Tendencje w spożyciu wód mineralnych w Polsce

Pełen tekst

(1)640. 2003. Akademii Ekonomicznej w Krakowie. Jolanta Mirek Katedra Analizy Rynku i Badañ Marketingowych. Tendencje w spo¿yciu wód mineralnych w Polsce 1.. Wprowadzenie. W ostatnich latach upowszechni³ siê w Polsce nowy model konsumpcji przejawiaj¹cy siê wiêksz¹ dba³oœci¹ o stan w³asnego zdrowia i utrzymaniu kondycji fizycznej. Nastêpstwem tego jest coraz wiêksze spo¿ycie warzyw, owoców, jogurtów, soków i napojów owocowych, a tak¿e wód mineralnych. Celem niniejszego artyku³u jest przedstawienie zmian, jakie zasz³y w ostatnich latach w sferze konsumpcji wód mineralnych.. 2. Klasyfikacja wód mineralnych w Polsce Na polskim rynku istnieje kilka rodzajów butelkowanych wód mineralnych. Zgodnie z Rozporz¹dzeniem Ministra Zdrowia w sprawie szczególnych warunków i wymagañ sanitarnych przy produkcji naturalnych wód w opakowaniach jednostkowych z 27 grudnia 2000 r.1 mo¿na wyró¿niæ: naturalne wody mineralne, naturalne wody Ÿródlane, wody sto³owe, wody lecznicze. Naturalne wody mineralne – s¹ to wody, do produkcji których wykorzystuje siê wodê pochodz¹c¹ ze z³o¿a podziemnego lub poziomu wodonoœnego o udokumentowanych zasobach, pierwotnie czyst¹, o stabilnym sk³adzie chemicznym z zawartoœci¹ w litrze w sumie co najmniej 1000 mg rozpuszczonych sk³adników mineralnych lub z zawartoœci¹ w litrze co najmniej 250 mg dwutlenku wêgla pochodzenia naturalnego lub z zawartoœci¹ co najmniej jednego ze sk³adników mineralnych, wymienionych w Rozporz¹dzeniu, w odpowiednim stê¿eniu. Szczególny przypadek stanowi¹ naturalne wody mineralne niskosodowe. Do tej grupy zalicza siê wody. 1. Dz.U. nr 4, poz. 38..

(2) 124. Jolanta Mirek. o mineralizacji ogólnej powy¿ej 500 mg/l, w których maksymalne stê¿enie sodu wynosi 20 mg/l. Naturalne wody Ÿródlane – do ich produkcji wykorzystuje siê wodê pochodz¹c¹ ze z³o¿a podziemnego lub poziomu wodonoœnego o udokumentowanych zasobach, pierwotnie czyst¹, o zawartoœci sk³adników mineralnych w stê¿eniu ni¿szym od okreœlonego dla naturalnych wód mineralnych. Nadaj¹ siê one do produkcji wszelkiego rodzaju napojów oraz stosowania w gospodarstwie domowym. Wody sto³owe – s¹ to wody produkowane na bazie wody Ÿródlanej lub innej wody podziemnej pierwotnie czystej, nie zawieraj¹cej sk³adników mineralnych w stê¿eniu okreœlonym w tabeli nr 1, powstaj¹ce poprzez zmieszanie z naturaln¹ wod¹ mineraln¹ lub dodanie jednego albo wiêcej sk³adników mineralnych w celu uzyskania co najmniej stê¿enia okreœlonego dla naturalnych wód mineralnych. Rozporz¹dzenie zawiera klasyfikacjê naturalnych wód mineralnych, naturalnych wód Ÿródlanych oraz wód sto³owych w opakowaniach jednostkowych wed³ug ró¿nych kryteriów. Wed³ug ogólnej zawartoœci rozpuszczonych sk³adników mineralnych wody dzielimy na: wody nisko-, œrednio- i wysokozmineralizowane. Wed³ug stopnia nasycenia dwutlenkiem wêgla wyró¿niæ mo¿na: wody nienasycone dwutlenkiem wêgla – niegazowane oraz wody gazowane (nisko-, œrednio- i wysokonasycone dwutlenkiem wêgla). W klasyfikacji wód mineralnych uwzglêdniane s¹ równie¿ butelkowane wody lecznicze2. Wody lecznicze pochodz¹ wy³¹cznie z miejscowoœci uzdrowiskowych. Obecnie butelkowanych jest tylko 9 wód leczniczych. S¹ to: Zuber, Jan i S³otwinka z Krynicy, Wielka Pieniawa z Polanicy, Mieszko i D¹brówka ze Szczawna oraz Józef, Franciszek i Henryk z Wysowej. Ró¿nica pomiêdzy wodami leczniczymi a pozosta³ymi wynika z iloœci zawartych sk³adników mineralnych. W wypadku wód leczniczych kumulacja pierwiastków mineralnych (lub jednego z nich) jest tak du¿a, ¿e ich picie mo¿e zleciæ wy³¹cznie lekarz. Nale¿y je traktowaæ jak œrodki farmakologiczne i przyjmowaæ w œciœle okreœlonych proporcjach.. 3. Analiza tendencji w sferze konsumpcji wód mineralnych w Polsce Z badañ przeprowadzonych przez firmê badawcz¹ AC Nielsen wynika, ¿e wodê mineraln¹ regularnie pije a¿ 71% Polaków3. W 2001 r. sprzedano w Polsce ponad miliard litrów wody, co w ujêciu wartoœciowym wynosi³o 1,6 mld z³.. Wody lecznicze nie zosta³y uwzglêdnione w Rozporz¹dzeniu. Klasyfikacjê i sposób eksploatacji tych wód zawiera polska norma PN-11001-1 – butelkowane naturalne wody mineralne i lecznicze z 1999 r. Jednak¿e norma ta nie ma charakteru obligatoryjnego, poniewa¿ nie zosta³a powo³ana w ustawie. 2. 3. Lojalnoœæ w cenie. Konsumenci wody mineralnej, „Supermarket Polska” 2002, nr 4..

(3) Tendencje w spo¿yciu wód mineralnych w Polsce. 125. W Polsce, zw³aszcza na przestrzeni ostatnich dziesiêciu lat, obserwuje siê dynamiczny rozwój rynku wód mineralnych. Zmiany iloœciowe w konsumpcji wód mineralnych w ujêciu czasowym przedstawia rys. 1.. Konsumpcja wody mineralnej w litrach na 1 mieszkańca. 40. 37. 35 30. 30 25 20 15 10. 10 5 0. 6 2 1970. 1980. 1990. 1995. 2000. Rys. 1. Konsumpcja wód mineralnych w przeliczeniu na jednego mieszkañca w Polsce (1970–2000) Źród³o: opracowanie w³asne na podstawie: M. Kucharski, Produkcja i konsumpcja wód w opakowaniach w Polsce i Europie w latach 1991–2000, „•ród³o” 2001, nr 2.. Jak wynika z rys. 1 w 1990 r. konsumpcja wód mineralnych wynosi³a 10 litrów na mieszkañca, natomiast w ci¹gu kolejnych 10 lat wzros³a ponadtrzykrotnie. Istotny wp³yw na tendencjê rozwojow¹ rynku wód mineralnych wywar³ wzrost œwiadomoœci zwi¹zku miêdzy ¿ywieniem, stanem od¿ywienia a zdrowiem cz³owieka. Wody mineralne (przede wszystkim wysokozmineralizowane) odgrywaj¹ rolê czynnika uzupe³niaj¹cego niedobór wody oraz sk³adników mineralnych w organizmie. Wiele z nich zawiera podstawowe pierwiastki w iloœciach warunkuj¹cych ich znaczenie profilaktyczno-zdrowotne b¹dŸ lecznicze. Sk³adniki mineralne rozpuszczone w wodzie charakteryzuj¹ siê znacznie wy¿sz¹ biodostêpnoœci¹ ni¿ pierwiastki zawarte w innych pokarmach b¹dŸ œrodkach farmakologicznych. Wody mineralne maj¹ szczególne znaczenie w profilaktyce chorób powstaj¹cych na tle wadliwego ¿ywienia, takich jak: mia¿d¿yca, nadciœnienie têtnicze, cukrzyca, oty³oœæ, próchnica zêbów, osteoporoza, choroby przewodu pokarmowego, choroby tarczycy. Wody lecznicze wydobywane w miejscowoœciach uzdrowiskowych s¹ zatwierdzane przez Instytut Leków i s³u¿¹ pomocniczo w leczeniu niektórych schorzeñ, dlatego wiele osób pije wodê mineraln¹ nie tylko do zaspokojenia pragnienia, lecz tak¿e ze wzglêdów zdrowotnych. Natomiast ma³o rozpowszechniona wœród konsumentów jest wiedza na temat granic zawartoœci sk³adników wód mineralnych maj¹cych znaczenie fizjologiczno-od¿ywcze..

(4) 126. Jolanta Mirek. Wa¿n¹ rolê w rozwoju rynku wód mineralnych odgrywaj¹ równie¿ wzorce spo³eczno-kulturowe. Lansowany w œrodkach masowego przekazu zdrowy styl ¿ycia oraz szczup³a sylwetka powoduj¹, ¿e coraz wiêcej osób siêga po wodê mineraln¹. Jest ona traktowana jako napój dietetyczny, gdy¿ jest pozbawiona konserwantów, barwników, a tak¿e nie dostarcza kalorii. Ze wzglêdu na czystoœæ mikrobiologiczn¹ woda mineralna wykorzystywana jest równie¿ do celów kosmetycznych (np. mycia twarzy, p³ukania w³osów). Z raportu Najwy¿szej Izby Kontroli wynika, ¿e w 2/3 miast licz¹cych ponad 200 tys. mieszkañców woda wodoci¹gowa oraz woda czerpana z ogólnodostêpnych studni publicznych nie odpowiada warunkom wody pitnej 4. Przyczyn¹ takiego stanu rzeczy jest bardzo niska jakoœæ wód w zbiornikach wodnych, z których woda jest pobierana. Dotyczy to g³ównie wystêpowania wysokich stê¿eñ zwi¹zków azotu, fosforanów oraz bakterii typu coli. Nawet po uzdatnieniu woda ta nie spe³nia³a wymogów jakoœci wody pitnej. Ponadto niska jakoœæ wody wynika ze z³ego stanu technicznego sieci wodoci¹gowej. Ze wzglêdu na nisk¹ jakoœæ wody pitnej mo¿liwe jest zast¹pienie jej przez wody niskozmineralizowane. Tendencje takie obserwowane s¹ w krajach Europy Zachodniej, gdzie woda Ÿródlana, charakteryzuj¹ca siê niskim stopniem mineralizacji s³u¿y do przygotowywania posi³ków, natomiast woda wodoci¹gowa jest wykorzystywana g³ównie do celów higienicznych. Pomimo znacznej dynamiki, spo¿ycie wód mineralnych w Polsce jest du¿o mniejsze ni¿ w wiêkszoœci krajów Europy Zachodniej. Polska znajduje siê na czternastym miejscu w Europie pod wzglêdem iloœci spo¿ywanej wody. W tabeli 1 przedstawiono, jak kszta³towa³ siê poziom konsumpcji w poszczególnych krajach europejskich w 1991 r. oraz w ostatnich dwóch latach ubieg³ego stulecia. Analizuj¹c dane z tabeli 2, mo¿na stwierdziæ, ¿e we wszystkich krajach (poza Austri¹ i S³oweni¹, gdzie spo¿ycie utrzymuje siê na sta³ym poziomie) nast¹pi³ w ci¹gu ubieg³ego dziesiêciolecia wzrost konsumpcji wód mineralnych. Najwiêkszy, bo a¿ prawie oœmiokrotny, wzrost zanotowa³y Wêgry, nastêpnie £otwa, Mo³dawia, Rumunia, Irlandia i Polska (3,5 razy). W Jugos³awii oraz S³owenii zanotowano w 2000 r. nieznaczny spadek konsumpcji w stosunku do roku poprzedniego. Dane GUS odbiegaj¹ od wyników prezentowanych przez firmy badawcze5, jednak¿e na ich podstawie mo¿na porównaæ spo¿ycie wód mineralnych w poszczególnych typach gospodarstw domowych (tabela 2). 4 Informacja o wynikach kontroli zaopatrzenia w wodê ludnoœci aglomeracji miejskich, Najwy¿sza Izba Kontroli, Departament Œrodowiska, Rolnictwa i Zagospodarowania Przestrzennego, DŒR i ZP – 41002/2001, Warszawa, marzec 2002. 5 Ró¿nice wynikaj¹ prawdopodobnie z przyjêtej metodologii badañ. Firmy badawcze szacuj¹ wielkoœæ konsumpcji, dziel¹c wielkoœæ sprzeda¿y przez liczbê mieszkañców. Natomiast dane zawarte w Bud¿etach Gospodarstw Domowych s¹ zbierane za pomoc¹ badañ bud¿etów wytypowanych gospodarstw domowych, przeprowadzanych na okreœlonej próbie (31847 jednostek w 2001 r.), które s¹ badaniami niewyczerpuj¹cymi..

(5) Tendencje w spo¿yciu wód mineralnych w Polsce. 127. Tabela 1. Konsumpcja wód mineralnych w Europie w wybranych latach (dla l/mieszkañca/rok). Kraje Włochy Francja Belgia Hiszpania Niemcy Szwajcaria Austria Czechy Portugalia Słowenia Grecja Chorwacja Słowacja Polska Węgry Rumunia Łotwa Bułgaria Jugosławia Macedonia Irlandia Szwecja Holandia Estonia Anglia Dania Turcja Norwegia Litwa Finlandia Ukraina Białoruś Mołdawia Rosja. 1991. 1999. 2000. 116,00 104,00 100,00 53,00 79,00 73,10 77,00 22,10 37,00 47,20 16,80 22,10 22,50 10,50 4,10 7,00 5,70 10,00 10,00 7,00 5,00 11,10 14,00 10,50 8,00 12,20 11,90 5,30 6,20 6,50 5,30 3,90 2,00 2,40. 155,50 122,20 115,20 89,00 101,10 90,50 78,50 53,40 65,90 49,40 39,30 42,00 37,40 29,30 28,70 24,00 26,00 22,00 29,00 21,00 15,10 14,70 15,50 13,00 12,30 16,10 14,40 13,90 13,00 11,20 7,50 9,00 5,00 5,00. 160,50 130,60 124,00 104,70 102,00 97,40 77,10 71,30 66,30 48,50 47,20 42,40 37,70 36,90 32,30 29,80 28,90 28,00 27,00 26,00 18,50 18,50 18,40 17,20 16,70 15,80 15,80 15,50 14,50 13,50 12,70 10,90 9,00 6,80. Źród³o: opracowanie w³asne na podstawie: M. Kucharski, op. cit., s. 8.. Wskaźnik dynamiki dla lat 1991–2000 138,36 125,58 124,00 197,55 129,11 133,24 100,13 322,62 179,19 102,75 280,95 191,86 167,56 351,43 787,80 425,71 507,02 280,00 270,00 371,43 370,00 166,67 131,43 163,81 208,75 129,51 132,77 292,45 233,87 207,69 239,62 279,49 450,00 283,33.

(6) Jolanta Mirek. 128. Tabela 2. Przeciêtne miesiêczne spo¿ycie wód mineralnych w gospodarstwach domowych na 1 osobê (w litrach). Spożycie wód. 1998. 1999. Wskaźnik dynamiki dla lat 1998–1999. 2000. Wskaźnik dynamiki dla lat 1999–2000. 2001. Wskaźnik dynamiki dla lat 2000–2001. Pracowników na stanowiskach robotniczych. 0,54. 0,68. 125,93. 0,80. 117,65. 0,87. 108,75. Pracowników na stanowiskach nierobotniczych. 1,51. 1,83. 121,19. 2,01. 109,84. 2,19. 108,96. Pracowników użytkujących gospodarstwo rolne. 0,35. 0,36. 102,86. 0,47. 130,56. 0,57. 121,28. Rolników. 0,20. 0,28. 140,00. 0,41. 146,43. 0,52. 126,83. Pracujących na własny rachunek. 1,28. 1,63. 127,34. 1,60. 98,16. 1,64. 102,50. Emerytów. 1,17. 1,44. 123,08. 1,50. 104,17. 1,60. 106,67. Rencistów. 0,71. 0,91. 128,17. 0,90. 98,90. 0,99. 110,00. Utrzymujących się z niezarobkowych źródeł. 0,44. 0,54. 122,73. brak danych. brak danych. brak danych. brak danych. Ogółem. 0,82. 1,01. 123,17. 1,11. 109,90. 1,22. 109,91. Źród³o: opracowanie w³asne na podstawie: Bud¿ety gospodarstw domowych, GUS, 1998, 1999, 2000, 2001.. Na podstawie obliczonych wskaŸników dynamiki6, mo¿na stwierdziæ, ¿e w 1999 r. nast¹pi³ znaczny wzrost spo¿ycia wód mineralnych we wszystkich typach gospodarstw domowych œrednio o ok. 23%. Najwiêkszy przyrost procentowy dotyczy³ gospodarstw domowych rolników i rencistów, pomimo ¿e wartoœæ spo¿ycia w gospodarstwach rolników jest w dalszym ci¹gu najni¿sza. Najwiêkszy wzrost wartoœciowy mia³ miejsce w gospodarstwach domowych osób pracuj¹cych na w³asny rachunek oraz pracowników na stanowiskach nierobotniczych. W 2000 r. w stosunku do 1999 r. przyrost konsumpcji by³ mniejszy i wynosi³ dla wszystkich typów gospodarstw domowych œrednio ok. 10%. Najwiêkszy przyrost procentowy zanotowano, podobnie jak w poprzednim roku, w gospodarstwach domowych rolników oraz pracowników u¿ytkuj¹cych gospodarstwa rolne, natomiast w gospodarstwach domowych osób pracuj¹cych na w³asny rachunek oraz 6 W tabelach 2 i 3 obliczono ³añcuchowe wskaŸniki dynamiki, które polegaj¹ na zasadzie odnoszenia poziomu badanego zjawiska z okresu badanego do poziomu tego zjawiska w okresie bezpoœrednio poprzedzaj¹cym..

(7) Tendencje w spo¿yciu wód mineralnych w Polsce. 129. rencistów nast¹pi³ niewielki spadek konsumpcji wód mineralnych. W ujêciu wartoœciowym najwiêksze spo¿ycie przypada na gospodarstwa domowe pracowników na stanowiskach nierobotniczych oraz pracuj¹cych na w³asny rachunek. W 2001 r. zanotowano kolejny wzrost spo¿ycia we wszystkich typach gospodarstw domowych, œrednio o 10%. W tabeli 3 dla porównania przedstawiono przeciêtne miesiêczne przychody netto przypadaj¹ce na 1 osobê w poszczególnych typach gospodarstw. Tabela 3. Przeciêtne miesiêczne przychody netto na 1 osobê w gospodarstwach domowych (w z³). 1998. 1999. Wskaźnik dynamiki dla lat 1998–1999. 2000. Wskaźnik dynamiki dla lat 1999–2000. 2001. Pracowników na stanowiskach robotniczych. 589,12. 637,74. 108,25. 691,45. 108,42. 681,70. 98,59. Pracowników na stanowiskachi nierobotniczych. 1056,81. 1134,16. 107,32. 1264,72. 111,51. 1236,20. 97,74. Pracowników użytkujących gospodarstwo rolne. 588,31. 616,40. 104,77. 686,48. 111,37. 709,71. 103,38. Rolników. 701,06. 689,58. 98,36. 796,15. 115,45. 828,77. 104,10. Pracujących na własny rachunek. 903,36. 952,62. 105,45. 1034,72. 108,62. 1040,30. 100,54. Emerytów. 843,80. 907,56. 107,56. 953,53. 105,07. 1026,00. 107,60. Rencistów. 639,86. 666,34. 104,14. 682,12. 102,37. 713,27. 104,57. Utrzymujących się z niezarobkowych źródeł. 435,64. 406,03. 93,20. brak danych. brak danych. brak danych. brak danych. Ogółem. 738,46. 779,80. 105,60. 847,51. 108,68. 857,17. 101,14. Przeciętne przychody. Wskaźnik dynamiki dla lat 2000–2001. Źród³o: opracowanie w³asne na podstawie: Bud¿ety gospodarstw domowych, GUS, 1998, 1999, 2000, 2001.. Jak wynika z tabeli 3 w 1999 r. wzrost przychodów w porównaniu z rokiem poprzednim wynosi³ przeciêtnie 5,6%. Najwiêkszy procentowy przyrost przychodów netto na 1 osobê mia³ miejsce w gospodarstwach domowych pracowników na stanowiskach robotniczych oraz emerytów. Natomiast w gospodarstwach domowych rolników nast¹pi³ niewielki spadek przychodów. Z kolei w 2000 r. przychody wzros³y œrednio o 8%, przy czym w gospodarstwach domowych rolników procentowy przyrost wynosi³ najwiêcej (15%), a gospodarstwach domowych rencistów najmniej (ok. 2%)..

(8) Jolanta Mirek. 130. W 2001 r. przychody netto wzros³y œrednio dla wszystkich typów gospodarstw domowych zaledwie o 1%, przy czym najwiêkszy przyrost procentowy zanotowa³y gospodarstwa domowe emerytów. Niewielki spadek przychodów dotyczy³ gospodarstw domowych pracowników na stanowiskach robotniczych oraz pracowników na stanowiskach nierobotniczych. W warunkach spo³eczno-gospodarczych naszego kraju, charakteryzuj¹cych siê nisk¹ si³¹ nabywcz¹ ludnoœci, dochód nale¿y do najistotniejszych czynników warunkuj¹cych dostêpnoœæ ekonomiczn¹ ¿ywnoœci. Miernikiem s³u¿¹cym do okreœlenia wp³ywu dochodów na popyt jest wskaŸnik elastycznoœci dochodowej popytu, który wyra¿a w procentach zmiany popytu pod wp³ywem jednoprocentowych zmian w popycie7. Tabela 4 przedstawia wskaŸniki elastycznoœci dochodowej popytu dla poszczególnych typów gospodarstw domowych. Tabela 4. Elastycznoœæ dochodowa popytu na wody mineralne w latach 1998–2000 w poszczególnych typach gospodarstw domowych Gospodarstwa domowe. Elastyczność dochodowa. Pracowników na stanowiskach robotniczych. 0,649. Pracowników na stanowiskach nierobotniczych. 1,534. Pracowników użytkujących gospodarstwo rolne. 2,243. Rolników. 0,930. Pracujących na własny rachunek. 4,473. Emerytów. 2,698. Rencistów. 1,547. Utrzymujących się z niezarobkowych źródeł. 0,289. Ogółem. 1,124. Źród³o: opracowanie w³asne.. Z tabeli 4 mo¿na wnioskowaæ, ¿e popyt na wody mineralne dla ogó³u gospodarstw domowych, jest popytem elastycznym, reaguj¹cym na zmianê dochodów. Woda mineralna zatem w dalszym ci¹gu w niektórych typach gospodarstw domowychnie jest artyku³em pierwszej potrzeby. Dotyczy to gospodarstw domowych pracowników na stanowiskach nierobotniczych, pracowników u¿ytkuj¹cych gospodarstwa rolne oraz emerytów. Pomimo wzrostu dochodów, w gospodarstwach domowych osób pracuj¹cych na w³asny rachunek nast¹pi³ spadek spo¿ycia wód mineralnych. Odwrotna sytuacja ma miejsce w wypadku gospodarstw domowych rolników, rencistów oraz osób utrzymuj¹cych siê z niezarobkowych Ÿróde³, wœród których wzros³o spo¿ycie wody mineralnej, pomimo obni¿enia siê poziomu przychodów lub tylko niewielkiego ich wzrostu. Byæ mo¿e jest to spowodowane efek7. Analiza rynku. Systemy i mechanizmy, pod red. S. Mynarskiego, Kraków 1993, s. 64..

(9) Tendencje w spo¿yciu wód mineralnych w Polsce. 131. tem substytucyjnym, polegaj¹cym na zastêpowaniu napojów dro¿szych tañszymi. W grupie tej jednak spo¿ycie w dalszym ci¹gu wartoœciowo nale¿y do najni¿szych8. Na rynku mo¿na znaleŸæ ponad 200 marek wód mineralnych, ale tylko kilka z nich charakteryzuje siê zasiêgiem ponadregionalnym b¹dŸ ogólnokrajowym. Procentowy udzia³ poszczególnych marek w sprzeda¿y wód mineralnych przedstawiono na rys. 2.. Staropolanka Nata 6% 2% Żywiec Zdrój 14%. Inne 26%. Aqua Minerale 4% Bonaqa 10% Jurajska 2% Ustronianka Multi Vita 6% 4%. Nałęczowianka 19%. Muszynianka 7%. Rys. 2. Udzia³ wiod¹cych marek w sprzeda¿y wód mineralnych Źród³o: AC Nielsen dla firmy ¯ywiec Zdrój, 2002.. Tylko marka niewielu wód jest powszechnie znana i preferowana przez konsumentów. Mieszkañcy du¿ych miast kupuj¹ okreœlon¹ markê czêœciej ni¿ mieszkañcy ma³ych miast i wsi i z regu³y decyzjê o zakupie konkretnej wody podejmuj¹ przed pójœciem do sklepu9. Najwiêkszy udzia³ w wydatkach na wodê mineraln¹ wykazuj¹ w Polsce regiony po³udniowe. Zwi¹zane jest to ze znacznym zagêszczeniem ludnoœci na tych terenach oraz najwiêksz¹ liczb¹ Ÿróde³10. Rynek wód minePorównywalne wyniki badañ mo¿na znaleŸæ w publikacji dr hab. B. Gulbickiej z Instytutu Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki ¯ywnoœciowej SGGW w Warszawie, gdzie obliczono wskaŸniki elastycznoœci dochodowej dla produktów ¿ywnoœciowych w odniesieniu do ró¿nych grup kwintylowych. Dla wód mineralnych przeciêtne wspó³czynniki elastycznoœci s¹ wy¿sze od jednoœci. Wzrost dochodów w gospodarstwach domowych osób o najwy¿szych dochodach ma jeszcze stosunkowo du¿y wp³yw na wzrost popytu na dobra, takie jak wody mineralne. Spo¿ycie wód mineralnych w gospodarstwach domowych o niskich dochodach jest wci¹¿ bardzo niskie. Zob. B. Gulbicka, Wp³yw dochodów na spo¿ycie ¿ywnoœci – przes³anki dla polityki ¿ywnoœciowej, „Handel Wewnêtrzny”, numer specjalny, paŸdziernik 2002, s. 55–67. 8. 9 10. Kurek z wod¹, „Handel” 2000, nr 5, s. 22. R. Borowski, Wodny œwiat, „Handel” 2000, nr 3, s. 40..

(10) Jolanta Mirek. 132. ralnych charakteryzuje siê sezonowoœci¹. Przyk³ad rozk³adu sprzeda¿y w poszczególnych miesi¹cach przedstawia rys. 3.. % 16 14 12 10 8 6 4 2. 5,0 litra niegazowana 1,5 litra gazowana 1,5 litra niegazowana. grudzień. listopad. październik. wrzesień. sierpień. lipiec. czerwiec. maj. kwiecień. marzec. luty. stuczeń. 0. 0,7 litra niegazowana 0,5 litra gazowana 0,5 litra niegazowana. Rys. 3. Sezonowoœæ sprzeda¿y wód mineralnych na przyk³adzie wody „¯ywiec Zdrój” z uwzglêdnieniem ró¿nych rodzajów opakowañ Źród³o: dane firmy ¯ywiec Zdrój, 2002.. Jak wynika z rys. 3 najwiêksze nasilenie popytu przypada na najcieplejsze miesi¹ce, od koñca kwietnia do po³owy wrzeœnia. Nastêpnie popyt spada, a¿eby nieco wzrosn¹æ wraz z rozpoczêciem sezonu grzewczego. Najmniejsze wahania wykazuje woda niegazowana w butelkach o pojemnoœci 1,5 litra, natomiast najwiêksze woda niegazowana w butelkach 0,7 litra. W Polsce wci¹¿ wiêkszym zainteresowaniem ciesz¹ siê wody gazowane od niegazowanych, chocia¿ ich udzia³ w rynku systematycznie spada na rzecz wód niegazowanych, co przedstawia rys. 4. Rosn¹ca popularnoœæ wody niegazowanej spowodowana jest przede wszystkim wzglêdami zdrowotnymi, a tak¿e coraz wiêkszym zu¿yciem tej wody w gospodarstwach domowych do przyrz¹dzania posi³ków. Woda, która mo¿e byæ u¿ywana jako sk³adnik posi³ków dla niemowl¹t, musi posiadaæ pozytywn¹ opiniê Instytutu Matki i Dziecka. Atest IMiD posiadaj¹ wody: „¯ywiec Zdrój”, „Mama i ja”, „Dobrawa” oraz „Jurajska”. S¹ to wody niegazowane, o niezbyt du¿ym stopniu mineralizacji..

(11) Tendencje w spo¿yciu wód mineralnych w Polsce. 133. % 100 33. 38,3. 67. 61,7. 1997. 1998. 80. 41,4. 60. 40. 58,6. 20. 0. 1999 woda gazowana. woda niegazowana. Rys. 4. Udzia³ w rynku wody gazowanej i niegazowanej w latach 1997–1999 Źród³o: R. Borowski, Wodny œwiat, „Handel” 2000, nr 3, s. 41.. % 100. 80. 60. 40. 20. 0. wody gazowane opakowania szklane. wody niegazowane opakowania z tworzyw sztucznych. Rys. 5. Udzia³ opakowañ w poszczególnych rodzajach wód mineralnych Źród³o: M. Kucharski, Naturalne wody mineralne i Ÿródlane w opakowaniach jednostkowych, „Źród³o”, 2000, s. 22..

(12) 134. Jolanta Mirek. W miarê rozwoju rynku wód i rosn¹cej konkurencji mo¿na zauwa¿yæ coraz wiêksz¹ innowacyjnoœæ w zakresie opakowañ. Przed 1990 r. wodê rozlewano wy³¹cznie do opakowañ szklanych. Jeszcze w po³owie lat dziewiêædziesi¹tych proporcja opakowañ szklanych do opakowañ plastikowych wynosi³a 1:1. Obecnie pojawiaj¹ siê ró¿ne, oryginalne kszta³ty opakowañ i zamkniêæ. Woda dystrybuowana jest przede wszystkim w butelkach plastikowych typu PET oraz w niewielkim stopniu w butelkach szklanych. Spotyka siê równie¿ opakowania kartonowe typu BAG IN BOX. Opakowania te charakteryzuj¹ siê ró¿n¹ pojemnoœci¹ – od 0,25 do 5 litrów. Bardzo rozpowszechnione s¹, zw³aszcza w przedsiêbiorstwach oraz instytucjach u¿ytecznoœci publicznej, wody w opakowaniach zwrotnych o pojemnoœci od 5 do 20 litrów. Obecn¹ sytuacjê w zakresie opakowañ przedstawia rys. 5, z którego wynika, ¿e zdecydowanie dominuj¹c¹ pozycjê zajmuj¹ obecnie opakowania z tworzyw sztucznych, zw³aszcza w sektorze wód niegazowanych.. 4. Zakoñczenie Podsumowuj¹c, mo¿na stwierdziæ, ¿e w ostatnich latach w sferze konsumpcji wód mineralnych nast¹pi³ kilkakrotny wzrost spo¿ycia. Poza tym obserwuje siê zmiany w zakresie stosowanych opakowañ oraz stopniowy wzrost udzia³u wód niegazowanych w rynku. Wiêksze zainteresowanie ze strony konsumentów jest spowodowane zmianami zwyczajów konsumpcyjnych, a tak¿e uwarunkowaniami ekonomicznymi zwi¹zanymi ze zmian¹ si³y nabywczej ludnoœci. Pomimo znacznej dynamiki rozwoju tego rynku, w wielu typach gospodarstw woda mineralna nie jest artyku³em pierwszej potrzeby i czêsto zastêpowana jest innymi napojami. Literatura Analiza rynku. Systemy i mechanizmy, pod red. S. Mynarskiego, Kraków 1993. Borowski R., Wodny œwiat, „Handel” 2000, nr 3. Bud¿ety gospodarstw domowych, GUS, 1998, 1999, 2000, 2001. Kucharski M., Naturalne wody mineralne i Ÿródlane w opakowaniach jednostkowych, „•ród³o” 2000. Kucharski M., Produkcja i konsumpcja wód w opakowaniach w Polsce i Europie w latach 1991–2000, „Źród³o” 2000, nr 2. Kurek z wod¹, „Handel” 2000, nr 5. Lojalnoœæ w cenie. Konsumenci wody mineralnej, „Supermarket Polska” 2002, nr 4. Mokre lata, „Handel” 1999, nr 5. Rozporz¹dzenie Ministra Zdrowia w sprawie szczególnych warunków i wymagañ sanitarnych przy produkcji naturalnych wód mineralnych, naturalnych wód Ÿródlanych oraz wód sto³owych w opakowaniach jednostkowych z 27 grudnia 2000 r. (Dz.U. nr 4, poz. 38).. Trends in the Consumption of Bottled Water in Poland The paper presents trends in the area of bottled water consumption in Poland. The author presents a classification of bottled water available on the Polish market taking into consideration.

(13) Tendencje w spo¿yciu wód mineralnych w Polsce. 135. existing legislative regulations. Quantity changes in bottled water consumption in Poland are compared to consumption patterns in other European countries. Special attention was also paid to social cultural factors affecting the growth of the bottled water market. Expenditure patterns on bottled water in relation to incomes of varied households were also presented. The dynamic indices as well as income coefficients of demand elasticity were calculated based on these data. Special attention was devoted both to leading brands in bottled water consumption and seasonality in sales in course of the analysis. The demand for various brands of bottled water was also a subject of analysis..

(14)