zob. D ie S ta a ts v e r tr ä g e d e s D e u tsc h e n O rd e n s, B d. 1, n r 83. To, że o so b y te w y s t ę p u ją też ja k o g w a r a n c i — n iczeg o n ie tłu m a c z y .

k ró le w s k ie j, j a k i k r z y ż a c k i e j 21. O d p o w ia d a o n a, w k ilk u w y p a d k a c h , k o m is ji m ie ­ s z a n e j p o ls k o -p ru s k o -k rz y ż a c k ie j w r a z z o s o b a m i re p r e z e n t u ją c y m i m e d ia to r a p a ­ p ie sk ie g o R u d o lfa z R ü d e s h e im , k tó r e j z a d a n ie m b y ło d o p ra c o w a n ie szczeg ó łó w u k ła d u p o k o jo w e g o p o ls k o -k rz y ż a c k ie g o w k o ń c o w y c h d n ia c h ro k o w a ń , to j e s t po 9 p a ź d z ie rn ik a , do 17 te g o ż m ie s ią c a , k ie d y to z a k o ń c z o n o p r a c e n a d u s ta la n ie m te k s t u t r a k t a t u p o k o jo w e g o z 1466 r o k u 22.

W s u m ie c a łą ta b e lę n a le ż y k o n ie c z n ie g r u n to w n ie p rz e p ra c o w a ć .

P r z e c h o d z ą c d o k w e s tii d a lsz y c h n a le ż y s tw ie r d z ić , iż A. G ą s io r o w s k i23 m a też p r a w o p o w ą tp ie w a ć w s łu sz n o ś ć m o je j te z y m ó w ią c e j o ty m , że d o k u m e n t g łó w n y s tr o n y k ró le w s k ie j p o k o ju to ru ń s k ie g o z o s ta ł in g ro s s o w a n y n a jp ó ź n ie j w te rm in ie do 27 p a ź d z ie rn ik a 1466 ro k u , i że k o r r o b o r a c ję d o p is a n o n a s e jm ie m a jo w y m 1467 r o k u — je ś li o c zy w iśc ie m o je a rg u m e n ty go n ie p r z e k o n y w u ją , a le n a z y w a n ie te g o d o k u m e n tu g łó w n e g o k ró le w s k ie g o ...„ p o tw ie rd z e n ie m I I p o k o ju to ru ń s k ie g o ” je s t z u p e łn y m n ie p o r o z u m ie n ie m 24. P o d o b n ie j a k p rz y p is y w a n ie m i p rz e z A. G ą ­ sio ro w sk ie g o w k o ń c o w e j p a r t i i je g o a r t y k u ł u rz e k o m e g o tw ie r d z e n ia , że d o k u m e n t te n p o w s ta ł p o d c z a s s e jm u p io trk o w s k ie g o 1467 ro k u , b o t a k ro z u m ie m s f o r m u ło ­

w a n ie ja k w y n ik a z o s ta tn ic h u s ta le ń ...” (p rzy c zy m A . G ą sio ro w s k i p o w o łu je

się n a m o ją p r a c ę ) 25. T e z ę s w o ją w p e łn i z re s z tą p o d trz y m u je z c a łą a r g u m e n ta c ją z a w a r tą w m o je j p ra c y . S ta n o w is k o A. G ą sio ro w s k ie g o w s p ra w ie w y g o to w a n ia w c ało ści g łó w n e g o d o k u m e n tu k r ó le w s k ie g o n a s e jm ie p io tr k o w s k im w m a ju 1467 r o k u je s t n ie d o p rz y ję c ia p r z e d e w s z y s tk im d la te g o , ż e n a d o k u m e n c ie ty m w i d ­ n ie je p o d p is le g a ta p a p ie s k ie g o R u d o lfa z R ü d e s h e im , k t ó r y z c a łą p e w n o śc ią z o s ta ł z ło żo n y p rz e d 27 p a ź d z ie rn ik a 1466 ro k u , to j e s t p rz e d je g o w y ja z d e m z T o r u n ia d o W ro c ła w ia . W t e r m in ie p ó ź n ie jsz y m n ie b y ło m o ż liw o ści z ło ż e n ia ta k ie g o p o d ­ p isu , a w ia d o m o z re la c ji, w y d a n e j w A c te n d e r S tä n d e ta g e P r e u ss e n s, K ö n ig lic h e n A n t e ils , że d o k u m e n t te n is to tn ie b y ł ju ż g o to w y d o w y m ia n y w m a ju 1467 ro k u . J e d y n ą p rz e s z k o d ą w d o k o n a n iu te j c zy n n o śc i b y ł b r a k p ie c z ę c i k s ię c ia K o n ra d a m a z o w ie c k ie g o , k t ó r y o p u ś c ił o b r a d y z a p o m n ia w s z y go o p ie c zę to w a ć, a ta k ż e a r c y ­ b is k u p a lw o w sk ie g o o ra z k s ię c ia E r y k a I I s ł u p s k i e g o 26, k tó r y o s ta te c z n ie w ra z z m a łż o n k ą Z o fią p r z y s tą p i ł do u k ła d u p rz e z w y s ta w ie n ie d o d a tk o w e g o d o k u m e n tu ( S o n d e r u r k u n d e ) - 7. N a szc z eg ó ln e te ż p o d k re ś le n ie z a s łu g u je f a k t, że E r y k II s łu p s k i

21 Ib id e m , ss. 84 n. 22 M. B i s k u p , T r z y n a s to le tn ia w o jn a z Z a k o n e m k r z y ż a c k i m 1454— 1466, W a r sz a w a 1967, ss. 702 п.; M. G r z e g o r z , A n a liz a d y p lo m a ty c z n o - s fr a g i s ty c z n a , ss. 50 n. i 220. 28 A. G ą s i o r o w s k i , op. c i t , s. 247, p rz y p is 12. 24 Ib id e m , s. 247. 25 Ib id e m , s. 258, p rz y p is 88. 26 A k t e n d e r S tä n d e ta g e P r e u sS e n s K ö n ig lic h e n A n t h e ils , h e ra u s g . v o n F . T h u - n e r t, B d. 1, D a n z ig 1896, n r 6, s. 33: I t e m so fo r d e r te d e r c o m p th u r d e n fr e d e b r if, d e n w e id e e m u n s e r h e r r e g e b en , s u n d e r d e r h e r tc z u g v o n d e r M a z o w w a s w eg g e czo g e n , d e m h o t s e y n e g n o d e n o c h lo s se n r e y th e n , s e y n sig il h e r z u se n d e n , o u ch so i d e r h e r tc z u g v o n d e r S to lp e n u n d d e r b is c h o f f v o n d e r L e m b e r g m ite v o rs ig e ln , w e n n d y sig il a lle a n g e h a n g e n w e r d e n , so sa l m e n d e n b r ie f k e n M a r ie m b u r g s e n d e n u n d d e m c o m p th u r v o rd z u r h a n d s c h ic k e n , o u c h fo r d e r te u n s ir h e rr e k o n ig v o n d e m c o m p th u r d e n k e g e n - b r ie f d es fr e d e s ; d e r c o m p th u r sp ra c h , h e r w e r e e y n se n d e b o e te , d e m g e h ö rte n ic h t m e h z u th u n , d e n n als e m b e v o le n w e r e , u n d w o ld e e n n ic h t o b ir a n d w e r te n , es s e y d e n n , d a s e m d e sir b r ie f z u v o r w o r d e g e a n d w e r t. 27 Zob. p rz y p is 18.

b y ł s y g n a ta riu s z e m u k ła d u (... H e n r ic u m S to lp e n s e m. . . ) 28 i w z w ią z k u z ty m w y s t ę ­ p u je w p ro to k o le d o k u m e n tu , c h o ć j e s t p o m in ię ty w s p is ie g w a ra n tó w , p o d o b n ie z re s z tą j a k k s ią ż ę ta m a z o w ie c c y K a z im ie rz , B o le sła w i J a n u s z , w k tó ry c h im ie n iu d o k u m e n t o p ie c z ę to w a ł k s ią ż ę K o n ra d m a z o w i e c k i29. P r z y k ła d te n j e s t o ty le g o d n y p o d k re ś le n ia , że m o że w y ja ś n ić p e w n e s u b te ln o ś c i z te j d z ie d z in y , k tó r e n ie s ą z r o z u m ia łe d la A . G ą sio ro w sk ie g o , o g ra n ic z a ją c e g o s w o je ro z w a ż a n ia ty lk o i w y ­ łą c z n ie d o k o r r o b o r a c ji d o k u m e n tu i n ie w y p ro w a d z a ją c e g o w n io s k ó w n a p o d s t a ­ w ie k o m p le tu ź ró d e ł p o ś re d n ic h o ra z w sz y s tk ic h z n a n y c h w e r s j i d o k u m e n tó w w stę p n y c h .

O b ie k c je A. G ą sio ro w s k ie g o d o ty c z ą c e te r m in u w y g o to w a n ia g łó w n e g o d o k u ­ m e n tu k ró le w s k ie g o z a s a d z a ją się n a p rz e s ła n k a c h o g ó ln y c h . O tóż a u to r p isz e : —

W o jn a p o ls k o -k rz y ż a c k a 1433 r. z a k o ń c z y ła się z a w ie s z e n ie m b r o n i p o d p is a n y m w J a s ie ń c u 13 w rz e ś n ia 1433 r. i n a s tę p n y m , w Ł ę c z y cy 15 g r u d n ia te g o ro k u . J e d ­ n a k t r a k t a t p o k o jo w y s p is a n y z o s ta ł d o p ie ro n a z je ź d z ie b rz e s k im 31 g r u d n ia 1435 r., a o s ta te c z n e j w y m ia n y d o k u m e n tó w d o k o n a n o z a p e w n e d o p ie ro w 1436 r. P o d o b ­ n ie g d y z a k o ń c z o n o w o jn ę tr z y n a s t o le tn i ą 1454— 1466, po u s ta l e n iu w a r u n k ó w p o ­ k o ju w T o r u n iu w p a ź d z ie r n ik u 1466 r. i w y m ia n ie w s tę p n y c h d o k u m e n tó w p o k o ­ jo w y c h , s p o rz ą d z e n ia o s ta te c z n e j w e r s j i a k tó w p o k o jo w y c h d o k o n a n o w ro k u n a ­ s tę p n y m (p o lsk ie g o — n a jp e w n i e j p o d c z a s s e jm u p io tr k o w s k ie g o w m a ju 1467). a w y m ie n io n o j e w s ie r p n iu teg o ż r o k u ” 30. A u to r z u p e łn ie w y ra ź n ie le k c e w a ż y szczeg ó ły , d o ty c z ą c e z a ró w n o g łó w n e g o d o k u m e n tu k ró le w s k ie g o t r a k t a t u t o r u ń ­ sk ieg o z 1466 ro k u , j a k ró w n ie ż d a n e o d n o szą c e się do t r a k t a t u b rz e s k ie g o z 1435 ro k u , k tó r e s ą w d o d a tk u od d a w n a d o b rz e z n a n e . W sz e lk ie te in fo r m a c je z e s ta w ił szczeg ó ło w o E. W eise i z a m ie ś c ił j e w s w e j e d y c ji t r a k t a t ó w m ię d z y p a ń s tw o w y c h Z a k o n u . J e s t ta m ta k ż e m ię d z y in n y m i w ia d o m o ść , iż 1 s ie r p n ia 1436 r o k u n a s tą p iła w y m ia n a d o k u m e n tó w g łó w n y c h s tr o n z a w ie r a ją c y c h t r a k t a t b r z e s k i 31. P r z y p u s z c z e ­ n ie z a t e m A . G ą sio ro w s k ie g o , że w y m ia n y d o k u m e n tó w t r a k t a t u b rz e s k ie g o d o k o ­ n a n o z a p e w n e w 1436 ro k u , c h o ć słu sz n e , n a s u w a m y ś l, iż a u to r n ie w n ik n ą ł d o ­ g łę b n ie j w p ro b le m a ty k ę te g o ż z a g a d n ie n ia . U d z ie le n ia o d p o w ie d z i A n to n ie m u G ą s io ro w s k ie m u n ie p o d ją łe m z m y ś lą , b y u s to s u n k o w a ć się i p ro s to w a ć w s z e lk ie z a u w a ż o n e u s te r k i. N ie k tó re z z a s y g n a liz o ­ w a n y c h k w e s tii w y m a g a j ą p o p r o s tu d a lsz y c h w n ik liw y c h b a d a ń . D o te j g ru p y p ro b le m ó w u s to s u n k u ję się w p rz y g o to w y w a n y m do d ru k u a r ty k u le d o ty c z ą c y m s k o m p lik o w a n e g o d o k u m e n tu II t r a k t a t u to ru ń s k ie g o , je sz c z e in n e b ę d ą m u s ia ły p o c z e k a ć n a s w o ją k o le j. W ty m m ie js c u p ra g n ę je d y n ie p o ru s z y ć n ie k tó r e p o ­ m n ie js z e p ro b le m y . D o n ic h z a lic z a m m ię d z y in n y m i s p r a w ę n ie o b e c n o ś c i p o d ­ k a n c le r z e g o W o jc ie c h a z Ż y c h lin a w ro k o w a n ia c h p o k o jo w y c h 1466 ro k u o ra z ty - tu la tu r y a r c y b is k u p a J a n a G ru s z c z y ń sk ie g o k a n c l e r z a K ró le s tw a P o lsk ie g o . A n to n i G ą sio ro w s k i c zy n i m i b o w ie m n a s tę p u ją c y z a r z u t (s. 253, p rz y p is 56): „ D lateg o te ż tw ie r d z e n ie M. G rz e g o rz a , op. cit., s. 74, ja k o b y W o jc iec h z Ż y c h lin a — g d y b y u c z e s tn ic z y ł w ro k o w a n ia c h — w in ie n z n aleź ć się n a liś c ie g w a r a n tó w o b o k k a n c l e ­ r z a G ru s z c z y ń sk ie g o , j e s t b łę d n e , b o w ie m G ru s z c z y ń sk i z n a la z ł s ię n a liś c ie g w a ­ r a n tó w w ś ró d b is k u p ó w ”. U w a ż a m , że s tw ie r d z e n ie A. G ą sio ro w s k ie g o j e s t j e d n o ­ s tro n n e , n ie lic z ą c e s ię z f a k ta m i. B y to w sp o só b n ie p o d le g a ją c y d y s k u s ji ro z

-28 M. G r z e g o r z , A n a liz a d y p lo m a ty c z n o - s fr a g i s ty c z n a , s. 171. 29 Ib id e m , s. 106, 109 p rz y p is 13 i ss. 171 n.

50 A. G ą s i o r o w s k i , op. cit., s. 247 o ra z p rz y p is 12. 31 D ie S ta a ts v e r tr ä g e d e s D e u ts c h e n O rd e n s , B d. 1, s. 198.

s lrz y g n ą ć , p o z w o lę s o b ie z a c y to w a ć o d n o ś n y i r a g m e n t w s tę p n e g o d o k u m e n tu k r ó ­ le w sk ie g o , k tó r y b rz m i: E t n o s Jo h a n n es s a n c te G n e z n e n s is ecc le sie archiepiscopiLS e t p r im a s e t r e g n i P o lo n ie c a n c e lla r iu s ...32. T a k w ię c o c z y w is te je s t, że J a n G r u s z ­ c z y ń s k i p o ja w ia się w ty m d o k u m e n c ie ta k ż e ja k o k a n c le r z K r ó le s tw a P o lsk ie g o , z a te m tu p o w in ie n s ię te ż z n a le ź ć p o d k a n c le r z y W o jc iec h z Ż y c h lin a . B łą d A. G ą - sio ro w sk ie g o p o le g a n a w y łą c z n y m k o r z y s ta n i u z d o k u m e n tu g łó w n e g o k r ó le w ­ s k ieg o II t r a k t a t u to ru ń s k ie g o . R ó w n ie ż z a r z u t A. G ą sio ro w s k ie g o o n i e p r a w d z i ­ w o śc i m e g o tw ie rd z e n ia d o ty c z ąc e g o n ie o b e c n o ś c i p o d k a n c le rz e g o W o jc ie c h a z Ż y c h ­ lin a w c za sie r o k o w a ń p o k o jo w y c h j e s t n ie do p rz y ję c ia , p o n ie w a ż n ie ty lk o n ie w y s t ę p u je on a n i ja k o g w a r a n t, a n i ja k o ś w i a d e k w d o k u m e n c ie w s tę p n y m k r ó ­ le w s k im II t r a k t a t u to ru ń s k ie g o , a le ró w n ie ż n ie w y k a z u je go ż a d n a z r e la c ji b e z ­ p o ś r e d n ic h lu b p o ś re d n ic h m ó w ią c y c h o ro k o w a n ia c h . M ój k r y t y k n ie w z ią ł ta k ż e p o d u w a g ę z e s ta w ie n ia osób b io rą c y c h u d z ia ł w r o k o w a n ia c h to ru ń s k ic h , k tó re z a m ie s z c z a m n a s. 221 m o je j p ra c y . Z ty c h o ra z d a lsz y c h p o w o d ó w , k tó ry c h u z a s a d ­ n ie n ie z a m ie s z c z a m w m o je j p ra c y , z a r z u t y p o w y ż sz e o d rz u c a m ja k o b e z p o d ­ sta w n e . N ie m ogę te ż p r z y ją ć in n e g o u s ta l e n ia A. G ą sio ro w s k ie g o , d o ty c z ąc e g o je d n e g o z a k tó w w s tę p n y c h p o k o ju m e ln e ń s k ie g o 33, k tó r y z o s ta ł p rz e z n ie g o u z n a n y ja k o ... „ u z g o d n io n y p rz e z p rz e d s ta w ic ie li o b u s tr o n f o r m u la r z t r a k t a t u ”. .. 34. „ F o rm u la r z te n , c h o ć z p e w n y m i z m ia n a m i — k o n ty n u u je A. G ą sio ro w s k i — (p rz e d e w sz y s tk im a r t y k u ł d o ty c z ą c y Ż m u d z i) d a ł p o te m p o d s ta w ę d o k u m e n to w i w ie lk ie g o m is tr z a [...] i k r ó l a ” 35. W sp o m n ia n y d o k u m e n t j e s t p re lim in a rz e m u k ła d u sp o rz ą d z o n y m p rz e z p e łn o m o c n ik ó w w ie lk ie g o m is tr z a i Z a k o n u z j e d n e j s tro n y o ra z p rz e d s ta w ic ie li p e ł ­ n o m o c n y c h k r ó la W ła d y s ła w a J a g ie łły i w ie lk ie g o k s ię c ia lite w s k ie g o W ito ld a z d r u ­ g ie j s tro n y . N ie je s t to w sz a k ż e w ż a d n y m w y p a d k u f o r m u la rz , p o n ie w a ż a k t te n n ie n o s i z n a m io n te g o is to tn e g o i n s t r u m e n t u w y so k o z o rg a n iz o w a n y c h k a n c e la r ii e u r o p e js k ic h . D o k u m e n t te n j e s t w rę c z p o z b a w io n y n ie k tó r y c h cech fo r m u la rz a , a z a w ie ra n a t o m i a s t z c a łą p e w n o śc ią w a r u n k i m e ry to r y c z n e p rz y s z łe j u g o d y ze z n a c z n y m o g ra n ic z e n ie m fo r m u ł p r o to k o ln y c h i e sc h a to k o ln y c h . Z ty c h o s ta tn ic h z a c h o w a n o je d y n ie d a ta c ję , z aś f o r m u ły p ro to k o ln e d o ty c z ą w y s ta w c ó w b e z p o ś re d ­ n ic h . B io rą c p o d u w a g ę w s z y s tk ie te a s p e k ty , d o k u m e n t te n u z n a ć m o ż n a z a ro d z a j k o n c e p tu , o c h a r a k t e r z e o c zy w iśc ie o g ra n ic z o n y m , b o s p ro w a d z o n y m je d y n ie do k w e ­ s tii m e ry to ry c z n y c h , k tó r e rz e c z y w iś c ie w te k s t a c h w ła śc iw y c h d o k u m e n tó w p o k o ­ jo w y c h ty lk o n ie z n a c z n ie o d b ie g a ją od sw e g o p ie rw o w z o ru . W ż a d n y m w y p a d k u n ie j e s t to j e d n a k fo r m u la rz . A. G ą sio ro w s k i p o p e łn ia w id o c z n ą p o m y łk ę , n ie o d ­ ró ż n ia ją c k o n c e p tu od fo r m u la rz a . N ie p rz e k o n y w u ją c e w y d a ją się ta k ż e w y w o d y A . G ą s io r o w s k ie g o 3(3 w z w ią z k u z w c ią g n ię c ie m d o s p is u g w a ra n tó w g łó w n e g o d o k u m e n tu k ró le w s k ie g o I I t r a k t a t u to ru ń s k ie g o k a s z te la n a m ię d z y rz e c k ie g o J a n a O stro ro g a , k tó ry p ra w d o p o d o b n ie w c za sie m a jo w e g o s e jm u p io tr k o w s k ie g o 1467 r o k u p r z e b y w a ł je sz c z e w R zy m ie. A . G ą sio ro w s k i u z a s a d n ia to szc z eg ó ln ą a k ty w n o ś c ią J a n a O stro ro g a , m im o że b y ł to p rz e c ie ż d o p ie ro p o c z ą te k je g o d z ia ła ln o ś c i p u b l i c z n e j 37. O so b ą z n a c z n ie b a rd z ie j 32 M. G r z e g o r z , A n a liz a d y p lo m a ty c z n o -s fr a g is ty c z n a , s. 211, p rz y p is w 3 —w3. 33 A. G ą s i o r o w s k i , op. cit., s. 246, p rz y p is 3. D ie S ta a ts v e r tr ä g e d es D e u ts c h e n O rd e n s, B d . 1, n r 152. 34 A. G ą s і о r o w s k і, op. cit., s. 246, p rz y p is 3. 35 Ib id e m , s. 246, p rz y p is 3. 36 Ib id e m , s. 256 i p rz y p is 80.