Wagi decyzyjne i preferencja ryzyka w zachowaniach na rynku finansowym

Pełen tekst

(1)Zeszyty Naukowe nr. 680. 2005. Akademii Ekonomicznej w Krakowie. Dariusz Fatu∏a Katedra Analizy Rynku i Badaƒ Marketingowych. Wagi decyzyjne i preferencja ryzyka w zachowaniach na rynku finansowym 1. Wprowadzenie Teoria perspektyw opisuje zachowanie jednostek w zakresie preferencji ryzyka i czasu. Ma to związek ze sposobem odbioru prawdopodobieństwa zdarzeń. Wartości prawdopodobieństw nie są równe wagom decyzyjnym. Teoria ta zakłada, że wagi decyzyjne dla małych prawdopodobieństw są wyższe niż te prawdopodobieństwa. Dla wysokich wartości prawdopodobieństw wagi decyzyjne są z kolei niższe niż prawdopodobieństwo zajścia danego zdarzenia. Następuje więc przeszacowanie niskich prawdopodobieństw i niedoszacowanie wysokich. Oprócz tego teoria ta wskazuje na wiele tzw. efektów w zachowaniu wynikających ze zniekształcenia postrzegania niektórych zjawisk. Artykuł poniższy opisuje badania ankietowe i eksperymentalne, przeprowadzone na próbie 300 studentów, dotyczące postrzegania pewnych zjawisk związanych z ryzykiem, ich subiektywną oceną oraz wyborem pewnych działań. Ze względu na wspomniany charakter próby, badania te mają charakter sondażowy, a dostrzeżone w nich związki należy poddać dalszemu badaniu. Taką drogę postępowania prezentują też liczne publikacje1, w których opisywane są badania na studentach, dające impuls do dalszych pogłębionych rozważań.. 1 D. Kahneman, A. Tversky, Choices, Values, and Frames, Cambridge University Press, Cambridge 2000, s. 1–16; R.H. Thaler, Mental Accounting Matters, Cambridge University Press, Cambridge 2000, s. 241–268..

(2) Dariusz Fatuła. 92. 2. Gry z prawdopodobieƒstwem 0,5 W pierwszym etapie badano najwyższą kwotę, jaką respondent skłonny jest zaryzykować w grze o prawdopodobieństwie wygranej 0,5 (rzut monetą). W pierwszym przypadku wartość wygranej wynosiła 10 zł, w drugim – 1000 zł. W przypadku przegranej przepada zadeklarowana kwota stanowiąca koszt losu – udziału w grze. Dla gry o 10 zł średnia wyniosła 5,67 zł, mediana zaś i modalna były sobie równe i wynosiły 5 zł. Średnia przewyższyła więc nieco wartość oczekiwaną wygranej. Wskazuje to na niewielką przewagę postawy poszukiwania ryzyka. Mediana i modalna wskazuje, że większość badanych właściwie ocenia wartość oczekiwaną takiej gry, a wartość decyzyjna odpowiada wartości prawdopodobieństwa. Dla gry o wygranej 1000 zł średnia wyniosła 235,57 zł, co świadczy o awersji do ryzyka i niższej wadze decyzyjnej w stosunku do prawdopodobieństwa. Mediana wskazań wyniosła 100 zł, a modalna 500 zł. Przy znaczących kwotach potwierdza się więc spostrzeżenie teorii perspektyw. Dla mniejszych kwot wyniki zaprzeczają tej teorii. Ciekawostką jest podobna relatywna wartość odchylenia standardowego wskazań w stosunku do wygranej. W pierwszym przypadku wyniosła ona 2,83 zł, w drugim – 275 zł. 450 Gra o 1000 zł: najwyższa akceptowana cena cena losu 1000 zł. 400 350 300 250 200 150 100 50 0 –50. bardzo dobra. dobra. przeciętna. zła. Sytuacja materialna oczekiwane średnie brzegowe: bieżący efekt: F(3,179) = 1,2028, p = ,31023, dekompozycja efektywnych hipotez; pionowe słupki oznaczają 0,95 przedziału ufności. Rys. 1. Średnie deklarowanych kwot w grze o 1000 zł dla osób o różnej sytuacji materialnej Źródło: opracowanie własne w pakiecie STATISTICA, na podstawie badania ankietowego..

(3) Wagi decyzyjne i preferencja ryzyka…. 93. Analizowano, jaką najwyższą kwotę respondent, w zależności od deklaracji własnej sytuacji materialnej, zaryzykowałby, aby wygrać 1000 zł z prawdopodobieństwem 50%. Z takim samym prawdopodobieństwem mogła nastąpić utrata zadeklarowanej kwoty. Najwięcej (średnia 267 zł) zaryzykowałyby osoby o przeciętnej sytuacji materialnej, najmniej (142 zł) – osoby o bardzo dobrej sytuacji materialnej (rys. 1). Osoby o złej sytuacji materialnej zaryzykowałyby więcej (238 zł) niż osoby o dobrej sytuacji materialnej (213 zł). Wyniki wydają się wskazywać, że dla osób o przeciętnej i złej sytuacji materialnej kwota wygranej daje istotny wzrost użyteczności, warty podjęcia ryzyka. Dla osób o dobrej i bardzo dobrej sytuacji materialnej kwota 1000 zł nie zwiększa znacznie zadowolenia, nie jest więc warta dużego ryzyka. Analiza wykazała jednak brak istotności statystycznej dla różnic deklarowanych kwot w zależności od sytuacji materialnej, co może być spowodowane zbyt małą liczebnością próby. 3. Wybór inwestycji w akcje w czterech sytuacjach W kolejnym eksperymencie badano wpływ dwóch czynników na decyzje inwestorów. Pierwszy z nich związany jest z postrzeganiem przyszłych wydarzeń w kontekście informacji o przeszłości. Z jednej strony inwestorzy mają skłonność do ekstrapolacji na przyszłość tendencji występujących w przeszłości. W wypadku wielu zjawisk, których mierzalne wartości posiadają np. rozkład normalny, można mówić o nierespektowaniu prawa regresji do średniej. Z drugiej strony mimo tego, że zdarzenia w ramach danego zjawiska mają charakter zdarzeń niezależnych, inwestorzy mogą oczekiwać, iż po serii wartości odchylających się od średniej w jedną stronę nastąpi seria odchyleń w drugą stronę. Badanie miało dać odpowiedź, które z tych oczekiwań jest silniejsze. Drugi czynnik związany jest z wpływem człowieka na ryzyko. W sytuacji, kiedy brak takiego wpływu można nazwać ryzykiem losowym, w wypadku możliwości wpływu na ryzyko mówi się o ryzyku sprawności. Badanie miało na celu określić, przy którym ryzyku inwestorzy są skłonni zainwestować większe kwoty. Ankietowani mieli za zadanie wskazać, jaką kwotę (z przedziału 500–1000 zł) byliby skłonni zainwestować w czterech różnych sytuacjach. Pierwsza sytuacja określała brak możliwości wyboru spółek (L – losowy pakiet) przy spadkowej (S) tendencji na rynku (zmienna LS). W drugim wariancie wybór spółek zależał od decyzji (D – decyzyjny pakiet) potencjalnego inwestora także przy spadkowej (S) tendencji na rynku (zmienna DS). Odpowiednio trzecia i czwarta sytuacja to losowy pakiet przy tendencji wzrostowej (zmienna LW) oraz pakiet zależny od decyzji także przy tendencji wzrostowej (zmienna DW). Podano także, że według.

(4) Dariusz Fatuła. 94. oceny specjalistów w każdej sytuacji prawdopodobieństwo kontynuacji spadków lub wzrostów w stosunku do odwrócenia tendencji jest jednakowe. Tabela 1. Porównanie parami (test t dla prób zależnych) średnich kwot zainwestowanych w akcje w zależności od możliwości wyboru portfela i dotychczasowego kierunku zmian cen Zmienne. Średnia. Odch. stand.. LS: wybór losowy akcji taniejących. 518,67. 105,23. DS: wybór własny akcji taniejących. 650,90. 179,35. LS: wybór losowy akcji taniejących. 518,60. 103,60. LW: wybór losowy akcji drożejących. 631,69. 157,65. LS: wybór losowy akcji taniejących. 518,34. 104,32. DW: wybór własny akcji drożejących. 774,85. 185,09. DS: wybór własny akcji taniejących. 646,45. 178,83. LW: wybór losowy akcji drożejących. 631,95. 158,63. DS: wybór własny akcji taniejących. 643,90. 178,30. DW: wybór własny akcji drożejących. 771,22. 185,91. LW: wybór losowy akcji drożejących. 632,57. 160,54. DW: wybór własny akcji drożejących. 779,71. 185,08. N. Różnica. Odch. stand.. t. df. p. 166. –132,23 164,78. –10,34. 165,00. 0,00. 172. –113,08 167,42. –8,86. 171,00. 0,00. 169. –256,51 208,42. –16,00. 168,00. 0,00. 230,45. 0,82. 168,00. 0,41. 172. –127,33 238,19. –7,01. 171,00. 0,00. 175. –147,14. –10,81. 174,00. 0,00. 169. 14,50. 180,10. Źródło: opracowanie własne.. Dla tych czterech sytuacji można przeprowadzić sześć porównań średnich wskazywanych kwot. Porównanie średnich przy dotychczasowej tendencji spadkowej dla pakietu losowego i z możliwością decyzji daje istotną różnicę (tabela 1). Można odrzucić hipotezę, że średnia wskazań jest jednakowa dla pakietu losowego i z możliwością decyzji. Badani zainwestowaliby więcej, jeśli mieliby wpływ na dobór spółek do tworzonego portfela. Podobny rezultat otrzymano w przypadku akcji drożejących. Tu także zainwestowano by więcej mając wpływ na decyzję.

(5) Wagi decyzyjne i preferencja ryzyka…. 95. o wyborze akcji do portfela. Porównanie średnich ze względu na dotychczasową tendencję także pozwala odrzucić hipotezę zerową o jednakowych średnich. Zarówno w przypadku losowego pakietu, jak i wpływu na wybór akcji badani zainwestowaliby więcej, gdyby dotychczasowa tendencja była wzrostowa. Brak natomiast istotnej różnicy w średnich (t = 0,82; p = 0,41) w sytuacji, kiedy istnieje wybór akcji taniejących w stosunku do losowego wyboru akcji drożejących. Można więc sądzić, iż badani uważają, że ich decyzje są równie istotne w osiągnięciu celu jak tendencja rynkowa, na którą nie mają wpływu. Ogólnie więc badani wolą mieć wpływ na wybór i ekstrapolują wydarzenia z przeszłości na przyszłość. Kwestia, czy preferowanie własnego wpływu na zmniejszenie ryzyka występuje niezależnie od cech respondentów, jest problematyczna. Na rynku finansowym niedoświadczeni inwestorzy lub ci, którzy nie mają odpowiedniej wiedzy, przygotowania i czasu, wolą powierzyć zarządzanie swoimi pieniędzmi specjalistom, np. lokując w jednostki funduszy inwestycyjnych. Jednak i tu pozostaje pewien wpływ na ryzyko w postaci wyboru rodzaju funduszu – od najbezpieczniejszych po najbardziej ryzykowne. Gdyby fundusze całkiem swobodnie (w znaczeniu braku możliwości wyboru danego poziomu ryzyka przez inwestora) inwestowały na rynkach finansowych, zapewne mniej ludzi i mniejsze kwoty przeznaczałoby na zakup jednostek uczestnictwa. Wybór poziomu ryzyka w funduszu daje więc w pewnym sensie poczucie zamiany ryzyka losowego na ryzyko sprawności. Preferowanie zamiany ryzyka losowego na ryzyko sprawności zachodzi tylko wówczas, jeśli jednostka ma przeświadczenie, że posiada możliwości (wiedzę, doświadczenie), których wykorzystanie skutkuje zmniejszeniem ryzyka. Brak takich możliwości powoduje preferencję ryzyka losowego. Powracając do przykładu funduszy inwestycyjnych można zauważyć, że wybór rodzaju funduszu (do czego nie jest potrzebna specjalistyczna wiedza, a jedynie ogólne zrozumienie polityki inwestycyjnej danego typu funduszy) daje poczucie kontroli ryzyka. Wybór papierów wartościowych, w które inwestuje fundusz, wymaga już specjalistycznej wiedzy, więc uświadomienie braku posiadania takowej powoduje, że jednostka woli w tym wypadku ryzyko losowe (przejawiające się brakiem wpływu na to, w co inwestuje wybrany fundusz). Z powyższej analizy wynika, że oczekiwanie kontynuacji dotychczasowego trendu jest silniejsze niż oczekiwanie odwrócenia tendencji. Zjawisko rozciągania tendencji z przeszłości na przyszłość widać często na giełdzie. Przy tendencji wzrostowej coraz więcej osób „wchodzi do gry” kupując akcje, a odwrócenie tendencji jest zazwyczaj zaskoczeniem dla większości graczy. Inwestorzy intuicyjnie zakładają, że rozkład stóp zwrotu w poszczególnych okresach nie jest losowy, choć wiele badań wskazuje, iż w długim okresie tak właśnie jest. Inaczej jest przy całkowitym braku zależności zdarzeń (przykład gry w ruletkę). Dominuje wówczas przekonanie, że nastąpi odwrócenie dotychczasowej tendencji (w rozumieniu.

(6) 96. Dariusz Fatuła. takich samych lub podobnych wyników) na przeciwną. Reasumując, tam gdzie nie można wykluczyć zależności zdarzeń, waga decyzyjna przewyższa prawdopodobieństwo kontynuacji danego zdarzenia. 4. Zale˝noÊç pomi´dzy skłonnoÊcià do ryzyka a wyborem inwestycji w akcje Dla zbadania tej kwestii zestawiono odpowiedzi na pytanie o postrzeganie siebie w kontekście postawy wobec ryzyka z deklaracją potencjalnie inwestowanych kwot w różnych sytuacjach. Zastosowano w tym celu analizę wariancji, gdzie czynnikiem jakościowym była własna ocena postawy wobec ryzyka, a zmiennymi zależnymi deklarowane kwoty w różnych sytuacjach ryzyka. Metoda ta wskazuje na brak zależności pomiędzy deklarowanymi kwotami w każdej sytuacji a własną oceną postawy wobec ryzyka. Oprócz względów metodologicznych (zbyt mała próba dla stwierdzenia istotności takiej zależności), może to wskazywać na błędną ocenę własnej postawy wobec ryzyka. Mimo to warto przeanalizować zależności, których graficzną prezentację przedstawiają rys. 2–5. W przypadku losowego wyboru akcji taniejących największe kwoty deklarują osoby, które uważają się za lubiących ryzyko, nieco mniejsze ci, którzy unikają ryzyka, a najmniejsze – obojętni wobec ryzyka. Na rysunku widać to jako ugięcie w dół w środkowej części linii. Podobne ugięcie widać w przypadku losowego wyboru akcji drożejących. Wtedy jednak największe kwoty deklarują unikający ryzyka. Być może sugestia dotychczasowych wzrostów dodaje osobom unikającym ryzyka pewności siebie, podczas gdy poszukujący ryzyka lepiej zdają sobie sprawę, że dotychczasowa tendencja nie stanowi gwarancji na jej kontynuację w przyszłości. W sytuacjach wpływu na wybór akcji zarówno dla akcji taniejących, jak i drożejących największe kwoty deklarują lubiący ryzyko, mniejsze obojętni wobec ryzyka, a najmniejsze unikający ryzyka. Pomimo braku podstaw do odrzucenia hipotezy o braku zależności między tymi zmiennymi, o czym już wspomniano, wydaje się tu, że ankietowani właściwie ocenili swoje postawy, a potwierdzenie tej zależności wymagałoby zwiększenia próby. Podsumowując można zauważyć, że ocena własnego stosunku do ryzyka jest adekwatna do deklarowanych kwot tylko w przypadku możliwości wpływu na ryzyko..

(7) Wagi decyzyjne i preferencja ryzyka…. 97. LS: wybór losowy akcji taniejących. 580 570 560 550 540 530 520 510 500 490 480 470 460. lubię ryzyko. obojętność ryzyka Ryzyko – osobowość. unikam ryzyka. oczekiwane średnie brzegowe: lambda Wilksa = ,95750, F(8,294) = ,80667, p = ,59714; dekompozycja efektywnych hipotez; pionowe słupki oznaczają 0,95 przedziału ufności. Rys. 2. Średnie deklarowanych kwot inwestycji dla losowego wyboru akcji taniejących w zależności od własnej oceny postawy wobec ryzyka Źródło: opracowanie własne w pakiecie STATISTICA, na podstawie badania ankietowego.. LW: wybór losowy akcji drożejących. 720 700 680 660 640 620 600 580 560 540. lubię ryzyko. obojętność ryzyka Ryzyko – osobowość. unikam ryzyka. oczekiwane średnie brzegowe: lambda Wilksa = ,95750, F(8,294) = ,80667, p = ,59714; dekompozycja efektywnych hipotez; pionowe słupki oznaczają 0,95 przedziału ufności. Rys. 3. Średnie deklarowanych kwot inwestycji dla losowego wyboru akcji drożejących w zależności od własnej oceny postawy wobec ryzyka Źródło: opracowanie własne w pakiecie STATISTICA, na podstawie badania ankietowego..

(8) Dariusz Fatuła. 98. DS: wybór własny akcji taniejących. 780 760 740 720 700 680 660 640 620 600 580 560. lubię ryzyko. obojętność ryzyka. unikam ryzyka. Ryzyko – osobowość oczekiwane średnie brzegowe: lambda Wilksa = ,95750, F(8,294) = ,80667, p = ,59714; dekompozycja efektywnych hipotez; pionowe słupki oznaczają 0,95 przedziału ufności. Rys. 4. Średnie deklarowanych kwot inwestycji dla własnego wyboru akcji taniejących w zależności od własnej oceny postawy wobec ryzyka Źródło: opracowanie własne w pakiecie STATISTICA, na podstawie badania ankietowego.. DW: wybór własny akcji drożejących. 880 860 840 820 800 780 760 740 720 700. lubię ryzyko. obojętność ryzyka Ryzyko – osobowość. unikam ryzyka. oczekiwane średnie brzegowe: lambda Wilksa = ,95750, F(8,294) = ,80667, p = ,59714; dekompozycja efektywnych hipotez; pionowe słupki oznaczają 0,95 przedziału ufności. Rys. 5. Średnie deklarowanych kwot inwestycji dla własnego wyboru akcji drożejących w zależności od własnej oceny postawy wobec ryzyka Źródło: opracowanie własne w pakiecie STATISTICA, na podstawie badania ankietowego..

(9) Wagi decyzyjne i preferencja ryzyka…. 99. 5. Zwiàzek pomi´dzy cechami i zachowaniami respondentów a ich skłonnoÊcià do ryzyka Zestawiając odpowiedzi na pytanie o własny stosunek do ryzyka z oceną siebie w kategoriach optymizmu i pesymizmu, otrzymano wyniki, które przedstawione są w tabeli 2. Współczynnik χ2 = 44 pozwala odrzucić hipotezę o niezależności zmiennych. Rozkład odpowiedzi w tabeli 2 wskazuje, że optymizmowi towarzyszy większa skłonność do ryzyka, a pesymizmowi – unikanie ryzyka. Potwierdza to wcześniejsze badania autora, w których oszczędzanie (za pomocą instrumentów o mniejszym ryzyku) kojarzone jest z postawą obawy o przyszłość, inwestowaniu zaś (związanemu z większym ryzykiem) towarzyszy postawa nadziei na poprawę sytuacji zarówno osobistej, jak i w skali makroekonomicznej. Brak zależności występuje natomiast pomiędzy zmiennymi postrzegania własnej sytuacji materialnej a optymizmem bądź pesymizmem, co wskazuje, że poziom optymizmu czy pesymizmu nie jest warunkowany sytuacją materialną. Podobny brak zależności występuje dla preferencji ryzyka względem sytuacji materialnej. Ankietowani deklarowali też swoje zachowanie w dziedzinie rozdysponowania dochodu. Proszeni byli tu o wybór odpowiedzi na pytanie: „Które z poniższych stwierdzeń najlepiej określa twój sposób zachowania w kwestii oszczędzania” spośród: – nie oszczędzam – zazwyczaj wydaję więcej, niż wynoszą moje dochody, – nie oszczędzam – zazwyczaj wydaję tyle samo, ile wynoszą moje dochody, – oszczędzam cokolwiek, co pozostanie z dochodów po wydatkach w pewnym okresie – bez regularnego planu, – oszczędzam regularnie – odkładam pieniądze po każdym okresie (tygodniu, miesiącu itd.). Zestawienie tych odpowiedzi z postrzeganiem własnej postawy wobec ryzyka nie pozwala odrzucić hipotezy o braku zależności zmiennych. Wydaje się więc, że postawa wobec ryzyka bardziej związana jest ze sposobem lokowania oszczędności niż ze sposobem rozdysponowania dochodu czy jego względną wielkością (ocena własnej sytuacji materialnej). Dla potwierdzenia tego zestawiono jeszcze zmienną oceny własnej sytuacji materialnej z kwotami inwestycji w akcje w czterech opisanych wcześniej sytuacjach. Analiza wariancji (z czynnikiem jakościowym – ocena własnej sytuacji materialnej) nie pozwala odrzucić hipotezy o braku różnic w deklarowanych kwotach w poszczególnych czterech wariantach wyboru akcji. Wskazuje to więc, że sytuacja materialna nie modyfikuje sposobu reagowania na rodzaj ryzyka i informacje o tendencji cenowej. Różnice w deklarowanych kwotach w zależności od sytuacji materialnej, choć nieistotne statystycznie (być może ze względu na zbyt małą próbę), warte są jednak przedstawienia (rys. 6–9)..

(10) Dariusz Fatuła. 100. LS: wybór losowy akcji taniejących. 620 600 580 560 540 520 500 480 460 440 420 400. bardzo dobra. dobra. przeciętna. zła. Sytuacja materialna oczekiwane średnie brzegowe: lambda Wilksa = ,96735, F(12,418,32) = ,44008, p = ,94680; dekompozycja efektywnych hipotez; pionowe słupki oznaczają 0,95 przedziału ufności. Rys. 6. Średnie deklarowanych kwot inwestycji dla losowego wyboru akcji taniejących w zależności od własnej oceny sytuacji materialnej Źródło: opracowanie własne w pakiecie STATISTICA, na podstawie badania ankietowego .. DS: wybór własny akcji taniejących. 850 800 750 700 650 600 550 500 450. bardzo dobra. dobra. przeciętna. zła. Sytuacja materialna oczekiwane średnie brzegowe: lambda Wilksa = ,96735, F(12,418,32) = ,44008, p = ,94680; dekompozycja efektywnych hipotez; pionowe słupki oznaczają 0,95 przedziału ufności. Rys. 7. Średnie deklarowanych kwot inwestycji dla własnego wyboru akcji taniejących w zależności od własnej oceny sytuacji materialnej Źródło: opracowanie własne w pakiecie STATISTICA, na podstawie badania ankietowego..

(11) Wagi decyzyjne i preferencja ryzyka…. 101. LW: wybór losowy akcji drożejących. 850 800 750 700 650 600 550 500 450 400. bardzo dobra. dobra. przeciętna. zła. Sytuacja materialna oczekiwane średnie brzegowe: lambda Wilksa = ,96735, F(12,418,32) = ,44008, p = ,94680; dekompozycja efektywnych hipotez; pionowe słupki oznaczają 0,95 przedziału ufności. Rys. 8. Średnie deklarowanych kwot inwestycji dla losowego wyboru akcji drożejących w zależności od własnej oceny sytuacji materialnej Źródło: opracowanie własne w pakiecie STATISTICA, na podstawie badania ankietowego.. DW: wybór własny akcji drożejących. 1000 950 900 850 800 750 700 650 600. bardzo dobra. dobra. przeciętna. zła. Sytuacja materialna oczekiwane średnie brzegowe: lambda Wilksa = ,96735, F(12,418,32) = ,44008, p = ,94680; dekompozycja efektywnych hipotez; pionowe słupki oznaczają 0,95 przedziału ufności. Rys. 9. Średnie deklarowanych kwot inwestycji dla własnego wyboru akcji drożejących w zależności od własnej oceny sytuacji materialnej Źródło: opracowanie własne w pakiecie STATISTICA, na podstawie badania ankietowego..

(12) 102. Dariusz Fatuła. Z przedstawionych powyżej rysunków wynika, że w wypadku sugestii trendu spadkowego (taniejące akcje) najniższą kwotę deklarują osoby najgorzej oceniające swoją sytuację materialną. W sytuacji sugestii trendu wzrostowego (drożejące akcje) osoby najgorzej oceniające swoją sytuację materialną postępują odwrotnie, deklarując najwyższe kwoty. Trudno tu o jednoznaczną interpretację. Można jednak domniemywać, że osobom o trudnej sytuacji materialnej bardziej zależy na powiększeniu zainwestowanych środków, co powoduje silniejszą wiarę w kontynuację zasugerowanego trendu. Osoby o lepszej sytuacji materialnej odczuwając mniejszą presję na powiększenie środków, z większą rezerwą podchodzą do tego typu sugestii. Oznaczałoby to, że tak rozumiana presja silniej wpływa na poddanie się sugestii. 6. Podsumowanie Opisywane badania mogą zwracać uwagę na czynniki i zależności, które mają istotne znaczenie w zachowaniach nabywców na rynku finansowym. Wykorzystanie tych informacji może służyć stworzeniu skuteczniejszej segmentacji rynku oraz tworzeniu usług i produktów finansowych lepiej dostosowanych do cech i potrzeb współczesnych nabywców. Problem braku reprezentatywności oraz nierealności sytuacji i środków, o jakich mają decydować ankietowani czy uczestnicy eksperymentów, można ominąć dwojako. Po pierwsze, potwierdzenia wysnutych wniosków należy szukać poprzez zwiększenie i dobranie próby, tak aby była ona reprezentatywna. Drugi sposób to wykorzystanie danych wtórnych będących w posiadaniu instytucji publicznych (GUS, MF, NBP) i komercyjnych (banki, TFI, firmy ubezpieczeniowe). Dane z tych instytucji są odzwierciedleniem realnych decyzji i środków, jakie przepływają przez rynek finansowy. Celem powyższych badań jest więc wskazanie, na jakie dane zwrócić uwagę i jakich zależności szukać oraz jakie dodatkowe dane pozyskiwać w przyszłości. Literatura Kahneman D., Tversky A., Choices, Values, and Frames, Cambridge University Press, Cambridge 2000. Thaler R.H., Mental Accounting Matters, Cambridge University Press, Cambridge 2000..

(13) Wagi decyzyjne i preferencja ryzyka…. 103. Decision Weights and Risk Preferences in Financial Market Behaviour In this article, the author describes his own survey research on a group of students regarding the implications of perspectives theory. The decision weights of taking certain actions of a deﬁned probability of success differ from the values of this probability. The magnitude of this difference depends on the amount won, the value of the probability itself, the type of risk, additional information, and the personal traits of the surveyed person. The author examines, among others, the level of declared investment in shares depending on: upward or downward trends; impact on the share portfolio structure; risk propensity; assessment of oneʼs own level of optimism; the economic situation; and saving behaviour..

(14)