Izabela Lewandowska
Współczesna problematyka
badawcza geografii historycznej i
dziedzictwa kulturowego w Polsce:
sprawozdanie z konferencji, Łódź
19-20 września 2007 r.
Echa Przeszłości 8, 350-352
350
Kronika naukowazw rócił u w agę, że m yśl w ojskow a po 1945 r. dopiero się rozw ija i tw o rzon e są p o d staw y do dalszych b a d a ń .
N a zakończenie F o ru m p o d su m o w an ia o b ra d do ko nał D z ie k an W ydzialu H u m an isty cz n eg o d r hab. N. K a sp a re k , z p re z e n ta c ją n a te m a t P o ls k a m y ś l w o js k o w a n a p r z e s t r z e n i d z ie jó w . N a stę p n ie złożył serd eczn e p o dzieko w ania u cz estn ik o m IX O gólnopolskiego F o ru m H isto ryk ów W ojskowości za p rzy b y cie n a obrady, a o rg a n iz a to ro m za tr u d i p ra cę w łożoną w o rg an izację k o n fe rencji. Po czym IX O gólnopolskie F o ru m H isto ry kó w zostało za m k n ię te .
Izabela Lewandowska
Instytut Historii i Stosunków Międzynarodowych Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie
WSPÓŁCZESNA PROBLEMATYKA BADAWCZA GEOGRAFII
HISTORYCZNEJ I DZIEDZICTWA KULTUROWEGO W POLSCE.
SPRAWOZDANIE Z KONFERENCJI
W d n ia c h 1 9 -2 0 w rz e śn ia 2007 r. odbyła się II O gólnopolska K o n fe ren cja N a u k o w a n a te m a t: „W spółczesna p ro b le m a ty k a b ad a w cz a geografii h i storycznej i dziedzictw a k u ltu ro w eg o w P olsce”. O rg a n iz a to re m k on ferencji był Z ak ła d G eografii H isto rycznej i D ziedzictw a K u lturow eg o w K a te d rz e G eografii Politycznej i S tudiów R egionaln ych U n iw e rs y te tu Łódzkiego, k ie ro w a n y p rzez prof. d r h ab . M a riu s z a K uleszę, oraz O dd ział Ł ódzki P olskiego T ow arzystw a G eograficznego.
P ie rw sz a k o n fe ren c ja z geografii h isto ry czn ej, zo rg an izo w a n a po 42 la ta c h , m ia ła m iejsce w lu ty m 1994 r. w In s ty tu c ie G eografii U n iw e rs y te tu M iko łaja K o p e rn ik a w T oruniu. P rzy p o m n ian o w a ż n ą rolę geografii h is to ryczn ej w k s z ta łto w a n iu św iadom ości n aro d o w ej o raz ra n g i d zied z ictw a w k ra jo b ra z ie osadniczym . Je j celem było d o k o n an ie p rz e g lą d u b a d a ń oraz ak ty w iza cja b ad a w cz a geografów w d zied zinie geografii h isto ry czn ej o sad n ic tw a. Po 13 la ta c h p rz erw y środow isko geografów h isto ry czn y ch i b ad aczy dziedzictw a k u ltu ro w eg o ponow nie zebrało się, by za sta n o w ić się n a d obec n y m m iejscem geografii historycznej w Polsce. D ru g im celem k o n feren cji był ju b ile u sz 70-lecia życia i p o n ad 45 la t p ra cy n au ko w ej prof. d r h ab . M a rk a K o tera, jednego z n ajw y b itn iejszy ch w spółczesnych geografów h isto ry czny ch, znan ego w św iecie tw órcy łódzkiego o śro d k a geografii histo ry czn ej oraz łódz kiej szkoły geograficzno-historycznej.
W o b ra d ach w zięło u d z ia ł k ilk u d ziesięciu naukow ców z w ielu ośrodków w Polsce (Łódź, G d a ń sk , K atow ice, W arszaw a, Opole, W rocław, S łu p sk i O lsz tyn). P ra w ie w szyscy byli geografam i, dwoje (M. K u lesz a i J . W endt) g eo g ra fam i i h isto ry k a m i i je d e n (a u to rk a niniejszego sp ra w o zd an ia ) - h isto ry k iem .
Kronika naukowa
351
W podejm ow anych te m a ta c h dało się w yodrębnić k ilk a zakresów . P ie rw szy to p o g ranicze h isto rii i geografii, refero w ali: M. K ow alski, P a ń s t w a m a g n a c k ie w p r z e s tr z e n i p o lity c z n o - a d m in is tr a c y jn e j I R z e c z y p o s p o lite j; J . Kop,M. Kop, D o b ro c z y n n o ść a w ie lo k u ltu r o w o ś ć s p o łe c z e ń s tw a łó d zk ie g o n a p r z e ło m ie X I X i X X w.; J. W endt, G eo g ra fia p o lity c z n a w k s z ta łto w a n iu się o b r a z u p r z e s tr z e
n i p o lsk ie j. O s ta tn i re fere n t s ta ra ł się odpowiedzieć n a p y tan ie „Ja k kształtow ał się obraz granic Polski w w yobraźni Polaków od la t 80. XIX w ieku aż po rok 1945. N a p o d staw ie k ilk u m a p e k p rz e d sta w ił ró żn e koncepcje w ielkiej i m a łej (te ry to ria ln ie ) P olsk i, P o lsk i c e n tra ln e j i kresow ej. Było to więc z a g a d n ie n ie poruszające kw estie świadom ości historycznej ów czesnych e lit polskich.
D ru g ą g ru p ę tw orzy ły re fe ra ty pośw ięcone narodow ościom i religiom . W śród n ich w ym ienić n ależy: M. B a rw iń sk i, W p ły w g r a n ic o r a z u w a r u n k o w a ń p o lit y c z n y c h n a z m i a n y s t r u k t u r y n a r o d o w o ś c io w e j i r e lig ij n e j n a p r z y k ł a d z i e P o d la s ia ; A. R y k ała, T. K ot, Ż y d o w s k a p r z e s t r z e ń s a k r a l n a d a w n e j i w s p ó łc z e s n e j Ł o d z i n a p r z y k ł a d z i e s y n a g o g i d o m ó w m o d li tw y ; J . S zczepan- k iew icz-B attek , H. K a rczy ń sk a , O s a d n ic tw o h e r r n h u c k ie n a Ś lą s k u ; T. M a z u re k , R o m o w ie w w o je w ó d z tw ie ł ó d z k i m.
Część p re le g en tó w m ów iła o p rz e s trz e n n y m za g o sp o d aro w an iu m ia st. B yli to: M. K oter, M. K ulesza, Z a s to s o w a n ie m e to d c o n z e n o w s k ic h w p o ls k ic h b a d a n ia c h m o r f o lo g ii m ia s t; B. M iszew sk a, Z m i a n y s t r u k t u r y m i a s t p o d w p ł y w e m b u d o w y w r o c ła w s k o - b e r liń s k ie j l i n i i k o le jo w e j (w 1 6 0 . le cie p o w s t a n ia p o łą c z e n ia ) ; M. B a ra n o w sk a , R o z w ó j h is to r y c z n y p o d ł ó d z k i c h m ia s t-o g r o - d ó w n a p r z y k ł a d z i e m ia s ta - l a s u K o l u m n a; M. Ja s n o s z , W s p ó łc z e s n a s t r u k t u r a m o r f o g e n e ty c z n a P i o tr k o w a T r y b u n a ls k ie g o . K ilk a w y stą p ie ń dotyczyło Ło dzi: J . S te lm a sz e w sk a , G e n e z a i z a b u d o w a u l. P r z y b y s z e w s k i e g o; J . W ojtkie wicz, O s ie d le p r z y f a b r y c z n e w s tr u k tu r z e m i a s t a n a p r z y k ł a d z i e K s ię ż e g o M ł y n a w Ł o d z i. D alsze p o ru sz ały pro b lem y o sad n ictw a: R. K rzysztofik, P r z y g r a n ic z n e a g lo m e r a c je m ie js k ie w r o z w o ju o s a d n ic z y m o b s z a r u P o l s k i; R. Szm yt- kie, N ie is tn ie ją c e w s ie w S u d e ta c h ; I. Ja ż d ż e w sk a , P r z y k ł a d z a s t o s o w a n ia te o r ii g r a f ó w w b a d a n ia c h g e o g r a fic z n o -h is to r y c z n y c h .
I w reszcie o s ta tn ia g ru p a re fe ra tó w dotyczyła b a d a ń n a d dziedzictw em ku ltu ro w y m . J e d n y m z n ich było w y stą p ie n ie I. L ew and ow sk iej, A k t u a ln y s ta n b a d a ń n a d d z i e d z i c t w e m k u ltu r o w y m W a r m ii i M a zu r. Z a r y s p r o b l e m a ty k i. P rz e d sta w iła m w n im in sty tu c je zajm u jące się t ą p ro b le m a ty k ą z te re n u sam ego re g io n u , a ta k ż e z k ilk u liczących się ośrodków w Polsce. O m ów iłam działaln o ść b a d a w c z ą i w ydaw niczą, m .in. O śro d k a B a d a ń N auk ow y ch im. W. K ętrzy ń sk ieg o , U n iw e rsy te tu W arm iń sk o -M azu rsk ieg o , P olskiego Towa rz y s tw a H isto ry c z n e g o , P o lsk ie g o T o w a rz y stw a O p iek i n a d Z a b y tk a m i, W spólnoty K u ltu ro w ej „B oru ssia”, T ow arzystw a „ P ru th e n ia ”, m uzeów , p o w ia tów, ośrodków i w ydaw nictw k ato lick ich , I n s ty tu tu Z achodniego w P o zn an iu , Polskiej A k ad em ii N a u k w W arszaw ie, U n iw e rs y te tu M iko łaja K o p e rn ik a w T oru n iu o raz n ieza leżn y c h bad aczy i w ydaw nictw . W y stąp ien ie M. Sob- czyńskiego, P o ls k ie d o ś w ia d c z e n i a w z a k r e s ie b a d a ń g r a n ic r e lik to w y c h i k r a j o b r a z u p o g r a n ic z a zachęciło m n ie do p o d n ie sie n ia k w e stii relik to w ej g ra n ic y
352
Kronika naukowam iędzy W arm ią a M a z u ra m i i lokaln y ch d z ia ła ń w celu jej p o w ro tu do św ia dom ości m ieszkańców . P rz y p o m n ia ła m inicjatyw ę E d w a rd a C yfusa, u rz ę d n i k a gm in y P u rd a , m a ją c ą n a celu o dtw o rzenie g ra n ic y w m iejscow ości Ł ajs. W 2004 r. postaw iono ta m sym boliczny sz la b a n i b u d k i stra ż n ic z e z a z n a c z a jąc, k tó ra część w ioski n a le ż y do W arm ii, a k tó ra do M azur. R ów nież w y s tą p ien ie G. K osm ali, P o m n ik i p o le g ły c h p o d c z a s I w o jn y ś w i a t o w e j ż o łn ie r z y n ie m ie c k ic h n a Ś l ą s k u O p o ls k im . P r ó b a r e k o n s tr u k c ji m ię d z y w o je n n e g o k r a j o b r a z u p o lit y c z n e g o , sta ło się bodźcem do p o ró w n a n ia b a d a ń re fe r e n ta
z podobnym i, p row adzonym i n a M a z u ra c h p rzez J . M. Łapo. R e fe ra t w zboga cony zdjęciam i pom ników stan o w ił egzem plifikację s to s u n k u P olaków do z a stan eg o niem ieckiego dziedzictw a k u ltu ro w eg o n a ziem iach będący ch obecnie w g ra n ic a c h p a ń s tw a polskiego.
In te g r a ln ą częścią kon feren cji b y ła u ro c zy sta sesja pośw ięcona prof. M a r kow i K oterow i. O dbyw ała się o n a w zab ytk ow ym p ałac y k u , obecnie siedzibie Łódzkiego T ow arzystw a N aukow ego, gdzie u cz estn icy w y słu ch a li w y s tą p ie n ia u c z n ia J u b ila ta i jego pierw szego d o k to ra - prof. M. S obczyńskieo O d k a r to g r a f ii d o g e o g r a fii p o lity c z n e j. D r o g a n a u k o w a p r o f e s o r a M a r k a K o te r a .
N a stę p n ie m ia ła m iejsce rozm ow a z J u b ila te m o jego życiu i p ra c y nauk ow ej, a n a zakończenie p ięk n y k o n c e rt fo rtep ian o w y p rzy go to w any sp ecjaln ie n a tę uroczystość.
W nioski, ja k ie m ożna w yciągnąć z k o n feren cji za m k n ą ć m o żna w je d n y m stw ie rd z e n iu p o w ta rz a n y m k ilk u k ro tn ie p rzez M. K o tera: U p r a w i a n ie b a d a ń w j e d n e j ty lk o s p e c ja ln o ś c i p o w o d u je r u ty n ę i m o n o to n ię p r a c . T y lk o in t e r d y s c y p lin a r n o ś ć c z y n i p r a c e c ie k a w y m i, a b a d a c z o w i p o z w a l a p r z e z d łu g ie l a t a o d k r y w a ć c ią g le c o ś n o w e g o i s ta l e s ię u c z y ć . I jeszcze je d n a u w a g a p ra k ty c z n a d o tycząca sam ej o rg a n iz acji ob rad . O g ra n iczo n y czas n a re fe ro w a n ie do 15 m in u t i po k a ż d y m w y s tą p ie n iu 5 m in u t n a p y ta n ia do re fe re n ta , p o zw a la ł n a n a ty c h m ia s to w ą w y m ian ę u w a g i sp o strz e ż e ń , n a u z u p e łn ie n ia b ąd ź p o ró w n a n ia . Tym b a rd z ie j, że k a ż d y r e f e r a t w s p a r ty by ł p re z e n ta c ją s la j dów lu b folii z m a p a m i, s c h e m a ta m i p lan ó w m ia s t, ry c in a m i i zdjęciam i, co czyniło w y g ła sz a n e t e k s ty b a rd z ie j p la s ty c z n y m i i ła tw ie jsz y m i do p rz y sw ojenia. W arto te d o św iad c zen ia p rz e n ie ść n a g r u n t k o n fe re n c ji h is to rycznych.
