Czasy Nowożytne, tom XII (XIII)/2002
Periodyk poświęcony dziejom polskim i powszechnym od XV do XX wiekuHenryk Wisner (Warszawa)
Efektywność przedsejmowego sejmiku wileńskiego w pierwszej połowie XVII wieku
W roku 1569, w uniw ersale poborowym sejmu koronnego obojgu narodów, jako pierw sze spośród w ojew ództw W ielkiego K sięstw a Litew skiego w ym ieniono w ileńskie. Od 1578, kiedy rozpoczęto w ysz czególnianie powiatów, na czele litewskich w idniał pow iat wileński, po nim lidzki, oszm iański, brasław ski i w iłkom ierski1. M ożna przy- pusczać, że było to odbiciem programowo niezm iennego porządku zasiadania posłów w izbie poselskiej2. W w ykazie sejm ików W ielkiego K sięstw a zam ieszczonym w obow iązującym od roku 1589 Trzecim
1 Należy podkreślić niekonsekwencję w nazewnictwie. Sejmik wileński nazywał się w ojewódzkim (jak w instrukcji na sejm 1640 roku) lub powiatowym (jak w instrukcji na sejm 1641). Archiwum Główne Akt Dawnych. W arszawa (dalej: AGAD). Archiwum Radziwiłłowskie (dalej: AR) dz. II nr 1195. 27 III 1640 Wilno; nr 1202. 9 VII 1641 Wilno. W uchwałach sejmowych zaś niekiedy wymieniano województwo wileńskie w rozumieniu: powiat wileński. Tak było choćby w roku 1629 (Uniwersał poborowy: pow iat oszmiański ja k o i województwo wileńskie), czy w 1640 (konstytucja Warunek bezpieczeństwa Rzeczypospolitej). Podobnie postępowano w wypadku sejmiku województwa i powiatu trockiego, w ogóle sejmików powiatów, których stolica była równocześnie stolicą województwa. Zdarzało się jednak, że i w odniesieniu do posłów z innych sejmików używano podwójnego określenia: Roman Sumorok... p o seł województwa wileńskiego powiatu wiłkomierskiego. AGAD. Archiwum Publiczne Potockich. Nr 37 s. 84. Skrypt privatim in archiwum podany, 1626. Vide też J. Seredyka, Instrukcje powiatu wileńskiego na sejmy panowania Zygmunta III Wazy, Sobótka, 1993, nr 2-3, s. 189-197.
2 Jak informuje Potwierdzenie unii, porządek zasiadania posłów ustalił i zastrzegł jego niezmienność Zygmunt August. Tak ju ż zawsze zostawać mają, j a k to je s t listem naszym osobnym opisano. Opublikowano jednak tylko Porządek Rady Koronnej, czyli senatu. Volumina Legum, Petersburg 1859 t. 2 s. 92-93. Z tego wydania pochodzą i inne odwołania się do konstytucji.
Statucie, w ym ieniono przecież w śród sejm ików w ojew ództw a w ileń skiego najpierw pow iatow y wileński, potem oszm iański, lidzki, wiłko- m ierski, brasław ski. Tym samym, oba porządki, sejm owy i statutowy, nie pokryły się ze sobą, co więcej, stan ten utrzym yw ał się po części jeszcze przez kilkadziesiąt lat. W uniw ersałach podatkow ych sejm ik brasław ski występuje, co praw da tylko do roku 1590, przed wiłko- m ierskim , ale lidzki poprzedza oszmiański aż do 1613 (z w yłą czeniem uchw ały sejmu 1601 i 1603 roku). N ie w iadom o, czy rów no cześnie nastąpiła zm iana m iejsc w izbie poselskiej, w każdym razie nie słychać o protestach bezpośrednio zainteresow anych. Jeśliby ich zaś nie było, należałoby to, być może, przypisać faktowi, że zm iana następow ała w ramach jednego w ojew ództw a i w gronie dziesięciu posłów. M ożna to jednak rów nież uznać i za świadectwo braku w yraźnej, nieform alnej hierarchii sejm ikowej, za czym przem aw ia także zestaw posłów. N ie byli bowiem wyjątkiem najpopularniejszy m agnat litewski lat 2 0 -3 0 -ty c h XVII w ieku K rzysztof R adziw iłł (1585 - 1640) i jeg o syn Janusz (1612 - 1655), którzy posłow ali na sejm lub konw okację w ileńską z w ielu sejm ików (grodzieński, lidzki, now og ródzki, w ileński, w iłkom ierski, wołkowyski, żmudzki. W wypadku Janusza Radziwiłła sejm ików było może nawet w ięcej, bo w paru w ypadkach nie wiadomo, który reprezentował). Fakt w yboru przez różne, przew ażnie te same sejmiki sugeruje istnienie na ogół stabil nych obszarów w pływ ów 1. W om awianym okresie, przede wszystkim w pływ ów Radziwiłłów, ale nie całego Domu, lecz poszczególnych linii, naw et osób oraz Sapiehów. Poniew aż wpływ nie oznaczał dom i nacji, w ym uszało to zarów no obecność na sejm ikach swego obszaru, jak i skutecznie przeciw działało uznaniu nadrzędności jednego.
N a sejm iku w ileńskim krzyżow ały się wpływy Chodkiewiczów, ale jeśli pełnili urząd wojewody, z radziwiłłow skim i i sapieżyńskim i, ponadto dochodziło oddziaływ anie biskupa w ileńskiego4. Problem ten, a szczególnie siły oddziaływ ania biskupa (podobnie biskupa żmudz- kiego na sejm ik żm udzki oraz pow ołanego w 1636 roku sm oleńskiego
3 Na pew ną zmienność sfer wpływów wskazuje fakt, że K rzysztof Radziwiłł reprezentował na konwokacji wileńskiej w roku 1605 sejmik grodzieński. W 1636 jego syn, Janusz, nie chce jechać do Grodna obawiając się, że może nie zostać wybrany posłem na sejm. AR dz. IV nr 182. Janusz Radziwiłła do Krzysztofa Radziwiłła, 29 XI 1636 Kotra.
4 W wypadku Chodkiewiczów chodzi przede wszystkim o Krzysztofa, wojewodę w latach 1642-1652. Jan Karol Chodkiewicz, wojewoda w latach 1616-1620, większość czasu spędził nie tylko poza obszarem województwa, ale i Litwy.
na sm oleński), roli, ja k ą odgryw ał autorytet w łasny i rodu, ja k ą zaś płynący z godności senatorskiej oraz, z osobna, duchow nej, wymaga jednak dalszych badań.
Zalecenie w zorow ania się na postaw ie posłów w ybranych w W il nie, które pojaw ia się, zresztą z rzadka, w litew skich instrukcjach sejm ikow ych, m ożna, ja k się zdaje, przypisać faktowi, że na sejmie w ystępow ali jako pierw si spośród przedstawicieli W ielkiego Księstwa. W ystępow anie w uniw ersałach podatkowych zwrotu: ja k o i wojew ódz
two wileńskie, nie je st przejaw em uznaw ania jego w yższości, lecz
niechęci do pow tarzania tych samych sform ułowań. Jakąś rolę w eksponow aniu ziem i wileńskiej odgrywał fakt, że, ja k i trocka, była aż do unii horodelskiej (1413) dom eną w ładców Litwy. K rzysztof Radziw iłł reprezentujący w roku 1626 sejm ik w iłkom ierski powie, że poprzednio był posłem z najwyższego w ojewództwa5. Jakiś wpływ m iała stołeczność Wilna. Eksponow ania stolicy w ym agała bow iem akcentow ana rów ność obu państw Rzeczypospolitej. M ogło to się, co nie znaczy, że w pełni świadomie, przyczynić do tego, że działania m ieszczan popierano w dwu z trzech om awianych instrukcji sejmiku w ileńskiego. Prawda, że rów nocześnie podejm ow ane były próby doprow adzenia do rewizji przez sejm przyw ilejów miasta, aby pozbaw ić je w yjątkow ego statusu prawnego, ale, w praktyce, te działania m iały charakter ja k gdyby w ew nątrzlitew ski.
O m aw iany okres zaw iera się między sejm ami lat 1611 i 1641. Pierw szy obradow ał mniej więcej w połow ie panow ania Zygm unta Wazy (1587 - 1632), drugi w podobnym okresie rządów W ładysław a IV ( 1 6 3 2 - 1648).
Przedm iotem badań je st zależność, jaka istniała m iędzy przed sejm ow ą legacją królew ską, instrukcją sejmiku w ileńskiego (w w ypad ku spraw w ażnych konfrontow aną z uchwałami innych sejmików W ielkiego K sięstw a) oraz konstytucjam i sejmowymi.
W instrukcji w yróżniono odpowiedzi na legację i własne postulaty. W śród tych ostatnich w ydzielono odnoszące się do Rzeczypospolitej rozumianej jako w spólnota szlachecka, ale i zw iązek państw; jedynie do W ielkiego K sięstw a i w łasnego pow iatu, wreszcie
petita, prośby w łasne i poparcie próśb ludzi, którzy o w staw iennictw o
prosili, adresow ane zarów no do sejmu, jak i do króla. G ranica między poszczególnym i grupami postulatów bywa jednak płynna. Ponadto,
5 Biblioteka Jagiellońska. Kraków. N r 102 s. 742. Mowa Krzysztofa Radziwiłła na sejmie warszawskim, 1626.
w yróżnione zostały polecenia, które odnosiły się do zachow ania posłów (obecności na sejmiku generalnym słonim skim czy punktual nego przybycia na sejm) i postawy, ja k ą powinni prezentow ać w czasie obrad sejmu. Tu w ymienić należy zabranianie ustępstw, nakaz konsul tacji z posłam i i senatorami litewskimi albo z ogółem sejm ujących, pozostaw ianie decyzji posłom lub zastrzeżenie jej dla sejm iku relacyj nego.
Poza ramami opracow ania pozostaje problem znacznej jed n olitoś ci opinii szlacheckiej, której w yrazem w instrukcjach zjazdów, także odległych terytorialnie, je st pow tarzanie się postulatów nie w spom nia nych w legacji. Być może, stanow iło to rezultat oddziaływ ania m agna tów poza własne obszary, przy czym oddziaływ anie radziw iłłow skie mogło być naw et silniejsze w okresie niełaski, w ja k ą K rzysztof Radziw iłł popadł u Zygm unta III i konfliktu z Lwem Sapiehą. Sprzeciw księcia wobec królew skich planów w ojny zaczepnej ze Szwecją, a potem aktywność w ykazana jesien ią 1625 roku, kiedy de facto na swój koszt bronił granic Litwy, spowodow ała bow iem , że przez szlachtę był postrzegany jak o Pater Patriae.
Sejm ik wileński a sejm 1611 roku
Legacja, którą Zygm unt III rozesłał na sejmiki mające obradow ać przed sejm em 1611 roku, nosiła datę 12 czerwca. Zw rócić należy uwagę, że jak o miejsce w ystaw ienia w ym ieniona została Warszawa, mimo, iż król nadal przebyw ał pod Sm oleńskiem 6. Podobnie jednak postępow ano i w wypadku instrukcji sejm ikowych, jeśli obrady prow adzono poza zw ykłym m iejscem obrad. Jako przykład można podać instrukcję sejm iku oszm iańskiego z roku 1625 datow aną w O szm ianie, mimo, że obradow ano w Żupranach7. G łów nym m oty wem w ystąpienia w ładcy była w ojna z M oskwą. Zygm unt III przeko nyw ał o słuszności podjęcia działań, choć przyznawał, że nastąpiło to bez wym aganej przez prawo (konkretnie, przez A rtykuły henrykows-
kie) zgody sejmu. Przypom inał, iż problem był jednak w spom niany
w legacji na sejm iki, które zbierały się przed sejm em 1609 roku,
6 Akta sejmikowe województw poznańskiego i kaliskiego. T. 1 cz. 1. Wyd. Wł. Dworzaczek, Poznań 1957 s. 398. Legacja dana ks. Wojciechowi M¿lińskiemu... 1 Sejmik poselski dla powietrza w Oszmianie musieliśmy odprawować w Żupranach. AR dz. V nr 17937. Jan Wilczek do Krzysztofa Radziwiłła, 17 XII 1625 Żuprany. AR dz. II nr 1201. Instrukcja powiatu oszmiańskiego, 16 XII 1625 Oszmiana. 60
potem , w propozycji od tronu, przedstawiony posłom , a po zakoń czeniu obrad om aw iany w czasie tajnej rady senatu, gdzie zyskał niem al pow szechną aprobatę. Król w ym ieniał zdobyte miasta. W spom niał elekcję królew icza W ładysława na tron carski i w łasną odm ow ę jej potw ierdzenia, ponieważ nie w ypow iedziała się o niej Rzeczpospolita. Poddaw ał pod ocenę ogółu decyzję co do przyszłego postępow ania podkreślając, że bez w zględu na to, jak a będzie: konty nuow ania wojny, zaw arcia pokoju czy, nie w ykluczająca poprzednich,
żeby na tamtą monarchią... pa n a nasadzać, konieczne je st posiadanie
wojska, a zatem uchw alenie podatków. W yrazem opinii Zygm unta Wazy, ja k należy postąpić, było stw ierdzenie, zresztą sprzeczne z w cześniejszym i, że gdyby wcześniej miał dość sił, to dla dobra Rzeczypospolitej, nie zw ażając na oskarżenia o dążenie do absolutum
dom inium , spowodowałby, iż tron moskiewski ju ż należałby do jej
królów.
W spom niał o przygotow aniach czynionych przez księcia Sied m iogrodu G abora Bethlena, który z podszeptu nie w ym ienionych z nazw iska, ale, w edług określenia królew skiego, najpotężniejszych, nienaw istnych, złośliw ych obywateli Rzeczypospolitej, zam ierzał sięg nąć po jej tron. Być może, było to naw iązanie do nadal zresztą niejasnych pogłosek o kontaktach rokoszan z księciem 8.
Pisał o zagrożeniu tatarskim i szwedzkim.
O pow iadał się za szybkim rozstrzygnięciem losów następstw a po chorym księciu pruskim A lbercie Fryderyku, przy czym w skazyw ał na korzyści płynące z oddania tronu brandenburskiej linii H ohenzol lernów.
Przechodząc do spraw w ew nętrznych, Zygm unt III przedstaw iał pogorszenie się bezpieczeństw a: rozboje, najścia na domy, liczne mordy. W skazyw ał na pow szechną bezkarność, upadek znaczenia urzędów, lekcew ażenie praw a i, wym ienionych z osobna, uchwał sejm owych. Dlatego, by wew nętrzny rząd, pow szechny pokój, obmyślić
i warować, postulow ał, żeby posłam i zostali w ybrani ludzie spokojni, dojrzali, biegli, co pozwoli na prowadzenie obrad w przystojnym porządku. W śród zagrożeń dla owego porządku król w ym ieniał sporną
8 L. Bazylow, Siedmiogród a Polska 1576-1613, W arszawa 1967 s. 183-231. O zamiar wydania córki za Gabriela Batorego i podjęcia próby zdobycia korony, ale carskiej, kasztelan kaliski Adam Stadnicki oskarżył w czasie posiedzenia senatu wojewodę sandomierskiego Jerzego Mniszcha. AR dz. V nr 14648 Aleksander Słuszka do Janusza Radziwiłła, 16 X 1611 Słonim.
od lat kw estię kom pozycji inter status, to jest, całokształtu stosunków m iędzy duchow ieństw em i szlachtą. Proponował zatem pow ołanie kom isji, która po om ów ieniu problem u przedstaw iłaby wnioski kolejnem u sejmowi.
Sejm ik zebrał się w W ilnie 17 sierpnia 1611 roku9. Posłami w ybrano: Jana Sapiehę starostę słonim skiego i Jana Czyża sekretarza królew skiego. Pierw szy podporządkow yw ał się kanclerzow i litew skie mu Lw u Sapiesze, drugi był w kręgu Radziw iłłów birżańskich. N ie m iało to jednak w iększego znaczenia, gdyż kanclerz ożeniony z H alszką R adziw iłłów ną pozostaw ał w dobrych stosunkach ze szw ag rami.
Szlachta ustosunkow ała się do w szystkich punktów legacji monarchy.
Instrukcję rozpoczynał nakaz podziękowania królow i za to, co uczynił dla Rzeczypospolitej. K onkretnym w yrazem w dzięczności był postulat, żeby rekom pensując Zygm untowi III w ydatki na w ojnę oddać mu na dw a lata dochody z cła nowego. Postępujem y myta nowe na
dw ie lecie do własnego szafunku JKM ... Zastrzegano jednak, żeby nie
spow odow ało to obciążenia stanu szlacheckiego, a przy uniw ersałach w ydrukow ano instruktaże. Ponadto proponow ano, aby do dóbr stoło wych przyłączyć starostw o upickie, Jurbork i N ow ą Wolę, które zrekom pensow ałyby stratę, ja k ą spowodow ało w łączenie przez sejm 1609 roku ekonom ii kobryńskiej i olickiej do dóbr królowej (konstytucja Oprawa królowej... Konstancji), jednocześnie jednak chciano, żeby odtąd był przestrzegany przyw ilej na ekonom ie stołu
JK M na koronacji... postanow iony, a zatem, żeby nie dochodziło do
dalszych ich przekształceń10. N akazyw ano (ale ju ż w petitach), żeby posłow ie podziękow ali, najpierw w czasie sejmiku generalnego słonim skiego a potem sejmu, senatorom , którzy uczestniczyli w oblę żeniu Smoleńska. W ym ieniano m arszałka w ielkiego litew skiego K rzysztofa D orohostajskiego i kanclerza Lwa Sapiehę. Proszono króla o nadanie pierw szem u dóbr m ścibow skich na w ieczność, drugiem u m iano pozw olić na przekształcenie jednej z trzym anych królew sz- czyzn, co sobie Jegom ość upatrzy, z dzierżaw y dożyw otniej w dzie dziczną.
9 Biblioteka Polskiej Akademii Nauk (dalej: BPAN). Kraków. Nr 365 k. 44.
10 Konstytucja Ordinatio o prowentach królewskich w Wielkim Księstwie Litewskim została uchwalona przez sejm 1589 roku.
Zezw alano na kontynuow anie wojny m oskiewskiej, przy czym w ielkość przeznaczanych na nią podatków uzależniano od zdania ogółu posłów. Zapew ne m iało to być jednak nie więcej niż trzy pobory
{pobór zw ykły jed en, drugi, trzeci), czopowe i szosow e11.
Do spraw wojny, ale jeszcze bardziej bezpieczeństw a wew nątrz kraju, odnosiło się żądanie zaostrzenia dyscypliny wojskowej. Środkiem do tego m iało być w prowadzenie obieralności rotmistrzów, co w iążąc ich z konkretnym pow iatem czy w ojew ództw em winno przynajm niej tym zapewnić ochronę przed grabieżam i żołnierskimi. Pozostaw iano to jednak decyzji o g ó łu12.
Idąc za zaleceniem królew skim nakazywano bezpieczeństw o ziemi
inflanckiej pilno op atrzyć1?. Chciano um ocnienia pokoju z Turcją
i uchylano przed w spółdziałaniem z K oroną w walce z Tatarami. Jak pisano, Panowie Podołanie z P anam i Wołyńskimi zw ykle korzystali z pom ocy chorągwi kw arcianych, a zatem pow inni i obecnie tychże
sposobów... za żyć14.
U znając potrzebę rozstrzygnięcie spraw y lenna pruskiego zastrzegano, żeby nastąpiło to z pożytkiem Rzeczypospolitej, przy czym
11 Sejmik miński pozostawiał wysokość podatków decyzji ogółu posłów, ale chciał, żeby wojna przez traktaty... a nie przez miecz kończona była, w przyszłości zaś, żeby wojen nie rozpoczynano bez zgody sejmu, 15 VIII 1611 M ińsk. Biblioteka im. Czartoryskich. Kraków (dalej: Czart.) Teki Naruszewicza (dalej: TN) t. 106 p. 36. Podobnie oszmiański, a ponadto, by działania wsparło finansowo duchowieństwo,
15. VIII. 1611 Oszmiana. Tamże, p. 40. Połocki godził się na danie poborów zwyczajnych, ale domagał się ujawnienia tych, którzy uzasadnili celowość podjęcia wojny, 15 VIII Połock. Tamże, p. 35. Sejmik żmudzki nakazywał omówienie sprawy obrony przez sejm, ale zastrzegając, że nie może to oznaczać zwiększenia liczby wojska ju ż zaciągniętego.
12 Obieralności rotmistrzów domagał się sejmik miński i oszmiański, przy czym pierwszy podkreślał obligatoryjność decyzji dla monarchy. Tym, żeby JK M służbę przypowiedzieć raczył.
13 Podobnie sejmik miński, ale nakazując naradę z innymi. Sejmik połocki chciał, żeby król przeznaczył na obronę Inflant część dochodów z dóbr stołowych. Sejmik oszmiański poprzestawał na postulacie wysłania do Inflant piechoty i dobrego rządcy.
14 Sejmik miński pozostawiał problem zagrożenia z różnych stron decyzji izby, gdyż to zawsze zwyczajnie z Koroną odprawowane było. Oszmiański pozostawiał decyzję sejmowi. Połocki zezwalał na uzupełnienie kosztu podarunków daw anych Tatarom o litewskie pogłówne żydowskie.
1
z osobna w ym ieniano nienaruszalność Pactów conventów x5. To ostat nie, poniew aż w Pactach opracow anych dla Zygm unta Wazy nie było zobow iązań odnoszących się do Prus, traktować zapew ne należy jako generalne żądanie przestrzegania prawa. Nadto, ale ju ż w petitach, proszono, by książę pruski nakazał uregulować Gilię, czyli jedno z ram ion ujścia N iem na, a insze... zatamować. Innymi słowy, aby stw orzony został om ijający Zalew Kurski szlak wodny, który łączyłby ziem ie litew skie i ruskie z Królewcem . Postulow ano więc pow ołanie przez sejm kom isarzy aby podjęliby z księciem rozm ow y w sprawie realizacji zam ierzenia16.
O dejściem od instrukcji królewskiej było podniesienie kwestii przynależności ziem opanow anych w toku wojny m oskiewskiej. K on kretnie zaś, żądanie w łączenia w granice Litwy księstw a sm oleńskiego i siew ierskiego17. Ponadto, w petitach popierano prośby Hlebowiczów, Korsaków, Tryznów o zw rot dóbr posiadanych tam przez przodków. Dwa kolejne punkty w platające się w sferę stosunków W ielkiego K sięstw a z K oroną, to nakaz pow rócenia do konfliktu, jaki miał m iejsce w czasie sejmu 1609 roku, kiedy mimo obecności m arszałka w ielkiego litew skiego m arszałek nadw orny koronny M ikołaj Wolski
jurysdykcją uzurpow ać chciał. Teraz nakazywano uchw ale-nie
konstytucji, która zapobiegałaby podobnym wypadkom . Drugi punkt, to żądanie zachow ania prerogatyw urzędu podskarbiego ziem skiego litew skiego18. Być m oże także w płaszczyźnie stosunków z K oroną należy rozpatryw ać żądanie dołączenia do ciw uństw a w ileńskiego kilku okolicznych królew szczyzn, z których dochód szedłby na utrzym anie zam ku w W ilnie. O patrzono to bow iem uwagą: ad instar
wielkich rządów krakowskich.
W ważnej dla Rzeczypospolitej, choć bezpośrednio dla Litwy, spraw ie tum ultu w ileńskiego, którego pastw ą padł zbór ew angelicki (2 lipca 1611), także ekscesów w innych m iejscow ościach, nakazyw a no posłom serio się tego domawiać... by za to była skuteczna satysfak
15 Sejmik miński pozostawiał to decyzji ogółu sejmujących, podobnie oszmiański, połocki, żmudzki. BPAN Kraków. N r 360 k. 218. 15 VIII 1611 Rosienie.
16 Toż sejmik żmudzki.
17 Toż sejmik miński, oszmiański wymieniając tylko Smoleńszczyznę, żmudzki, który upominał się o ziemie niegdyś będące w granicach W ielkiego Księstwa Litewskiego.
Toż sejmik połocki - ażeby skarb i urządpodskarbski był wcale zachowany. Żaden z sejmików nie uzasadnił swego wystąpienia.
cja 9. O we ekscesy, to spalenie luterańskiego i m ieszczańskiego, co
należy podkreślić, zboru w W ierzbołow ie'0. Zalecano uspokojenie sporów m iędzy dyzunitam i i unitam i21. Ponadto sejm ik w ileński poparł żądanie biskupa w ileńskiego Benedykta Wojny, aby kościoły katolickie
i fu n da cje, które spustoszone są, według fu n d u szó w przyw rócone były i ju rysd ykcja Jegom ości, aby zupełnie in toto zachow ana była w koś ciołach katolickich.
Chciano pow ołania deputatów, którzy dokonaliby popraw y prawa, to je st korektury Trzeciego Statutu, z czym zapewne łączono nadzieję i na skuteczniejszą egzekucję wyroków. Jak było to zaś potrzebne, może św iadczyć zam ieszczone w petitach poparcie prośby Ostafija Szum lińskiego o w ydanie z kancelarii królewskiej wyroku na któregoś z G orajskich aż siedm iokrotnie skazanego przez Trybunał na banicję22. N ależy podkreślić, że nie w ysuw ano własnych propozycji, lecz ocze kiw ano, że sejm rozstrzygnie problem pisarza ziem skiego w ileńskiego, który w czasie sesji Trybunału w W ilnie pełnił także funkcję pisarza trybunalskiego. To zaś pow odowało, że roczki zw ane trojeckimi odbyw ały się dopiero dwa tygodnie po zakończeniu sesji, kolejne,
m ichałow skie, nie dochodziły. Zapewne nie chciano utraty przez urzęd
19 Ostrzej wystąpił sejmik miński, który nakazał posłom, żeby nie przystępowali do omawiania innych spraw nim ta nie zostanie załatwiona. Nadto chciał uchwalenia konfederacji między rozróżnionymi w wierze oraz kompozycji z pany duchownymi. Sejmik oszmiański polecił posłom zrezygnować po trzech tygodniach obrad z dalszego udziału, jeśliby do tego czasu sprawa tumultu nie została załatwiona. Oba sejmiki żądały również ukarania sprawców zburzenia zboru w W ierzbołowie. Sejmik połocki domagał się ukarania mieszczan wileńskich za nie poddanie się dekretowi trybunalskiemu. Pamiętać jednak należy, że sprawa wykraczała poza aspekt wyznaniowy, szło bowiem także o rozciągniecie jurysdykcji Trybunału na miasto, przeciw czemu to skutecznie się broniło. Sejmik żmudzki żądał ukarania nie tylko uczestników tumultu, ale i jego rzeczywistych autorów.
20 Upominały się o to sejmiki: miński i oszmiański.
21 Sejmik miński domagał się zaspokojenia słusznych, jak pisał, skarg ludzi religii greckiej. Oszmiański, żeby zachowani byli w swych prawach i wolnościach. Połocki - uważnego zbadania skarg. Żmudzki - doprowadzenia do porozumienia się dyzunitów i unitów.
22 Sejmik oszmiański postulował, żeby za zwłokę w wydaniu wyroku banicji pieczętarze byli pozywani przed Trybunał. Przemilczał przecież rolę króla, który zatwierdzał wyroki banicji.
nika pow iatow ego atrakcyjnej i dla w spółobywateli funkcji trybunal skiej, m oże więc m yślano o przesunięciu terminu roczków 2 .
B olączkę litewską, ale rów nież odczuw aną w Koronie, miało usunąć żądanie, aby w sądach, nad prawo, dochodów panow ie pisarze
nie wyciągali. Trudno to określić inaczej ja k świadectwo wiary we
w zrost efektywności praw a w m iarę mnożenia ustaw.
W śród petitów, co ciekawe, um ieszczono prośbę o uw olnienie szlachty litewskiej, obyw atelów tego państwa, od płacenia dziesięciny z tow arów leśnych i spław ianego drewna. Interesujące dla stosunków w Litw ie, a ściślej, dla pozycji magnatów, było poparcie skargi z pow odu porw ania podkom orzanki grodzieńskiej M ieleszków ny przez jakiegoś K onieckiego, którą to skargę wnieśli w ojew oda now og rodzki Teodor Tyszkiewicz, podskarbi, zapewne ziem ski, Jarosz W ołłowicz i inni, nie w ym ienieni z nazwiska, opiekunow ie panny. Popierano, obok kilku drobniejszych, prośbę kasztelana połockiego Piotra Stabrow skiego o przyw rócenie królewszczyzn, które utracił za udział w niedaw nym rokoszu24.
Zaskakuje żądanie, by sejm zabronił chłopom w arzenia piwa, jeśli nie m ają zgody arendarzy.
Popierano prośbę m ieszczan w ileńskich, zw łaszcza tych, którzy bezpośrednio ucierpieli w niedaw nym pożarze (1610), o zw olnienie z płacenia przez cztery lata czopowego i szosowego.
N akazano posłom wziąć udział w obradach sejm iku generalnego w Słonim iu25. W reszcie, zatroszczono się o pokrycie kosztu wyjazdu przypom inając, że poselskie pieniądze zwykłym sposobem, wedle
prawa, w ybierane być mają.
Sejm rozpoczął obrady 26 w rześnia i zakończył 9 listopada 161126. M arszałkiem izby został w ybrany M ałopolanin, pisarz ziemski lwowski Jan Swoszowski. W odniesieniu do kwestii w ym ienionych
23 Zgodnie z konstytucją sejmu 1598 roku Przyczynienie czasu sądom trybunalskim w Wilnie, sesja rozpoczynała się 2 tygodnie po W ielkanocy i trwała przez 16 tygodni. Roczki trojeckie powinny zaczynać się na świętą Trójcę święto rzymskie, czyli 25 maja. W ielkanoc w roku 1611, to 3 kwietnia, roczki zatem, jak wynika z instrukcji, zaczęły się 17 sierpnia lub około 17 sierpnia, co istotnie mogło przeszkodzić odbyciu się kolejnych, michałowskich, które zbierały się w dniu Michała Archanioła, czyli 29 września.
24 Toż sejmik miński, oszmiański, połocki.
25 Udział w sejmiku generalnym nakazywały posłom także sejmiki: miński, oszm iań ski, żmudzki.
26 Monografia: J. Byliński, Sejm z roku 1611, Wrocław 1970. 66
w legacji, zatem i w instrukcji w ileńskiej, zalecono kończenie wojny m oskiewskiej. D ecyzję, w jaki sposób to uczynić, pozostaw iano jednak w yłonionym z senatu i izby poselskiej komisarzom. Im rów nież zlecono uporządkow anie ogółu problem ów odzyskanych ziem, ale nie w spom inając, w skład którego z państw Rzeczypospolitej wchodzą. Owszem , poprzestano na stw ierdzeniu, że zostały przez zw ycięskiego króla dane Rzeczypospolitej (konstytucja: Poparcie wojny m oskiew s
kiej).
Powołano komisarzy, których zadaniem było przedłużenie rozej- mu ze S zw ecją (O kom isji inflanckiej).
W spraw ie lenna pruskiego zgodzono się, że następcą A lberta Fryderyka będzie elektor brandenburski Jan Zygm unt, po nim jego synowie, bracia oraz ich potom kow ie (Lenno pruskie).
Dwie konstytucje pośw ięcono sprawie bezpieczeństw a w ew nętrz nego, ale nie w ychodząc poza ogólne postanow ienia w cześniejszych sejm ów (.D eklaracja bezpieczeństwa pospolitego', O bostrzenie praw a
na swawolniki).
W odrębnym zbiorze, zatytułow anym Konstytucje Wielkiego
K sięstw a Litewskiego, rozszerzono uchw ałę sejmu 1609, która m ówiła
o popraw ie praw a (Korektura p ra w Wielkiego Księstwa Litewskiego). M ianow icie, dodano nakaz porów nania tekstu oryginalnego i kopii m etryki litewskiej (konstytucja Korektura p ra w i Trybunału Wielkiego
K sięstw a Litewskiego).
O dbiciem postulatów sejm iku odnoszących się do spraw w legacji nie poruszonych była konstytucja O poselskich pieniądzach w Wielkim
K sięstw ie Litewskim . Ta stanowiła, że gdyby kto nie poddał się
uchw ale sejm ikow ej, zostanie pozw any przed sąd grodzki, który skaże go nie tylko na zapłacenie uchwalonej kwoty, ale i 20 kop groszy litew skich kary. W szystko to bez praw a apelacji. Zw olnieni od płace nia mieli być tylko senatorow ie, jeśli jechali na sejm, urzędnicy dworscy, ponadto zastrzeżono, że nie podlegają opodatkow aniu dobra stołowe.
O bw ieszczano, że książę pruski zgodził się przeprow adzenie prac, które uspraw nią żeglugę, z tym, że ich koszt miał sobie zwrócić z przekazanych do pew nych lat dochodów z ceł. Zlecono zatem Januszow i Skum inowi Tyszkiewiczowi, wówczas pisarzow i wielkiemu litew skiem u, aby w spólnie z przedstawicielam i księcia uzgodnił m iejsce budow y now ego portu, w ielkość cła i przedstaw ił przyszłem u sejm owi do zatw ierdzenia (Komisja na przepraw ienie portu do
Królewca).
U w olniono m ieszczan w ileńskich, ale tylko tych, których domy spłonęły, od płacenia przez cztery lata czopow ego i szosowego
( Wolność m iasta Wilna).
W reszcie, godzono się na zapłacenie jednego poboru, na czopow e, na pobieranie przez dw a lata cła nowego, które jednak m iało być płacone nie do skarbu króla, lecz państwa, podskarbiem u ziem skiem u i ten w inien zdać z niego rachunek przed sejm em 27.
N ie była poprzedzona postulatem sejmiku konstytucja M iejsce dla
odpraw owania sądów i chowania ksiąg w zam ku wileńskim. Być może,
było to następstw em błędu piszącego instrukcję, gdyż w konstytucji, w yrażając zgodę na dokonanie rem ontu pom ieszczeń, w spom niano, że m a to być zrobione za pieniądze ju ż przez szlachtę zebrane28.
G eneralnie, to co uchw alono, było zgodne z instrukcją wileńską. Praw da, że szlachta oczekiw ała, iż sprawy: wojny m oskiewskiej oraz lenna pruskiego, zostaną przez sejm rozstrzygnięte. O ba te punkty nie miały jed nak cech specyficznie litewskich, a tym bardziej w ileńskich. Pom inięto postulaty tak ważne dla Wielkiego Księstwa, ale i całej Rzeczypospolitej, ja k odnoszący się do tumultu w W ilnie, przynależ ności państw ow ej ziem odzyskanych od Moskwy, czy, ju ż mniejszej wagi, w zajem nych kom petencji m arszałków Korony i W ielkiego K sięstw a Litew skiego. O przem ilczeniu sprawy tum ultu nie tylko w uchw ałach, ale naw et w dyskusji sejm owej, zadecydow ała przecież pow tórzona w czasie obrad obietnica króla ukarania sprawców. Spow odow ała bowiem , że czołowi różnow iercy litewscy, Janusz i K rzysztof Radziwiłłowie, postanowili czekać na jej spełnienie i nie przybyli do Warszawy. Pod ich nieobecność zaś, jedni z posłów różnow ierczych nie chcieli, a inni, co zastanawia, nie mieli odwagi
, . ,?9
o tym m ow ie .
27 Jak wynika z listu Lwa Sapiehy, województwo nowogrodzkie i kilka powiatów, których posłowie wzięli decyzję w sprawie cła do braci, nie zaaprobowało go w czasie sejmików relacyjnych. To zaś spowodowało, że król zwrócił się do sejmików gromnicznych, które zbierały się 2. II. 1612 roku, a zarazem wezwał ludzi znacznych, w tym Janusza Radziwiłła, do użycia swych wpływów dla przełamania oporu. AR dz. V nr 13855. Lew Sapieha do Janusza Radziwiłła, 2 4 . 1. 1612 M erecz. 28 Postulat wydzielenia miejsca na terenie zamku, ale w M ińsku, żeby zbudować pomieszczenie, w którym przechowywane byłyby księgi ziemskie, znajdował się w instrukcji mińskiej.
29 M iędzy posłami, zwłaszcza naszymi, żaden się nie znalazł, któryby albo życzliwie, albo śm iele rzeczy poprzeć chciał. AR dz. V nr 3213. Krzysztof Dorohostajski do Krzysztofa Radziwiłła, 13 XI 1611 Warszawa. Na obietnicę daną w czasie sejmu
Nie je st jasn a spraw a ziem odzyskanych od M oskwy. Zdaniem Litwinów, król w cielił je do Korony i przeciw tem u zaprotestow ał najpierw kanclerz Lew Sapieha, potem sejmiki W ielkiego K sięstw a30. N atom iast Zygm unt III zaprzeczył, żeby to uczynił. O wszem , pisząc do Jana K arola Chodkiew icza pow ołał się na dołączoną do listu kopię konstytucji i dyplom u, które odnosiły się do spornych ziem. Racja m usiała być jednak po stronie litewskiej, skoro sejm 1613 roku uchw alił Ordynacją w ojew ództw a smoleńskiego, która w łączała je do W ielkiego K sięstw a31.
Żądanie określenia w zajem nych kom petencji m arszałków zostało spełnione przez sejm dopiero w roku 1647 (Aprobacja skryptu m iędzy
m arszałkam i tak koronnymi, ja k o i W. X. Lit. o samym tylko porządku m iędzy nimi). Dla om aw ianego tematu szczególnie interesujące jest,
że ów czesne znane instrukcje sejm ików litew skich (kow ieńska, lidzka) kw estii tej nie podnosiły .
powołali się, występując przed sądem asesorskim, aktor generalny zborów litewskich Paweł Progulbicki i jeden z pokrzywdzonych w tumulcie Jan Wieliczko. Lietuvos nacionaliné Martyno M azvydo biblioteka. Vilnius. F 93-1742. W Wilnie, przed sądem asesorskim... 25. VIII. 1612 Wilno. O zadowoleniu ew angelików z zapadłych decyzji świadczy uchwała konwokacji wileńskiej, która zebrała się 1. X. 1614 roku. Uchwała konwokacji znana jest z kilku odpisów, m.in. BPAN Kraków. Nr 2252 k. 16.
30 PP Bracia nasi Polacy konstytucję napisali narodowi naszemu szkodliwą i ten fundam ent założywszy dyplom, ja k o go ochrzcili, przywilej napisali sobie na Sm oleńsk i nasze prow incje i zamki, że to im król daruje... musiałem protestację... uczynić. Lietuvos m okslą akademijos biblioteka. Vilnius (dalej: LMAB). F 9 - 431 s. 157. Lew Sapieha do Krzysztofa Radziwiłła, 1611, w dzień Bożego Narodzenia. Vide też list do kanclerza popierający jego postawę wystosowany w imieniu grodzieńskiego sejmiku gromnicznego. Biblioteka im. Raczyńskich. Poznań. N r 88 k. 3. 3. II. 1612 Grodno.
31 TN t.110 poz. 67. Replika Lwa Sapiehy.... B.d., ale po sejmie 1611 roku. W istocie, jest to odpowiedź króla pytania zadane przez Jana Karola Chodkiewicza. N a utrzymywanie się stanu niepewności wskazuje, że jeszcze czternaście lat później sejmik miński domagał się, aby diploma od JK M na przywrócenie Smoleńska do Księstwa Litewskiego... do kancelarii oddany i we wszystkich powiatach aktykowany [był]. A R dz. II nr 944. Instrukcja... województwa mińskiego... na sejm, 18. XII. 1625 Mińsk.
32 BPAN Kraków. N r 365 k. 166. Sejmik kowieński; k. 169. Sejmik lidzki. Oba 11. IV. 1647.
Rozesłana na sejmiki legacja królew ska była jednym w ielkim ostrzeżeniem przed Szwedami, którzy zajęli Inflanty, w kroczyli w gra nicę Litwy, co więcej, należało oczekiwać, że pojaw ią się w Prusach 33. Przed Turcją tak podrażnioną w ypraw am i kozackim i, że gotow ą na w ojnę. Z tym w iązał się czekający na rozstrzygnięcie problem m iejsca Kozaków w Rzeczypospolitej. Przed nie w ym ienionym i z nazwy sąsiadam i, którzy mało nam życzliw i tylko czekają na dogodny m om ent do ataku. Owymi sąsiadam i byli: M oskw a i Siedm iogród. Do tego dochodził spadek bezpieczeństw a wew nętrznego spow odow any
w yczynam i oddziałów, które w róciły lub w ybierały się na służbę
habsburską, zresztą, w szelkiego rodzaju kup swawolnych.
Pow agę sytuacji podnosiło, że chorągw ie kw arciane nie otrzym ały całego żołdu, a to z pow odu nie w płacenia zaległych podatków.
Program działania rozpoczynało w ezwanie do uw ierzenia w swe siły, czego konkretnym w yrazem m iałoby być utw orzenie floty (w nas
i o okręty nie trudno, i anim uszu wiele) i przeniesienie działań do
Szwecji. Zygm unt III dowodził, że m ożliw e je st całkow ite zw ycięs two, bo Szwedzi nie są w stanie przeciw staw ić się połączonym siłom polskim i litewskim. Przekonyw ał o korzyściach, jak ie przyniesie odzyskanie przez niego tronu szwedzkiego. Przybyłoby oraz siła
sposobów do pom nożenia pożytków tej zacnej Korony i Wielkiego K sięstw a Litewskiego. Zarazem , zw racając uwagę, że czynił to
i w cześniej, iż czas jem u przyznał rację, przestrzegał przed zdaw aniem się na traktaty, bo nieprzyjacielowi... nie trzeba ufać.
W reszcie, podkreślając w agę czasu i szerzenie się morow ego pow ietrza proponow ał skrócenie obrad sejm owych do trzech tygodni.
Sejm ik wileński zebrał się 16 grudnia 1625 roku. N ie wiadom o, kto i kiedy zdecydował, że nie będzie obradować w W ilnie, lecz pod m iastem , w Niemieży. Znany je st tylko powód, m ianow icie morowe pow ietrze, co sugeruje, że tak postanow ili nieliczni uczestnicy34. Zapew ne m arszałkowa! podkom orzy wileński Jan A lfons Lacki.
Sejm ik w ileński a sejm w arszaw ski 1626 roku
33 Czart. N r 370 s. 171. Instrukcja na sejmiki Anni MDCXXV pro die 7. XII. AR dz. II nr 945. Instrukcja JKM na sejmik województwa nowogrodzkiego, 16. XII.
1625.
34 Instrukcja - AR dz. II nr 935. O zmianie miejsca obrad oraz spisaniu instrukcji w Korzyści - AR dz. V nr 4401. Jan Golejowski do Krzysztofa Radziwiłła, 20. XII. 1625 Hermaniszki.
Posłam i zostali: Daniel Poniatowski sędzia grodzki w ileński i Enoeh Kolenda. Pierw szy jak o m ianowany na urząd przez w ojew odę Lwa Sapiehę m oże być uznany za jeg o klienta, drugi był zw iązany z hetm a nem polnym K rzysztofem Radziwiłłem. Było to o tyle istotne, że w ojew oda i hetman pozostaw ali od sierpnia 1625 roku w ostrym konflikcie35.
W instrukcji tradycyjnie odniesiono się do całości legacji.
D ecyzję w spraw ie skrócenia obrad pozostaw iono sejm ow i36. Uznano konieczność przeciw staw ienia się Szwecji: ju że śm y to z prop o
zycji JK M zrozumieli, iż... granice Wielkie K sięstwo Litew skie bez piecznością obram ow ane być nie mogą, je d n o p rze z podniesienie
wojny. Pozostaw iano zgodzie ogółu sejm ujących przeniesienie działań
na terytorium Szw ecji37. Jednocześnie, wbrew zdaniu króla, nie w yrzekano się rokow ań, owszem, postulow ano pow ołanie komisarzy, którzy przebyw ając w obozie mogliby je prow adzić38.
U pom inano się o w spółudział Korony w kosztach wojny, co daw ało w yraz pow szechnem u w państw ach Rzeczypospolitej przeko naniu, że każde z nich granic broni własnymi siłami, jedynie w spo magane przez drugie39. W wypadku uchwalenia podatków godzono się
35 Powodem konfliktu była dokonana z pominięciem hetmana polnego nominacja Lwa Sapiehy na hetmaństwo wielkie. Pominięcie nie było sprzeczne z prawem, ale naruszało zwyczajową zasadę przechodzenia z urzędu niższego na wyższy. Ponadto, zdaniem księcia, potajemne starania Lwa Sapiehy o buławę były przejawem czarnej niewdzięczności wobec rodu radziwiłłowskiego.
36 Toż sejmik oszmiański, ale z zastrzeżeniem, że bieg obrad na to pozwoli, AR dz. II nr 940. Sprzeciwił się sejmik wiłkomierski, AR dz. II nr 937, 16. XII. 1625 Onikszty. 37 Popierał zamiar przeniesienia działań sejmik upicki. Sejmik miński oddzielił problem wojny inflanckiej, to jest obrony Inflant, od traktowanego tylko za sprawę króla podboju Szwecji. Godził się, aby tego nieprzyjaciela w gnieżdzie morzem szukać kazał, ale nie zaciągając w to ludzi narodu naszego.
38 Toż sejmik wiłkomierski i miński, który jednak szedł dalej, bo zaprzeczył królowi: pew nie wiemy, że wojna mogła być do lat kilku inducjami zatrzymana. Co więcej, stwierdził, że nadal jest to możliwe, nakazał bowiem posłom prosić króla, aby do czasu jakiego tę wojnę zatrzymano. A R dz. II nr 944, 18. XII. 1625 Mińsk.
39 Toż sejmik trocki. AR dz. II nr 936. 16. XII. 1625 Troki. Sejmik miński zalecał posłom litewskim naradzenie się z koronnymi i dopiero wtedy uchwalenie subsydium na miarę potrzeb. Sejmik oszmiański akcentował, że chodzi o subsydium pieniężne, gdyż żołnierzy W ielkie Księstwo ma dosyć. Podobnie sejmik wiłkomier ski. Nie było to prawdą, gdyż w Litwie brakowało ludzi gotowych służyć w wojsku, ale obawiano się grabieży, jakich dopuszczać się będą chorągwie koronne.
na trzy pobory, z tym, że dom agano się porów nania powiatów, które uchw ały były dotąd niższe niż w iększości40.
W spraw ie nadesłanej przez królew icza W ładysław a prośby o zw iększenie dochodów polecano pójście za zdaniem ogółu41.
W ychodząc poza treść instrukcji nakazywano posłom , żeby nie pozw alali ja k o na zmniejszanie, tak i na podw yższenie m onety41. Zarazem przyznając, że m oneta pruska budzi zastrzeżenia, brakuje, chciano, aby dobra pozostaw ała w obiegu. Chodziło o tak zwane półtoraki królew ieckie 43.
Przypom inano, że nie zakończyła prac pow ołana jeszcze przez sejm 1607 roku kom isja brzeska, która m iała dokonać rozgraniczenia
40 Sejmik upicki nakazywał zgodzić się na uchwalone przez insze województwa, proponował nałożenia myta na wszelkie towary i wpłacenie pewnej kwoty przez duchowieństwo. Sejmik miński także pozostawiając wysokość podatku zgodzie ogółu przypominał o uchwalonych przez konwokację wileńską (1624), które już zostały wniesione do skarbu. Ponadto, aby król pokrył koszt prochów, kul i trans portu. Sejmik nowogrodzki wymieniał dwa pobory, podwójne czopowe, pogłówne żydowskie. W szystko to pod warunkiem zapłacenia donatywy z królewszczyzn i dóbr stołowych (z obu według inwentarzów... a nie według starych kwitów). Ponadto upominał się o subsydium od księcia pruskiego (ludem albo pieniędzmi). Chciał, aby szafunek poborów pozostawał w gestii sejmików, LMAB. F 198-2 k .l, 16. XII. 1625. Sejmik obradował we wsi plebańskiej pod Nowogródkiem. Sejmik oszmiański nakazywał posłom, żeby nie obciążając stanu szlacheckiego inszego sposobu do nabycia pieniędzy szukali. Proponował obciążenie królewszczyzn litewskich kwartą, godził się na cło nowo podwyższone, szos i pogłówne żydowskie. Sejmik upicki pozostawiał wysokość podatków zgodzie ogółu, chciał, żeby duchowni nie tylko w poborach z świeckimi się porównali, ale wzorem lat wcześniejszych ofiarowali jakąś znaczniejszą kwotę, nadto, żeby obciążyć dzierżawców królewszczyzn, a na senatorów nałożyć obowiązek wystawienia pocztów. W reszcie, proponował nałożenia myta na wszystkie towary, to jest zarówno królewskie, duchowne, jak i szlacheckie. Sejmik orszański nakazywał pytać, co stało się z dwoma poborami uchwalonymi na konwokacji. AR dz. II nr 943, 16. XII. 1625 Orsza.
41 Toż sejmik miński, ale z zastrzeżeniem, żeby uczyniono to bez zatrudnienia i uszczerbku Rzeczypospolitej, nowogrodzki, oszmiański, trocki, wiłkomierski. 42 Toż sejmik oszmiański, orszański, chyba nowogrodzki, który wysunął niejasny postulat przywrócenia mennicy do dawnego waloru.
43 Toż sejmik oszmiański, wiłkomierski. Trocki nakazywał prosić króla, żeby upomniał kurfirsta, aby jako lennik Rzeczypospolitej brał z mennicy K JM stempel i ligę. Sejmik upicki chciał zrównania wartości ortów pruskich, duńskich, gdańskich i bydgoskich.
w ojew ództw : litew skiego brzeskiego z koronnym podlaskim 44. Zara zem kazano dziękować w ojew odzie w ileńskiem u Lwu Sapiesze za to, co w tej spraw ie uczynił.
Zdecydow anie ujm ow ano się za Krzysztofem Radziwiłłem . W ypom inano królow i, że przem ilczał zasługi, jak ie hetm an polny położył w toku dotychczasow ych działań. N akazyw ano posłom , żeby, oprócz złożenia mu podziękow ania, starali się o zw rot pieniędzy, jakie w yłożył na zaciąg żołnierzy i o nagrodę dla niego. Aby poratow anie
słuszne otrzym ał 45. Ponadto nakazyw ano podziękow ać Januszowi
Skum inow i Tyszkiewiczowi w ojew odzie m ścisław skiem u, że na swój koszt zaciągnął zacny p u łk ludzi, Janowi Alfonsowi Lackiem u, który był starostą dyneburskim , za starania podjęte dla zw iększenia obronności zam ku i A ndrzejow i Stanisławowi Sapiesze staroście ryskiem u.
Proszono, żeby nie rozliczano podskarbiego ziem skiego K rzysz tofa N aruszew icza z nie wpłaconej części podatków aż do porów nania się pow iatów 46.
Ew enem entem i to zasługującym na szczególną uw agę jest zlecenie, by przedstaw iciele sejmiku na afektację szpitala Sw. Trójcy,
posłom m iasta w ileńskiego o w ybieranie m ostow ego byli pomocni.
0 posłach miasta, w jaki sposób mieli ich w spierać posłowie szlacheccy, nic przecież nie wiadomo. W ymieniano kilka spraw personalnych
W szystko pow ierzono wierze i cnocie posłów, ale zastrzegając, że n ad tę wolę naszą dalej postąpić ważyć się nie b ę d ą 1.
44 Toż sejmiki: miński, nowogrodzki, oszmiański, które dołączały analogiczny postulat odnoszący się do komisji mozyrskiej, oraz sejmik trocki.
45 Toż sejmik orszański i upicki. Sejmik nowogrodzki chciał do podziękowań 1 zwrotu długu dołączyć jeden pobór z terenu powiatu. Sejmik trocki nakazywał prosić króla, żeby miał wzgląd na zasługi i straty poniesione przez księcia, nadto, aby marszałek poselski podziękował mu in teatro publico. Sejmik wiłkomierski nakazywał posłom, aby nie wracali bez decyzji o zwrocie długu i nagrodzie dla hetmana. Podobnie sejmiki: kowieński, lidzki, miński (w wyciągu z jego instrukcji zapisano, że proponował, aby książę otrzymał czopowe sowite, żeby dodano jakąś kw otę pieniędzy do posiadanych dzierżaw, żeby jeszcze większe beneficja od JK M konferowane były), sejmik oszmiański, upicki, żmudzki. Nacionalnaja bibliotieka Rossii. Pietiersburg. Otdieł Rukopisiej. Polskije awtografy z sobranija P. P. Dubrowskogo. 321/2 nr 158. Instrukcje sejmikowe w części odnoszącej się do Krzysztofa Radziwiłła i wojny inflanckiej, b.r.
46 Sejmik upicki domagał się zwrotu podskarbiemu długu Rzeczypospolitej (208 924, 25/5 zł).
Sejm obradow ał w dniach 27 stycznia - 10 m arca 1626 roku, a zatem , czas obrad nie został skrócony4s. M arszałkiem wybrano przedstaw iciela M ałopolski, starostę krasnostaw skiego Jakuba Sobies kiego. Spośród propozycji królew skich uchwalono apparatum i p o rzą
dek w ojny ze Szwecją, przy czym szczegóły zachowano w tajem nicy (O Inflanciech). Zgodzono się na zw iększenie apanaży królew icza
W ładysław a (Auctia prow izji stołu Królewicza J M Władysława). W odniesieniu do podatków, posłow ie w ileńscy zgodzili się na cztery pobory, zatem o jeden więcej niż zezw alała instrukcja, na czopow e, cło
nowo podw yższone i spław wodny na rok, pogłów ne tatarskie oraz
żydow skie, do których dochodziło donativum z dóbr stołow ych króla49.
Ze spraw nie w spom nianych w legacji a poruszonych w instrukcji, sejm uznał w ydatki na w ojsko K rzysztofa Radziwiłła, jed n ak za jego zgodą odłożył na rok zw rot pieniędzy ( Wydatki wielm ożnego hetmana
po lnego Wielkiego Księstwa Litew skiego)50. Za obronę granic
podziękow ał księciu m arszałek izby, w ysłana zaś do króla i senatu deputacja poprosiła o nagrodę i przekazanie dow ództw a nad częścią w ojska litew skiego. Pierw szą prośbę Zygm unt III przem ilczał, drugą odrzucił. Ponadto, sejm krytycznie ocenił działalność hetm ana w ielkiego Sapiehy, ale zaaprobow ał jego wydatki na w ojsko, zalecił też zw rot długu, który Rzeczpospolita zaciągnęła u podskarbiego ziem skiego K rzysztofa N aruszew icza.
Sejm ik w ileński a sejm 1641 roku
W legacji wysłanej na sejmiki W ładysław IV tłum aczył, że zw oła nie sejm u wcześniej niż przew iduje prawo, w ym usiła pilność spraw,
47 Sejmik oszmiański i trocki dały posłom moc zupełna. Wiłkomierski nakazując, aby co do dobrego w Ojczyźnie rządu należeć będzie, tego z pilnością postrzegali, jednocześnie zastrzegł - abyśmy w niczym nad siły onerowani nie byli.
48 M onografia: J. Kwak, Sejm warszawski 1626 roku, Opole 1985.
49 Posłowie nowogrodzcy zgodzili się na dwa pobory (ponadto dwa wzięli do braci) i podwójne czopowe.
50 Akceptacja przez sejm długów zaciągniętych w imieniu Rzeczypospolitej, a tym bardziej wydatków była rzeczą zwykła. W yjątkowość sytuacji Krzysztofa Radziwiłła wynikała z faktu, że dokonał zaciągów nie mając listów przypowiednich, później zaś zwlekał z wykonaniem polecenia króla rozpuszczenia oddziałów.
które trzeba rozstrzygnąć51 Poprzedni sejm rozszedł się 1 czerwca 1640 roku, obecny m iał zebrać się 20 lipca 1641. Przestrzegał przed sporam i w sprawie tytułów, poniew aż mogłyby zakłócić obrady52. N iepokój co do przebiegu sejm u w yrażały także słow a ubolew ania na
konfuzję konkluzji sejmowych. Skarżyły się na to i sejm iki, ale
W ładysław IV m iał na myśli szczególnie sejm 1640 roku, który wbrew jeg o ostrzeżeniom o groźbie w ojny z Turcją i Tatarami ograniczył się do podjęcia skąpej uchw ały podatkowej na opłacenie w ojska ju ż będącego w służbie. Dalsze zaś decyzje w sprawach obrony posłow ie w zięli do braci. W ładca przestrzegał więc, żeby nie dać się zwieść przyjaznym ośw iadczeniom Pogaństwa. Pisał o konieczności zapłace nia w ojsku nadal zaległego żołdu. Przypominał, że K ozacy Zaporoscy, choć w słuszny w prawieni porządek, nie otrzym ują obiecanej zapłaty. Król m iał na myśli zaciągniętych w służbę Rzeczypospolitej tak zw anych Kozaków regestrow ych.
Pozostając w kręgu spraw odnoszących się do bezpieczeństw a granic w skazyw ał na zły stan miast i zam ków pogranicznych: Dyneburga, N ow ogródka Siew ierskiego i Smoleńska. Proponow ał egzekw ow anie w obu państw ach Rzeczypospolitej daw nych postano w ień odnoszących się do w ybrańcach oraz, w W ielkim K sięstw ie, do Tatarów
Przypom inał spraw ę ordynacji powiatów: bytow skiego i lembors- kiego, którą mieli opracow ać kom isarze powołani jeszcze przez sejm 1638 roku.
Chciał pow ołania obdarzonej pełnią w ładzy kom isji, która zakończyłaby spory graniczne z W ęgrami i Siedmiogrodem.
W odniesieniu do spraw w ew nętrznych W ładysław Waza zw racał uw agę na przekraczanie kom petencji przez Trybunały. Stanowiło to form ę dyskusji z pow tarzanym i zarzutami, że w erdykty trybunalskie są przetrzym yw ane i kasow ane przez sądy zadw om e. N a szczególne podkreślenie zasługuje uw aga o otrzym ywaniu w yroków infamii na sejm ikach. Sprawa ta w ym aga dalszych badań.
Król proponow ał otw arcie mennicy. Polecał poddanym Inflant czyków, którzy dochow ując w ierności Rzeczypospolitej m usieli porzu
51 TN t. 138 p. 28. Instrukcja... od JKM na sejmiki powiatowe dana, 9. VII. 1641 W arszawa.
52 Było to nawiązanie do sprzeciwu, jaki w Litwie i ziemiach ruskich Korony wzbudziła konstytucja sejmu 1638 roku O tytułach cudzoziemskich. Tekst uchwały nie wyjaśnia powszechności sprzeciwu.
cić m ajętności położone na terenach opanowanych przez Szw ecję53. Prosił o potw ierdzenie indygenatu M ilanowi szlachcicowi holzackie-
tnu, która to prośba, ja k pisał, p o dwa sejm y proponow ana była.
Chodziło o G ebharda a M ilnheim a, pochodzącego z Alzacji dw orza nina królew skiego, którego indygenat w pisany był do M etryki K oron nej pod datą 4 kw ietnia 163 554. N ie wiadomo, dlaczego w ładcy tak zależało na potw ierdzeniu tego konstytucją, co w praw dzie nakazy w ała uchw ała sejmu 1601 roku: każdego... szlachectw o konstytucją
objaśniać będziemy, ale nie była przestrzegana.
W reszcie, W ładysław IV poddaw ał uwadze poddanych własne długi i w ydatki. Postulow ał rozgraniczenia dóbr stołow ych oraz szla checkich. Prosił o zgodę na m ianow anie biskupem płockim króle w icza K arola Ferdynanda i zw iększenie dochodów drugiego z braci, królew icza Jana K azim ierza55.
W sumie, najgłośniejsze w legacji było żądanie pieniędzy, przy czym dla części szlachty pew ną osłodą mógł być postulat dokonania koekw acji, to je st zrów nania liczby poborów uchw alonych przez poszczególne sejmiki.
Sejm ik zebrał się w Wilnie 9 lipca 1641 roku56. Posłami wybrano ludzi wielkich w Ojczyźnie: Janusza Radziwiłła podkom orzego litew skiego i A ntoniego Tyszkiewicza podskarbiego nadwornego. W zestaw ieniu z faktem, że obaj zostali przed niespełna półtora rokiem oskarżeni przez przeora konw entu dom inikanów w ileńskich ks. Petro- niusza K am ieńskiego o w spółautorstw o zam ieszek, do jak ich doszło w czasie pogrzebu klienta radziwiłłow skiego, ew angelika, A leksandra Przypkow skiego, obradujący zaś niespełna miesiąc po protestacji sejm ik wileński uznał winnymi zajść różnowierców, może w ydać to
53 Rekompensatę strat obiecał Inflantczykom sejm warszawski 1626 roku (konsty tucja O Inflantczykach). Kolejne konstytucje, które odnoszą się do tego problemu, pochodzą z lat 1629, 1631, 1633, kiedy wspomniano o wypłaconych zaliczkach. Całej sprawy jednak nie rozstrzygnięto i to nie tylko za panowania W ładysława IV, ale i Jana Kazimierza.
54 B. Trelińska, Album armorum nobilium Regni Poloniae X V -X V III saec., Lublin 2001 poz. 735.
55 Królewicz zwrócił się do sejmików także bezpośrednio. TN t. 138 p. 15. Jan Kazimierz do sejmiku średzkiego, 22. IV. 1641 Warszawa.
56 AR dz. II nr 1202. 76
się zaskakujące57. Zm ianę stanow iska sejm iku należy jedn ak traktować jak o przejaw uginania się szlachty przed uczestniczącym i w obradach magnatam i, w roku 1640 biskupem w ileńskim A braham em W ojną w 1641 księciem Januszem Radziwiłłem. Ponadto ow a różnica nie była tak w ielka, jak m ogłoby się w ydaw ać, bo w roku 1640 w ystę pując przeciw różnow iercom wybrano posłem starostę oszm iańskiego, podw ojew odziego w ileńskiego Adam a M acieja Sakowicza, który był jednym z zaufanych przyw ódcy ew angelików Litwy, wojewody w ileńskiego K rzysztofa Radziwiłła. D rugim posłem został protegow a ny biskupa M ichał Wojna starosta pieniański.
O tw orzył instrukcję zw yczajow y nakaz podziękow ania W ładysław owi IV za tak miłościwy, ojcow ski p ra w ie ku nam i Rzeczy
pospolitej afekt. Podobnie zw yczajow o odniesiono się do w ażniejszych
postulatów władcy, ale zajm ując stanowisko przew ażnie niechętne. W yrażono bow iem zdziw ienie, że zaciągnięte w ojsko nie otrzym ało żołdu i, ja k przed rokiem , pozostaw iono to trosce Panów Koronnych5*. O wszem , świadectw em odżegnyw ania się od całej spraw y było zastrzeżenie, żeby oddziałów nie rozlokowano na zimę w W ielkim K sięstw ie59. Podobnie, uznając potrzebę w ypłacenia K ozakom należ nego w ynagrodzenia, nie w spom inano o w łasnym w spółudziale60.
A probow ano uwagi króla o potrzebie zabezpieczenia granic. U po minano się o w ypłacenie zaległego od lat żołdu załogom pogranicz nych zamków, zw łaszcza Dyneburga, Smoleńska, m ilczano o koron nym Nowogródku, dodano litewski Połock. Proponowano w prow adze nie, jako zasady, że stacjonować w nich będą po trzy miesiące w ybrańcy z królew szczyzn61.
Zastrzegano, że jeśli zostałyby uchwalone podatki, ich szafunek pow inien pozostaw ać nigdzie indziej, je n o p o d łu g dawnych praw
i zw yczajów w gestii podskarbiego litewskiego. To ostatnie było
w ycofaniem się z pom ysłu w yrażonego ostatnio w instrukcji opraco
57 TN t. 137 p. 42. Kopia protestacji 0 0 Dominikanów... przeciwko wojewodzie wileńskiemu, 29. II. 1640. AR dz. II nr 1195. Instrukcja... posłom województwa wileńskiego, 27. III. 1640.
58 Żądanie zapłaty znajdowało się w instrukcji nowogrodzkiej, oszmiańskiej, żmudz- kiej, zawsze z zastrzeżeniem, że nie może spowodować obciążenia Wielkiego Księstwa.
59 Toż sejmik nowogrodzki.
60 Toż sejmik nowogrodzki, oszmiański, żmudzki. 61 Toż sejmiki: nowogrodzki, oszmiański.
wanej przed sejm em z roku 1640. W ówczas dom agano się oddania szafunku w ojew ództw om i powiatom.
Dany posłom nakaz, żeby przed podjęciem decyzji zorientow ali się w stanie stosunków z M oskw ą i T u rcją mógł być traktow any jako potrzeba oszacow ania potrzeb, ale stanow ił raczej przejaw nieufności do inform acji króla62.
A probow ano propozycję pow ołania komisji, która doprow adzi-r
łaby do ustalenia linii granicznej z W ęgrami i Śląskiem . G odzono się na otw arcie m ennicy 64.
Budził w ątpliw ości projekt króla rewizji dóbr stołowych, a zw łaszcza pow ołania kom isji do ich nowego rozgraniczenia65.
W odniesieniu do Trybunału, milcząco zgodzono się z uw agą o przekraczaniu przez niego swych kompetencji. O wszem , skarżono się, że z pom inięciem sejm ików rozstrzyga sprawy o naganę szlachec twa. Wywód szlachectwa, który właśnie secundum ju ra m in suis
districtibus odpraw ow ać się ma, bierze to sobie Trybunał. M ożna
przypuszczać, że naw iązyw ało to do konstytucji sejm u 1633 roku, która odrzucała decyzje trybunalskie, jeśli nie były poprzedzone w yw odem przeprow adzonym na sejm iku (O wywodzeniu szlachectwa). N akazyw ano posłom starać się o jego, Trybunału, meliorację. To bezpośrednio było następstw em rozejścia się zim ą 1640 roku komisji, która m iała dokonać korektury Trzeciego Statutu i Sądu Głównego.
W brew zaleceniu królew skiem u powracano do spraw y tytułów, bo żądano skasow ania konstytucji przyjętej przez sejm 1638 roku
(O tytułach cu d zo ziem skich f,6. M ilczano o protegow anym królewskim .
Prośbę króla o zapłacenie długu i nadania dla królew iczów pozosta wiano decyzji ogółu67.
62 Zw raca uw agę pogląd szlachty oszmiańskiej, że najazdy tatarskie spowodowane zostały kolonizacją ziem ukrainnych przez panów koronnych. Obywatele Korony miasta sw e i wsi p o d ich granice przeszedłszy dzikie pola pozasadzali.
63 Konstytucja Komisarze do Węgier, Śląska i Margrabstwa, i Pomorstwa została uchwalona w roku 1633.
64 Toż sejmik nowogrodzki, żmudzki.
65 Zapowiedź rewizji nadań na dobra należące do ekonomii zawarta była ju ż w kons tytucji sejmu 1635 roku O dobrach stołu naszego tak w Koronie, ja k o i w Wielkim Księstwie Litewskim.
66 Toż sejmik nowogrodzki.
67 Toż sejmiki: nowogrodzki, oszmiański. Poparł zamiar nadania biskupstwa króle wiczowi sejmik żmudzki.
Za swoiste naw iązanie do legaeji królewskiej uznać m ożna dany posłom zakaz przedłużenia obrad choćby o godzinę 68. O dnoszono się nie do sposobu konkludow ania sejmów, lecz do tego, co działo się później, podczas redagow ania uchw ał {po sejm ie drugie sejm y u...
pieczętarzy bywają). N akazyw ano zatem, żeby m arszałek izby pod
pisyw ał tekst przed pożegnaniem króla i niezwłocznie w nosił do akt grodzkich. Jak i przed sejm em 1640 roku dom agano się, aby w razie niedojścia sejmu, m arszałkiem następnego był poseł z tej samej prowincji. Pozostając w kręgu spraw sejm owych żądano, aby
autoritatem et dignitatem p o słó w ja k o najbardziej obwarować. To było
reakcją na incydent, do jakiego doszło w czasie sejmu 1639 roku. M ianow icie, podskarbi nadw orny Jerzy Ossoliński zagroził jednem u z posłów m azowieckich, Stanisławowi Baranowskiem u, że każe go obić. W reszcie, skarżono się na dyskrym inow anie posłów litewskich, którzy, ja k pisano, nie otrzym ują g o sp o d słusznych69.
W ychodząc poza treść legaeji powtarzano w w iększości żądania zaw arte w instrukcji na sejm 1640 roku. U pom inano się zatem o publikow anie rad senatorskich. Nakazyw ano posłom starać się o skasow anie ceł m orskich, które były pom ysłem W ładysław a IV oraz anulow ania podjętej przez niego decyzji w spraw ie lenna kurlan- dzkiego70. Chciano, aby przy zm ianie na tronie pruskim w yelim ino w ano w ystępujące nadużycia prawa, ale ich nie w ym ieniano71. Poruczano posłom , aby dążyli do usunięcia zadrażnień między rozróżnionym i w wierze. Samej Litwy dotyczyło żądanie w yjaśnienia powodów, dla których, mimo uchw alenia konstytucji De bellica
oeconomia, tak mało pieniędzy w pływ a do skarbu. Był to zresztą
nierzadki przykład słabej znajom ości uchw ał sejm owych, gdyż uchw a lona przez sejm 1638 roku konstytucja odnosiła się do Korony. Ponad to, żądano pow ołania Trybunału Skarbowego, który sądziłby w W ilnie
68 Toż sejmik nowogrodzki, żmudzki.. 69 Toż sejmik nowogrodzki.
70 Toż sejmik nowogrodzki. Czart. N r 375 k. 603. 11 VII 1641. Sejmik oszmiański domagał się, żeby feudum kurlandzkie nie było nadawane bez zgody R zeczypos politej. AR dz. II nr 1201. 9. VII. 1641 Oszmiana. Sejmik żmudzki uznał decyzję za akt prywatny, zatem pozbawiony mocy. AR dz. II ks. 10 k. 60. Mowa o przyjęciu przez W ładysława IV hołdu od księcia Jakuba, bratanka Fryderyka, władcy Kurlandii (17 lutego 1639). Przesądzało to losy lenna po śmierci księcia Fryderyka.
71 Sejmik żmudzki chciał, aby exercitia religionis catholicae et augustiana tylko zostawało.
zw iązane z tym spraw y72. Dom agano się ponow ienia i, co należy podkreślić, respektow ania konstytucji sejmu koronacji W ładysław a IV, która m ów iła o obieralności m arszałków pow iatowych. Stanowi to kolejny dow ód kiepskiej znajom ości uchw ał sejm owych. K onstytucję
O m arszałkach Wielkiego K sięstwa Litewskiego uchw alił bow iem sejm
1631 roku. W ślad za instrukcją na sejm 1640 roku pow tarzano żądanie aktualizacji hierarchii urzędników. Precyzow ano, że chodzi o urzędy w w ojewództwach i pow iatach nowe, ale ich nie w ym ie niano73. Chciano objaśnienia konstytucji, którą M oskwa a d indige-
natum przypuszczono, czy odnosi się do w szystkich, którzy postano
w ili żyć pod w ładzą króla, czy niektórych. Nie wiadom o, co m iano na m yśli, gdyż konstytucja taka nie je st znana. W każdym razie, w cza sach W ładysław a IV nadano jedynie 12 indygenatów i nazw isk rosyjskich tam nie w idać74. Zam iast o egzulantach inflanckich, którzy uciekli przed Szwedami, ujm owano się za tymi, których m ajętności znalazły się w granicach M oskw y i im, a konkretnie szlachcie sierpiejskiej, chciano z dóbr R zeczypospolitej rekom pensow ać straty. Zastrzegano przy tym, aby cudzoziem cy nie otrzym ywali żadnym
sposobem królew szczyzn.
Pojaw ił się po raz kolejny postulat zakończenia prac przez kom is ję brzeską75.
D om agano się, aby rotm istrzow i piechoty zam ku w ileńskiego (był nim M arcin O lszew ski) zw rócone zostały pieniądze, które, nie mogąc doczekać się ich ze skarbu, od kilku lat w ykładał na żołd.
O dbiciem trw ałego konfliktu z W ilnem było w ykorzystanie kolejnego sporu praw nego, w którym miasto było stroną, aby w ysunąć żądanie przedstaw ienia przez nie przywilejów, a także, by m ieszczanie nie otrzym yw ali urzędów, którym i się tylko stan szlachecki zw ykł
zdobić. Spór w iązał się z tum ultem, którego ofiarą tym razem stali się
Żydzi. Król w ysłał komisarzy, by odtworzyli bieg w ydarzeń. M ieszczanie odm ówili poddania się ich osądowi. W instrukcji sejm iku
12 Obietnica obciążenia dóbr królewskich podatkiem przeznaczonym na potrzeby artylerii litewskiej znalazła się w Pactach conventach W ładysława Wazy i została powtórzona przez sejmu 1634 roku (Warunek i czas wnoszenia do skarbu donatywy z dóbr Wielkiego Księstwa Litewskiego czasu elekcji uchwalonej).
73 Sejmik oszmiański podkreślając, że chodzi o nowoutworzone urzędy chciał, aby [urzędnicy] byli aprobowani z naznaczeniem miejsca albo prosto zniesieni.
74 B. Trelińska, op. cit., poz. 714-715, 722, 725-728, 731-733, 735, 737. 75 Toż sejmik żmudzki.
uznano to niemal za bunt, a przynajm niej za nieposłuszeństw o wobec panującego76.
Z osobna w ym ienić należy sprzeciw wobec jakiegoś w ystąpienia dom inikańskiego, które uznano za naruszające godność W ielkiego Księstwa.
K ończąc, przyznano posłom swobodę decyzji w spraw ach w inst rukcji nie w spom nianych. W inszych wszystkich... aby w espół z inszym i
stany... o pospolitym dobrze O jczyzny obradzali, prosim y .
Sejm obradow ał w dniach 20 sierpnia - 4 w rześnia 1641 roku. M arszałkiem izby poselskiej został przedstawiciel W ielkopolski B ogusław Leszczyński. Spośród punktów instrukcji wileńskiej znalazł odbicie postulat w uchw ałach odnoszący się do senatorów. M ianow i cie, sejm postanow ił, że ich opinie będą spisywane, podpisyw ane i odczytyw ane zaraz po wotach. Podtrzym ał moc konstytucji sejmu 1638 o tytułach, ale zastrzegając, że nie odnosi się do rodów z W iel kiego K sięstw a Litew skiego oraz z województw: bracław skiego, kijow skiego i w ołyńskiego. Trzy konstytucje pośw ięcono Trybunałowi W ielkiego Księstwa. W pierwszej (O trybunale Wielkiego Księstwa
L itew skiego) zabroniono m iędzy innymi rozpatryw ania w yw odów
szlachectw a, jeśli wcześniej nie były om awiane na sejm ikach grom nicznych. M ocą drugiej (O sądach trybunalskich WXL)
zw iększono liczbę deputatów duchownych, m ianow icie o wybranego przez kapitułę sm oleńską, a zatem, dla zachow ania rów now agi w kole m ieszanym , podniesiono do czterech liczbę deputatów św ieckich78. Trzecia z uchw ał odnosiła się do pisarza Trybunału (O pisarzach
trybunalskich) i ograniczała się do kolejnego zakazu pobierania
nadm iernych opłat.
Z abroniono chorągw iom koronnym w kraczania do W ielkiego K sięstw a i w ybierania stacji (O żołnierzu). Ponadto sejm pow tórzył konstytucję o przeznaczeniu poboru z dóbr króla na potrzeby artylerii litew skiej i zapow iedział budow ę cekhauzów (O econom ia WXL).
W spraw ach w yznaniow ych zaw ieszono do następnego sejmu spraw y sądow e m iędzy unitam i i dyzunitami, ale ju ż teraz określono
76 Toż sejmik oszmiański.
77 Podobnie sejmik oszmiański (ostatek wierze i cnocie PP. Posłów poruczam y) i żmudzki.
78 Zgodnie z III Statutem (Art. 32 Rozdział III), w kole mieszanym zasiadało obok dwu przedstawicieli kapituły wileńskiej i jednego żmudzkiej trzech deputatów szlacheckich.
